1-2. (a) Eme ọ rrọ Itẹ 16:31 nọ u ru omai riẹ epanọ u fo nọ ma re rri inievo nọ e kpako no? (b) Enọ vẹ ma te jọ uzoẹme nana kuyo rai?

U WO ogege-arozaha jọ nọ egọmeti o ru fihọ evaọ obọ America nọ ohwo ọ rẹ sae jọ ruẹ edaemọno nọ a re wozẹ hẹ evaọ otọ. Rekọ ahwo buobu a re rri rai mu hu inọ edaemọno, a rẹ nyavrẹ rai keme e wọhọ ibitho gheghe.

² Inievo nọ e kpako no, nọ i kruga ziezi evaọ ukoko na a rrọ ghaghae kẹ omai gaga, a wọhọ edaemọno. Ebaibol ọ ta nọ eza-uzou inievo itieye na yọ etu-uvie. (Se Itẹ 16:31; 20:29) Rekọ ma gbe rri otọ mu hu, ma sai gbolaro kẹ inievo nọ e kpako no na. Izoge na a tẹ kareghẹhọ nọ inievo nọ e kpako no na a rrọ ghaghae gaga evaọ ukoko na, a re wo erere no obọ rai ze, oghẹrẹ erere nọ a rẹ sae rọ ugho wo ho. Ma te jọ uzoẹme nana kuyo enọ esa jọ. Eye họ: Fikieme Jihova o bi ro rri inievo nọ e kpako no nọ i kruga evaọ ukoko na ghaghae? Ẹvẹ inievo nọ e kpako no a bi ro fiobọhọ evaọ ukoko na? Eme ma re ru re ma sai wuhrẹ eware buobu no obọ rai ze?

3. Wọhọ epanọ Olezi 92:12-15 ọ ta, fikieme inievo nọ e kpako no a rọ rrọ ghaghae kẹ Jihova?

³ Inievo nọ e kpako no nọ i kruga ziezi evaọ ukoko na a rrọ ghaghae kẹ Jihova. Ọ riẹ oghẹrẹ ohwo nọ a ginẹ rrọ, yọ eva rai e be were iẹe fiki emamọ uruemu rai. Eva e rẹ were Jihova gaga nọ inievo nọ e kpako no e tẹ be vuẹ enọ e gbẹ maha kpahe eware nọ a jọ ukoko na riẹ anwọ ikpe buobu ze na. (Job 12:12; Itẹ 1:1-4) Eva rai e tẹ be jẹ were  Jihova fiki eware buobu nọ a thihakọ rai no. (Mal. 3:16) Ebẹbẹ buobu i te rai no, ghele na ẹrọwọ rai ọ gbẹ rrọ gaga. Ẹruore nọ a wo kpahe obaro enẹna ọ ga vi epanọ o jọ oke nọ a kurẹriẹ obọ. Jihova o you rai gaga re keme a gbe bi whowho odẹ riẹ “makọ evaọ oke owho” rai dede.​—Se Olezi 92:12-15.

4. Eme u fo nọ inievo nọ e kpako no a re roro kpahe nọ o rẹ lẹliẹ oma sasa ae?

⁴ Otẹrọnọ owho u bi te owhẹ oma no, riẹ nọ Jihova ọ be kareghẹhọ iruo kpobi nọ who ru no evaọ egagọ riẹ. (Hib. 6:10) Whọ rọ ajọwha ta usi uwoma ikpe buobu no, yọ onana o be lẹliẹ eva ra were Jihova, Ọsẹ obọ odhiwu mai. Ebẹbẹ buobu i te owhẹ no, te enọ e wha ọkora se owhẹ yọ who thihakọ rai kpobi. Whọ romatotọ ru oware nọ Jihova ọ ta evaọ Ebaibol na, who te je ru iruo nọ a kẹ owhẹ kpatiẹ evaọ ukoko na je wuhrẹ amọfa. Ofẹ kpobi nọ ukoko Ọghẹnẹ u nwene kpohọ, whọ daoma nwene lele iei. Whọ tẹ jẹ tuduhọ inievo nọ e rrọ iruo odibọgba oke-kpobi awọ jẹ daoma fiobọhọ kẹ ae. Jihova o you owhẹ gaga keme whọ talamu ei. Ọ ya eyaa nọ “o ti gbabọkẹ enọ e talamu ei hi.” (Ol. 37:28) Ọ be ta kẹ owhẹ nọ: “Bẹsenọ eto ra e rẹ fo no, mẹ te gbẹ wọ owhẹ.” (Aiz. 46:4) Fikiere nọ whọ be kpako no na, who du roro ho inọ who gbe wiruo tere he evaọ ukoko Jihova. Who wiruo dẹẹ!

5. Eme u fo nọ inievo nọ e kpako no a rẹ hae kareghẹhọ ẹsikpobi?

⁵ U wo oghẹrẹ sa-sa nọ inievo nọ e kpako no a bi ro fiobọhọ evaọ ukoko na. Dede nọ a gbẹ rrọ gragragra wọhọ izoge na ha, a wo eriariẹ ziezi fiki eware buobu nọ a ru no evaọ ukoko na anwọ ikpe buobu ze na. Jihova ọ rẹ gbẹ sae rehọ ae ru iruo buobu evaọ ukoko riẹ. Joma ta kpahe idibo Jihova jọ nọ e kpako no nọ o ro ru iruo riẹ evaọ oke nọ u kpemu gbe evaọ oke mai na.

6-7. Ekpako soso vẹ Jihova ọ ghale fikinọ a tilẹmu ei?

⁶ Iku ahwo buobu e vọ Ebaibol na nọ e gọ Jihova rite oke owho rai. Wọhọ oriruo, Mosis ọ jọ oware wọhọ ikpe udhone evaọ oke nọ Jihova ọ rọ rehọ iẹe mu re  ọ jọ ọruẹaro riẹ, re o je su orẹwho Izrẹl. Daniẹl ọ gbẹ jọ ọruẹaro Jihova dede nọ o wọhọ nọ ọ kpako vrẹ ikpe udhone-gbikpe no. Yọ Jọn ukọ na ọ vrẹ oware wọhọ ikpe udhone-gbikpe no evaọ oke nọ Jihova ọ rọ rehọ iẹe kere obe Eviavia.

⁷ Idibo Jihova efa buobu e jariẹ nọ e jẹ gọe ziezi re, rekọ a viodẹ hẹ yọ o sae jọ nọ ahwo a tubẹ riẹ ae tere he. Ghele na, Jihova o muẹrohọ ae yọ ọ ghale rai keme a talamu ei. Wọhọ oriruo, ẹmẹme kakao ọvo a jọ Ebaibol ta kpahe Simiọn nọ o “kiẹrẹe je se egagọ gboja” gaga na. Ghele na, Jihova ọ riẹ riẹ totọ, yọ o ru nọ ọzae na ọ rọ ruẹ Jesu evaọ oke nọ a ro yẹi ze obọ. Ọ tẹ jẹ ruẹaro kpahe Jesu gbe oni riẹ. (Luk 2:22, 25-35) Ere ọvona o jọ kẹ ọruẹaro-aye nọ a re se Anna nọ ọzae riẹ o whu no. Ọ kpako te ikpe udhone-gbene no, rekọ “ọ jẹ hai kpohọ etẹmpol na ẹsikpobi.” Egagọ obọ etẹmpol nọ e jẹ hai voi hi na u ru nọ Jihova ọ rọ ghale iẹe. Ọ ruẹ Jesu re evaọ oke nọ a ro yẹi ze obọ. Simiọn avọ Anna a ginẹ jọ ghaghae kẹ Jihova gaga.​—Luk 2:36-38.

8-9. Oghẹrẹ vẹ inievo-emetẹ nọ ezae rai i whu no a bi ro fiobọhọ evaọ ukoko na?

⁸ Evaọ oke mai na, u wo inievo nọ e kpako no jẹ be riẹ ru ziezi nọ izoge na a rẹ sae rọ aro kele. Joma ta kpahe oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Lois Didur. Ikpe udhegbọvo ọ jọ nọ o ro mu iruo ọkobaro obọdẹ họ evaọ obọ Canada. Kẹsena avọ ọzae riẹ John a te ru iruo ọsẹro ọnyawariẹ ikpe buobu. Uwhremu na a tẹ jọ uwou ogha Canada ru iruo vrẹ ikpe udhe. Nọ Lois ọ jọ ikpe udhuvẹ gbe ikpegberee, a te zizie ei avọ ọzae riẹ kpohọ iruo ukoko na jọ evaọ obọ Ukraine. Eme a ru? Kọ a ta nọ a kpako vrẹ ahwo nọ a rẹ sai kpohọ iruo Uvie na evaọ orẹwho ofa no? A kpobọ Ukraine nyai ru iruo na, yọ uwhremu na ọzae riẹ ọ tẹ jọ omọvo Ogbẹgwae Uwou Ogha evaọ obei. Ikpe ihrẹ nọ i lele i rie ọzae riẹ o te whu, rekọ Lois ọ gbẹ rrọ uwou ogha na ru iruo. Enẹna ọ kpako te ikpe udhone-gbọvo no, rekọ ọ gbẹ be rọ ẹgba riẹ kpobi ru iruo evaọ uwou ogha na yọ inievo Ebẹtẹle na a you rie gaga.

⁹ Ẹsejọhọ a ti muẹrohọ eyae-uku wọhọ Lois na ha wọhọ epanọ a je muẹrohọ ae evaọ oke nọ ezae rai e gbẹ jọ uzuazọ. O make rrọ ere na, inievo nana a gbẹ rrọ ghaghae kẹ omai. Yọ a rrọ ghaghae kẹ Jihova keme a gọ riẹ ikpẹ buobu no, yọ a gbẹ be gọe rite inẹnẹ. (1 Tim. 5:3) Inievo nana a be tuduhọ inievo nọ e gbẹ maha na awọ ziezi re.

10. Eme Tony o bi ru nọ u fo nọ ma rẹ rọ aro kele?

¹⁰ U wo inievo buobu nọ e kpako no nọ ae ọvo a rrọ uwou hayo nọ e be rria oria nọ a rẹ jọ rẹrote ahwo nọ e kpako no. Wọhọ oriruo, oniọvo-ọmọzae jọ nọ a re se Tony ọ be rria oria nọ a rẹ jọ rẹrote ahwo nọ e kpako no. Ọ họ-ame evaọ Aria 1942 evaọ Pennsylvania, obọ America  oke nọ ọ jọ ikpe udhe. Nọ ọ nwane họ-ame no, egọmeti ọ tẹ ta nọ o re kuomagbe iruo isoja. Rekọ ọ tẹ se, fikiere a te fi ei họ uwou-odi ikpe ivẹ gbe ubro. Ọye avọ aye riẹ Hilda a yẹ emọ ivẹ yọ a wuhrẹ i rai fihọ ukoko na. Ọ jọ ọsẹro ukoko evaọ ikoko esa sa-sa (koyehọ, ọnọ o re koko iruẹru ugboma ekpako na họ). Ọ tẹ jẹ jọ ọsẹro okokohọ okogho. Ọ jẹ hai kpohọ uwou-odi nyai wuhrẹ Ebaibol kugbe ahwo jẹ jọ etẹe ru ewuhrẹ. Nọ ọ maki te ikpe udhone gbe ikpegberee no na, o gbe bi ru iruo gaga evaọ ukoko na. Ọ be dao ẹgba riẹ kpobi evaọ egagọ Jihova je bi fiobọhọ kẹ inievo ukoko na.

11. Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ nọ ma rri inievo nọ e kpako no na ghaghae?

¹¹ Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ nọ ma bi rri inievo nọ ae ọvo a rrọ hayo nọ e rrọ oria nọ a rẹ jọ rẹrote ahwo nọ a kpako no ghaghae? O tẹ lọhọ, ekpako ukoko a sai fiobọhọ kẹ ae re a hai kpohọ ewuhrẹ gbe usi uwoma hayo ru epanọ ewuhrẹ nọ a rekọdo o re ro te ae obọ. Ma sai weze bru ai hayo rọ ifonu se ai je ru epanọ ma sae rọ jọ ifonu ruẹ ohwohwo. Ma rẹ daoma tete inievo nọ e kpako no nọ ae ọvo a be rria hayo enọ e rrọ oria nọ a rẹ jọ rẹrote ae maero nọ eria rai o te thabọ no inievo ukoko rai. Ma gbe rri otọ mu hu, inievo itienana nọ e kpako no na e te hae thọrọ omai ẹro. Inievo itienana jọ a rẹ gwọlọ ta kpahe eware nọ a ru no evaọ ukoko na ha. Rekọ nọ ma tẹ romatotọ nọ ae jẹ gaviezọ kẹ ae, a te vuẹ omai emamọ eware buobu nọ a rọ ẹro ruẹ no evaọ ukoko Jihova.

12. Ma te rri otọ mu ziezi, oghẹrẹ inievo vẹ ma rẹ sae ruẹ evaọ ukoko mai?

¹² Ma te rri otọ mu ziezi, ma sae ruẹ nọ kpakọ inievo nọ e kpako no nọ e gọ Jihova ziezi no a rrọ ukoko mai. U wo oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Harriette nọ ọ gọ Jihova te ikpe buobu no evaọ New Jersey, obọ America. Kẹsena ọ tẹ kwa bru ọmọtẹ riẹ. Inievo ukoko nọ ọmọtẹ riẹ ọ rrọ na a tẹ jẹ nya kẹle iẹe re a riẹe ziezi. Oniọvo na o te gbiku kẹ ae, yọ iku na e ginẹ bọ ae ga. O gbiku kẹ ae kpahe oghẹrẹ nọ usi uwoma ota o jọ evaọ oware wọhọ ukpe 1925 nọ o kurẹriẹ ze obọ. Anọ oke yena, o te bi kpohọ usi uwoma, ọ jẹ hae wha ofakọ lele oma keme ọ riẹ nọ a sai mu ei evaọ usi uwoma. A mu rie isiava soso evaọ ukpe 1933, yọ eka ivẹ ọ jọ uwou-odi isiava na. Oke yena, dede nọ ọzae riẹ ọ jọ ukoko ho, ọ jẹ hai fiobọhọ kẹe. Ọye ọ jẹ rẹrote emọ esa rai evaọ oke nọ ọ rọ jọ uwou-odi na. Ginọ uzẹme inọ u fo re ma rri inievo nọ e kpako no na ghaghae, enọ e gọ Jihova ziezi no anwọ ikpe buobu ze na wọhọ Harriette.

13. Eme ma wuhrẹ no nọ u dhesẹ nọ inievo nọ e kpako no a rrọ ghaghae evaọ ukoko na?

¹³ Inievo mai nọ e kpako no na a rrọ ghaghae kẹ Jihova gbe ukoko riẹ. A rọ ẹro ruẹ eware buobu nọ Jihova o ru kẹ ae no gbe eware nọ i dhesẹ nọ ọye o gine wo ukoko na. A te je wuhrẹ no eware nọ e thọ rai obọ ze no anwọ ikpe buobu ze na. Hai rri ekpako soso na wọhọ “oza areghẹ,” re whọ daoma wuhrẹ eware buobu mi ai. (Itẹ 18:4) Who te gine bi kẹle ae jẹ daoma riẹ ae ziezi, who ti wuhrẹ eware buobu yọ ẹrọwọ ra ọ te ga ziezi re.

14. Eme Iziewariẹ 32:7 o ta nọ jọ izoge na a ru?

¹⁴ Hai bi kẹle inievo nọ e kpako no re who lele ae ta ẹme. (Se Iziewariẹ 32:7.) O sae jọ nọ a gbẹ be ruẹ ude tere he, a gbe bi siawọ tere he, yọ a gbẹ be sae ta ẹme vẹrẹ tere gbe he. Ghele na, a gwọlọ rọ  ẹgba rai kpobi ru iruo evaọ ukoko na, yọ a wo “emamọ odẹ” evaọ aro Jihova. (Ọtausi. 7:1) Hae kareghẹhọ oware nọ Jihova o bi ro rri rai ghaghae. Hae kẹ ae adhẹẹ ẹsikpobi. Rọ aro kele Elaesha. Ọ talamu Elaejah evaọ ẹdẹ urere nọ ọ jọ kugbei. Isiasa soso ọ ta kẹe nọ: “Mẹ te nyasiọ owhẹ ba ha.”​—2 Iv. 2:2, 4, 6.

15. Enọ vẹ ma rẹ sae nọ inievo nọ e kpako no?

¹⁵ Bigba ekpako na re whọ hae jẹ nọ ae enọ, whọ rẹ rọ ere dhesẹ nọ a rrọ ghaghae kẹ owhẹ. (Itẹ 1:5; 20:5; 1 Tim. 5:1, 2) Whọ sae nọ ae enọ wọhọ: “Oke nọ whọ jọ uzoge, ẹvẹ u ro mu owhẹ ẹro nọ egagọ uzẹme na ọna?” “Eware vẹ whọ rọ ẹro ruẹ nọ e lẹliẹ owhẹ si kẹle Jihova ziezi?” “Eme ọ wha riẹ ze nọ eva e be rọ were owhẹ evaọ egagọ Jihova rite enẹna?” (1 Tim. 6:6-8) Nọ whọ tẹ nọ ae no, gaviezọ ziezi kẹ ẹme nọ a te vuẹ owhẹ.

16. Nọ oniọvo nọ ọ kpako no avọ uzoge a te bi lele ohwohwo ta ẹme, erere vẹ a re wo?

¹⁶ Nọ oniọvo nọ ọ kpako no avọ uzoge a te bi lele ohwohwo ta ẹme, aimava na a re wo erere noi ze. (Rom 1:12) U ti mu uzoge na ẹro viere inọ Jihova ọ rẹ ginẹ rẹrote idibo riẹ nọ e talamu ei. Oniọvo nọ ọ kpako no na omariẹ ọ te ruẹ nọ a gine you rie. Eva e te jẹ were iẹe nọ o bi gbiku eware nọ Jihova o ru kẹe no kẹ owhẹ na.

17. Fikieme o rọ rọnọ inievo nọ e kpako no a re wo erru vrẹ ere evaọ aro Jihova?

¹⁷ Ohwo ọ tẹ maki wo erru, erru na ọ rẹ hiẹ nọ ọ tẹ be kpako no. Rekọ ohwo nọ ọ talamu Jihova ọ tẹ be kpako no ẹsiẹe ọ rẹ mai wo erru evaọ aro Jihova. (1 Tẹs. 1:2, 3) Fikieme o rọ rrọ ere? Keme anwọ ikpe buobu ze na, inievo nana a bi ru eware nọ Ọghẹnẹ ọ be rọ ẹzi riẹ wuhrẹ ae, a tẹ be rọ ere wo emamọ uruemu nọ u fo Oleleikristi. Ma tẹ be hai bi kẹle inievo mai nọ e kpako no na re ma riẹ ae ziezi, be kẹ ae adhẹẹ, jẹ be jọ obọ rai wuhrẹ eware, ma ti rri rai ghaghae vi epaọ anwẹdẹ.

18. Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nọ ọ rrọ aro na?

¹⁸ Re ukoko o sae nyaharo, eva e vẹ jẹ were ohwo kpobi, orọnọ izoge na ọvo a re rri inievo nọ e kpako no ghaghae he, inievo nọ e kpako no a re je rri izoge na ghaghae re. Evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na, ma te ta kpahe epanọ inievo nọ e kpako no a sai ro dhesẹ nọ eva izoge na e be were ae.