1. Met ka fen káé usun ach we Chón Fératá?

IKA ka mááritá lón óm emén Chón Pwáraatá Jiowa, ese mwáál ka káé usun Jiowa seni chék lekúkkúnum. Ka káé pwe I ewe Chón Fératá mi eáni ekkewe napanap mi echipwér, me a mochen ewili ei fénúfan ngeni eú paratis.​—Ken. 1:1; Föf. 17:24-27.

2. Ifa án ekkóch aramas ekiek usun chókkewe mi lúkú pwe a wor emén Chón Fératá?

² Iwe nge, chómmóng aramas rese lúkú pwe a wor Kot, are lúkú pwe a fératá mettóch meinisin. Nge ra fen lúkú pwe manaw a chék pwisin fisitá, me mwirin a poputá lón eú napanap mi chék mecheres me wikkililó ngeni och mi mesemesekkis. Ekkóch chókkewe mi lúkú ena, a watte ar sukul. Eli ra erá pwe science a fen ánnetatá pwe ese pwúng ewe Paipel, me ekkewe aramas mi lúkú pwe mi wor emén Chón Fératá, rese tipachem, ra apwangapwang, are tupukkái.

3. Pwata a lamot óm kopwe apéchékkúla pwisin óm lúkú?

³ Itá alon ekkóch chókkewe mi watte ar sukul epwe etipemwaramwarakich pwe Jiowa i ewe Chón Fératá mi tong? Ena mettóch a lóngólóng wóón popun sia lúkú pwe Jiowa i ewe Chón Fératá. Itá sia lúkú pokiten chék met sia silei seni aramas, are pokiten sia pwisin etittinafichi ekkewe pisekin ánnet? (1 Kor. 3:12-15) Ese lifilifil úkúkún ttamen ach emén Chón Pwáraatá Jiowa, nge mi lamot ngenikich meinisin ach sipwe akkapéchékkúlaló ach lúkú. Ika sia féri ena, sisap tup ren afalafalaen ekkewe aramas mi ú ngeni án Kot we Kapas mi eáni “atuputupun tipachemen fanüfan mi aücheangau.” (Kol. 2:8; Ipru 11:6) Sipwe káé ekkeei úlúngát mettóch lón ei lesen ren an epwe álisikich le féri ena. (1) Popun chómmóng rese lúkú pwe mei wor emén Chón Fératá, (2) usun óm tongeni apéchékkúla óm lúkú Jiowa, ewe Chón Fératá, me (3) usun óm kopwe chék akkapéchékkúla ena lúkú.

4. Met lúkú mi enlet a lóngólóng wóón me ren Ipru 11:1?

⁴ Ekkóch ra ekieki pwe lúkú a wewe ngeni án emén lúkúoló chék met nge ese wor pisekin ánnet. Nge me ren ewe Paipel pwe esap ina lúkú mi enlet. (Álleani Ipru 11:1.) Ewe Paipel a áweweei pwe lúkú a lóngólóng wóón pisekin ánnet. Iwe, inaamwo ika sise tongeni kúna Jiowa, Jesus, me ewe Mwúún Kot, nge a wor rech pisekin ánnet pwe iir wesewesan. (Ipru 11:3) Iei alon emén scientist mi wiliti emén Chón Pwáraatá Jiowa: “A wor lóngólóngun án Chón Pwáraatá Jiowa lúkú. Rese tunaló ekkewe pwóróus mi enlet lón pekin science.”

5. Pwata chómmóng aramas ra lúkú pwe manaw a chék pwisin fisitá?

⁵ Eli sipwe eis, ‘Ika a wor chómmóng pisekin ánnet pwe Kot a fératá mettóch meinisin, iwe pwata chék chómmóng aramas rese lúkú?’ Ekkóch rese fókkun etittina pisekin ánnet wóón winikaper. Iei alon Robert, ewe mi wiliti emén Chón Pwáraatá Jiowa iei: “Pokiten lón sukul ause fókkun fóffós usun fisin mettóch meinisin, iwe tittipei pwe ese pwúng ena pwóróus. Nge atun chék a 20 som ieri, ua kerán fós ngeni Chón Pwáraatá Jiowa me ua káé pwe a wor popun mi alúkúlúk me ren Paipel ach sipwe lúkú pwe Kot a fératá mettóch meinisin.” *​—Ppii ewe pwóór “ Eú Pesepes mi Aúchea Ngeni Sam me In.”

6. Pwata ekkóch rese lúkú pwe a wor emén Chón Fératá?

⁶ Ekkóch rese lúkú pwe a wor emén Chón Fératá pokiten ra erá pwe ra chék lúkú met ra tongeni kúna. Nge ren enletin, ra lúkú ekkewe mettóch rese tongeni kúna, áwewe chék ra lúkú gravity, ewe allúkún weiwei pokiten a  wor pisekin ánnet pwe wesewesan. Ewe sókkun lúkú Paipel a fós usun a kapachelong ekkewe pisekin ánnet usun “mettoch mi wor sisap tongeni küna.” (Ipru 11:1) A lamot fansoun me achocho ren án emén epwe pwisin etittina pisekin ánnet, nge chómmóng aramas rese mochen féri ena. Emén ese mochen etittina ekkewe pisekin ánnet wóón winikapan, eli epwe apwúngaló pwe ese wor Kot.

7. Itá meinisin chókkewe mi watte ar sukul rese lúkú pwe Kot a fératá mettóch meinisin? Áweweei.

⁷ Mwirin án ekkóch scientist káé ekkewe pisekin ánnet, ra poputá le lúkú pwe Kot a féri unuselapen láng me fénúfan. * Eli ekkóch ra usun Robert, ewe sia fós usun akkomw, ra chék apwúngaló pwe ese wor emén Chón Fératá pokiten rese fókkun káé usun fisin mettóch lón university. Iwe nge,  chómmóng scientist ra poputá le silei me tongei Jiowa. A lamot ngenikich meinisin ach sipwe apéchékkúla ach lúkú usun chék met ekkena scientist ra féri ese lifilifil úkúkún ach sukul. Ese wor emén a tongeni féri ena fán itach.

8-9. (a) Ifa ewe kapas eis sipwele pwóróus wóón? (b) Ifa usun óm káé usun férien Kot kewe epwe álisuk?

⁸ Ifa usun ka tongeni apéchékkúla óm lúkú ewe Chón Fératá? Sipwe káé rúáánú alen óm kopwe tongeni féri ena.

⁹ Káé usun férien Kot kewe. Ka tongeni apéchékkúla óm lúkú ewe Chón Fératá ren óm nengenifichi ekkewe man, irá, me masouen fán láng. (Kölf. 19:1; Ais. 40:26) Lapólóón óm káé usun ekkena mettóch, epwe pwal ina lapólóón óm lúkú pwe Jiowa, i ewe Chón Fératá. Fán chómmóng, néúch kewe puk ra masou ren ekkewe lesen mi tichikin áweweei pwóróusen férien Kot kewe. Kosap mwete seni ekkena esin lesen pokiten chék a weires óm kopwe unusen weweitiir. Káé úkúkún óm tongeni me kosap ménúki le katolsefál ekkewe video mi amwarar usun férien Kot kewe wóón ach we website jw.org, mi katowu atun ach kewe mwichelap lón summer lón ekkewe chék ier.

10. Áweweei eú mettóch mi ánnetatá pwe a wor emén Chón Fératá. (Rom 1:20)

¹⁰ Atun ka káé usun férien Kot kewe, ekieki met ka tongeni káé seniir usun ena Chón Fératá. (Álleani Rom 1:20.) Áwewe chék, ewe akkar a atowu ewe pwichikkar me saram mi lamot ngeni ménúmanaw wóón fénúfan. Nge ekkóch ttinen akkar a tongeni efeiengaw. A lamot ach sipwe túmún seni ekkena ttinen akkar mi efeiengaw. Iwe, sia túmún pún a pwisin wor eú án ei fénúfan minen túmún, itan ozone, ina och mettóch mi eppeti ekkena ttinen akkar mi efeiengaw. A pwal lapóló ewe ozone atun a péchékkúleló pwichikkaren ttinen ewe akkar kewe mi efeiengaw pwe epwe túmúnúkich. Iwe kese tipeeú ngeni pwe a wor emén Chón Fératá mi tong me tipachem?

11. Ia ka tongeni kúna me ie ekkewe pwóróus mi apéchékkúla óm lúkú ewe Chón Fératá? (Ppii ewe pwóór “ Ekkóch Pwóróus mi Apéchékkúla Óm Lúkú ewe Chón Fératá.”)

¹¹ Ka tongeni kúna chómmóng pwóróus usun férien Kot kewe mi apéchékkúla óm lúkú ren óm néúnéú ewe Watch Tower Publications Index, me ren óm research wóón jw.org. Eli ka tongeni poputá ren ekkewe pwóróus me video seni ekkewe lesen itelaper “Was It Designed?” Ekkena pwóróus ra chék mwoch me masou ren fitu pwóróus mi ámmeseik usun ekkewe man me irá. Ra pwal apwóróusa ifa usun ekkewe scientist ra sótun nikáppirú met ra kúna lón férien Kot kewe.

12. Ikkefa ekkóch mettóch sipwe ekieki usur atun sia káé ewe Paipel?

¹² Káé ewe Paipel. Ewe scientist sia fen fósun lón parakraf 4, ese mwittir lúkú pwe a wor emén Chón Fératá. Nge ló, ló, ló, a poputá le lúkú. Iei alon: “Ai lúkú ese chék lóngólóng wóón met ua káé lón pekin science. Nge a pwal lóngólóng wóón ai káéfichi ewe Paipel.” Eli ka fen sileéchú ewe Paipel. Ikaamwo ina, nge a chúen lamot óm kopwe kákkáé án Kot we Kapas pwe kopwe apéchékkúla óm lúkú ewe Chón Fératá. (Jos. 1:8; Kölf. 119:97) Áwewe chék, ekieki usun pwúngún án Paipel áweweei usun ekkewe mettóch ra fen fis me lóóm me lóóm. Pwal ekieki usun án Paipel kewe oesini mi fen pwénútá, me tipeeúfengenin masouen ewe Paipel inaamwo ika a sókkofesen nónnómun ekkewe chón makkeei. Óm féri ena a tongeni apéchékkúla  óm lúkú pwe a wor emén Chón Férikichetá mi tong, me tipachem me a wisen emmweni makken ewe Paipel. *​—2 Tim. 3:14; 2 Pet. 1:21.

13. Ifa eú pwóróus mi pwári tipachemen án Kot kewe kapasen emmwen?

¹³ Atun sia káé án Kot we Kapas, nengeni úkúkún álilliséchún an kapasen emmwen. Áwewe chék, ewe Paipel a fen éúréúrakich seni me lóóm pwe tongen moni a efeiengaw me a eselipato “chomong riaföü mi fokun aweires.” (1 Tim. 6:9, 10; SalF. 28:20; Mat. 6:24) A chúen lamot ena kapasen éúréúr lón ei fansoun? Iei alon eú puk mi fós usun ekiekin aramas lón ach ei fansoun: “Chókkewe mi achéchééi pisek rese pwapwa nge ra fen letipechou. Pwal mwo nge chókkewe mi chék mochen alapaaló néúr moni a osukosuk ekiekiir me ra apwangapwangoló.” Iwe a ifa me álilliséchún án Paipel na kapasen éúréúr ach sisap tongei moni! Ka tongeni ekieki pwal ekkóch án Paipel kewe kapasen emmwen mi fen álisuk? Lapólóón ach aúcheani án Paipel kewe kapasen emmwen, epwe pwal ina lapólóón ach lúkúlúk wóón tipachemen án ewe Chón Fératá mi tong emmwen. (Jas. 1:5) Iwe, epwe lapóló ach pwapwa lón manawach.​—Ais. 48:17, 18.

14. Met óm káé ewe Paipel epwe áiti ngonuk usun Jiowa?

¹⁴ Káé ewe Paipel pwe kopwe silefichi Jiowa. (Joh. 17:3) Atun ka káé ewe Paipel kopwe káé napanapen Jiowa kewe. Pwal ikkena chék ekkewe napanap ka káé seni férian kewe. Ach kákkáé usun napanapen Jiowa kewe, a alúkúlúkú ngenikich pwe i wesewesen Emén. (Eks. 34:6, 7; Kölf. 145:8, 9) Atun ka sissilefichi Jiowa, epwe lapóló óm lúkú i, alóllóólóló óm tongei, me péchékkúleló óm riri ngeni.

15. Ifa usun óm ereni ekkewe ekkóch usun óm lúkú epwe álilliséch ngonuk?

¹⁵ Ereni ekkewe ekkóch usun óm lúkú. Ika ka féri ena, óm lúkú epwe péchékkúleló. Nge ifa usun ika eménnewe ka afalafal ngeni a tipemwaramwar ika a wor Kot nge kese silei met kopwe erá? Kútta eú pwóróus seni Paipel me lón eú me lein néúch kewe puk mi pélúweni ena kapas eis, nge mwirin áiti ngeni eménna. (1 Pet. 3:15) Ka pwal tongeni tingorei emén chienom Chón Kraist mi lipwákéch an epwe álisuk. Ese lifilifil ika ena chón lúkún a etiwa are ese etiwa minne ka pélúwen ngeni, nge ka chúen kúna álillisin óm na research. Óm lúkú epwe péchékkúleló. Iwe, ika ka féri ena, kosap lúkúoló án ekkewe mi watte ar sukul mwakenetá pwe ese wor emén Chón Fératá.

16. Met a tongeni fis ika sise sópweló le akkapéchékkúla ach lúkú?

¹⁶ Ese lifilifil úkúkún ttamen ach akkangang ngeni Jiowa, nge a lamot ach sipwe sópweló le akkapéchékkúla ach lúkú I. Pwata? Pokiten ika sise túmúnúéch, a tongeni apwangapwangoló ach lúkú. Usun met sia fen káé pwe lúkú a lóngólóng wóón ekkewe pisekin ánnet usun ekkewe mettóch sise tongeni kúna. Eli epwe mecheres ach sipwe ménúkaaló met ekkewe sise tongeni kúna. Ina minne, Paulus a apasa pwe nafangawen lúkú, ina eú “sokun tipis mi alikafifikich.” (Ipru 12:1) Iwe, ifa usun sia tongeni túmúnúkich seni ena ssár?​—2 Tes. 1:3.

17. Met a tongeni álisikich le akkapéchékkúla ach lúkú?

¹⁷ Áeúin, kopwe kan tittingorei Jiowa an we ngún mi fel. Pwata? Pokiten lúkú ina eú napanap ewe ngún mi fel a álisikich  le ámááraatá. (Kal. 5:22, 23) Sise tongeni akkapéchékkúla ach lúkú ewe Chón Fératá ika esap pwúlún an we ngún mi fel. Ika sia kan tittingor án Jiowa we ngún mi fel, i epwe fang ngenikich. (Luk. 11:13) Sia pwal mwo nge tongeni ióteki: “Kopwe alisikem pwe äm lükü en epwe wattela.”​—Luk. 17:5.

18. Me ren Kölfel 1:2, 3, ifa ewe liffang mi aúchea a nóm rech lón ei fansoun?

¹⁸ Pwal och, kopwe kákkáé án Kot we Kapas iteitan. (Álleani Kölfel 1:2, 3.) Atun a makketiw masouen ena kél mi fel, a chék wor ren ekkóch chón Israel unusen kapiin án Kot we Allúk. Iwe nge, a suuk ngeni ewe king me ekkewe souasor ekkena kapi, me iteiten mwirin fisu ier a wor kókkót pwe epwe álleawu masouen án Kot we Allúk ngeni ekkewe “mwän, fefin me semirit,” me ekkewe chón ekis lón Israel pwe repwe aúseling ngeni. (Tut. 31:10-12) Lón fansoun Jesus we, a chék wor ren ekkóch aramas kapiin ewe Taropwe mi Pin, me lape ngeni ekkena kapi ra nóm lón ekkewe sinakok. Nge a sókkóló lón ei fansoun pwe lape ngeni aramas ra tongeni álleani kinikinin are unusen án Kot we Kapas. Ina eú liffang mi fókkun aúchea. Ifa usun sia tongeni pwári pwe sia aúcheani ena liffang?

19. Met a lamot ach sipwe féri pwe epwe chék péppéchékkúl ach lúkú?

¹⁹ Sia tongeni pwári pwe sia aúcheani ach néúni ewe Paipel ren ach ákkálleani iteitan. A lamot an epwe wor ach schedule le álleani me káé ewe Paipel. Nge sisap chék féri ena atun sia tawe. Ika sia fiti ach schedule le káé, sia tongeni akkapéchékkúla ach lúkú.

20. Met a lamot ach sipwe tipeppós le féri?

²⁰ Ach lúkú mi núkúchar a lóngólóng wóón án Kot we Kapas, sise usun “ekewe mi tipachem me silelap” lón ei fénúfan. (Mat. 11:25, 26) Pokiten sia káé án Kot na Kapas, sia silei popun a ngangngawoló nónnómun ei fénúfan me sia silei met Jiowa epwe féri ngeni. Ina minne, sipwe tipeppós le apéchékkúlaló ach lúkú me álisi chómmóng úkúkún ach tufich le pwal lúkú ewe Chón Fératá. (1 Tim. 2:3, 4) Ousipwe sópweló le nennelói ewe fansoun atun meinisin wóón ei fénúfan repwe mwareiti Jiowa me aloni alon Pwärätä 4:11: “Ach Samol me ach Kot, en ka fich ngeni óm kopwe angei ling . . . pun ka föri mettoch meinisin.”