1-2. (a) Odaphạn Proverbs 16:31, yira kosighẹ ika buẹn mophạm bọ igey phọ okpoọm? (b) Ighẹn asipuru kụ edị yira kopanyanhaạn?

ESI edi ni epẹ Arkansas, U.S.A., dị awe lọ oghị ophoghoghom esi phọ kotue ni oḅọm sidayamọn dị edi ude. Toroboiperolbọ, sidayamọn phọ ipẹ phọ uu/sạ. Loor esi iduọn phọ, abuniin awe u/lọgh ghan elhegh sidayamọn phọ, loor esi dị k/oosạ omiteom enhighẹ phọ.

² Idiphọ asidayamọn phọ ipẹ phọ, abumor r’abumarani phọ ayira mophạm bọ igey phọ okpoọm; oḍighi ruphua. Ekpo Onhụ phọ Enhaạn etomaạm suọl phọ abidị eghoony arughuenian. (Bạl Proverbs 16:31; 20:29) Yira otue ni bịn opogh ogunhọm ruphua phọ iphẹn phọ. Oye dị alhọgh elhegh idị abuẹn mobia bọ siẹn igey phọ omhạn maạr ramooghọm ghan ni suọ dị apu ruphua. Siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ, yira kopanyanhaạn iraạr asipuru: Uḍighi ika kụ aZihova asighẹ bọ buẹn ophạm bọ igey phọ okpoọm idiphọ aruphua? Eeghe ephigh esi kụ edị bidị ophạm siẹn ookpomhoghan phọ aZihova? Yira koḍighi ika kụ okạr omooghọm aani suọ eḍeenhaan phọ abidị?

3. Odaphạn Psalm 92:12-15, aZihova atụ eeghe kụ amaghamhị bọ maạr rebenhẹ phọ odị mophạm bọ igey phọ okpoọm?

³ AZihova amaghamhị ni maạr buẹn mophạm bọ igey phọ okpoọm. Odị alegheri ni budọ awe phọ bidị okạr bọ oru ḅilhẹ asereghiạn ni imạ araagharạ phọ abidị. Odị rasereghiạn ghan mem dị bidị otughemhị aani buẹn ko/bia bọ siẹn igey phọ raraạr phọ ipẹ bidị olhegheri bọ. (Job 12:12; Prov. 1:1-4) AZihova asereghiạn ni kẹn okparạm mọ abidị. (Mal. 3:16) Bidị mosoman ni  iiḅaghamhị kirokirọ siphẹ aghuḍum mọ abidị, kuolọ omheeraam mọ abidị o/dugh. Oḍuomolhoghi phọ abidị ilọ aghisigh phọ repogh ghan bịn okpạr opu ipẹ erọl ghan bọ mem mọ bidị ophụr bọ olhegheri igey phọ. AZihova apomoghiạn ni bidị loor iduọn bidị oghiọm bọ ghisigh rogbeelhom ḍien phọ odị “ghalhamọ k’aḍikpọ.”—Bạl Psalm 92:12-15.

4. Eeghe kụ ketue ekparamhị bumor r’abumarani phọ ayira mokpọ bọ?

⁴ Eḍighi maạr dị asiạ anạ rekị anyụ, legheri mọ aZihova alọgh ni elhegh raraạr phọ ipẹ nạ maḍighinhaan bọ nyodị igbaany. (Hib. 6:10) R’oophugh nạ mabakị ni oḍighi oghaạph iiḅi iinhaghạn phọ, kụ iphẹn phọ m’ekọm ibo engọ Odẹ k’akẹ phọ ayira. Nạ makparạm ni odẹgh ophogh kirokirọ, ghalhamọ r’idị ekạr ekọm okururu engọ nyinhạ. Nạ maphamhanhạm ni siigbu elhiom eḍighinhom iyaạr aBaibul phọ, apạm roopoogh siẹn oḍighom mọ aZihova, aḅilhẹ atughemhị aani bunhọn. Nạ maḍighi ni oomo ipẹ nạ katue bọ odaphạn areten phọ ipẹ oḍighom mọ aZihova ronmeeghi bọ raraạr. Nạ mabakị ni aḅilhẹ akparamhị buẹn odi bọ rukumuan oomo amem mọ. AZihova aphomhoghiạn ni nyinhạ agey loor adọl oḅạr phọ anạ. Odị aguanhaan mọ “odị ka/kel we oḍuom-olhoghi phọ odị”! (Ps. 37:28) Odị aḅilhẹ kẹn aguanhaan mọ: “Tutụ nyinha ekpọ. Mị kamaạr ri iphạm inyinha.” (Isa. 46:4) Esi iduọn phọ, kaa/tughiạn mọ loor iduọn asiạ anạ m’eghị bọ anyụ, pọ oḍighom mọ aZihova u/moọgh mun iyaạr oḍighinhom anạ. Nạ akạr kụ amạn maạr!

5. Eeghe iyaạr kụ edị abuẹn asiạ meghị bọ anyụ kootughiạn ghan?

⁵ Ibadị araraạr edi ni dị abuẹn asiạ meghị bọ anyụ kotue oḍighi siẹn ookpomhoghan phọ. Ghalhamọ r’iduọn eeni bidị u/moọgh mun bọ ni inyaạm, bidị omoọgh ni oboom olhegheri iyaạr. AZihova akiọm ni ghisigh asighẹ bidị raḍighinhom ibadị areten. Yira komiịn iphẹn phọ siẹn areḍeenhaan phọ edaphạn bọ siẹn.

6-7. Ngọ reḍeenhaan ikumor awe siphẹ aBaibul phọ dị aZihova asẹph loor adọl oḅạr phọ abidị.

⁶ Yira kotue ni omiịn reḍeenhaan awe dị okpẹ oḍuomolhoghi dị okumu aZihova bịn okpoọm siphẹ aBaibul phọ. Esi omaạm, aMozis amhạn 80 asiạ mem mọ aZihova amạ bọ nyodị idiphọ oyil ḅilhẹ roḍiemhiom eelhe phọ Izrạl. AZihova aghị ni ghisigh asighẹ Daniel aḍighinhom idiphọ  oyil ghalhamọ r’amem dị odị mapel li 90 asiạ. Ḅilhẹ kẹn eeni otelhedom mọ aJọn mapel li 90 asiạ mem mọ ophum bọ nyodị ogẹ aḍinyạ Ogananami phọ.

⁷ Ibadị abunhọn dị okpẹ oḍuomolhoghi u/kạr uulheghaan, ḅilhẹ eeni awe u/legheri. Toroboiperolbọ, aZihova alhọgh ni bidị elhegh kụ asẹph dọl oḅạr phọ abidị. Esi omaạm, aBaibul phọ o/ghaạph iboom ilọ “oye aruukuan” phọ Simiọn, kuolọ aZihova alhegheri ni nyodị akuphom owol kụ angọ nyodị eepoogh omhiịn aani aZizọs idiphọ obumoọny r’oḅilhẹ omhiịn imiịn ilọ obumoọny phọ r’onhiin phọ. (Luk 2:22, 25-35) Tuutughiạn kẹn oyil anhịr-ephoph phọ Anạ aḍighi bọ ekpukele anhịr. Odị amhạn 84 asiạ, kuolọ “odị o/mite ghan siphẹ” otu iiḅereghị phọ. Loor iduọn odị “u/bilẹ ghan bọ oghị isiphẹ otu iiḅereghị phọ” aZihova asẹph ni nyodị esi ongọ odị eepoogh omhiịn obumoọny phọ Zizọs. ASimiọn r’Anạ uḍighi ni we dị omhạn maạr esi aZihova.—Luk 2:36-38.

8-9. Eeghe iyaạr kụ edị ikpukelhe anmariịr oghiọm ghisigh roḍighi ghan?

⁸ Ḍio arodon, ibadị abudị mobia siẹn igey phọ dị okpẹ oḍuomolhoghi oḍighi emạ eḍeenhaan kụ ongọ iḍoọgh phọ. Ooḅeghiọn eḍeenhaan umarani phọ Lois Didur. Odị amhạn 21 asiạ bịn mem mọ odị amhiigh bọ okọy eten opọ agbatanhaạn bọ epẹ Canada. Ipẹ reten bịn olom mọ odị John r’odị, okumuan idiphọ opoghom eghir esi ibadị asiạ. Onyebel roten, bidị oḅilhẹ okumuan epẹ Betẹl aCanada esi asiạ dị repel li 20 asiạ. Mem dị aLois amhạn 58 asiạ, umhạgh ni nyodị r’aJohn oghị okumuan epẹ Ukraine. Bidị koḍighi ika? Bidị koḅẹm mọ bunọ mokpọ opughạn oghị enhọn eelhe okumuan ḍughụm? Bidị umheeraam ni oghị, kụ omạ John idiphọ oniin olọ Ekụ Phọ Repogh Bọ Olạ Agadạ Phọ. Oḍual asiạ reten bịn aJohn amhugh, kuolọ aLois asopha ni orọl oghiọm aghisigh oḍighi phọ. Nyiidiphọ, aLois mamhạn 81 asiạ. Odị akiọm ni ghisigh rakumu aZihova, kụ eghunotu aBetẹl Ukraine opomhoghiạn nyodị agey.

⁹ Eeni ko/kạr mun ozuumaam opogh rukpukelhe anmariịr idiphọ aLois, idiphọ ophogh ghan bọ mem mọ olom mọ abidị odi bọ; toroboiperolbọ, bidị omạn ni maạr. AZihova amaghamhị ni maạr bumarani dị obakị burulom abidị esi ibadị asiạ kụ oghiọm ni ghisigh rokumu nyodị. (1 Tim. 5:3) Oḅarạm isiphẹ, bidị oḍighi emạ eḍeenhaan kụ ongọ buphẹ ko/bia bọ siẹn igey phọ.

10. Eeghe emạ eḍeenhaan kụ edị aTony aphighi?

¹⁰ Ibadị abuphẹ mobia bọ siẹn igey phọ kụ moḍigh bọ otu oḅilhẹ kẹn omạn maạr. Esi omaạm, onyọ umor dị oghol mọ Tony nyiidiphọ odi otu dị rosereghi ghan ikumor awe. Odị aḍiiny muụm August 1942 epẹ Pennsylvania, U.S.A., mem dị odị amhan 20 asiạ. Ulhọgh ni nyodị ikoli iyạl asiạ r’egbem, loor adọl asạm mọ odị. Odị r’anhịr odị Hilda, ookonhom ni iyạl ibạm anmụny siẹn igey phọ. ATony akumuan ghan idiphọ odị aphogh ghan ḍita ikumor awe phọ (nyiidiphọ rokol ghan mọ ookpomhoghiom aḍita ikumor awe phọ) ḅilhẹ  r’idiphọ opoghom ookpomhoghan eghir. Odị aghị ghan otu ikoli kụ aphạm ituughạ aḅilhẹ atughemhị ghan Baibul. Mem dị aTony amhạn 98 asiạ, odị o/dugh. Odị akiọm ni ghisigh raḍighi oomo ipẹ odị katue bọ okumu aZihova r’abumor r’abumarani phọ odi bọ siphẹ ookpomhoghan phọ odị!

11. Ika kụ idị yira koḍeenhaan mọ yira omaghamhị ni maạr buphẹ moḍigh bọ otu?

¹¹ Ika kụ idị yira kotue okuenhi buphẹ mobia bọ siẹn igey phọ kụ moḍigh bọ otu? Ikumor awe phọ kotue ni ologhonhaạn bidị ḍighaạgh ophinomaam aani abin iiḍighi ookpomhoghan phọ, lọ edugh ni. Yira kotue ni oḍeenhaan ogbolhomaam esi oghị ghan ophogh abidị obobọ omhạgh abidị dị eego esi avidio. Rewạ ni mọ yira okạr okiririom ophogh ghan eten dị egbatanhaạn buphẹ moḍigh bọ otu kụ odi bọ rikpisi dị eeni ekelhạn ni r’ookpomhoghan phọ. Yira owilhẹ dị u/ḍighi iphẹn phọ, yira otue ni oḅitonhaạn bidị. Abuniin abuẹn moḍigh bọ otu eeni ke/dughanhaan oghaạph ilọ aloor abidị, kụ eeni kẹn bidị otue ni ootughiạn mọ i/kpeanhaạn dị bidị kokaạph ilọ aloor abidị. Kuolọ yira komooghọm ni suọ mem dị yira olher rurụ ongọ oḅilhẹ opuru sipuru mem dị bidị rokaạph ilọ ibo phọ bidị moghelhọm bọ siẹn ookpomhoghan phọ aZihova.

12. Eeghe kụ edị yira kotue ni omiịn siẹn ookpomhoghan phọ ayira?

¹² Eeni keḍighi ni iikia esi ayira olhegheri mọ areḍeenhaan awe dị mobia siẹn igey phọ dị eḍighan elhegh edi ni okạr isiphẹ ookpomhoghan phọ ayira. Umarani dị oghol mọ Harriette akumu ni aZihova esi ibadị asiạ siphẹ ookpomhoghan emhạ phọ abidị epẹ New Jersey, U.S.A. Kụ odị aḅuạ agheel ekpisi dị onyanhị odị odi ghan. Isighẹ ni mem kụ abumor phọ epẹ omhoom ookpomhoghan phọ ogbi olhegheri ilọ odị, kụ bidị umhiịn ni nyodị idiphọ ephua. Odị akparamhiọm ghan ni bidị raraạr dị emite ghan epẹ erugh phọ eḅẹl amem mọ odị alhegheri bọ igey phọ siạ phọ 1920. Mem mọ amuphẹ phọ, odị agbor ghan aphạm ogiiraam aralaạl mem dị odị ramite epẹ erugh phọ—m’eeni siẹn otue ni osiph nyodị olọgh ikoli. Okạr oghaạph, ephu iyạl amem usiph ni nyodị okasaghiọm ikoli dị emhạn ghan ni wiki, lhạ phọ 1933. Olom mọ odị o/ḍighi onyọ Ogbaanhaạn, kuolọ abakị ni nyodị aḅilhẹ aphogh ghan iraạr phọ ibạm anmụny phọ abidị simem mọ amuphẹ phọ. Okạr agey, abuẹn mobia bọ siẹn igey phọ idiphọ aHarriette okpẹ ni oghuenhi ghan!

13. Yira motuughạ eeghe ilọ ephigh esi phọ abuẹn mobia bọ siẹn igey phọ ophạm bọ?

¹³ Abumor r’abumarani phọ abuphẹ mobia bọ siẹn igey phọ omoọgh ni ephigh oḍighi siẹn ookpomhoghan phọ aZihova. Bidị momhiịn ni ibadị areten kirokirọ dị aZihova masẹph ookpomhoghan phọ odị r’abidị. Bidị motuughạ ni raraạr dị emhạn maạr esi asipiomạn abidị. Miịn bidị idiphọ awe dị omhoọgh osụ olhoghi dị asererẹ “idiphọ okol amuụm dị rakil,” kụ amhiigha loor aḍu. (Prov. 18:4) Lọ nạ alhọgh mem akuamhị alhegheri bidị, omheeraam mọ anạ kakpạr ri nạ aḅilhẹ alegheri iboom araraạr!

14. Deuteronomy 32:7 eḅenhị buẹn ko/bia bọ siẹn igey phọ oḍighi eeghe?

¹⁴ Kem agbatạn edạ oḅaanhaạn abidị. (Bạl Deuteronomy 32:7.) Ii, eeni bidị ro/kạr mun komhiịn eten, roo/gborion mun erelhe, obobọ ikpo onhụ abidị ii/gholhaan mun, kuolọ bidị roḍighi ni ipẹ bidị kotue bọ, ḅilhẹ bidị m’omhoọgh ni “ḍigey aḍien” r’aZihova. (Eccl. 7:1) Legheri mọ aZihova amaghamhị ni bidị maạr. Kiọm ghisigh alhọgh ghan bidị eghuan. Tuughaạny Ilaisa. Odị o/mheera owilhẹ Ilaija ḍio phọ bidị kogbaranhaạn bọ. Esi iraạr amem odị aḅẹm ghan mọ: “Mị nyinhạ ra/wilhẹ.”—2 Ki. 2:2, 4, 6.

15. Eeghe asipuru kụ edị nạ katue apuru buẹn asiạ meghị bọ anyụ?

 ¹⁵ Ḍeenhaan ogbolhomaam buẹn asiạ meghị bọ anyụ esi opuru ghan abidị sipuru r’osooromhi aloor. (Prov. 1:5; 20:5; 1 Tim. 5:1, 2) Nạ atue ni apuru bidị mọ: “Mem mọ nạ aḍighi bọ onyọ iḍoọgh, eeghe kụ ikparamhị bọ omheeraam mọ anạ mọ iphẹn kụ igey phọ?” “Ika kụ idị araraạr phọ memitenhaan bọ nyinhạ melhoghonhaạn nyinhạ ḍighaạgh oḍuraan otuman aZihova?” “Eeghe kụ melhoghonhaạn nyinhạ ḍighaạgh okumu aZihova r’ibo?” (1 Tim. 6:6-8) Kụ alher rurụ angọ ipẹ bidị rokaạph bọ.

16. Ika kụ idị abuẹn mobia bọ siẹn igey phọ r’abuẹn ko/bia bọ r’omooghọm ghan suọ oghaaphạn?

¹⁶ Mem dị abuẹn mobia bọ siẹn igey phọ r’abuẹn ko/bia bọ rokaaphạn, iyạl phọ abidị romooghọm ghan ni suọ. (Rom. 1:12) Kụ nyinha abuphẹ ko/bia bọ siẹn igey phọ kesereghiạn ni iboom ilọ eten phọ epẹ aZihova rapogh ghan bọ rebenhẹ phọ odị okpẹ bọ oḍuomolhoghi, ḅilhẹ abuẹn mobia bọ kologhoma ni eghuan. Olhoghi abidị kaḅaạl li oḅenhị anạ idị aZihova masẹph bidị.

17. Uḍighi ika kụ yira k’oḅẹm bọ mọ arebenhẹ aZihova phọ abuẹn asiạ meghị bọ ropogh ghan bịn onhighẹ iduọn asiạ phọ rekị bọ?

¹⁷ Enhighẹ anyụ r’anyụ repe ghan ni, kuolọ enhighẹ abuẹn oḅạr bọ aZihova repogh ghan bịn obụgh iduọn asiạ phọ rekị bọ. (1 Tẹs. 1:2, 3) Uḍighi ika kụ yira omheeraam bọ iphẹn phọ? Loor esi dị k’asiạ phọ bidị momheera mọ uwaloor iigbia phọ Enhaạn aḅọl aḅilhẹ anhighemhị bidị. Mem dị yira okuamhị olhegheri bumor r’abumarani phọ ayira mobia bọ siẹn igey phọ, oghuenhi bidị, oḅilhẹ otuughaạny bidị, kụ edị yira kotue omiịn bidị idiphọ aruphua!

18. Yira kooḅeghiọn eeghe siphẹ emhuoghaạph phọ etum bọ siẹn?

¹⁸ Ookpomhoghan phọ rakị ghan ni ghisigh mem dị abuẹn k”obia bọ siẹn igey phọ osereghiạn buẹn mobia bọ siẹn igey phọ ḅilhẹ r’amem dị abuẹn mobia bọ siẹn igey phọ osereghiạn aani buẹn k”obia bọ. Esi iduọn phọ, siphẹ emhuoghaạph phọ etum bọ siẹn, yira kooḅeghiọn idị abuẹn asiạ phọ meghị bọ anyụ kotue oḍeenhaan mọ bidị osereghiạn ni buẹn asiạ phọ k”eghị aani bọ anyụ siẹn ookpomhoghan phọ.