GĨCUNJĨ KĨA WĨRUTI KĨA 32
Ĩkĩra Hinya Wĩtĩkio Waku Harĩ Mũũmbi
“Wĩtĩkio nĩ . . . ũira ũroneka wega wa maũndũ ma ma marĩa mataroneka.”—AHIB. 11:1.
RWĨMBO NA. 11 Ũũmbi nĩ Ũgoocithagia Ngai
GĨCUNJĨ-INĨ GĨKĨ *
1. Nĩ maũndũ marĩkũ wĩrutĩte megiĩ Mũũmbi witũ?
ANGĨKORŨO ũrereirũo famĩlĩ-inĩ ya Aira a Jehova, no kũhoteke werutire ũhoro wa Jehova kuuma ũrĩ o mũnini. Nĩ warutirũo atĩ nĩwe Mũũmbi, ũkĩrutwo atĩ nĩ arĩ ngumo njega, na atĩ nĩ akoragwo na muoroto mwega harĩ andũ.—Kĩam. 1:1; Atũm. 17:24-27.
2. Andũ amwe makoragwo na mawoni marĩkũ kwerekera andũ arĩa metĩkĩtie atĩ Ngai nĩwe wombire indo ciothe?
2 O na kũrĩ ũguo, andũ aingĩ matiĩtĩkĩtie atĩ nĩ kũrĩ Ngai o na kana atĩ nĩwe wombire indo ciothe. Handũ ha ũguo, metĩkĩtie atĩ indo iria irĩ muoyo nĩ kwĩyumĩria cieyumĩririe na ikĩgarũrũka kahora kahora, kuuma harĩ indo nini igĩthiĩ ũguo nginya igĩtuĩka indo nene. Andũ amwe arĩa metĩkĩtie ũguo nĩ andũ athomu mũno. Maugaga atĩ sayansi nĩ yonanĩtie atĩ Bibilia ti ya ma na atĩ andũ arĩa metĩkĩtie nĩ kũrĩ Mũũmbi nĩ andũ matarĩ athomu, matarĩ ogĩ, na mahenekaga na ihenya.
3. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa bata gwaka wĩtĩkio witũ?
3 Hihi maũndũ marĩa maugagwo nĩ andũ arĩa marĩ igweta no matũme wĩtĩkio witũ atĩ Jehova nĩwe Mũũmbi wage hinya? Macokio ma kĩũria kĩu mekũringana na kĩrĩa gĩtũmaga twĩtĩkie atĩ Jehova nĩwe Mũũmbi wa indo ciothe. Hihi twĩtĩkĩtie atĩ Jehova nĩwe Mũũmbi tondũ nĩ twerirũo atĩ ũguo nĩguo twagĩrĩirũo gwĩtĩkia, kana hihi nĩ twĩthuthurĩirie ithuĩ ene ũũma wa ũndũ ũcio? (1 Kor. 3:12-15) Gũtekũmakania tũkoretwo tũrĩ Aira a Jehova ihinda rĩigana atĩa, ithuothe nĩ tũrabatara gũthiĩ na mbere gwaka wĩtĩkio witũ. Tũngĩka ũguo, tũtingĩhĩtithio nĩ “ũũgĩ wa andũ na maheeni ma tũhũ,” marĩa marutanagwo nĩ andũ arĩa mareganaga na Kiugo kĩa Ngai. (Kol. 2:8; Ahib. 11:6) Gĩcunjĩ gĩkĩ nĩ gĩkwarĩrĩria (1) kĩrĩa gĩtũmaga andũ aingĩ mage gwĩtĩkia atĩ Jehova nĩwe Mũũmbi, (2) ũrĩa ũngĩkĩra hinya wĩtĩkio waku atĩ Jehova nĩwe wombire indo ciothe, na (3) ũrĩa ũngĩtũũria wĩtĩkio ũcio ũrĩ na hinya.
KĨRĨA GĨTŨMAGA ANDŨ AINGĨ MAGE GWĨTĨKIA ATĨ NĨ KŨRĨ MŨŨMBI
4. Kũringana na Ahibirania 11:1 na kohoro ka magũrũ-inĩ, wĩtĩkio ũrĩa wagĩrĩire wĩhocetie harĩ kĩĩ?
4 Andũ amwe meciragia atĩ gũkorũo na wĩtĩkio nĩ gwĩtĩkia ũndũ o na ũtarĩ na ũira waguo. Ĩndĩ kũringana na Bibilia, wĩtĩkio ta ũcio ndwagĩrĩire. (Thoma Ahibirania 11:1 na kohoro ka magũrũ-inĩ.) Bibilia ĩtaaragĩria atĩ wĩtĩkio wĩhocetie harĩ ũira mũrũmu. Kwoguo o na gũtuĩka tũtingĩona Jehova, Jesu, na Ũthamaki, tũrĩ na ũira ũngĩtũma twĩtĩkie maũndũ macio. (Ahib. 11:3) Mũthomi ũmwe wa maũndũ ma sayansi watuĩkire Mũira wa Jehova aaugire: “Aira a Jehova nĩ makoragwo na mũthingi wa maũndũ marĩa metĩkĩtie. Nĩ maheaga gĩtĩo maũndũ marĩa andũ a sayansi mathundũrĩte.”
5. Nĩ kĩĩ gĩtũmaga andũ aingĩ metĩkie atĩ indo ti kũũmbwo ciombirũo?
5 Mũndũ no eyũrie atĩrĩ, ‘Angĩkorũo kũrĩ na ũira mũrũmu atĩ nĩ kũrĩ Mũũmbi-rĩ, nĩ kĩĩ gĩtũmaga andũ aingĩ mage gwĩtĩkia atĩ Ngai nĩwe Mũũmbi wa indo ciothe?’ Ũndũ ũmwe nĩ atĩ andũ amwe matirĩ methuthurĩria o ene mamenye ũhoro wa ma nĩ ũrĩkũ. Mũira ũmwe wa Jehova wĩtagwo Robert aaugire ũũ: “Ndietĩkĩtie ũhoro wĩgiĩ ũũmbi tondũ ũũmbi ndwarutanagwo tũrĩ cukuru. No rĩrĩa ndaakinyirie mĩaka mĩrongo ĩĩrĩ na kĩndũ, nĩ ndaaririe na Aira a Jehova na ngĩĩruta atĩ Bibilia nĩ ĩkoragwo na itũmi njega cia gũtũma mũndũ etĩkie atĩ Ngai nĩwe wombire indo ciothe.” *—Rora gathandũkũ, “ Ũhoro Kũrĩ Aciari.”
6. Andũ amwe magaga gwĩtĩkia atĩ nĩ kũrĩ Mũũmbi nĩkĩ?
6 Andũ amwe magaga gwĩtĩkia atĩ nĩ kũrĩ Mũũmbi tondũ maugaga atĩ metĩkagia ũndũ ũrĩa marona na maitho. O na kũrĩ ũguo, nĩ metĩkagia indo matarona tondũ kwa ngerekano nĩ metĩkagia atĩ nĩ kũrĩ rũhuho tondũ nĩ monaga ũira wa kuonania atĩ rũrĩ kuo. Wĩtĩkio ũrĩa warĩrĩirio Bibilia-inĩ, wĩhocetie harĩ ũira wa “maũndũ ma ma marĩa mataroneka.” (Ahib. 11:1) Nĩguo mũndũ ethuthurĩrie ũira wa maũndũ macio no abatare kũhũthĩra mahinda na hinya mũingĩ, no andũ aingĩ matiendaga gwĩka ũguo. Mũndũ ũrĩa ũtendaga gwĩthuthurĩria we mwene no atue atĩ gũtirĩ Ngai.
7. Hihi nĩ andũ othe athomu maugaga atĩ ti Ngai wombire indo ciothe? Taarĩria.
7 Thutha wa gwĩka ũthuthuria, athomi amwe a sayansi nĩ metĩkagia atĩ Ngai nĩwe wombire thĩ na igũrũ. * O ta Robert, ũrĩa ũkũgwetetwo, andũ amwe no matue atĩ gũtirĩ Mũũmbi tondũ matiarutirũo ũhoro wa ũũmbi marĩ yunivasĩtĩ. O na kũrĩ ũguo, athomi aingĩ a sayansi nĩ metĩkĩtie atĩ nĩ kũrĩ Ngai na makamwenda. O ta athomi acio a sayansi, ithuothe no mũhaka twĩrutanĩrie gwaka wĩtĩkio witũ harĩ Ngai gũtekũmakania maũndũ marĩa twarutirũo cukuru. Gũtirĩ mũndũ ũngĩ ũngĩtwĩkĩra ũguo.
ŨRĨA ŨNGĨAKA WĨTĨKIO WAKU HARĨ MŨŨMBI
8-9. (a) Tũkwarĩrĩria kĩũria kĩrĩkũ? (b) Kwĩruta ũhoro wĩgiĩ ũũmbi kũngĩgũteithia atĩa?
8 Ũngĩaka wĩtĩkio waku atĩa harĩ Mũũmbi? Rekei tuone maũndũ mana.
9 Wĩrute ũhoro wĩgiĩ ũũmbi. No wake wĩtĩkio waku harĩ Mũũmbi na njĩra ya kwĩrorera indo ta nyamũ, mĩmera, na njata. (Thab. 19:1; Isa. 40:26) O ũrĩa ũkwĩruta igũrũ rĩgiĩ maũndũ macio, noguo ũgũkorũo na ma atĩ Jehova nĩwe Mũũmbi. Kaingĩ mabuku maitũ nĩ makoragwo na icunjĩ ciarĩrĩirie na njĩra ndikandikĩru ũhoro wĩgiĩ ũũmbi. Ndũkahĩtũkage icunjĩ icio, o na angĩkorũo nĩ ũrona ta ũtarataũkĩrũo wega. Wĩrute o ũrĩa wothe ũngĩhota. Ningĩ no wĩrorere rĩngĩ video cia ũũmbi thĩinĩ wa website ya jw.org, iria tũkoretwo tũkĩĩrorera igomano-inĩ cia thikũ ithatũ mĩaka-inĩ ya ica ikuhĩ.
10. Heana ngerekano ĩronania atĩ nĩ kũrĩ Mũũmbi. (Aroma 1:20)
10 Rĩrĩa ũreruta ũhoro wĩgiĩ ũũmbi, geragia kũrora na kinyi maũndũ marĩa maronania atĩ nĩ kũrĩ Mũũmbi. (Thoma Aroma 1:20.) Kwa ngerekano, no gũkorũo nĩ ũĩ atĩ o na gũtuĩka riũa nĩ rĩrutaga ũrugarĩ ũrĩa ũteithagia ciũmbe iria irĩ muoyo, ningĩ nĩ rĩkoragwo na mĩrũri ĩngĩthũkĩra ciũmbe icio. Tũrĩ andũ nĩ tũbataraga kũgitĩrũo kuumana na mĩrũri ĩyo, na nĩ tũgitagĩrũo. Na njĩra ĩrĩkũ? Thĩinĩ wa thĩ, nĩ gũkoragwo na rĩera rĩrĩa rĩgiragĩrĩria mĩrũri ĩyo gũtũkinyĩra. O ũrĩa mĩrũri ĩyo ĩrathiĩ ĩkĩhiũhaga, noguo rĩera rĩu rĩthiaga rĩkĩimbaga nĩguo mĩrũri ĩyo ndĩgatũrĩkanie. Na githĩ ũndũ ũcio ndũratũteithia kuona atĩ nĩ kũrĩ Mũũmbi ũrĩa warutire wĩra ũcio na akoragwo arĩ na wendo na ũũgĩ?
11. Nĩkũ ũngĩona maũndũ ma gwĩkĩra wĩtĩkio hinya megiĩ ũũmbi? (Rora gathandũkũ, “ Indo Imwe Ingĩgũteithia Gwaka Wĩtĩkio.”)
11 No wone maũndũ maingĩ ma gwaka wĩtĩkio megiĩ ũũmbi ũngĩrora Fahirisi kana wĩke ũthuthuria thĩinĩ wa jw.org. No ũthuure kwambĩrĩria na icunjĩ na video iria ikoragwo na kĩongo, “Hihi nĩ Kũũmbwo Ciombirũo?” Icunjĩ icio na video ikoragwo irĩ nguhĩ, na ikoragwo na ũhoro wa kũgegania wĩgiĩ nyamũ na mĩmera. Ningĩ nĩ ikoragwo cionanĩtie maũndũ athomi a sayansi mageretie gwĩka, makĩgeria kwĩgerekania na indo iria ciũmbĩtwo.
12. Hĩndĩ ĩrĩa tũrathoma Bibilia nĩ maũndũ ta marĩkũ twagĩrĩirũo kũrora?
12 Wĩrute Bibilia. Mũthomi wa sayansi ũrĩa ũgwetetwo kĩbungo-inĩ gĩa 4, kĩambĩrĩria-inĩ ndeetĩkĩtie atĩ nĩ kũrĩ Mũũmbi. No thutha wa ihinda, nĩ aagĩire wĩtĩkio atĩ nĩ kũrĩ Mũũmbi. Aaugire ũũ: “Wĩtĩkio wakwa ndwehocetie tu harĩ o maũndũ marĩa ndeerutĩte megiĩ sayansi no nĩ nginya kuuma harĩ maũndũ marĩa ndeerutire Bibilia-inĩ.” No gũkorũo nĩ ũgĩte na ũmenyo wa ma wa morutani ma Bibilia. O na kũrĩ ũguo, nĩ ũrabatara gũthiĩ na mbere kwĩruta Kiugo kĩa Ngai nĩguo wĩkĩre hinya wĩtĩkio waku harĩ Mũũmbi. (Josh. 1:8; Thab. 119:97) Ũgĩthoma Bibilia, roraga ũrĩa ĩtaarĩirie na njĩra ndikĩru maũndũ marĩa meekĩkire tene. Ningĩ wĩcirie ũhoro wĩgiĩ maũndũ marĩa mothe Bibilia yarathĩte na makĩhinga na ũrĩa andĩki ngũrani a Bibilia maandĩkire maũndũ maraiguithania. Gwĩka ũguo no gwĩkĩre wĩtĩkio waku hinya atĩ tuombirũo nĩ Mũũmbi ũrĩ wendo na ũũgĩ na nĩwe waandĩkithirie Bibilia. *—2 Tim. 3:14; 2 Pet. 1:21.
13. Nĩ ũtaaro ũrĩkũ ũmwe wa ũũgĩ ũkoragwo Kiugo-inĩ kĩa Ngai?
13 Rĩrĩa ũrathoma Kiugo kĩa Ngai, wĩcirie ũguni ũrĩa uumanaga na ũtaaro wakĩo. Kwa ngerekano, Bibilia nĩ yaugĩte o tene atĩ kwenda mbeca nĩ ũgwati na no gũtũreherere “ruo rũingĩ.” (1 Tim. 6:9, 10; Thim. 28:20; Mat. 6:24) Hihi ũtaaro ũcio nĩ ũhũthĩkaga nginya mahinda-inĩ maya? Ibuku rĩmwe rĩaugire ũũ: “Mahinda-inĩ maingĩ, andũ arĩa metĩkĩtie atĩ mũndũ gũkorũo na mbeca nĩguo ũndũ ũrĩa wa bata makĩria, matikoragwo na gĩkeno, na nĩ makuaga ngoro. O na andũ arĩa mendaga gũkorũo na mbeca nyingĩ makĩria, matikoragwo na gĩkeno na nĩ makoragwo na mathĩna maingĩ ma mwĩrĩ.” Na githĩ ũndũ ũcio ndũronania atĩ ũtaaro ũcio wa Bibilia wĩgiĩ kwaga kwenda mbeca nĩ wa bata mũno! Hihi harĩ na ũtaaro ũngĩ wa Bibilia wonete ũrĩ na ũguni? O ũrĩa tũrona bata wa motaaro ma Bibilia, noguo tũrĩiguaga tũkĩenda kũhũthĩra ũũgĩ ũrĩa tũheagwo nĩ Mũũmbi witũ ũrĩ wendo. (Jak. 1:5) Ũndũ ũcio nĩ ũrĩtũmaga tũkorũo na gĩkeno makĩria ũtũũro-inĩ witũ.—Isa. 48:17, 18.
14. Kwĩruta Bibilia kũngĩtũteithia kũmenya ũndũ ũrĩkũ wĩgiĩ Jehova?
14 Rĩrĩa ũreruta koragwo na muoroto ũrĩa wagĩrĩire wa kũmenya Jehova. (Joh. 17:3) Kwĩruta Bibilia nĩ gũgũgũteithia kũmenya ũrĩa Jehova atariĩ o hamwe na ngumo ciake, na ngumo icio nocio twĩrutaga ũhoro wacio rĩrĩa twerorera ũũmbi. Kwĩruta ũhoro wĩgiĩ ngumo cia Jehova nĩ gũtũteithagia gũkorũo na ma atĩ arĩ kuo. (Tham. 34:6, 7; Thab. 145:8, 9) O ũrĩa ũkũmenya Jehova makĩria, noguo wĩtĩkio waku ũkũgĩa na hinya, ũmwende makĩria, na ũrata waku hamwe nake ũgĩe na hinya makĩria.
15. Ũrĩgunĩkaga atĩa nĩ ũndũ wa kwĩra andũ maũndũ marĩa wĩtĩkĩtie?
15 Ĩraga andũ arĩa angĩ maũndũ marĩa wĩtĩkĩtie. Hĩndĩ ĩrĩa ũreka ũguo, wĩtĩkio waku nĩ ũrĩgĩaga na hinya. Ĩ mũndũ ũrĩa ũrahunjĩria angĩkwĩra atĩ ndetĩkĩtie nĩ kũrĩ Ngai na ndũramenya wega ũrĩa ũngĩmũcokeria? No ũcarie mabuku-inĩ maitũ harĩa harĩrĩirie ũhoro ũcio, ũcoke ũwarĩrĩrie na mũndũ ũcio. (1 Pet. 3:15) Ningĩ no wĩre Mũira wa Jehova ũngĩ ũrĩ na ũmenyeru agũteithie gũcokia kĩũria kĩu. Mũndũ ũcio angĩtĩkĩra kana age gwĩtĩkĩra macokio ma Bibilia marĩa ũkũmũhe, wee nĩ ũkũgunĩka kuumana na ũthuthuria ũcio. Wĩtĩkio waku nĩ ũkũgĩa hinya makĩria. Ningĩ ndũrĩhenekaga nĩ maheeni marĩa marutanagwo nĩ andũ arĩa monekaga marĩ ogĩ na athomu arĩa maugaga atĩ gũtirĩ Mũũmbi.
ĨKĨRAGA WĨTĨKIO WAKU HINYA!
16. Kũngĩthiĩ atĩa tũngĩaga gũthiĩ na mbere gwaka na gwĩkĩra wĩtĩkio witũ hinya?
16 Gũtekũmakania tũkoretwo tũgĩtungatĩra Jehova ihinda rĩigana atĩa, no mũhaka tũthiĩ na mbere gwaka na gwĩkĩra wĩtĩkio witũ hinya. Nĩkĩ? Tondũ tũngĩaga kwĩmenyerera, wĩtĩkio witũ no ũnyihe. O ta ũrĩa tuona, wĩtĩkio ũkoragwo wĩhocetie harĩa ũira wa maũndũ marĩa matonekaga. No tũriganĩrũo na ihenya nĩ maũndũ marĩa tũtangĩhota kuona. Nĩkĩo Paulo aaugire atĩ kwaga wĩtĩkio nĩ “mehia marĩa matũrigicaga na njĩra hũthũ.” (Ahib. 12:1) Tũngĩka atĩa nĩguo twĩtheme kũgwa mũtego-inĩ ũcio wa kwaga wĩtĩkio?—2 Thes. 1:3.
17. Nĩ kĩĩ tũrabatara nĩguo tũthiĩ na mbere gũtũũria wĩtĩkio?
17 Wa mbere, hoyaga Jehova roho wake mũtheru na wĩkage ũguo kaingĩ. Nĩkĩ? Tondũ wĩtĩkio nĩ gĩcunjĩ kĩmwe kĩa maciaro ma roho. (Gal. 5:22, 23) Tũtingĩhota gwaka na gũtũũria wĩtĩkio harĩ Mũũmbi witũ tũtarĩ na ũteithio wa roho wake mũtheru. Twathiĩ na mbere kũhoya Jehova atũheage roho wake mũtheru, nĩ arĩtũheaga. (Luk. 11:13) O na no tũhoe Jehova tũmwĩre ũũ: “Tuongerere wĩtĩkio.”—Luk. 17:5.
18. O ta ũrĩa Thaburi 1:2, 3 yonanĩtie-rĩ, nĩ kĩheo kĩrĩkũ kĩa goro tũrĩ nakĩo?
18 Ningĩ wĩrutage Kiugo kĩa Ngai ũtegũtĩrĩria. (Thoma Thaburi 1:2, 3.) Hĩndĩ ĩrĩa thaburi ĩyo yaandĩkagwo, no Aisiraeli anini tu maarĩ na Watho wa Ngai mwandĩke ũrĩ wothe. O na kũrĩ ũguo, athamaki na athĩnjĩri-Ngai nĩ maahotaga kuona ikũnjo cia watho ũcio, na o thutha wa mĩaka mũgwanja, nĩ kwabangagwo mĩbango nĩguo “arũme, atumia, ciana,” na andũ a kũngĩ arĩa maaikaraga Isiraeli mathikĩrĩrie Watho wa Ngai ũgĩthomwo. (Gũcok. 31:10-12) O na matukũ-inĩ ma Jesu no andũ anini tu maakoragwo na ikũnjo cia Maandĩko tondũ nyingĩ ciacio ciaigagwo thunagogi-inĩ. Ngũrani na ũguo, andũ aingĩ ũmũthĩ nĩ makoragwo na Kiugo kĩa Ngai. Kĩu nĩ kĩheo kĩa goro mũno makoragwo nakĩo. Tũngĩonania atĩa atĩ nĩ tuonaga kĩheo kĩu kĩrĩ kĩa goro mũno harĩ ithuĩ?
19. Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũrabatara gwĩka nĩguo tũtũũrie wĩtĩkio witũ ũrĩ na hinya?
19 No tuonanie atĩ nĩ tũkenaga nĩ ũndũ wa gũkorũo na kĩheo gĩa Kiugo kĩa Ngai na njĩra ya gũgĩthomaga hingo ciothe. Nĩ twagĩrĩirũo kũbanga mahinda marĩa tũrĩĩrutaga Bibilia no ti gũthomaga tu o rĩrĩa mahinda moneka. Tũngĩrũmagĩrĩra mũtaratara ũrĩa tũbangĩte wa kwĩruta tũtegũtĩrĩria, nĩ tũrĩkĩraga wĩtĩkio witũ hinya.
20. Twagĩrĩirũo gũtua itua rĩrĩkũ?
20 Ngũrani na “andũ arĩa ogĩ na marĩ ũmenyo” a thĩ ĩno, ithuĩ tũkoragwo na wĩtĩkio mũrũmu wĩhocetie harĩ Kiugo kĩa Ngai. (Mat. 11:25, 26) Kwĩruta Bibilia nĩ gũtũteithĩtie kũmenya kĩrĩa kĩratũma maũndũ thĩinĩ wa thĩ mathiĩ mathũkĩte na tũkamenya ikinya rĩrĩa Jehova ekuoya. Nĩ ũndũ ũcio, rekei tũtue itua rĩa gwĩkĩra wĩtĩkio witũ hinya na tũteithie andũ aingĩ o ũrĩa tũngĩhota magĩe na wĩtĩkio harĩ Mũũmbi. (1 Tim. 2:3, 4) Ningĩ rekei tũthiĩ na mbere kwĩrĩgĩrĩra ihinda rĩrĩa andũ othe thĩinĩ wa thĩ makaagooca Jehova na mauge ciugo iria irĩ thĩinĩ wa Kũguũrĩrio 4:11 iria ciugaga: “Wee Jehova Ngai witũ, nĩ wagĩrĩire kwamũkĩra riri . . . nĩ gũkorũo nĩwe wombire indo ciothe.”
RWĨMBO NA. 11 Wĩtagwo Jehova
^ kĩb. 5 Maandĩko monanagia wega atĩ Jehova Ngai nĩwe Mũũmbi. No andũ aingĩ matiĩtĩkĩtie ũguo. Metĩkĩtie atĩ indo nĩ kwĩyumĩria cieyumĩririe. No mawoni macio mao mahĩtanu matiagĩrĩirũo gũtũma twĩkĩrĩre nganja wĩtĩkio witũ atĩ Jehova nĩwe wombire indo ciothe angĩkorũo nĩ tũkwĩrutanĩria gwĩkĩra hinya wĩtĩkio witũ harĩ Ngai na Kiugo gĩake Bibilia. Gĩcunjĩ gĩkĩ nĩ gĩgũtũteithia kuona ũrĩa tũngĩka ũguo.
^ kĩb. 5 Thĩinĩ wa cukuru nyingĩ, andũ matirutagwo atĩ Ngai nĩwe wombire andũ. Arimũ amwe maugaga atĩ gwĩka ũguo nĩ ta gũtũma mũrutwo etĩkie nĩ kũrĩ Ngai kĩa hinya.
^ kĩb. 7 Thĩinĩ wa Fahirisi no ũthome ũhoro wĩgiĩ andũ ta 60 marĩ na gĩthomo kĩa igũrũ o hamwe na athomi a sayansi arĩa metĩkĩtie ũhoro wĩgiĩ ũũmbi. No ũrore rungu rwa “Sayansi,” rungu rwa kĩongo kĩnini “wanasayansi wanaoamini uumbaji.” Maũndũ mamwe harĩ macio, ningĩ no moneke thĩinĩ wa “Mwongozo wa Utafiti wa Mashahidi wa Yehova.” Rungu rwa kĩongo “Sayansi na Teknolojia” rora kĩongo kĩnini “‘Mahojiano’ (Mfululizo Katika Amkeni!).”
^ kĩb. 12 Kwa ngerekano, rora gĩcunjĩ kĩrĩ na kĩongo “Je, Sayansi Inapatana na Biblia?” thĩinĩ wa Amkeni! ya Februarĩ 2011 na gĩcunjĩ kĩrĩ na kĩongo “Yale Anayotabiri Yehova Yanatimia” thĩinĩ wa Mnara wa Mlinzi wa Janũarĩ 1, 2008.
