1. Nso ke ẹkpep fi ẹban̄a Andibot nnyịn?

EKPEDI ẹkemaman fi ẹsịn ke esop Abasi, anaedi toto ke edet iba ke ẹketọn̄ọ ndikpep fi mban̄a Jehovah. Ẹma ẹkpep fi ke enye okobot kpukpru n̄kpọ, ke enye enyene nti edu, ke enye onyụn̄ aduak ndinam isọn̄ emi edi Paradise.—Gen. 1:1; Utom 17:24-27.

2. Ndusụk owo ẹda didie owo ekededi emi enịmde ke enyene eke okobotde kpukpru n̄kpọ?

² Ediwak owo inịmke ke Abasi odu, man ẹditetịn̄ ẹban̄a ndidọhọ ke enye okobot kpukpru n̄kpọ. Mmọ ẹdọhọ ke mme odu-uwem n̄kpọ ẹkenyụn̄ ẹdaha ntre ẹdidu, ke ọkọtọn̄ọ ke n̄kpri n̄kpri n̄kpọ emi mîwakke n̄kukọhọ, ekem sụn̄sụn̄ sụn̄sụn̄ mmọ ẹforo ikpọ n̄kpọ emi ẹwakde n̄kukọhọ. Ndusụk mbon emi ẹnịmde utọ n̄kpọ emi ẹdiọn̄ọ n̄wed ata etieti. Mmọ ẹkeme ndidọhọ ke se ntaifiọk ẹkụtde owụt ke Bible inenke, n̄ko ke mbon emi mîkaha n̄wed, mîdiọn̄ọke n̄kpọ, m̀mê emi ẹkemede ndisọp mbian̄a kpọt ẹbuọt idem ke Andibot.

3. Ntak emi ọfọnde inam se idin̄wamde nnyịn inen̄ede ibuọt idem ke Abasi-e?

³ Jehovah okobot nnyịn, enye onyụn̄ ama nnyịn. Ndi iyayak se ndusụk mbon emi ẹnen̄erede ẹdiọn̄ọ n̄wed ẹtịn̄de anam nnyịn itọn̄ọ ndikere m̀mê okposụk edi akpanikọ? Se inamde nnyịn inịm ke Jehovah okobot kpukpru n̄kpọ edibiere. Ndi inịm sia se ẹkenyụn̄ ẹkpepde nnyịn edi oro, m̀mê inịm ke ntak emi ima ikada ini idụn̄ọde ikụt se iwụtde ke Jehovah okobot kpukpru n̄kpọ? (1 Cor. 3:12-15) Inamke n̄kpọ m̀mê ebịghi didie ikodụk esop Abasi, ana kpukpru nnyịn inam se idin̄wamde nnyịn inen̄ede ibuọt idem ye Jehovah. Oro idiyakke mbon emi ẹdọhọde ke Bible inenke ẹda “ukpepn̄kpọ akwaifiọk owo ye ikpîkpu abian̄a” ẹtụn nnyịn usụn̄. (Col. 2:8; Heb. 11:6) Imọn̄  ineme n̄kpọ ita emi ẹdin̄wamde nnyịn ke ibuotikọ emi: (1) Nso inam ediwak owo ẹkûnịm ke enyene eke okobotde kpukpru n̄kpọ? (2) Nso ke afo akpanam man enen̄ede ọbuọt idem ke Jehovah emi okobotde fi? Ndien (3) Nso ke akpanam man okûtre ndinen̄ede mbuọt idem ye Jehovah?

4. Mme Hebrew 11:1 ọdọhọ ke mbuọtidem edi nso?

⁴ Ndusụk owo ẹkere ke mbuọtidem edi ndinịm n̄kpọ ke akpanikọ kpa ye emi nnyịn mîkwe n̄kpọ emi owụtde ke n̄kpọ oro odu. Edi Bible owụt ke idịghe ata mbuọtidem edi oro. (Kot Mme Hebrew 11:1.) Imọbuọt idem ke Jehovah, Jesus, ye ke Obio Ubọn̄ heaven kpa ye emi nnyịn mîkwe mmọ ke enyịn sia imokụt mme n̄kpọ emi ẹwụtde ke mmọ ẹdu. (Heb. 11:3) Ataifiọk kiet emi edide Ntiense Jehovah ọdọhọ ete: “Nnyịn ndibuọt idem ke Jehovah inamke nnyịn ikûda se ntaifiọk ẹtịn̄de, ima ikụt ke edi akpanikọ.”

5. Nso inam ediwak owo ẹkere ke mme odu-uwem n̄kpọ ẹkenyụn̄ ẹdaha ntre ẹdidu?

⁵ Edi imekeme ndidọhọ, ‘Ekpedi enyene se iwụtde ke Abasi okobot kpukpru n̄kpọ, nso inam ndien ediwak owo ẹkûnịm ke enye okobot?’ Ndusụk owo itiehe akpa ikere m̀mê odu se iwụtde ke Abasi okobot mme n̄kpọ m̀mê idụhe. Robert emi edide Ntiense Jehovah idahaemi ọdọhọ ete: “Sia owo mîkesikpepke ke ufọkn̄wed ke Abasi okobot mme n̄kpọ, n̄kekere ke idịghe enye okobot. Ekedi nsesịm isua 22 ndien ke Mme Ntiense Jehovah ẹkeda Bible ẹwụt mi nsio nsio n̄kpọ emi ẹwụtde ke Jehovah okobot kpukpru n̄kpọ.” *—Se ekebe emi “ Se Mme Ete ye Eka Ẹkpenamde.”

6. Nso inam ndusụk owo ẹkûnịm ke Abasi okobot kpukpru n̄kpọ?

⁶ Ndusụk owo ẹdọhọ ke mmimọ mîkwe n̄kpọ ke enyịn, mmimọ inịmke; oro anam mmọ ẹkûnịm ke Abasi okobot kpukpru n̄kpọ. Edi mmọ ẹnịm ke ofụm odu kpa ye emi mmọ mîkwe ofụm ke enyịn, sia mmọ ẹkụt se iwụtde ke ofụm odu. Ke ini ikụtde mme n̄kpọ emi ẹwụtde ke se nnyịn mîkwe mmọdo, nnyịn inyụn̄ inịm ke n̄kpọ oro mmọdo, enye oro ke Bible okot mbuọtidem. (Heb. 11:1) Ndidụn̄ọde ndiọn̄ọ mme n̄kpọ emi esisịne utom onyụn̄ ada ini, ndien ediwak owo iben̄eke idem ndinam utọ n̄kpọ oro. Owo emi mîdaha ini idụn̄ọde mme n̄kpọ emi ẹwụtde ke Abasi odu ekeme ndikere ke Abasi idụhe.

7. Ndi kpukpru mbon emi ẹdiọn̄ọde n̄wed ẹsịn ndinịm ke Abasi okobot kpukpru n̄kpọ? Nọ uwụtn̄kpọ.

⁷ Ndusụk ntaifiọk ẹma ẹdinịm ke Abasi okobot ekondo sia mmọ ẹma ẹda ini ẹdụn̄ọde mme n̄kpọ emi ẹwụtde ke Abasi okobot kpukpru  n̄kpọ. * Ukem nte Robert emi iketịn̄de iban̄a ke ikpehe ition, ekeme ndidi ndusụk owo ẹkekere ke idịghe Abasi okobot kpukpru n̄kpọ sia owo ikpepke utọ n̄kpọ oro ke ufọkn̄wed ntaifiọk. Edi ediwak ntaifiọk ẹdidiọn̄ọ Jehovah ẹnyụn̄ ẹma enye. Ana nnyịn n̄ko inam se idin̄wamde nnyịn inen̄ede ibuọt idem ye Jehovah ukem nte ntaifiọk oro, inamke n̄kpọ m̀mê ika n̄wed iketre ke m̀mọ̀n̄. Idụhe eke edinamde enye oro inọ nnyịn.

8-9. (a) Nso mbụme ke idineme idahaemi? (b) Nso ufọn ke edibọ edieke ekpepde aban̄a n̄kpọ-obot?

⁸ Nso ke akpanam man enen̄ede ọbuọt idem ke Abasi emi okobotde fi? Yak ineme n̄kpọ inan̄ emi akpanamde.

⁹ Kpep n̄kpọ ban̄a n̄kpọ-obot. Afo ndida ini ndụn̄ọde mme unam, eto, ikọn̄, ye ntantaọfiọn̄ ekeme ndinam fi enen̄ede ọbuọt idem ke Andikobot kpukpru n̄kpọ. (Ps. 19:1; Isa. 40:26) Nte esịnde idem ekpep mme n̄kpọ oro aka, ntre ke edinen̄ede inịm ke Jehovah okobot kpukpru n̄kpọ. Imesiwak ndiwet n̄kpọ mban̄a nsio nsio n̄kpọ-obot ke mme n̄wed nnyịn. Mme ibuotikọ ntre ẹkpesọn̄ ndin̄wan̄a fi, kûnụk unịm; sụk kot, se inyụn̄ in̄wan̄ade fi, da oro. Kûsunyụn̄ ufre ndika jw.org n̄kese mme vidio emi ẹban̄ade n̄kpọ-obot emi isisede ke ikpọ mbono nnyịn isua ifan̄ emi!

10. Tịn̄ n̄kpọ kiet emi owụtde ke Andibot odu. (Rome 1:20)

¹⁰ Ke ini esede mme n̄kpọ-obot, domo ndikpep n̄kpọ mban̄a Andikobot nnyịn. (Kot Rome 1:20.) Ke uwụtn̄kpọ, utịn esisio un̄wana ye ufiop emi an̄wamde mme odu-uwem n̄kpọ ke isọn̄ ẹka iso ẹdu uwem. Edi enyene utọ ufiop emi utịn esisiode emi mîfọnke ye mme odu-uwem n̄kpọ. Idịghe se utọ ufiop oro okpotụkde nnyịn idem. Isinyụn̄ itụkke sia enyene n̄kpọ emi odude ke ikpaenyọn̄ emi mîsiyakke utọ ufiop oro ebe edisịm nnyịn idem. Ẹkot n̄kpọ oro ozone gas. Esidi nte idiọk ufiop oro enen̄erede ọsọn̄ ubọk, ntre n̄ko ke ozone gas esinen̄ede ọsọn̄ odudu inyụn̄ iyakke ufiop oro ebe edisịm isọn̄. Ndi ukereke ke anaedi owo emi amade nnyịn onyụn̄ enen̄erede ọdiọn̄ọ n̄kpọ anam n̄kpọ emi etie ntre, ndien ke anaedi owo oro okobot kpukpru n̄kpọ?

11. M̀mọ̀n̄ ke ekeme ndikụt mme n̄kpọ emi ẹdin̄wamde fi enen̄ede enịm ke enyene eke okobotde kpukpru n̄kpọ? (Se ekebe emi “ Ndusụk Se Idin̄wamde Fi Enịm ke Enyene Andikobot Kpukpru N̄kpọ.”)

¹¹ Ekpese N̄wed Ndụn̄ọde Mme Ntiense Jehovah ye jw.org, oyokụt ediwak n̄kpọ emi ẹdin̄wamde fi enịm ke enyene eke okobotde kpukpru n̄kpọ. Emekeme nditọn̄ọ ke mme ibuotikọ ye mme vidio emi ẹdọn̄ọde ke ikpehe emi ẹkotde “Ndi Ẹkebobot?” Mme ibuotikọ oro ye mme vidio oro ẹdi mbio mbio, ẹsinyụn̄ ẹtịn̄ mme n̄kpọ emi ẹkpade owo idem ẹban̄a mme unam ye mme n̄kpọ-obot eken. Ẹsitịn̄ n̄ko nte ntaifiọk ẹdomode ndibot mbufa n̄kpọ ntiene se mmọ ẹkụtde ke mme n̄kpọ-obot.

12. Nso ke ikpesitie ikere ke ini ikpepde Bible?

¹² Sikpep Bible. Ataifiọk emi iketịn̄de iban̄a ke ikpehe inan̄ do ikọsọpke ndinịm ke enyene eke okobotde kpukpru n̄kpọ. Edi ekem, enye ama edinịm. Enye ọdọhọ ete: “Idịghe se n̄kekpepde ke ifiọk ntaifiọk kpọt akanam nnịm ke enyene eke okobotde kpukpru n̄kpọ. Se n̄kadade ini n̄kpep ke Bible n̄kụt eketiene anam.” Ekeme ndidi afo emenen̄ede ọdiọn̄ọ Bible. Kpa ye oro, ana aka iso ekpep Bible man enen̄ede ọbuọt idem ke Abasi emi okobotde fi. (Josh. 1:8; Ps. 119:97) Ke ini okotde Bible,  tịm tie kere nte Bible etịn̄de n̄kpọ nnennen nnennen aban̄a ndusụk n̄kpọ emi ẹketịbede ke eset. Sikere n̄ko nte mme prọfesi Bible ẹsude, ye nte mme andikewet Bible mîkedịghe enye emi etetịn̄ esịn, enye oko etetịn̄ osio. Ndinam oro ayanam fi enen̄ede enịm ke Andibot nnyịn ama nnyịn onyụn̄ enyene ọniọn̄, ke kpa enye ọkọnọ spirit esie ẹda ẹwet Bible. *—2 Tim. 3:14; 2 Pet. 1:21.

13. Nso idi ikọ ọniọn̄ kiet emi ikụtde ke Bible?

¹³ Ke ini ekpepde Bible, tịm tie kere nte item esie ọfọnde eketre. Ke uwụtn̄kpọ, Bible ama etịn̄ ata anyan ini ko ete ke ifọnke ndima okụk, ke ima okụk esinyụn̄ asan̄a ye “ediwak ubiak.” (1 Tim. 6:9, 10; N̄ke 28:20; Matt. 6:24) Ndi item oro ke enyenyene ufọn mfịn? N̄wed kiet emi etịn̄de aban̄a ido mme owo ke ini nnyịn emi ọdọhọ ke ‘mbon oro ẹmade inyene isinen̄ekede ikop inemesịt ẹsinyụn̄ ẹnen̄ede ẹfụhọ, ke idem mbon emi ẹdọhọde yak inyụn̄ iyom ekpri okụk idian ye se inyenede ẹsiwak ndinyene mfịna ibuot, ẹsinyụn̄ ẹdọn̄ọ ediwak udọn̄ọ.’ Omokụt do ke Bible ndidọhọ nnyịn ikûma okụk edi ata eti item! Ndi emekeme nditi mme item Bible en̄wen emi ẹn̄wamde fi? Edieke itiede ikere kpukpru nti item emi ẹdọn̄ọde ke Bible, iyokụt ke Andibot nnyịn ama nnyịn onyụn̄ ọdiọn̄ọ se ifọnde ye nnyịn. Oro ayanam isidọhọ enye eteme nnyịn se ikpanamde kpukpru ini. (Jas. 1:5) Ndinam emi ayanam uwem enen̄ede enem nnyịn.—Isa. 48:17, 18.

14. Nso ke ididiọn̄ọ iban̄a Jehovah ima ikpep Bible?

¹⁴ Ama ekpep Bible, yak edi ke oyom ndinen̄ede ndiọn̄ọ Jehovah. (John 17:3) Nte ekpepde Bible aka, oyokụt utọ Abasi emi Jehovah edide onyụn̄ okụt ukem nti edu esie emi okokụtde ini ekekpepde aban̄a n̄kpọ-obot. Mme edu esie oro ẹnam ikụt ke Jehovah mmọdo. (Ex. 34:6, 7; Ps. 145:8, 9) Ama enen̄ede ọdiọn̄ọ Jehovah, eyenen̄ede ọbuọt idem ye enye, enen̄ede ama enye, onyụn̄ enen̄ede ekpere enye.

15. Nso ufọn ke edibọ edieke etịn̄de aban̄a Jehovah ọnọ mme owo?

¹⁵ Sidọhọ mme owo se ọdiọn̄ọde aban̄a Abasi. Oro ayanam fi enen̄ede ọbuọt idem ye Abasi. Edi nso ke akpanam edieke owo ọdọhọde fi ke imọ idiọn̄ọke m̀mê Abasi odu m̀mê idụhe ndien afo unyụn̄ udiọn̄ọke se ọkpọbọrọde? Ka ekededi ke otu mme n̄wed nnyịn kese nte ẹdade Bible ẹnam n̄kpọ oro an̄wan̄a, ama ekem men se ekpepde do ketịn̄ nọ owo oro. (1 Pet. 3:15) Emekeme ndinyụn̄ ndọhọ eyenete an̄wam fi. M̀mê owo oro okobụpde fi mbụme do ama ndinịm se owụtde enye ke Bible m̀mê imaha, ndụn̄ọde emi afo anamde do ayan̄wam fi. Oro ayanam fi enen̄ede ọbuọt idem ke Abasi. Ama etie ntre, mbon emi ẹtiede nte ẹdiọn̄ọ n̄kpọ, edi emi mînịmke ke Abasi okobot kpukpru n̄kpọ idikemeke ndibian̄a fi.

16. Nso ikeme nditịbe edieke itrede ndinen̄ede mbuọt idem ye Jehovah?

¹⁶ Inamke n̄kpọ m̀mê ebịghi didie ikọtọn̄ọ ndinam n̄kpọ Jehovah, ana ika iso inam n̄kpọ emi edin̄wamde nnyịn inen̄ede ibuọt idem ye enye. Ntak-a? Sia nnyịn mîkpemeke, ekeme ndinam sụn̄sụn̄ sụn̄sụn̄ nnyịn inen̄ekede ibuọt idem ye enye aba. Ti ke mbuọtidem edi nnyịn ndinịm n̄kpọ emi nnyịn mîkwe ke enyịn edieke ikụtde mme n̄kpọ emi ẹwụtde ke n̄kpọ oro mmọdo. Edi mfịna edi ke imekeme ndisọp mfre n̄kpọ emi nnyịn mîkwe ke enyịn. Oro akanam apostle Paul ọdọhọ ke unana mbuọtidem edi “idiọkn̄kpọ eke ẹyịrede nnyịn,” emi ekemede ndisọp mmụm nnyịn. (Heb. 12:1) Nso idin̄wam nnyịn ikûdụk utọ afia oro?—2 Thess. 1:3.

17. Nso idin̄wam nnyịn ika iso ibuọt idem ye Jehovah?

 ¹⁷ Akpa, sikpe Jehovah ubọk kpukpru ini dọhọ ọnọ fi edisana spirit esie. Ntak-a? Sia mbuọtidem esịne ke otu mme edu emi edisana spirit esinamde owo enyene. (Gal. 5:22, 23) Edisana spirit mîn̄wamke nnyịn, nnyịn idikemeke ndinen̄ede mbuọt idem ye Andibot nnyịn. Edieke ikade iso iben̄e Jehovah edisana spirit esie, enye ọyọnọ nnyịn. (Luke 11:13) Imekeme ndikam mbọn̄ akam ndọhọ enye: “Nam mbuọtidem nnyịn etetịm okpon.”—Luke 17:5.

18. Nte ikụtde ke Psalm 1:2, 3, nso ọsọn̄urua n̄kpọ ke inyene?

¹⁸ Ọyọhọ iba, sikpep Ikọ Abasi kpukpru usen. (Kot Psalm 1:2, 3.) Ini ẹkewetde Psalm emi, nditọ Israel emi ẹkenyenede ofụri n̄wed Ibet ikawakke. Edi ndidem ye mme oku ẹma ẹnyene. Ndien kpukpru isua itiaba, ẹma ẹsinam ndutịm man ẹkot Ibet oro ẹnọ kpukpru ‘irenowo, iban, nditọwọn̄,’ ye isenowo emi ẹkedụn̄de ke Israel. (Deut. 31:10-12) Ke eyo Jesus, ibat ibat owo kpọt ẹkenyene mme ikpan̄wed Ibet Abasi, ata ediwak okobono ke synagogue. Edi itiehe ntre mfịn sia n̄wakn̄kan owo ẹnyene N̄wed Abasi. Eke mînyeneke ofụri N̄wed Abasi, oyosụk enyene ubak ubak. Ata ọsọn̄urua enọ ke inyene oro. Nso ke ikpanam iwụt ke imama nte inyenede Bible?

19. Nso ke ana inam man inen̄ede ibuọt idem ye Jehovah?

¹⁹ N̄kpọ kiet emi ikpanamde iwụt ke imama nte inyenede Bible edi ndisikot enye kpukpru usen. Ana inyene akpan ini emi isiode inịm ndisida n̄kpep Bible, utu ke ndinam ke ini emi inyụn̄ inyenede ini. Iyenen̄ede ibuọt idem ye Jehovah edieke nnyịn mîyakke n̄kpọ akpan nnyịn ndisikpep Bible.

20. Nso ke ikpebiere ndinam?

²⁰ Nnyịn itiehe nte “mbon ọniọn̄ ye mbon ikike” ererimbot emi, se ikụtde ke N̄wed Abasi anam inen̄ede ibuọt idem ye Jehovah. (Matt. 11:25, 26) Nnyịn ndikpep Bible anam yak idiọn̄ọ se inamde edi eyo esiere ererimbot ọdiọk akan nte ekedide, ye se Jehovah aduakde ndinam mban̄a oro. Ntre ẹyak ibiere ndinam se idin̄wamde nnyịn inen̄ede ibuọt idem ye Jehovah, inyụn̄ in̄wam adan̄a ediwak owo nte ikekeme ẹtiene ẹbuọt idem ke Andibot nnyịn. (1 Tim. 2:3, 4) Ẹyak inyụn̄ ika iso idori enyịn ndikụt ini emi kpukpru owo ke isọn̄ ẹditịn̄de se idude ke Ediyarade 4:11 ẹte: “Jehovah, Abasi nnyịn, afo omodot ndibọ ubọn̄ . . . koro afo okobotde kpukpru n̄kpọ.”