1, 2. ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

TQABʼANAʼ che rä chë kʼo jun ri kan nkʼatzin chë nkʼulun pä qkʼë, ye kʼa ma nkʼulun ta yän pä. ¿Achkë komä xtqanaʼ? Rkʼë jbʼaʼ nqanaʼ ri nuʼij chpan Proverbios 13:12, ri nuʼij: «Taq kʼo jun ayoʼen ye kʼa ma nbʼanatäj ta yän, xa nuyaʼ ruyabʼil awan». Ye kʼa, ¿achkë xtqanaʼ we nkiʼij chqë chë kʼo jun rma ri kan kʼo rejqalen rma riʼ majanä tkʼulun pä qkʼë? Ya riʼ rkʼë jbʼaʼ xtuʼän chqë chë ma xtqakʼewaj ta xtqayoʼej.

² Chpan re tjonïk reʼ xtqatzʼët kʼïy naʼoj ri ye kʼo chpan le Biblia ri xkojkitoʼ rchë ma xtikʼo ta qakʼuʼx xtqyoʼen (Miq. 7:7). Chrij riʼ, xtqtzjon chrij kaʼiʼ ri akuchï kʼo chë nqayoʼej chë yë Jehová tbʼanö ri najowatäj. Pa rukʼisbʼäl, xtqatzʼët achkë utzil xtkïl ri winäq ri ma xtikʼo ta kikʼuʼx xkeyoʼen.

3. ¿Achkë naʼoj nqïl chpan Proverbios 13:11?

³ Chpan Proverbios 13:11 nqïl jun tzʼetbʼäl ri nukʼüt chqawäch achkë rma kan kowan rejqalen nqyoʼen. Chriʼ nuʼij: «Ri bʼeyomäl ri kan chaq bʼaʼ nawïl xa xkekʼis, ye kʼa ri bʼeyomäl ri eqal na namöl xa kan xtkʼiyär». ¿Achkë nqatamaj qa chpan re versículo reʼ? Chë jun winäq ajnaʼoj eqal na nuʼän rusamaj chqä ma nikʼo ta rukʼuʼx chbʼanik, riʼ nuʼän chë kan ütz ntel apü chwäch.

4. ¿Achkë naʼoj nqïl chpan Proverbios 4:18?

⁴ Proverbios 4:18 nuʼij chë «ri kibʼey ri jïk kikʼaslemal kan achiʼel ta ri Qʼij taq ntel pä nmaqʼaʼ, ri eqal ntel pä kʼa taq nsaqirsaj ronojel». Ri nuʼij chpan re versículo reʼ nukʼüt chqawäch  chë Jehová eqal na nukʼüt ruraybʼal chkiwäch rusamajelaʼ. Ye kʼa, re versículo reʼ ütz chqä nqaksaj chrij jun cristiano taq najin nkʼuqeʼ pä rukʼuʼx chpan Ruchʼaʼäl Dios. Jun winäq kan xtkʼwaj tiempo chwäch rchë junan xtuʼän ruwäch rkʼë Jehová. We nqanukʼuj chqä nqasmajij ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia chqä ri yeruyaʼ pä rutinamit Jehová chqë, eqal xtqakʼän apü runaʼoj Cristo chqä más xtqatamaj ruwäch Dios. Jesús xqʼalajsaj re naʼoj reʼ rkʼë jun kʼambʼäl tzij. Tqatzʼetaʼ achkë kʼambʼäl tzij riʼ.

5. ¿Achkë kʼambʼäl tzij xksaj Jesús rchë xkʼüt chqawäch chë jun winäq eqal na nkʼuqeʼ pä rukʼuʼx chpan Ruchʼaʼäl Dios?

⁵ Jesús xksaj jun kʼambʼäl tzij rchë xjnamaj ri utziläj taq rutzjol chrij ri Ruqʼatbʼäl Tzij Dios rkʼë jun ti ijaʼtz ri nkʼïy pä pa kan ri winäq ri ütz kan. Ryä xuʼij: «Ri ijaʼtz yebʼos chqä yekʼïy qʼanäj, tapeʼ ryä [ri tikonel] ma retaman ta achkë qäs rubʼanik xbʼanatäj riʼ. Ri ulew ruyonïl nuyaʼ pä ruwäch: naʼäy nkʼïy pä raqän ri trigo, chrij riʼ ri ruwiʼ y pa rukʼisbʼäl nuyaʼ ruwäch» (Mar. 4:27, 28). Kikʼë re tzij reʼ, Jesús xuʼij chë achiʼel wä nbʼanatäj rkʼë ri tkoʼn ri eqal nkʼïy qʼanäj, ke riʼ chqä nbʼanatäj rkʼë jun winäq ri jaʼäl nukʼoxaj ri utziläj taq rutzjol. Ri winäq riʼ xtkʼwaj tiempo chwäch rchë xtjäl rubʼanik ri kʼaslemal rukʼwan. Nqatzʼët chë nbʼanatäj riʼ taq ri winäq ri najin yeqatjoj chrij le Biblia, eqal yejelun apü rkʼë Jehová chqä kʼo nkijäl chpan kikʼaslemal (Efes. 4:22-24). Ye kʼa majun bʼëy tqamestaj ta chë ri ijaʼtz kʼo pa ran ri winäq yë Jehová nbʼanö chë nkʼïy (1 Cor. 3:7).

6, 7. ¿Achkë nqatamaj chrij ri rubʼanik xuʼän qa Jehová che rä le Ruwachʼulew?

⁶ Taq Jehová kʼo jun nkʼatzin nuʼän, nuksaj ri tiempo ri najowatäj chqä ma nikʼo ta rukʼuʼx chbʼanik riʼ. Ryä nuʼän riʼ rchë nyaʼöx ruqʼij rubʼiʼ chqä rchë yerutoʼ ri nkʼaj chik. Jun tzʼetbʼäl chrij riʼ ya riʼ taq xuʼän le Ruwachʼulew. Tqatzʼetaʼ achkë rubʼanik xuʼän che rä.

⁷ Le Biblia nuʼij chë taq Jehová xuʼän le Ruwachʼulew, ryä «xtzʼët jaruʼ raqän xtuʼän che rä chqä jaruʼ ruwäch», «xyaʼ ruxeʼel» chqä achiʼel ta «xyaʼ jun mamaʼ abʼäj chuxeʼ rchë nutemej»  (Job 38:5, 6). Ryä kan xjäm ruwäch rchë xtzʼët jaruʼ samaj rubʼanon (Gén. 1:10, 12). ¿Achkë komä xkinaʼ ri ángeles taq xkitzʼët rusamaj Jehová? ¡Ryeʼ kan kowan xel kikʼuʼx! Kʼo jmul, kan rkʼë kuw kichʼaʼäl xkiyaʼ ruqʼij Jehová (Job 38:7). ¿Achkë nqatamaj qa röj? Chë Jehová kan kʼïy junaʼ xkʼwaj chwäch xeruʼän ri chʼumilaʼ, le Ruwachʼulew chqä jontir ri kʼo chwäch. Y taq xtzʼët jontir ri rubʼanon, xuʼij chë «jontir kan jaʼäl xuʼän che rä» (Gén. 1:31).

8. ¿Achkë xtqatzʼët qa komä?

⁸ Achiʼel xqatzʼët chkipan ri tzʼetbʼäl xeqatzjoj qa, chpan le Biblia ye kʼo kʼïy naʼoj ri yojkitoʼ rchë ma nikʼo ta qakʼuʼx nqyoʼen. Komä tqatzʼetaʼ kaʼiʼ ri akuchï nkʼatzin nqayoʼej chë yë Jehová tbʼanö ri najowatäj.

9. ¿Ajän riʼ nkʼatzin nqayoʼej chë Jehová nqrtoʼ pä?

⁹ Taq nqanaʼ röj chë Jehová ma kan ta chanin nuyaʼ pä ri qakʼutun che rä. We nqakʼutuj che rä chë tyaʼ qachqʼaʼ rchë nqapabʼaʼ qiʼ chwäch jun kʼayewal o chë tqrtoʼ rchë ma nqaʼän ta chik jun ri ma nqä ta chwäch ryä, rkʼë jbʼaʼ nqanaʼ röj chë ma kan ta najin nuyaʼ pä ri najin nqakʼutuj che rä. ¿Achkë rma Jehová ma kan ta chanin nuyaʼ pä ri nqakʼutuj che rä?

10. ¿Achkë rma kʼo chë ma nikʼo ta qakʼuʼx nqakʼutuj qatoʼik che rä Jehová?

¹⁰ Jehová kan nuyaʼ ruxkïn chqë taq nqtzjon rkʼë (Sal. 65:2). Ya riʼ nukʼüt chwäch chë röj kan qakʼuqbʼan qakʼuʼx chrij (Heb. 11:6). Taq röj nqtzjon rkʼë rchë nqakʼutuj qatoʼik che rä, ryä nrajoʼ nutzʼët we röj najin nqatäj qaqʼij rchë nqaʼän ruraybʼal (1 Juan 3:22). Rma riʼ, we nqajoʼ nqayaʼ qa jun bʼanobʼäl ri ma nqä ta chwäch Jehová, rkʼë jbʼaʼ nkʼatzin ma nikʼo ta qakʼuʼx nqakʼutuj qatoʼik che rä chqä nqasmajij ri najin nqakʼutuj che rä. Jesús xqrtoʼ rchë nqʼax pa qajolon chë Dios kʼo mul ma kan ta chanin xtyaʼ pä ri nqakʼutuj che rä. Ryä xuʼij: «Ma kixtaneʼ ta chukʼutxik ri niwajoʼ, y xtyaʼöx chiwä; ma kixtaneʼ ta chukanuxik ri nikanuj, y xtiwïl; ma kixtaneʼ ta rchë nikokaj ruchiʼ jun jay, y xtjaq ruchiʼ ri jay chiwäch. Rma ri winäq ri nukʼutuj ri nrajoʼ, xtyaʼöx che rä; y ri winäq ri nkanun, xtrïl ri nukanuj; y ri winäq ri nkokan ruchiʼ jun jay, xtjaq ruchiʼ ri jay chwäch» (Mat. 7:7, 8). We nqasmajij ri naʼoj xyaʼ qa Jesús chqä ma nikʼo ta qakʼuʼx nqakʼutuj qatoʼik che rä Jehová, ütz nqayaʼ chwäch qan chë ryä xtqrkʼoxaj chqä xtyaʼ pä ri nqakʼutuj che rä (Col. 4:2).

11. ¿Achkë rubʼanik nqrtoʼ Hebreos 4:16 taq nqanaʼ röj chë Jehová ma chanin ta nuyaʼ pä ri najin nqakʼutuj che rä?

¹¹ Rkʼë jbʼaʼ nqanaʼ röj chë Jehová ma najin ta nuyaʼ pä ri najin nqakʼutuj che rä, ye kʼa ryä nuʼij chë kan pa ruqʼijul xtyaʼ pä ri nkʼatzin chqë (taskʼij ruwäch Hebreos 4:16). Majun bʼëy tqaquʼ ta chë Jehová ma ütz ta najin nuʼän rma ma chanin ta nuyaʼ pä ri najin nqakʼutuj che rä. Jun tzʼetbʼäl. Ye kʼïy kan pa junaʼ kikʼutun che rä Jehová chë tyaʼ qʼij chkë rchë nkitzʼët achkë rubʼanik ri Ruqʼatbʼäl Tzij nuchüp ruwäch ri itzelal chwäch le Ruwachʼulew. Jesús chqä kan xuʼij chë tqakʼutuj ri Ruqʼatbʼäl Tzij Dios (Mat. 6:10). Ye kʼa xa majun ta qanaʼoj xtqakʼüt we ma xtqakʼuqbʼaʼ ta chik qakʼuʼx chrij Dios xa rma ma nuchüp ta ruwäch ri itzelal ri qʼij ri nqajoʼ röj (Hab. 2:3; Mat. 24:44). Ri más ütz nqaʼän ya riʼ nqayoʼej chë Jehová tbʼanaʼ ri najowatäj chqä kan tqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chë ryä nqrkʼoxaj. Jehová kan pa ruqʼijul xtchüp ruwäch ri itzelal, rma ya ruchaʼon chik ri qʼij ri xtuʼän riʼ. Y ri qʼij riʼ ya riʼ ri más ütz chkë jontir (Mat. 24:36; 2 Ped. 3:15).

12. ¿Ajän riʼ taq rkʼë jbʼaʼ kʼayewal xtuʼän chqawäch xtqayoʼej chë yë Jehová nbʼanö ri najowatäj?

¹² Taq kʼo jun ma pa rubʼeyal ta nbʼan qkʼë.  Chkipan ri qʼij yoj kʼo komä, ri winäq yekitzʼlaʼ ri nkʼaj chik xa rma ye achiʼaʼ o ye ixoqiʼ, rma ma junan ta kijatzul, rma jun wä kichʼaʼäl o kitzyaq, rma ma junan ta kitinamit, rma ma tzʼaqät ta kichʼakul o rma kʼo jun ruyabʼil kijolon. Chqä ye kʼïy rusamajelaʼ Jehová kan ma pa rubʼeyal ta nbʼan kikʼë xa rma yekismajij ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia. We ya riʼ najin nbʼanatäj qkʼë röj, ma tqamestaj ta ri xuʼij qa Jesús. Ryä xuʼij: «Ri xtkochʼon kʼa taq xtbʼekʼis ronojel, ya riʼ ri xtkolotäj qa» (Mat. 24:13). Ye kʼa, ¿achkë kʼo ta chë nqaʼän we nqatamaj chë jun qachʼalal pa congregación xqä pa jun mamaʼ mak? We ri ukʼwäy taq bʼey kitaman chik riʼ, ¿xtqayoʼej kʼa taq ryeʼ xtkisöl ri kʼayewal kan achiʼel rubʼanik nrajoʼ Jehová? ¿Achkë nkʼatzin nkiʼän?

13. Taq kʼo jun qachʼalal nqä chpan jun mamaʼ mak, ¿achkë rubʼanik nrajoʼ Jehová chë nsol ri kʼayewal riʼ?

¹³ Taq ri ukʼwäy taq bʼey pa congregación nkitamaj chë jun qachʼalal xqä chpan jun mamaʼ mak, nkikʼutuj che rä Jehová chë tyaʼ pä ri naʼoj chkë «ri petenäq chlaʼ chkaj» rchë tkitzʼetaʼ ri kʼayewal kan achiʼel rubʼanik nutzʼët ryä (Sant. 3:17). Ryeʼ nkajoʼ nkitoʼ ri winäq ri xqä chpan ri mak chë ttzolin pä rukʼuʼx (Sant. 5:19, 20). Chqä nkajoʼ nkiʼän jontir ri kʼo pa kiqʼaʼ rchë nkichajij ri congregación chqä rchë yekitoʼ ri xesokotäj qa (2 Cor. 1:3, 4). Taq ri ukʼwäy taq bʼey nkʼatzin nkiqʼät tzij pa ruwiʼ jun qachʼalal rma xqä chpan jun mamaʼ mak, ri naʼäy nkʼatzin nkiʼän ya riʼ nkitamaj achkë qäs xbʼanatäj. Reʼ xtkʼwaj tiempo. Chrij riʼ, nkʼatzin nkikʼutuj kitoʼik che rä Dios, nkikanuj rubʼanik rchë nkipixabʼaj ri winäq rkʼë le Biblia chqä nkiqʼät tzij pa ruwiʼ (Jer. 30:11). Ryeʼ ma xtkiyaʼ ta qʼij chë xtqʼax na kʼïy tiempo rchë nkiqʼät tzij pa ruwiʼ ri winäq riʼ, ye kʼa ma chanin ta xtkiʼän riʼ kan achiʼel ta kʼo jun najin njqotan kichë. Taq ri ukʼwäy taq bʼey nkiyaʼ qʼij chë yë Jehová nukʼwan bʼey chkiwäch, jontir ri ye kʼo pa congregación nkïl utzil. Tapeʼ ke riʼ, rkʼë jbʼaʼ kʼa kʼo na jun qachʼalal ri kʼa ntiʼon na ran rma ri xbʼan che rä. We ya riʼ najin nbʼanatäj qkʼë röj, ¿achkë ütz nqaʼän rchë ma kan ta xttiʼon chik qan?

14. ¿Achkë tzʼetbʼäl kʼo chpan le Biblia ri xtqrtoʼ we kʼo jun qachʼalal kʼo jun xuʼän ri kan xsök qan?

¹⁴ ¿Kʼo jmul kan kowan xsokotäj qan rma kʼo jun xuʼän jun winäq chqë, rkʼë jbʼaʼ kan yë jun qachʼalal pa congregación? Chpan le Biblia  yeqïl utziläj taq tzʼetbʼäl ri nkikʼüt chqawäch chë janina ruqʼij nqayoʼej chë yë Jehová tsolö jun kʼayewal. Tqaquʼ rij José. Ryä ma xyaʼ ta qʼij chë jontir ri itzelal ri xkiʼän runimal che rä xkiʼän ta chë xkatäj ruyowal chkij. Pa rukʼexel riʼ, ryä kan xyaʼ ran chuyaʼik ruqʼij Jehová. Rma riʼ Jehová kan xyaʼ utzil pa ruwiʼ rma ryä xeruköchʼ ri kʼayewal chqä ma xikʼo ta rukʼuʼx xyoʼen (Gén. 39:21). Taq xqʼax ri tiempo, José xeruküy ri ruchʼalal chqä xtzʼët achkë rubʼanik xyaʼöx pä utzil pa ruwiʼ rma Jehová (Gén. 45:5). Achiʼel xbʼanatäj rkʼë José, röj chqä nqanaʼ chë Jehová kan nukʼuqbʼaʼ pä qakʼuʼx taq nqchʼö rkʼë chqä taq nqayaʼ qʼij chë yë ryä tsolö ri kʼayewal (Sal. 7:17; 73:28).

15. ¿Achkë xtoʼö jun qachʼalal rchë xköchʼ jun ri ma pa rubʼeyal ta xbʼan rkʼë?

¹⁵ Rkʼë jbʼaʼ ma kan ta nbʼan qkʼë kan achiʼel xbʼan rkʼë José, ye kʼa jontir kan ntiʼon qan taq jun winäq ma pa rubʼeyal ta nuʼän qkʼë, yajün taq ri winäq riʼ ma testigo de Jehová ta. Taq nbʼanatäj riʼ, janina xtqrtoʼ ri yeqasmajij ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia (Filip. 2:3, 4). Tqatzʼetaʼ achkë xuʼän jun qachʼalal ixöq taq xnaʼej chë jun rachiʼil pa samaj itzel wä najin ntzjon chrij. Tapeʼ ri qachʼalal riʼ kan xtiʼon ran, ma chanin ta xpë ruyowal. Pa rukʼexel riʼ, xa kan xquʼ rij achkë xuʼän Jesús, ri ma xtzolij ta rukʼexel taq najin wä nyoqʼ (1 Ped. 2:21, 23). Rma riʼ ri qachʼalal xyaʼ chwäch ran chë ma nuyaʼ ta rejqalen ri xbʼanatäj. Chrij riʼ xtamaj chë ri rachiʼil pa samaj kʼo jun ruyabʼil ri nuʼän che rä chë ma kan ta kiʼ rukʼuʼx. Rma riʼ ri qachʼalal xyaʼ chwäch ran chë ri rachiʼil pa samaj ma chbʼanik ta xuʼän taq itzel xtzjon chrij. Ya riʼ xuʼän chë ma xkʼis ta ri uxlanen pa ran y kan ütz xnaʼ rma xkochʼon taq kʼo ma pa rubʼeyal ta xbʼan rkʼë.

16. ¿Achkë xtkʼuqbʼan qakʼuʼx we kʼo jun ma pa rubʼeyal ta najin nbʼan qkʼë? (1 Pedro 3:12).

¹⁶ We kʼo jun ma pa rubʼeyal ta najin nbʼan qkʼë o najin nqaköchʼ jun kʼayewal ri nuʼän chë ntiʼon qan, tnatäj chqë chë Jehová njelun kikʼë ri winäq «ri sokotajnäq kan» (Sal. 34:18). Ryä janina nqrajoʼ rma ma nikʼo ta qakʼuʼx nqyoʼen chqä rma pa ruqʼaʼ ryä nqayaʼ wä qa ri kʼayewal (Sal. 55:22). Tnatäj chqë chë yë ryä ri nqʼatö tzij pa kiwiʼ jontir chqä nutzʼët jontir ri nbʼanatäj (taskʼij ruwäch 1 Pedro 3:12). Rma riʼ, we najin nqqʼax chwäch jun kʼayewal ri ma nqkowin  ta nqasöl, tnatäj chqë chë más ütz nqayoʼej chë yë Jehová tsolö ri kʼayewal ri najin nqaqʼaxaj.

17. ¿Achkë nutzüj Jehová chqë chpan Isaías 30:18?

¹⁷ Xa jbʼaʼ chik apü ri Qatataʼ kʼo chkaj xtksaj ri Ruqʼatbʼäl Tzij rchë xtyaʼ pä kʼïy utzil pa qawiʼ. Isaías 30:18 nuʼij: «Jehová ma nikʼo ta rukʼuʼx nyoʼen rchë nuyaʼ utzil pan iwiʼ, y xtkatäj pä rchë nukʼüt joyowanïk chiwäch. Y xtuʼän riʼ, rma Jehová ya riʼ jun Dios ri kan pa rubʼeyal nuʼän che rä jontir. Kiʼ kikʼuʼx ri winäq ri kan rkʼë ronojel kan nkiyoʼej apü». Ri kan rkʼë ronojel kan nkiyoʼej chë yë Jehová nbʼanö ri najowatäj kan kʼïy utzil xtkïl komä chqä chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼulew.

18. ¿Achkë utzil qayoʼen apü?

¹⁸ Chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼulew, röj, ri rusamajelaʼ Jehová, majun bʼëy chik xtqïl ta ri kʼayewal ri najin yeqaqʼaxaj komä. Jontir kan pa rubʼeyal xtbʼan kikʼë chqä majun ta chik jun xttiʼon ran (Apoc. 21:4). Ma xtchʼpü ta chik qakʼuʼx rchë xtqïl ri nkʼatzin chqë, rma jontir riʼ kan pa rukʼiyal xtjeʼ qkʼë (Sal. 72:16; Is. 54:13). ¡Kan janina ütz ri qayoʼen apü!

19. ¿Achkë rma Jehová najin nqrtjoj apü?

¹⁹ Loman nbʼanatäj riʼ, Jehová najin nqrtjoj apü rchë ütz xtqjeʼ chuxeʼ ri Ruqʼatbʼäl Tzij rma najin nqrtoʼ rchë yeqayaʼ qa bʼanobʼäl ri ma yeqä ta chwäch ryä chqä rchë yejeʼ utziläj taq naʼoj qkʼë. Rma riʼ, ma tikʼo ta qakʼuʼx chqä ma tbʼison ta qan. Xa jbʼaʼ chik nrajoʼ rchë xtbʼeqilaʼ ri utzil. Chqawäch apü xtqïl jun utziläj qakʼaslemal. Rma riʼ ma tikʼo ta qakʼuʼx nqayoʼej chë Jehová xtuʼän jontir ri rutzjun chqë.