1-2. (1) ˈKwa ˗dhɛga Proverbes 16:31 ˈgü, kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈö ˗wa kë zii bhë, kwa ˗dho ˗an yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (2) Dhɛɛˈˈ ˗nu ˗mɛɛn ˈö ˈkwa dho ˗an ˗yɔ bɔ ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü?

ZETA ZUNI ˗dhɛ ˈˈpian ˈwo˗ ˗dhɛ Aakansasö bhë ˗a ˈgü, ˗dhɛ do ˈbha ˗yö mü ˈö mɛn ˗nu ˗wa ˈdho mü, ˈwo ˗kpan diaman ˗bha zaŋta. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˗kë ꞊dhɛ ˗kɔ ˈwo ˗an bho ˗a ˈka ˈˈsɛɛdhö ˈyö ˈwo ˗an to˗ ˈka ˈˈdhʋ̈ bhë, mɛn ꞊vadhɛ ˈwaa˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ pë ꞊bhlëësü ˗nu ˗mü, ˈyö ˈwo ˗ʒiö ˗an ˗ta.

² Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈö ˗wa kë zii ˗wo ꞊dhɛ diaman ˈdhö, ˗an ꞊bhlëë ˗yö ˈkpii˗. ˗Zlan ˗Wo ˗yö ˗an ˗bha ˈˈwlan ˗nu ˗zɔn ˈˈsënŋ ˈfaan˗ ˈka. (Proverbes 16:31 ˗wo pö; 20:29) ˈˈKɛɛ kwa ˈti˗ kë ˗së, mɛn ꞊bhlëësü ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈, kwa ˈˈɲan ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö ˗lö ˗an ˗zü. Wlüünën ˗nu ˗wa mɛn ˗nu ˈö ˗wa kë zii ˗an ꞊bhlëë dɔ, kö pë ꞊bhlëësü ˈö ˗ʒiö ꞊nɔɔn ˗ta ꞊waa˗ ꞊slɔɔ. ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü kwa ˗dho dhɛɛˈˈ ˗yaaga ˗daa kë: ˈMën ˗kë ˈö Zoova ˗yö ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈö ˗wa kë zii ˗an sü ꞊bhlëësü? ˈMën ˗kë ˈö ˗an ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ Zoova ˗bha ˗kɔlokota ˈgü? Kwa ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ kö ˈkwa ˗gleŋ ˈsü ˗an ˗bha?

3. Psaume 92:12-15 ˈgü, ˈmën ˗kë ˈö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈö ˗wa kë zii ˗an ˗wɔn ˈdhö Zoova ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗?

³ Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈö ˗wa kë zii ˗an ˗wɔn ˗yö Zoova ˗Zlan ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗. ˗Ya ˗dhɛga ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈgü, ˗yö ˗kpan ˗an ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˗bha, ˈö ˈwo ˗kë ˗a ˗dhɛ ꞊bhlëësü. Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈö ˗wa kë zii ˗wa pë ˗nu ˈwo ˗an ꞊draan Zoova ˗dhɔkësü ˈgü ˗an ˗zɔn wlüünën ˗nu ˗dhɛ, Zoova zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö ˗dhi. (Job 12:12; Prov. 1:1-4) ˗An ˗bha ˗bɔ ˈwɔn ˗nu ˈgü ˗sü ˈö zuʋ̈saadhɛ ˈka bhë,  ˗yö Zoova ˗dhɛ ˗së ˈpö. (Mal. 3:16) ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗wo ˗nu ˗an ˗ta, ˈˈkɛɛ ˗an ˗bha ˗zoyö Zoova ˗dhɛ ˗sü ˈyii ˈdho ˈˈshia˗. ˗An ˗bha ˗zoyö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗dhɛ ˗sü ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka ˗a ˈdhɛ kun ˗an ˗gɔ ˗be kö ˗wa gagade dɔ ˗a ˗ta. ˗An ˗dhɔ ˗yö Zoova ˗kë ˈzü ˈyö ˗tɔ, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ˗wa kë zii, ˗wa ˈtɔ ˗zɔn mɛn ˗nu ˗dhɛ ˗kplawo.​—Psaume 92:12-15 ˗wo pö.

4. ˗Mën ˈö˗ dua ˈdhö ˗mü kö ˗yö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈö ˗wa kë zii ˗an ꞊faanmën?

⁴ ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈka kë zii, ˗yö kë ka ˈˈɲaan ꞊dhɛ yö ˗nu ˈka ˗an ˗kë Zoova ˗dhɛ ˈkpa bhë, ˗a ˗zo ˈyii bhɔ ˗an ˈka. (Ebl. 6:10) Ka ˗zlanwo ˗pö ka ꞊faan ˈka, ˈö kwa Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü ˗a zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö dhi. Ka ˗bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, ˈö ka zuʋ̈ˈˈ ˈˈklʋʋ ˗yö bhɔ. ˈˈKɛɛ ka ˈwɔn ˗man ˗Zlan ˗ta, ˈka Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu kun. Ka yö ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗kë Zoova ˗bha ˗kɔlokota ˈgü, ˈö ˈka mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ꞊draan ˗a kë ˗sü ˗bha. Ka ka ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈö kaa Zoova ˗bha ˗kɔlokota ka ˈˈta ˗gɛn ˗yö ˗kë do. Ka ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˗Zlan ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈgü ˗yö ˈgü, ka ˗an ˗takun, ˈka ˗an ꞊faanmën. Ka ˗dhɔ ˗yö Zoova ˗kë ka ˗bha ˗klu ˗a ˗bha ˗sü ˗wɔn ˈgü. ˗Ya ˈˈplüün ˗bho ꞊dhɛ ‹ö ˈti ˗dho ˈˈkan mɛn ˗nu ˈwo ˗klu ö ˗bha ˗an ˗bha.› (Ps. 37:28) ˈÖ˗ pö ˈzü ꞊dhɛ «ˈö dho ˈö yö˗ ˈka ka ˗gɔ ˗bha ˈˈflʋ̈sü ˗bha, ö ˗dho dɔ ka ˗gban ˗gɔ.» (Is. 46:4) ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˈka ˗dho ˗a pö ka ˗de ˗dhɛ ˈdhɛ ˗kë ꞊dhɛ ˈka kë zii bhë, ka ꞊bhlëë ˈyaa ˈdhö ˈzüdho Zoova ˗bha ˗kɔlokota ˈgü. Ka ꞊bhlëë ˗yö ˈkpii˗.

5. ˗Mën ˈö mɛn ˗nu ˈö ˗wa kë zii ˗an ˗zo dua ˈyaa ˗mü ˗yö bhɔ ˗a ˈka?

⁵ Mɛn ˗nu ˈö ˗wa kë zii ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo pë ꞊va ˗kë. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ꞊faan ˈyaa ˗an ˗gɔ ˈgbɛ ˈzüdho, ˗gleŋ ˗nu ˈwo ˗an sü ˗tosɛta ˈgü ˗kwɛ ꞊va ˈˈpiʋ̈ bhë, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗an ˗zɔn mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ. Zoova ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö bɔ ˗an ˗ta kö ˗yö ˈwɔn ꞊va kë. ˗Kwaa ˈwɔnzuan ˈbha ˗nu ˈwo ˗kë ꞊kwɛŋzü, waa˗ ˈbha ˗nu ˈwo ꞊dɛɛ ˗an ˗ga.

6-7. Mɛn ˗nu ˈwo ˗klu Zoova ˗bha ˈwo ziidhɛ kun ˗a ˈka, ˗a ˈwɔnzuan ˈbha ˗nu ˈwo Biblö ˈgü ˗an ˗zɔn.

⁶ Mɛn ˈbha ˗nu ˈwo Zoova ˗bha yö ˗kë wo ꞊faan ꞊dede ˈka wo ˗bha ziidhɛ ˈgü, ˗an ˗bha ˈwɔnzuan ˗yö Biblö ˈgü. ˈDhɛ Moizö ˗kë Zoova ˗wodhiʋ̈lomɛn ˈka, ˈö ˗ya ˈˈdhiʋ̈sü ˗sü ˗bha Izraɛdhö ˈˈsɛgɔ ˈka, kö ˗a ˗kwɛ ˗yö 80.  Daniɛdhö ˗kë ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn ˈka, ˈö˗ ˈbha ˗ya kë kö ˗yö ˗to ˗a ˈka ˈˈdhʋ̈ ˈö˗ ˗kwɛ ˗kë 90. ˈDhɛ bɔmɛn Zan ˗de ˈpö ˈö ˗dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ ˗ya, kö ˗a ˗kwɛ ˗ya ˗da 90 ˈgü.

⁷ ˗Klu ˗Zlan ˗bha ˗mɛn ˈbha ˗nu ˈwo ˈdhö, ˗an ˈtɔ ˈti bhɔ. ˗A ˗wɔn ˈgü mɛn ˗nu ˈˈtʋ̈ŋ ˈyaa kë ˗an ˗bha ˗kwɛzlan ˗nu ˈgü ˈgbɛ. ˈˈKɛɛ Zoova ˗zë ˗yö ˗an ˗yö, ˈö ˈwɔn ˗së ˗kë ˗an ˗dhɛ ˗an ˗bha ˗klu ˗a ˗bha ˗sü ˗wɔn ˈgü. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ‹gɔndënën kpɛngdhö ˈö ˗Zlan ꞊bhlë ˗ya› ˈwo˗ ˗dhɛ Simeɔn bhë, Biblö ˈti˗ ˗wɔn blɛɛˈˈ ꞊va. ˈˈKɛɛ mɛn suu ˈö kun ˗a ˈka, Zoova ˗zë ˗ya ˗dɔ. ˗Ya ˗kë ˈö Simeɔn ˈˈɲan ˗yö ˗kpan Yesu ˈˈblë ˈˈpuu ˗bha, ˈö ˈwɔn ˗nu ˈwo ˗gban ˈnën ˈö bhë waa ö dhe ˗an ˗bha, ˗an to ˈˈdhiʋ̈ ˈö ˗an pö. (Dhu. 2:22, 25-35) ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lodhe ˈö kun ꞊gɛandhe ˈka ˈwo˗ ˗dhɛ Anö, ˗kwa kwa ˗zota ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˈgü ˈpö. ˗A ˗kwɛ ˗kun 84, ˈˈkɛɛ ‹ˈyaa kun ˈgo ˗ni ˈgü ˗Zlan ˗dhɔkëgükɔ ˈgü tongtongdhö.› ˗A ˗bha ˗nu ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta ˗sü ˈö ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka bhë ˗a ˗wɔn ˈgü, Zoova ˗yö ˈdhuëë˗ ˗kpɔ ˗a ˗bha ˈö yö ˗de ˈpö ˈö ˗kpan Yesu ˈˈblë ˈˈpuu ˗bha. Simeɔn waa Anö ˗an ˗wɔn ˗kun Zoova ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗.​—Dhu. 2:36-38.

8-9. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö kwa ꞊dhegblüdhe ˈbha ˗nu ˈwo ꞊gɛandhe ˈka ˈwo˗ ˗da kwa ˗bha?

⁸ Kwa ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü ꞊dɛɛ, kwa ꞊dhegblü ˗nu ꞊vadhɛ ˈö ˗wa kë zii ˗wo ˈwɔnzuan ˗së ˈka wlüünën ˗nu ˗bha ˈka. ˗Kwa kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Loisö Diduu ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. ˈDhɛ ˗kë ˗yödhiʋ̈ ˗detasü ˈka Kanada kö ˗a ˗kwɛ ˗yö 21. ꞊Taabha, waa ö ꞊gɔɔn Ʒɔnö ˗wo ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va ˗kë ˗maankëmɛn ˗dhɛ ˈgü. ˗Wo ˗go mü ˈzü ˈwo pë ˈö ˗ʒiö ˗kwɛ 20 ˗ta ˗a ˗kë Betɛdhö ˈö Kanada ˗a ˈgü. ˈDhɛ Loisö ˗kwɛ ˗kë 58, waa Ʒɔnö ˗wo ˗an ˗bɔ Uklɛnö. ˗Wa ˗pö ˈwa kë zii, ˈwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkö ˈwo ˈdho ˈˈsɛ ˈˈwɛɛ ˈgü ˗ee? ˗Abin. ˗Wo ˗wɩ ˈdho ˗sü ˗bha, ˈyö ˈdhɛ ˈwo ˗lo ˈmü, Ʒɔnö ˗yö ˗kë Betɛdhö ˈwɔnyëë do ˈka. ˈDhɛ ˗kwɛ 7 ˗ʒiö ˈö Ʒɔnö ˗wɔn ˗yö ˗kë, Loisö ˗yö ˗wɩ ˗a ˗bha kö ˈö ˈto ˈmü ˈö ö ˗bha yökë. ꞊Dɛɛ ˗a ˗kwɛ ˗ya kë 81, ˈˈkɛɛ ˗yö ꞊kun Zoova ˗bha yökë Betɛdhö ˈö Uklɛnö ˗a ˈgü, ˈö˗ ˗dhɔ ˗yö mɛn ˈˈpɛpɛ ˗kë.

⁹ ꞊Gɛandhe ˗nu ˈwo ˗kë ꞊dhɛ Loisö ˈdhö, ˗a ˈbha ˗ya kë kö ˗kɔ ˈö mɛn ˗nu wo ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ˗a ˈka ˗an ˈgü kö ˗an ꞊gɔɔn ꞊kun mü bhë, ˈyaa ˈˈdhʋ̈ ˈzüdho. ˈˈKɛɛ ˗kë ꞊gɛandhe ˈka ˗sü ˈyaa ꞊bhlëë bho ˗an ˗bha. Kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˈwo wo ꞊gɔɔn ˗nu ˗takun ˗kwɛ ꞊va ˈˈpiʋ̈, ˈö ˈˈtʋ̈ŋ ˈö yö ˗a ˈgü ˈwo ꞊kun Zoova ˗bha yökë ˗towotasü ˈka bhë, ˗an ꞊bhlëë ˗yö ˈkpii˗ Zoova ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈. (1 Tim. 5:3) ˗Ya ˈgo mü ˈzü, ˗wo wlüünën ˗nu ꞊faanmën ꞊dedewo.

10. ˗Gleŋ ˗së ˗mɛɛn ˈö Toni ˗ya ˗da kwa ˗bha?

¹⁰ Kwa ꞊dhegblü ˗nu ꞊vadhɛ ˈö ˗wa kë zii ˈwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗wo yö ˈˈkpɛɛn ˈzüdho, ˈˈkɛɛ wo ˗de ˈpö ˗an ꞊bhlëë ˗yö ˗dhö. ˗A ˈwɔnzuan ꞊nɛn: Kwa ꞊dhegblü do ˈwo˗ ˗dhɛ Toni ˗ya kë zii, ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö yö ˈˈkpɛɛn ˈzüdho. ˗Yö ˗bɔ ˈˈyi ꞊bhaa Pɛnsilvani Zeta zuni ˗sɛ ˈgü, ˗kwɛ 1942 ˈUtö ˈˈsu ˈgü kö ˗a ˗kwɛ 20. ˗A ˗dhɛ ˈyii ꞊gwëë ˈyö ˈwo˗ ˗da ˗kasho ˈgü, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗a ˗kɔ ˈyaa kun ˈˈsɛkɔɔwɔn ˈgü. Waa ö ˗bha  dhebɔ Ida ˗wo wo ˗bha ˈnën ˗nu ꞊plɛ ꞊gban ˗to gagade ˗ʒian ˗ta. Toni ˗yö ˗kë mɛn zii ˗nu ˗bha ˈwɔnyëë ˈka ˗zlanwokɔdhi ˗yaaga ˈgü, ˈö ˗kë ˈpö ˈˈpian do ˈˈpiʋ̈ ˗bhɔkwëë ˗nu ˈwɔnyëë ˈka. ˗Kasho ˗kɔ do ˈö ˗an ˗bha ˈˈsɛ ˈgü, ˗yö ˗dho mü ˈö ˗bhɔkwëë ˗nu ˗kë, ˈö Biblö ꞊draan mɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈. ˗A ˗kwɛ 98, ˈˈkɛɛ ˈyaa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈö ö ꞊kwaa Zoova ˗bha yö ˗zü. Pë ˈˈpɛpɛ ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗ya ˗kë kö ˈö kpa ö ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˗zlanwokɔdhi ˈgü ˗an ˗bha, kö waa˗ ˗nu ˈwo Zoova ˗dhɔkë.

11. Kwa ˗dho ˗a ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈö ˈwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗wo yö ˈˈkpɛɛn bhë, ˗an ˗wɔn ˗yö kwa ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗?

¹¹ Kwa ˗dho ˗a ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ kwa ꞊dhegblü zii ˗nu ˈö ˈwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗wo yö ˈˈkpɛɛn ˈzüdho bhë, ˗an ꞊bhlëë ˗yö kwa ˈgü? ˗Ya kë ꞊dhɛ ˗a kë ˗dhɛ ˗yö ˗dhö, mɛn zii ˗nu dua ˗mü kö ˗wo ˗an ˗takun kö ˗an ˗kɔ ˗yö kë ˗zlanwokɔdhi ˈgü ˗yö ˗nu ˈgü. Kwa dua ˗mü ˈkwa ˗wo ˗an ˗dhɛ ɛɛnˈˈ ˈkwa ˗an ˗dhɛ kö ˈkwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ kwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ˗an ˈgü. Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈö ˗wa kë zii ˈö ˈwo ˗ya ˗sü ˈka ˗zlanwokɔdhi ˈka ꞊gblɛɛn, kwa dua ˗mü ˈkwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗an ˈgü. Kwa ˈti˗ kë ˗së kwa ˗zo ˗dho bhɔ ˗an ˈka. ˗A mɛn ˈbhaa ˗nu ˈwo ˈdhö, wo ˗de ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗sü ˗yö ˗an ˗kwaa ˈˈgbɩɩ˗, ɛɛnˈˈ ˈzü ˈwɔn ˈö ˗gban ˗an ˗bha ˗a blɛɛˈˈ ˗dhɔ ˈyaa ˗an kë. ˈˈKɛɛ ˗kwa ˈˈtʋ̈ŋ ˈsü ˈkwa dhɛɛˈˈ ˗nu ˈkpɔ ˗an ˗gɔ. Zuʋ̈gblüdhi ˈwo˗ ꞊slɔɔ Zoova ˗dhɔkësü ˈgü ˗wa blɛɛˈˈ ˗ni ˈgü ˈkwa kwa ˈˈtʋ ˈto ˗an ˗bha, ˗yö ˗dho kwa ꞊faanmën.

12. Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈö ˗wa kë zii ˈwɔn ˗së ˗mɛɛn ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗wa kë kwa ˗dhɛ?

¹² Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈö ˗wa kë zii, ˈö ˈwo ˗klu ˗Zlan ˗bha ˗sü ˈwɔnzuan ˗së ꞊dede ˈka, ˗wo kwa ˗bha ˗zlanwokɔdhi ˗nu ˈgü. Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Adhiɛtö ˗yö Zoova ˗dhɔkë ˗klu ˗a ˗bha ˗sü ˈka ˗kwɛ ꞊va ˈˈpiʋ̈ ˗zlanwokɔdhi ˈö Ni Ʒɛɛse Zeta zuni bhë ˗a ˈgü. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗yö ˗wo, ˗yö ˗go mü ˈö dho ˗ya ö ˈdhu ˈˈpiʋ̈ ˗dhɛ ˈˈwɛɛ ˈgü. ˗Zlanwokɔdhi ˗dɛɛ ˈö dho ˗a ˈgü bhë, kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˈmü ˗wo ˈˈtʋ̈ŋ ˗sü kö waa˗ ˗nu ˈwo wo ˈko dɔ ˗së ˈka, ˈyö ˈwo˗ yö ꞊dhɛ mɛn ꞊bhlëësü do ˗mü. ˈˈTʋ̈ŋ ˈö gagade dɔ ˗a ˈka ˗kwɛ 1925 ˗nu ˈgü, ˗kɔ ˈö ˗zlanwopösü ˗yö kun ˗a ˈka ˗ya ˗kwɛzlan ˗bho ˗an ˗dhɛ, ˈyö ˗an ꞊faanmën. ˗A ˈˈtʋ̈ŋ bhë ˗a ˈgü ˗yö ˈdho ˗ni ˈgü ˗zlanwopö, ˗yö ˗dho ö ˗bha ˈˈsɔnflʋ̈ ˈgbɛsɛ ˈka ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wo ˗an ˈkun ˗wo ˗an ˗da ˗kasho ˈgü. ˗Yö ˈˈdhoogɔ do ˗kasho ˗kë ˗gɛn ˗ɲaan ˈka ꞊plɛ ˗kwɛ 1933 ˈgü. ˗A ˈˈtʋ̈ŋ ˈö bhë ˗a ˈka, ˗a ꞊gɔɔn ˈö ˈyaa kun Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˈka yö ˈnën ˈö ö ˗zokë ˗an ˗bha ˈnën ˗nu ˗yaaga ˈˈpiʋ̈. ˗A ˗dhɛ ˗mü ꞊dedewo kö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈö ˗wa kë zii ꞊dhɛ Adhiɛtö ˈdhö, ˈkwa ˗an ꞊bhlëë ˗ya.

13. ˈMën ˗kë ˈö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈö ˗wa kë zii ˈwo ꞊bhlëësü Zoova ˗bha ˗kɔlokota ˈgü?

¹³ Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈö ˗wa kë zii ˗an ꞊bhlëë ˗yö ˈkpii˗ Zoova ˗bha ˗kɔlokota ˈgü. ˗Kɔ ˈö Zoova ˗yö ˈdhuëë˗ kpɔ ˗a ˈka ö ˗bha ˗kɔlokota ˗bha, ˈö˗ kpɔ ˗a ˈka wo ꞊dede ˗an ˗bha, ꞊waa˗ ˗dhɛ yö. ˗Wa ˗gleŋ ˗nu ˈsü ˈwɔn ˗nu ˈwo zë ˗an ˗gɔ ˗an ˈgü. ˗Kwa ˗an yö ꞊dhɛ ꞊kpɔɔdhɛ draanˈˈ ˗dhɛ ˈdhö, kö ˈkwa ˗gleŋ ˗nu ˈsü ˗an ˗bha. (Prov. 18:4) ˈKwa˗ ˈˈslö mɛɛnˈˈ kö ˈkwa ˗an dɔ ˗së ˈka, kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗dho kë ˈˈgbɩɩ˗, ˈö ˈkwa ˈwɔn ꞊va dɔ.

14. ˗Mën ˈö Deutéronome 32:7 ˗yö kwa ꞊faanmën ˗a kë ˗sü ˗bha?

¹⁴ ˗Kwa ꞊ɲɔɔn ˗an ˗bha, ˈka ˈˈdoodɔ ˗an ˈˈpiʋ̈. (Deutéronome 32:7 ˗wo pö.) ˗Yö ˈˈdhʋ̈ tɛan˗ ˈka ꞊dhɛ ˗an ˈˈɲan ˈyaa ˗dhɛ yö ɛɛnˈˈ ˈwaa ˈˈta ˗së ˈka ˈzüdho. ˗Wa ˈwɔn blɛɛˈˈ ˗an ˗wo ˗yö ˗zluu, ˈˈkɛɛ ˗wo ꞊kun wlüünën ˈka wo zuʋ̈ˈˈ ˈgü. ˗An «ˈtɔ ˗së» ˗yö Zoova ˈˈdhi. (Eccl. 7:1) ˈPë ˗kë ˗an ˗wɔn ˈdhö Zoova ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗ kwa ˗zo ˈya ˗dho  bhɔ ˗a ˈka. ˗Kwa ˗an ꞊bhlëë ˗ya ˗kplawo. ˗Kwaa kë ꞊dhɛ Edhize ˈdhö. ˗Yö pë ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗kë kö Edhi ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˗totaabhasü bhë waa˗ ˗nu ˈwo˗ kë wo ˈkwëë˗. Edhize ˗ya ˗pö Edhi ˗dhɛ: «N ˈti ˗dho ˈgo ü ꞊kee˗» ˗gɛn ˗ɲaan ˈka ˗yaaga.​—2 Rois 2:2, 4, 6.

15. Dhɛɛˈˈ ˗mɛɛn ˗nu ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗an ˈkpɔ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈö ˗wa kë zii ˗an ˗gɔ?

¹⁵ ˗Kwaa ˗zɔn ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ kwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ˗an ˈgü ꞊dedewo dhɛɛˈˈ ˈnën ˈsɛnsɛn ˗nu ˗kpɔ ˗an ˗gɔ ˗sü ˈka. (Prov. 1:5; 20:5; 1 Tim. 5:1, 2) Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö ˗an ˗dhɛ: «˗Dhɛ ˈü kun wlüünën ˈka, ˗mën ˈö ü ˗zo ˗gban ꞊dhɛ ˈbha gagade ꞊slɔɔ?» «ˈWɔn ˗nu ˈü bɔ ˗an ˈgü ˗wo ü ˗ɲɔɔn Zoova ˗bha ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?» «˗Mën ˈö ü ˗takun ˈyö zuʋ̈gblüdhi ˗yö to ü ˗gɔ Zoova ˗bha yökësü ˈgü?» (1 Tim. 6:6-8) ˗Wa ˗gɛn bho ˗ni ˈgü kwa ˗dhɛ, ˗kwa kwa ˈˈtʋ̈ ˈto ˗an ˗bha ˗së ˈka.

16. Wlüünën waa mɛn ˈö ˗ya kë zii ˗an ˗bha ˈˈdoo ˗dɔ wo ˈko ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗yö ˈwɔn së ˗kë ˗an ꞊plɛ ꞊gban ˗dhɛ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁶ Wlüünën waa mɛn ˈö ˗ya kë zii ˗an ˗bha ˈˈdoo ˗dɔ wo ˈko ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗yö ˗kɔ ˈwo˗ ˗bha ꞊plɛ ˗an ꞊faanmën. (Wlɔ. 1:12) ˗Yö ˗ga ˗a wlüünën ˈgü ꞊dhɛ Zoova ö ˗zokë ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈, ˈö mɛn ˈö ˗ya kë zii ˈö˗ yö ˈpö ꞊dhɛ ö ˗dhɔ ˗yö mɛn ˗nu ˗kë. ˗Kɔ ˈö Zoova ˗yö ˈdhuëë˗ kpɔ ˗a ˈka ˗an ˗bha ˗a ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗sü ˗dho ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi.

17. ˈMën ˗kë ˈkwa˗ pö ꞊dhɛ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗wo kë ˗ni ˈgü zii kö ˗an ˗bha ˗sëdhɛ ˗yö ˗da ˗ni ˈgü ˈˈdhiʋ̈?

¹⁷ Mɛn kë ˗ni ˈgü zii, kö ˗sëdhɛ ˗dhɛ ˈö˗ kwi ˗bha ˗yö ˈdho ˗ni ˈgü. ˈˈKɛɛ mɛn ˗nu ˈwo Zoova ˗dhɔkëmɛn ˈka, ˗wo kë ˗ni ˈgü zii kö ˗an ˗bha ˗sëdhɛ ˗yö ˗da ˗ni ˈgü ˈˈdhiʋ̈. (1 Tes. 1:2, 3) ˈMën ˗kë ˈkwa˗ pö ˈˈdhʋ̈? ˈYö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗wa wo ꞊kwaa wo ˗de ˗zü ˗Zlan ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ꞊yaa˗ ˗an ˈˈgla, ˈˈklʋʋsë ꞊va ꞊dede ˗wa kë ˗an ˗gɔ. Kwa ꞊dhegblü dhɔɔbhaasü ˗nu ˈö ˗wa kë zii bhë ˈkwa ˗an ˈsü ˗së, ˈkwa ˗gleŋ ˗nu ˈsü ˗an ˗bha, kwa ˗dho ˗a yö ꞊dhɛ ˗an ꞊bhlëë ˗yö ˈkpii˗ ꞊dedewo.

18. ˗Mën ˈö ˈkwa ˗dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö dɔ ˗a ˈdhɛ yö˗ ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈgü?

¹⁸ Wlüünën ˗nu waa mɛn ˗nu ˈö ˗wa kë zii ˗wa wo ˈko ˗nu ˈsü ꞊bhlëësü, ˗zlanwokɔdhi ˗gɛn ˗yö ˗gban. ˗Kɔ ˈö mɛn ˗nu ˈö ˗wa kë zii ˈwo ˗dho ˗a ˗zɔn ˗a ˈka wlüünën ˗nu ˈwo ˗zlanwokɔdhi ˈgü ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ wo ˗an ꞊bhlëë ˗dɔ, kwa ˗dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈdhɛ dɔ ˗a ˈdhɛ yö˗ ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈgü.