Yaa mi ní ɔ nɔ

Yaa e mi ní ɔ mi

NÍ KASEMI 36

Moo Na Nihewi Kɛ Yihewi A He Wami ɔ Kaa E He Jua Wa

Moo Na Nihewi Kɛ Yihewi A He Wami ɔ Kaa E He Jua Wa

“Nihewi a hɛ mi nyami ji a he wami.”​—ABƐ 20:29.

LA 88 Ha Nɛ Ma Le O Blɔ Ɔmɛ

NƆ́ NƐ WA MAA KASE *

1. Ke wa ngɛ wae ngɛ jeha mi ɔ, mɛni oti nɛ waa kɛ ma nyɛ maa ma wa hɛ mi?

KE WA ngɛ wae ɔ, wa ma nyɛ maa ye gbeye kaa Yehowa kɛ wɔ be nyɛe ma tsu ní kaa bɔ nɛ e kɛ wɔ tsu ní benɛ wa ji nihewi kɛ yihewi ɔ. E ma nyɛ maa ba kaa wa he wami maa ba si, se wa ma nyɛ maa ngɔ nile kɛ níhi a si kpami nɛ wa ngɛ ɔ kɛ ye bua nihewi kɛ yihewi nɛ a su otihi nɛ a kɛ ma a hɛ mi ɔ a he, nɛ a nine nɛ su sɔmɔmi he blɔ kpahi a nɔ. Nyɛminyumu ko nɛ e ngɛ sɔmɔe kaa Asafo mi nɔkɔtɔma jehahi babauu ji nɛ ɔ de ke: “Benɛ bwɔmi ha we nɛ ma pee níhi fuu ɔ, ye bua jɔ kaa nihewi fuu ngɛ nɛ a he su, nɛ a ma nyɛ ma tsa ní tsumi ɔ nɔ.”

2. Mɛni he wa ma susu ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi?

2 Ní kasemi nɛ sɛ hlami ɔ tsɔɔ bɔ nɛ nihewi kɛ yihewi náa he se ha ke a hɛ kɛ su nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ a he ɔ. Ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi ɔ, wa maa na bɔ nɛ su komɛ kaa he si bami, humi peemi, hɛ sa kpo jemi, kɛ nɔ nɔ́ hami faa ma nyɛ maa ye bua nihi nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ konɛ a kɛ nihewi kɛ yihewi nɛ bla kɛ tsu ní nɛ asafo ɔ tsuo nɛ ná he se.

MOO BA O HE SI

3. Ngɛ Filipi Bi 2:3, 4 ɔ nya a, mɛni ji he si bami, nɛ kɛ lɔ ɔ maa ye bua Kristofo no ko ha kɛɛ?

3 Ke nihi nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ suɔ nɛ a ye bua nihewi kɛ yihewi ɔ, jã a ba a he si. Nɔ́ nɛ baa e he si ɔ naa ni kpahi kaa a nɔ kuɔ pe lɛ. (Kane Filipi Bi 2:3, 4.) Nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi nɛ a baa a he si ɔ yɔseɔ kaa blɔ slɔɔtohi ngɛ nɛ a ma nyɛ maa gu nɔ kɛ tsu níhi a he ní nɛ e kɛ Baiblo ɔ kpa gbi, nɛ́ maa ye manye hulɔ. Enɛ ɔ he ɔ, a hyɛ we blɔ kaa nɔ fɛɛ nɔ nɛ tsu níhi a he ní kaa bɔ nɛ a pee be ko nɛ be ɔ. (Fiɛlɔ 7:10) A ma nyɛ maa ye bua nihewi kɛ yihewi ke a de mɛ a níhi a si kpamihi, se a le hu kaa “níhi nɛ yaa nɔ ngɛ je nɛ ɔ mi ɔ ngɛ tsakee,” nɛ eko ɔ, e he maa hia nɛ a pee tsakemi komɛ ngɛ si fɔfɔɛ komɛ a mi.​—1 Kor. 7:31.

Nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ jeɔ mi mi jɔmi mi nɛ a kɛ níhi a si kpamihi nɛ a ngɛ ɔ yeɔ bua ni kpahi (Hyɛ kuku 4-5) *

4. Mɛni blɔ nɔ nɛ kpɔ mi nɔ hyɛli peeɔ a ní kaa Levi bi nɛ a hi si ngɛ blema Israel ɔ?

4 Nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi nɛ a baa a he si ɔ le kaa a be nyɛe maa pee babauu kaa sa a. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, mo susu wa kpɔ mi nɔ hyɛli ɔmɛ a he nɛ o hyɛ. Ke a ye jeha 70 ɔ, a tsakeɔ a ní tsumi ha mɛ. Tsakemi nɛ ɔ he ma nyɛ maa wa ha mɛ. A bua jɔ he blɔ nɛ a ngɛ kaa a ma sɔmɔ a nyɛmimɛ ɔ he wawɛɛ. E ji ní tsumi nɛ a bua jɔ he wawɛɛ, nɛ loloolo ɔ, a suɔ nɛ a ya nɔ nɛ a tsu. Se a le kaa e he hia nɛ nihewi kɛ yihewi nɛ a tsu jamɛ a ní tsumi ɔ. Enɛ ɔ he ɔ, a peeɔ a ní kaa Levi bi nɛ a hi si ngɛ blema Israel ɔ. Ke Levi bi nɛ ɔmɛ ye jeha 50 ɔ, a sɔmɔ we ngɛ kpe he bo tsu ɔ mi hu. Pi he blɔ nɛ Levi bi nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ ngɛ ɔ nɛ haa mɛ bua jɔmi wawɛɛ. A bua jɔ ní tsumi fɛɛ ní tsumi nɛ a kɛ ha mɛ kaa a tsu ɔ he. A kɛ kã tsuɔ ní tsumi fɛɛ ní tsumi nɛ a kɛ wo a dɛ ɔ, nɛ a yeɔ bua nihewi kɛ yihewi hulɔ. (4 Mose 8:25, 26) Mwɔnɛ ɔ, ke kpɔ mi nɔ hyɛli ye jeha 70 ɔ, a sɔmɔ we kaa kpɔ mi nɔ hyɛli hu, se a peeɔ nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ a ma nyɛ kɛ yeɔ bua ngɛ asafohi nɛ a ngɛ mi ɔ mi, nɛ a woɔ nyɛmimɛ ɔmɛ he wami.

5. Mɛni nɛ o kase ngɛ Dan kɛ Katie a nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ mi?

5 Mo susu Dan nɛ e kɛ jeha 23 sɔmɔ kaa kpɔ mi nɔ hyɛlɔ ɔ nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ he nɛ o hyɛ. Benɛ Dan ye jeha 70 ɔ, a ha nɛ e kɛ e yo Katie ya sɔmɔ kaa blɔ gbali klɛdɛɛ. Kɛ níhi ngɛ nɔ yae ha mɛ ha kɛɛ ngɛ a ní tsumi ehe nɛ ɔ mi? Dan tsɔɔ kaa amlɔ nɛ ɔ po ji be nɛ e be deka kulaa! E tsuɔ sɔmɔmi he blɔhi nɛ a kɛ wo e dɛ ɔ a he ní, nɛ e yeɔ bua nyɛmimɛ nyumuhi konɛ a he nɛ su kaa asafo mi sɔmɔli. E tsɔseɔ nyɛmimɛ kpahi konɛ a nyɛ nɛ a ye odase ngɛ ma nguahi a mi, kɛ tsu womi hehi hulɔ. Nyɛmimɛ nɛ nyɛ wa ngɛ jeha mi, nyɛ ngɛ be tsuo sɔmɔmi ní tsumi ɔ tsue jio, nyɛ tsu we jio, nyɛ ma nyɛ maa pee babauu kɛ ye bua ni kpahi. Ngɛ mɛni blɔ nɔ? Nyɛɛ kplɛɛ si fɔfɔɛ nɛ nyɛ ngɛ mi ɔ nɔ, nyɛɛ ngɔ oti ehehi kɛ ma nyɛ hɛ mi, nɛ nyɛɛ ngɔ nyɛ juɛmi kɛ ma níhi nɛ nyɛ ma nyɛ maa pee ɔ a nɔ mohu pe níhi nɛ nyɛ be nyɛe maa pee ɔ.

MOO PEE O HE HUMI

6. Mɛni he je nɛ e sa nɛ waa pee wa he humi? Mo ha enɛ ɔ he nɔ́ he tomi nɔ́.

6 Nɔ nɛ peeɔ e he humi ɔ le kaa ní komɛ ngɛ nɛ e be nyɛe maa pee. (Abɛ 16:19) Nɔ nɛ peeɔ e he humi ɔ hyɛ we blɔ kaa e maa pee babauu pe bɔ nɛ e ma nyɛ. Enɛ ɔ he ɔ, e bua jɔɔ nɛ e yaa nɔ nɛ e kɛ hɛdɔ tsuɔ ní. Wa ma nyɛ maa ngɔ nɔ ko nɛ e peeɔ e he humi ɔ kɛ to nɔ ko nɛ e kɛ lɔle ngɛ yoku kuɔe ɔ he. E sa nɛ e tsake gear a kɛ ba si konɛ e nyɛ nɛ e hi yoku ɔ kuɔe blɛuu. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, e maa kuɔ yoku ɔ blɛuu, se kɛ̃ ɔ, e maa hi e hɛ mi yae. Jã nɔuu kɛ̃ nɛ nɔ nɛ peeɔ e he humi ɔ le be nɛ e sa nɛ e pee tsakemihi ngɛ e si himi mi, nɛ́ e to e tsui si kɛ sɔmɔ Yehowa nɛ e ye bua ni kpahi.​—Filip. 4:5.

7. Mɛni nɛ Barzilai pee kɛ tsɔɔ kaa e peeɔ e he humi?

7 Mo susu Barzilai nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ he nɛ o hyɛ. Benɛ e ye jeha 80 ɔ, Matsɛ David fɔ lɛ nine kaa e ba piɛɛ e he ngɛ matsɛ we ɔ. Akɛnɛ Barzilai peeɔ e he humi he je ɔ, e kplɛɛ we matsɛ ɔ nine fɔmi ɔ. Barzilai yɔse kaa ní komɛ ngɛ nɛ e be nyɛe maa pee akɛnɛ e wa ngɛ jeha mi ɔ he je. Enɛ ɔ he ɔ, Barzilai de Matsɛ David kaa e ha nɛ niheyo Kimham mohu nɛ ya. (2 Sam. 19:35-37) Kaa bɔ nɛ e ba ngɛ Barzilai blɔ fa mi ɔ, nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ suɔ nɛ a ngɔ he blɔ ɔ kɛ ha nihewi mohu konɛ a sɔmɔ.

Matsɛ David kplɛɛ yi mi kpɔ nɛ Mawu mwɔ kaa e bi ɔ lɛ maa ma sɔlemi we ɔ nɔ (Hyɛ kuku 8)

8. Mɛni blɔ nɔ nɛ Matsɛ David pee e he humi benɛ e suɔ nɛ e ma sɔlemi we ɔ?

8 Matsɛ David hu pee humi peemi he nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa. E suɔ nɛ e ma tsu kɛ ha Yehowa. Se benɛ Yehowa ha nɛ e le kaa niheyo Salomo mohu nɛ a ngɔ he blɔ nɛ ɔ kɛ ha a, David kplɛɛ yi mi kpɔ nɛ Yehowa mwɔ ɔ nɔ, nɛ e je e tsui mi tsuo kɛ fĩ ní tsumi ɔ se. (1 Kron. 17:4; 22:5) David nui he kaa akɛnɛ Salomo ɔ “jokuɛyo ji lɛ [nɛ] e kpa we níhi a si lolo” he je ɔ, lɛ ji nɔ nɛ e sa nɛ e tsu ní tsumi ɔ. (1 Kron. 29:1) David le kaa Yehowa jɔɔmi nɛ ma ha nɛ a gbe ní tsumi ɔ nya ngɛ manye yemi mi, se pi jeha nɛ nihi nɛ a ngɛ ní tsumi ɔ hɛ mi nyɛɛe ɔ ye aloo níhi a si kpami nɛ a ngɛ. Mwɔnɛ ɔ, nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ hu kaseɔ David nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ nɛ a yaa nɔ nɛ a tsuɔ ní tsumihi fuu ngɛ Yehowa sɔmɔmi mi ke a ní tsumi tsake po. A le kaa Yehowa maa jɔɔ nihewi nɛ a ngɛ ní tsumi nɛ jinɛ mɛ nɛ a tsuɔ ɔ tsue ɔ.

9. Mɛni nɛ nyɛminyumu ko nɛ e ji Asafo ɔ Ní Tsumi Kɔni ɔ Ajla Toli ɔmɛ a kpɛti nɔ kake ɔ pee kɛ tsɔɔ kaa e peeɔ e he humi?

9 Nyɛminyumu ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Shigeo ɔ pee humi peemi he nɔ hyɛmi nɔ́ ngɛ wa be nɛ ɔ mi. A hla lɛ kaa Asafo ɔ Ní Tsumi Kɔni ɔ Ajla Toli ɔmɛ a kpɛti nɔ kake ngɛ jeha 1976 mi benɛ e ye jeha 30 ɔ. Ngɛ jeha 2004 ɔ mi ɔ, e ba pee Asafo ɔ Ní Tsumi Kɔni ɔ Ajla Toli ɔmɛ a sanehi a he blɔ nya tolɔ. Pee se ɔ, e yɔse kaa e be he wami kaa sa a, nɛ e heɔ be fuu loko e nyɛɔ nɛ e tsuɔ ní tsumi komɛ. E sɔle ha Yehowa ngɛ sane ɔ he, nɛ e susu nɔ́ he je nɛ e he hia kaa nyɛminyumu nɛ e ji niheyo ɔ nɛ e ba pee Asafo ɔ Ní Tsumi Kɔni ɔ Ajla Toli ɔmɛ a sanehi a he blɔ nya tolɔ ɔ. E ngɛ mi kaa Shigeo sɔmɔ we hu kaa Asafo ɔ Ní Tsumi Kɔni ɔ Ajla Toli ɔmɛ a sanehi a he blɔ nya tolɔ mohu lɛɛ, se e yaa nɔ nɛ e kɛ nyɛmimɛ kpa amɛ peeɔ kake kɛ tsuɔ ní. Barzilai, Matsɛ David kɛ Shigeo a nɔ hyɛmi ní ɔmɛ tsɔɔ kaa nɔ nɛ e wa ngɛ jeha mi nɛ e baa e he si nɛ e peeɔ e he humi ɔ maa ngɔ e juɛmi kɛ ma níhi nɛ nihewi kɛ yihewi le peemi momo ɔ nɔ se pi níhi nɛ kpaako a maa kase ɔ. E maa na mɛ kaa e nyɛmimɛ nɛ e kɛ mɛ ngɛ ní tsue, se pi nihi nɛ e kɛ mɛ ngɛ koli sie.​—Abɛ 20:29.

MO JE HƐSA KPO

10. Kɛ nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ naa nihewi kɛ yihewi nɛ a ngɛ asafo ɔ mi ɔ ha kɛɛ?

10 Nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ naa nihewi kɛ yihewi kaa a ji nike níhi nɛ je Yehowa ngɔ, nɛ a hɛ sa níhi nɛ nihewi kɛ yihewi peeɔ ɔ. Benɛ nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ a he wami ngɛ si bae ɔ, a bua jɔɔ kaa nihewi kɛ yihewi suɔ nɛ a tsu níhi nɛ a he hia a he ní ngɛ Yehowa sɔmɔmi mi, nɛ a peeɔ jã hulɔ.

11. Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ Rut 4:13-16 tsɔɔ kaa ke nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ kplɛɛ yemi kɛ buami nɛ nihewi kɛ yihewi kɛ haa mɛ ɔ nɔ ɔ, a náa he se?

11 Naomi nɛ a tu e he munyu ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ ji nɔ ko nɛ wa ngɛ jeha mi nɛ e pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa kɛ ha wɔ. E kplɛɛ yemi kɛ buami nɛ yiheyo ko kɛ ha lɛ ɔ nɔ. Benɛ Naomi binyumu gbo ɔ, e wo e nganyɛ Rut he wami kaa e kpale kɛ ho e weku li a ngɔ ya. Se Rut ji Naomi he, mohu ɔ, e kɛ Naomi kpale kɛ ho Betlehem ya. Naomi kplɛɛ yemi kɛ buami nɛ Rut kɛ ha lɛ ɔ nɔ. (Rut 1:7, 8, 18) Enɛ ɔ pee jɔɔmi kɛ ha mɛ tsuo! (Kane Rut 4:13-16.) Nihi nɛ a wa ngɛ jeha mi nɛ a baa a he si ɔ maa kase Naomi nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ.

12. Mɛni nɛ bɔfo Paulo pee kɛ tsɔɔ kaa e hɛ sa yemi kɛ buami nɛ e nyɛmimɛ ɔmɛ kɛ ha lɛ ɔ?

12 Bɔfo Paulo bua jɔ wawɛɛ kaa nyɛmimɛ ɔmɛ ye bua lɛ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e na Kristofohi nɛ a ngɛ Filipi ɔ si kaa a ngɔ he lo nya níhi kɛ ba ha lɛ. (Filip. 4:16) E je hɛsa kpo ngɛ yemi kɛ buami nɛ Timoteo kɛ ha lɛ ɔ he wawɛɛ. (Filip. 2:19-22) Nɛ e na Mawu si kaa nyɛmimɛ ba wo lɛ he wami benɛ a wo lɛ tsu nɛ a ngɛ lɛ jee kɛ ya Roma a. (Níts. 28:15) Paulo ji Kristofo no nɛ ngɛ kã, nɛ e hia blɔ si tomi akpehi abɔ kɛ ya fiɛɛ ngɛ he slɔɔtohi, nɛ e wo asafo ɔmɛ he wami. Se kɛ̃ ɔ, e ba e he si, nɛ e kplɛɛ yemi kɛ buami nɛ e nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi kɛ ha lɛ ɔ nɔ.

13. Mɛni nɛ nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ ma nyɛ maa pee kɛ tsɔɔ kaa a hɛ sa níhi nɛ nihewi kɛ yihewi peeɔ ɔ?

13 Nyɛmimɛ nɛ nyɛ wa ngɛ jeha mi, nyɛ ma nyɛ maa pee ní slɔɔtohi kɛ tsɔɔ kaa nyɛ hɛ sa níhi nɛ nihewi kɛ yihewi peeɔ ngɛ nyɛ we asafo ɔ mi ɔ. Ke a suɔ nɛ a ye bua nyɛ ngɛ blɔ hiami mi, jua yemi mi, loo ní kpahi a peemi mi ɔ, nyɛɛ kɛ bua jɔmi nɛ kplɛɛ nɔ. Nyɛɛ na jamɛ a yemi kɛ buami ɔ kaa e ji suɔmi nɛ Yehowa ngɛ kpo jee kɛ tsɔɔ nyɛ. E maa pee nyɛ nyakpɛ kaa huɛ bɔmi gbagbanii ma ba hi nyɛɛ kɛ nihi nɛ a ngɛ nyɛ yee buae ɔ nyɛ kpɛti. Nyɛɛ bɔ mɔde nɛ nyɛɛ ye bua nyɛ huɛ nɛ ɔmɛ be fɛɛ be nɛ a hɛ kɛ su Yehowa he. Nɛ nyɛ de mɛ bɔ nɛ nyɛ bua jɔɔ ha ke nyɛ na kaa nihewi kɛ yihewi ngɛ a he mɔde bɔe kaa a maa pee babauu ngɛ Yehowa asafo ɔ mi. Nyɛ ná be kɛ ha mɛ, nɛ nyɛ de mɛ níhi nɛ ya nɔ ngɛ nyɛ si himi mi. Ke nyɛ pee jã a, nyɛ maa “pee nyɛ he nihi nɛ a le sina,” nɛ nyɛ maa na Yehowa si kaa e gbla nihewi kɛ yihewi babauu kɛ ba asafo ɔ mi.​—Kol. 3:15; Yoh. 6:44; 1 Tɛs. 5:18.

MO HA NƆ NƆ́ FAA

14. Mɛni Matsɛ David pee kɛ tsɔɔ kaa e haa nɔ nɔ́ faa?

14 Wa naa su kpa ko nɛ Matsɛ David ngɛ nɛ e he hia wawɛɛ, nɛ́ nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ ma nyɛ maa kase. Lɔ ɔ ji kaa e haa nɔ nɔ́ faa. E ngɔ sika fuu kɛ níhi nɛ a he jua wa kɛ fĩ sɔlemi we ɔ mami ní tsumi ɔ se. (1 Kron. 22:11-16; 29:3, 4) E le kaa ke a ma sɔlemi we ɔ ta a, a ma tsɛ sɔlemi we ɔ kaa Salomo sɔlemi we, se kɛ̃ ɔ, e pee enɛ ɔmɛ. Ke wa be he wami nɛ waa kɛ maa ye bua kɛ ma teokrase tsu ko ɔ, wa ma nyɛ maa ya nɔ nɛ wa ha yemi kɛ buami kɛ fĩ ní tsumi nɛ ɔ se. Wa ma nyɛ maa ngɔ níhi a si kpamihi nɛ wa ná jehahi nɛ be ɔ kɛ ye bua nihewi kɛ yihewi.

15. Mɛni nike níhi nɛ a he jua wa nɛ bɔfo Paulo kɛ ha Timoteo?

15 Nyɛ ha nɛ waa hyɛ nɔ́ nɛ bɔfo Paulo hu pee kɛ tsɔɔ kaa e haa nɔ nɔ́ faa. Paulo fɔ Timoteo nine kaa e ba piɛɛ e he kɛ tsu ma se sane kpakpa fiɛɛmi ní tsumi ɔ, nɛ e je mi mi jɔmi mi nɛ e tsɔɔ lɛ bɔ nɛ e fiɛɛɔ nɛ e tsɔɔ ní ha a. (Níts. 16:1-3) Tsɔsemi nɛ Paulo kɛ ha Timoteo ɔ ha nɛ Timoteo he be ngɛ sane kpakpa fiɛɛmi ní tsumi ɔ mi. (1 Kor. 4:17) Timoteo hu ngɔ tsɔsemi nɛ e ná kɛ je Paulo ngɔ ɔ kɛ ye bua ni kpahi.

16. Mɛni he je nɛ Shigeo tsɔse ni kpahi?

16 Mwɔnɛ ɔ, nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ yi gbeye kaa ke a tsɔse nihewi kɛ yihewi konɛ a nyɛ nɛ a tsu ní tsumihi nɛ jinɛ mɛ nɛ a tsuɔ ngɛ Yehowa asafo ɔ mi ɔ, a he be hiae hu. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Shigeo nɛ wa tu e he munyu kɛ sɛ hlami ɔ ngɔ jehahi fuu kɛ tsɔse Asafo ɔ Ní Tsumi Kɔni ɔ Ajla Toli nɛ a ji nihewi ɔ. E pee jã konɛ e kɛ ye bua nɛ Matsɛ Yemi ɔ ní tsumi ɔ nɛ ya nɔ ngɛ he nɛ e ngɛ ɔ. Akɛnɛ e tsɔse nyɛmimɛ nyumuhi he je ɔ, benɛ e nyɛ we nɛ e sɔmɔ kaa Asafo ɔ Ní Tsumi Kɔni ɔ Ajla Toli ɔmɛ a sanehi a he blɔ nya tolɔ hu ɔ, a ná nyɛminyumu ko nɛ e he su nɛ e ma nyɛ maa da e nane mi. Jeha 45 kɛ se ji nɛ ɔ nɛ Shigeo ngɛ sɔmɔe kaa Asafo ɔ Ní Tsumi Kɔni ɔ Ajla Toli ɔmɛ a kpɛti nɔ kake, se loloolo ɔ, e yaa nɔ nɛ e yeɔ bua nihewi. Nyɛmimɛ nyumuhi nɛ a ngɛ kaa Shigeo ɔ yeɔ bua Mawu we bi wawɛɛ!

17. Ngɛ Luka 6:38 ɔ nya a, mɛni nɛ nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ ma nyɛ ma ha ni kpahi?

17 Nyɛmimɛ nɛ nyɛ wa ngɛ jeha mi, nyɛɛ kɛ nyɛ ní peepee tsɔɔ kaa si himi nɛ hi pe kulaa nɛ nɔ ko ma nyɛ ma ná ji kaa e ma ná hemi kɛ yemi ngɛ Yehowa mi nɛ e kɛ anɔkuale yemi nɛ sɔmɔ lɛ. Nyɛ nɔ hyɛmi ní ɔmɛ ha nɛ wa na kaa se nami ngɛ he kaa wa maa kase Baiblo sisi tomi mlaahi nɛ wa kɛ tsu ní ngɛ wa si himi mi. Nyɛ le bɔ nɛ níhi ya nɔ ha blema, nɛ nyɛ na hu kaa e he hia nɛ nyɛɛ kplɛɛ tsakemihi nɛ a peeɔ ɔ nɔ. Nyɛ nihi nɛ nyɛ wa ngɛ jeha mi nɛ a baptisi nyɛ lingmi nɛ ɔ hu ma nyɛ maa ye bua ni kpahi ngɛ blɔ slɔɔtohi a nɔ. Nyɛ ma nyɛ ma de ni kpahi bɔ nɛ Yehowa nɛ nyɛ ba le lɛ amlɔ nɛ ɔ ha nɛ nyɛ bua jɔ ha ngɛ si himi mi. Nihewi kɛ yihewi maa suɔ nɛ nyɛ de mɛ nyɛ níhi a si kpamihi kɛ ní komɛ nɛ nyɛ kase ngɛ nyɛ si himi mi. Ke nyɛ “ya nɔ nɛ nyɛ ha” nɔ nɔ́ kɛ gu níhi nɛ nyɛ kase ngɛ nyɛ si himi mi nɛ nyɛɛ kɛ ma tsɔse ni kpahi ɔ nɔ ɔ, Yehowa maa jɔɔ nyɛ wawɛɛ.​—Kane Luka 6:38.

18. Mɛni blɔ nɔ nɛ nihi nɛ a wa ngɛ jeha mi kɛ nihewi kɛ yihewi ma nyɛ maa ye bua a sibi?

18 Ke nyɛ nihi nɛ nyɛ wa ngɛ jeha mi ɔ hɛ kɛ su nihewi kɛ yihewi a he ɔ, nyɛ ma nyɛ maa ye bua nyɛ sibi. (Rom. 1:12) Nyɛ ti nɔ fɛɛ nɔ ngɛ nɔ́ ko nɛ he jua wa nɛ e nyɛmi be. Nihi nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ ná nile kɛ níhi a si kpami ngɛ si himi mi. Nihewi kɛ yihewi hu ngɛ he wami. Ke nyɛmimɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ kɛ nihewi kɛ yihewi pee kake kɛ tsu ní kaa huɛmɛ ɔ, e woɔ wa hiɔwe Tsɛ nɛ ngɛ suɔmi ɔ hɛ mi nyami, nɛ asafo ɔ hu náa jɔɔmi babauu.

LA 90 Nyɛɛ Wo Nyɛ Sibi He Wami

^ kk. 5 Wa bua jɔ kaa wa ngɛ nihewi kɛ yihewi ngɛ wa we asafo ɔmɛ a mi nɛ a peeɔ nɔ́ nɛ a ma nyɛ kɛ fĩɔ Yehowa asafo ɔ se. Nihi nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ ma nyɛ maa ye bua nihewi kɛ yihewi nɛ a ngɔ a he wami tsuo kɛ sɔmɔ Yehowa ke e slo a kusumi kɛ he nɛ a tsɔse mɛ ngɛ po.

^ kk. 55 FONI Ɔ MI TSƆƆMI: Benɛ kpɔ mi nɔ hyɛlɔ ko ye jeha 70 ɔ, a tsake e kɛ e yo ɔ a ní tsumi ha mɛ. Níhi a si kpami nɛ a ná jehahi nɛ be ɔ ye bua nɛ a nyɛ nɛ a tsɔse ni kpahi ngɛ asafo nɛ a ngɛ mi amlɔ nɛ ɔ.