1-2. Nje di me̱nde̱no̱ kwalea o din jokwa e?

NE̱NI o masengano̱ ke̱ dibomba lena weno̱ jenge̱le̱ di titi po̱ o ponda e? Mo̱ nik’e mabo̱bise̱ wa mulema e? Kalat’a Minia 13:12 e mabamse̱ ná: “Dipita di makiṅakiṅane̱ di mabouse̱ mulema.” Nde ne̱ni o me̱nde̱no̱ senga oteten ango̱ yete̱na o so̱ṅtane̱ ná dibomba lo̱ngo̱ di titi nde po̱ ońola njo̱m a bwam iwo̱ e? O niponda, o me̱nde̱ be̱ we̱lisane̱, nde o be̱ pe̱ ńai ni le̱le̱m o jenge̱le̱.

² O din jokwa, di me̱nde̱ je̱ne̱ bete̱sedi ba Bibe̱l be ná bongwane̱ biso̱ o “jenge̱le̱.” (Mad. 3:26) Ombusa nika, di me̱nde̱ kwalea bete̱medi beba be mabaise̱ ná jenge̱le̱ Yehova. O sukan, di me̱nde̱ je̱ne̱ minam me o jenge̱le̱ ba ba le̱le̱m o jenge̱le̱ Yehova.

3. Nje bete̱sedi be maso̱be̱ o Minia 13:11 be mokwe̱le̱no̱ biso̱ e?

³ Eyembilan ewo̱ e malee̱ biso̱ ońola nje e mapulano̱ ná di be̱ we̱lisane̱ e maso̱be̱ o Minia 13:11. Di malanga oten ná: “Bema be si wo̱be̱ ntu be mańo̱ngo̱, ba muko̱te̱le̱ son na son nde be mato̱nde̱.” Nje y’epasi e mokwe̱le̱no̱ biso̱ e? Ná moto ńe dibie̱ a mano̱ngo̱ ponda o bola mambo, e we̱lisane̱, a me̱nde̱ pe̱ tongwe̱le̱.

4. Nje bete̱sedi be maso̱be̱ o Minia 4:18 be mabonde̱no̱ e?

⁴ Kalat’a Minia 4:18 e malangwea biso̱ ná: “Nge’a bate̱m na sim ńe nde k’elolombe, e mabenga pańa te̱na teten a mwese.” Be byala be malee̱ ne̱ni Yehova a mabīse̱no̱ baboledi bao mwano mao—son na son. Nde be pe̱ ná bongwane̱ biso̱ o so̱ṅtane̱ ne̱ni kriste̱n e  mańakano̱ son na son o mbad’a mudī. Ná moto a siseye be̱be̱ na Yehova, nik’e mano̱ngo̱ ponda. Joko te̱ na iwiye̱, di we̱le̱ pe̱ o ebolo malea mena Eyal’a Loba na bebokedi bao ba mabolano̱ biso̱, di me̱nde̱ sa bede̱mo ba Kristo son na son. Di me̱nde̱ pe̱ bata bia Loba bwam. Jombweye ne̱ni Yesu a tele̱ye̱no̱ nika.

5. Ne̱ni Yesu a tele̱ye̱no̱ bońaki ba moto e?

⁵ Yesu a bolane̱ munia mō̱ o tele̱ye̱ ne̱ni mwe̱ndi ma Janea di malangwano̱ mweno̱ nde ka mbolako nisadi ni mańake̱ o mulema ma ba bena ba to̱ndi mbale̱. A kwali ná: “Mbolako i pumea, i ńaka—mo̱me̱ne̱ [muse̱ mbolako] a si bie ne̱ni. Mińangadu mi maya bepuma na mo̱me̱ne̱, ewudu nde e mase̱le̱, nde mutete, to̱ biana miso̱ ma mbasi ma londi o mutete.” (Marko 4:27, 28) Nje Yesu a pulino̱ lee̱ e? A ta nde a pula tele̱ye̱ ná ka nje te̱ mbolako e mańakano̱ son na son, nikame̱ne̱ pe̱ nde moto nu makase̱ mwe̱ndi ma Janea a mańakano̱ son na son o mbad’a mudī. K’eyembilan, ponda mokwa masu ma Bibe̱l ma masiseano̱ Yehova be̱be̱, di mabotea je̱ne̱ mawengisan ma bwam ba mawanano̱ o longe̱ labu. (Efe. 4:22-24) Nde di s’angame̱n dimbea ná Yehova nde a mabole̱ ná ni mbolako e ńake.—1 Kor. 3:7.

6-7. Nje mbadi Yehova a wekino̱ wase e mokwe̱le̱no̱ biso̱ e?

⁶ O me̱se̱ a mabolano̱, Yehova a mano̱ngo̱ ponda ńe̱se̱ ni mapule̱ o bo̱le̱ ebol’ao. A mabola nde nika o bwam ba jase̱ edub’a dina lao nde ná bape̱pe̱ pe̱ ba tombwane̱. Jombweye k’eyembilan ne̱ni Yehova a boṅsane̱no̱ wase ońola bato ba benama son na son.

⁷ Bibe̱l e matele̱ye̱ te̱ ne̱ni Yehova a wekino̱ wase, e makwala ná a te̱se̱ye̱ “mo̱ myoyo,” a te̱se̱ “eyot’ao,” a boka pe̱ “dale lao la tongo.” (Hiob 38:5, 6) A no̱ngi pe̱ ponda o jombwa ebol’ao. (Bbot. 1:10, 12) Mo̱ we ná o keka  dutea ne̱ni ange̱l i tano̱ i senga ponda i kumono̱ je̱ne̱ ne̱ni mambo Yehova a tano̱ a weka ma tano̱ ma londa o wase son na son e? E se̱ muńe̱nge̱ ba bono̱ e! Na babo̱ ba “tomba esimo.” (Hiob 38:7) Nje nik’e mokwe̱le̱no̱ biso̱ e? Ebol’a weka e no̱ngo̱ne̱ Yehova bebwea ba mimbu, nde ponda ombono̱ mambo me̱se̱ a wekino̱, na mo̱ a kwala ná me “bwam bwambi.”—Bbot. 1:31.

8. Nje di malano̱ jombwea tatan e?

⁸ Ka nje te̱ be byembilan beba be lee̱no̱ biso̱, je ná di so̱ jita la bete̱sedi o Eyal’a Loba be mabonde̱ mweńa ma be̱ we̱lisane̱. Jombweye so̱ tatan bete̱medi beba be mabaise̱ ná jenge̱le̱ Yehova.

9. O njika bete̱medi bō̱ e mapulano̱ ná jenge̱le̱ Yehova e?

⁹ Ye ná e pula ná jenge̱le̱ ná Yehova alabe̱ mika masu. Je te̱ kane̱ Yehova ná a bole biso̱ ngińa ni mapule̱ o buka mitakisan mō̱ to̱ ede̱mo ewo̱ yena a singe̱no̱, je ná jo̱nge̱le̱ ná Yehova e o jindea jalabe̱ biso̱. Ońola nje Yehova a si malabe̱no̱ mika masu me̱se̱ ngedi po̱ e?

10. Ońola nje e mapulano̱ ná di we̱lisane̱ ná Yehova alabe̱ mika masu e?

¹⁰ Yehova a masenga mika masu. (Mye. 65:3) Mika masu ma iwiye̱ mi malee̱ nde mo̱ ná di dube̱ mo̱ na mbale̱. (Bon. 11:6) Yehova a mapula pe̱ je̱ne̱ ne̱ni di mapo̱ngo̱no̱ miwe̱n o die̱le̱ longe̱ lasu bupisane̱ mika masu ná di bole jemea lao. (1 Yoh 3:22) Di baise̱ so̱ te̱ Yehova ná ongwane̱ biso̱ o buka ede̱mo a bobe ewo̱, jangame̱n be̱ we̱lisane̱, di bola pe̱ me̱se̱ o wana mawengisan ma mapule̱. Yesu ongwane̱ biso̱ o so̱ṅtane̱ ná mika masu mō̱ mi si me̱nde̱ kusa jalabe̱ dibokime̱ne̱. A kwali ná: “Ue̱le̱, nde di mabolabe̱ bińo̱; pulise̱, nde lo maso̱; umba, nde di madubwabe̱le̱ bińo̱. Ebanja to̱ nja nu mue̱le̱ a makusa; to̱ nja nu mapulise̱ a maso̱; nu pe̱ nu mumbe̱, di madubwabe̱le̱ mo̱.” (Mat. 7:7, 8) Di bupe̱ te̱ ma malea na biso̱ di “be̱ titimbe̱ o muka” je ná di be̱ mbaki ná Sango asu ńe o mo̱ń a masenga, nde ná a me̱nde̱ pe̱ jalabe̱ mika masu.—Kol. 4:2.

11. Ne̱ni Bonahebe̱r 4:16 e mongwane̱no̱ biso̱ ke̱ di me̱ne̱ biana malabe̱ ma mika masu me o jindea e?

¹¹ To̱ ye̱ne̱ne̱ nde biana malabe̱ ma mika masu me o jindea, Yehova a kakane̱ ná a me̱nde̱ jalabe̱ mika masu “o ponda ni te̱nge̱n.” (Langa Bonahebe̱r 4:16.) Ońola nika nde di s’angame̱nno̱ lingane̱ Yehova to̱ buńa yete̱na lambo di titi po̱ dibokime̱ne̱ ka nje te̱ biso̱ jeno̱ pula. K’eyembilan, ye etum a ponda bato jita beno̱ kane̱ ná Janea la Loba di wane su la yen ebe̱yed’a mambo. Yesu mo̱me̱ne̱ a kwali ná jangame̱n kane̱ ońola nika. (Mat. 6:10) Nde e se̱ elemā nik’e me̱nde̱no̱ be̱ yete̱na moto ese̱le̱ ná dube̱ a be̱nedino̱ Loba di bo̱be ońolana su di titi po̱ o ponda bato ba benama beno̱ jenge̱le̱ mo̱! (Hab. 2:3; Mat. 24:44) Ye dibie̱ o benga jenge̱le̱ Yehova na kane̱ pe̱ na dube̱ ná a me̱nde̱ jalabe̱ mika masu. Su di me̱nde̱ nde po̱ ná te̱ite̱i o ponda ni te̱nge̱n, ebanja Yehova a máte̱se̱ “bo buńa na ni ponda” nika ńangame̱nno̱ bolane̱. Ni ponda pe̱ nde e me̱nde̱ be̱ ponda ńangame̱n ońola bato be̱se̱.—Mat. 24:36; 2 Pet. 3:15.

12. O njika bete̱medi tobotobo yeno̱ ná e be̱ biso̱ ndutu o lee̱le̱ we̱lisane̱ e?

¹² Ye ná e pula ná di be̱ we̱lisane̱ niponda jeno̱ jenge̱le̱ te̱me̱ la sim. Bato  ba yo̱ki takise̱ bane̱ ońola diwengisan labu la mo̱nge̱le̱, muso̱no̱ mabu m’eyobo, bose̱di babu, tumba labu, to̱ ońola ekombo abu. Bape̱pe̱ ba matakisabe̱ ońolana be eboki to̱ ońolana ba be̱n diboa la mo̱nge̱le̱. Baboledi ba Yehova jita ba malembe̱ si te̱me̱ la sim ońola dube̱ labu. Di matakisabe̱ te̱ ońola mambo ka man, jangame̱n jo̱nge̱le̱ byala ba Yesu. A kwali ná: “Nu nu matingame̱ nate̱na o su a me̱nde̱ sungabe̱.” (Mat. 24:13) Nde nje wangame̱nno̱ bola yete̱na o bi ná moto mō̱ o mwemba a boli bobe bonde̱ne̱ e? Ombusa batudu bia di lambo, mo̱ o me̱nde̱ lee̱le̱ we̱lisane̱ na lakisane̱ ná ba me̱nde̱ jombwea mambo bupisane̱ bete̱sedi ba Yehova e? Nje batudu bangame̱nno̱ bola ke̱ moto a boli bobe bonde̱ne̱ e?

13. Nje Yehova a mapulano̱ ná batudu ba bole ke̱ moto a boli bobe bonde̱ne̱ e?

¹³ Batudu ba sengi te̱ ná moto a boli bobe bonde̱ne̱ o mwemba, ba makane̱ ná Yehova a bole babo̱ “dibie̱ di mawe̱ o mo̱ń” ná bombweye mambo ka nje te̱ Yehova a mapulano̱. (Yak. 3:17) Ńo̱ng’abu ńe nde ná bongwane̱ mubole̱ bobe o ‘jasumwe̱ o ngea a pambilanno̱’ yete̱na nika ńe ná e we̱le̱ bolane̱. (Yak. 5:19, 20) Ba mabola pe̱ me̱se̱ o tata mwemba na o lo̱ko̱ ba bena bo bobe bo tapino̱ tobotobo. (2 Kor. 1:3, 4) Ponda ba mombweano̱ bekwali ba myobe minde̱ne̱, batudu ba mase̱le̱ nde wase̱le̱ o bia ná te̱ite̱i nje e tombi, nika ńe so̱ ná e no̱ngo̱ ponda. Ombusa nika ba makane̱, ba bola malea ma mawe̱ o Bibe̱l, nde ba ko̱kise̱ pe̱ mubole̱ bobe “o ka ni te̱nge̱n.” (Yer. 30:11) To̱ná batudu bangame̱nno̱ be̱ makwasi, ba si mapomane̱ pe̱ to̱ no̱ngo̱ bedomsedi. Batudu ba bupe̱ te̱ bediedi ba Yehova, nik’e me̱nde̱ nde wanea mwemba mwe̱se̱ tombwane̱. Nde to̱ batudu bombwea nde ekwali o mbad’a bwam, ba bena bo bobe bo tapino̱ be te̱ nde ná ba benga bwa ndutu. We te̱ o be bete̱medi, nje weno̱ ná o bola ná ndutu ńe wa o mulema e wo̱ye̱ e?

14. Njik’eyembilan a Bibe̱l ye ná e lo̱ko̱ wa yete̱na kriste̱n po̱ e boli lambo di sengise̱ wa sese tobotobo e?

¹⁴ Mo̱ moto mō̱, to̱ mo̱me̱ne̱ kriste̱n ńe jemea e mábolane̱ wa lambo lena di  sengise̱ wa sese tobotobo e? We ná o so̱ byembilan ba bwam o Eyal’a Loba be mokwe̱le̱ biso̱ ne̱ni jenge̱le̱ ná Yehova a po̱ngulane̱ mambo. K’eyembilan, to̱ná bonasango a Yose̱f ba takise̱no̱ mo̱, a s’ese̱le̱ ná myobe mabu mi bole ná a be̱ njongi. O diwengisan, a bengi nde bolea Yehova na iwiye̱, ńena nu namse̱ mo̱ ońola we̱lisane̱ na titimbe̱ a lee̱le̱no̱. (Bbot. 39:21) Yose̱f a we̱li lakise̱ ba bena ba bolane̱ mo̱ bobe, nde a soke̱ nde miso̱ o minam ma Yehova. (Bbot. 45:5) Kapo̱ ka Yose̱f, di makusa lo̱ko̱mea ke̱ di sisedi Yehova be̱be̱, jenge̱le̱ pe̱ ná a wane te̱me̱ la sim o ponda ni te̱nge̱n.—Mye. 7:18; 73:28.

15. Nje yongwane̱ munańango mō̱ o lembe̱ si te̱me̱ la sim na be̱ pe̱ musango e?

¹⁵ Ye mbale̱ ná beboledi ba si te̱me̱ la sim be̱se̱ be titi ngińa ka be bena Yose̱f a lembe̱no̱, nde mō̱ ńasu te̱ a masenga bobe ke̱ a matakisabe̱ o nin mbadi to̱ nine̱. Di be̱n te̱ bwambo na moto mō̱, to̱ e be̱ nde na moto nu si maboleye̱ Yehova, di me̱nde̱ tombwane̱ yete̱na di we̱le̱ bete̱sedi ba Bibe̱l o ebolo. (Fil. 2:3, 4) Jombweye min myango. Munańango mō̱ a bo ndutu jita ponda a so̱ino̱ ná mwenj’ao ń’ebolo a mato̱po̱ne̱ mo̱ omboa bato bape̱pe̱. O mulopo ma pomane̱ bola lambo la bobe, a no̱ngi nde ponda o dutea jombwea eyembilan a Yesu. Ponda ba tano̱ ba loa mo̱, a si ta a timbise̱le̱ lou. (1 Pet. 2:21, 23) Ońola nika a domse̱ ná a si mabola to̱ lambo jombwea nje e tombi. Ombusa ponda, ba kwalane̱ mo̱ ná nu mwenj’ao ń’ebolo a bou jita, na ná di diboa di takise̱ mo̱ jita. Nu munańango a bolane̱ so̱ nde mo̱nge̱le̱ ná nu mwenj’ao ń’ebolo a si boṅsane̱ o kwala ma mambo me̱se̱. A bo muńe̱nge̱ tobotobo ná a we̱lisane̱ y’eboled’a bobe, a be̱ pe̱ musango.

16. Nje ye ná e lo̱ko̱ wa yete̱na we o lembe̱ si te̱me̱ la sim e? (1 Petro 3:12)

¹⁶ We te̱ lembe̱ si te̱me̱ la sim to̱ lambo la bobe dipe̱pe̱, o si dimbea ná Yehova e be̱be̱ na “babe̱ne̱ milema mi ńo̱sedi.” (Mye. 34:19) A mabwane̱ we̱lisane̱ lo̱ngo̱ muńe̱nge̱, a to̱ndi pe̱ ke̱ o mabambe̱le̱ mo̱ mutaka mo̱ngo̱. (Mye. 55:23) Mo̱ nde e Mukaised’a wase ńe̱se̱. A me̱ne̱ nje  ye̱se̱ e matombe̱. (Langa 1 Petro 3:12.) O be̱n so̱ te̱ mitakisan mena mi buki wa, o si dimbea ná ye mweńa jita o jenge̱le̱ Yehova.

17. Bupisane̱ Yesaya 30:18, njika mbaki Yehova a mabolano̱ biso̱ e?

¹⁷ Son a ponda, Sango asu ńe o mo̱ń a me̱nde̱ namse̱ biso̱ njoasoa tongwea na Janea lao. Yesaya 30:18 e makwala ná: “Yehova a menge̱le̱ ná a we̱le̱ bwea bińo̱ ndedi, nika nde a te̱mno̱ omo̱ń o lee̱le̱ bińo̱ muyao. Ebanja Yehova e nde Loba la te̱me̱ la sim, bonam na be̱se̱ ba pite̱ na mo̱.” Ba bena ba menge̱le̱ Yehova ba me̱nde̱ namsabe̱ o nin we̱nge̱ na o was’a peńa ni me̱nde̱ po̱.

18. Njika minam mi menge̱le̱ biso̱ e?

¹⁸ Ponda baboledi ba Loba ba me̱nde̱no̱ jingea o was’a peńa, ba si me̱nde̱ pe̱ lembe̱ to̱ buńa mambo ma bobe na mitakisan mena beno̱ lembe̱ o nin we̱nge̱. Si te̱me̱ la sim to̱ ndutu ba si me̱nde̱ pe̱ be̱. (Bbī. 21:4) E si me̱nde̱ pe̱ pula ná jenge̱le̱ obiana di makusa nje e mapule̱ biso̱ ońolana di me̱nde̱ be̱ne̱ mo̱ njoasoa. (Mye. 72:16; Yes. 54:13) E se̱ bwam nik’e me̱nde̱no̱ be̱ e!

19. Ońola njika lambo Yehova eno̱ boṅsane̱ biso̱ son na son o nin we̱nge̱ e?

¹⁹ O nin we̱nge̱ Yehova eno̱ jongwane̱ biso̱ o buka bede̱mo ba bobe na sa bede̱mo be mabwese̱ mo̱ muńe̱nge̱, e nde boṅsane̱ biso̱ o be̱ longe̱ owas’a byanedi bao. O si bo̱bo̱, o s’embe̱ pe̱ to̱ bolea Yehova. Mambo ma bwam me o ngea! Kana jeno̱ jenge̱le̱ nipond’a betańsedi, di benge be̱ ńai ni le̱le̱m o jenge̱le̱ ná Yehova a bo̱le̱ ebol’ao.