1. Finshi fimo fimo ifyo twingacita ilyo twile tulekula?

ILYO twile tulekula, kuti twatendeka ukutontonkanya ukuti tatwacindama kuli Yehova nge fyo twacindeme ilyo twali abalumendo. Na lyo line, nangu ca kuti pali ino nshita tatwakwata amaka nge fyo twali kale ilyo twali abalumendo, kuti twabomfya amano twanonka e lyo ne milimo twaishiba ukusambilisha abacaice mu cilonganino pa kuti balefikapo ukubomba imilimo. Eluda umo uwabomba pa myaka iingi atile, “Ilyo natendeke ukufilwa ukubomba imilimo imo pa mulandu no mushinku, nalitemenwe sana pantu mu cilonganino cesu mwali bamunyinefwe abacaice abafikapo abali no kulabomba iyo milimo.”

2. Finshi twalasambilila muli cino cipande?

² Mu cipande cafumineko, twalisambilila ifyo abacaice bengasambilila ku bakoloci baba nabo mu cilonganino nga ca kuti bali ifibusa. Muli cino cipande, twalasambilila ifyo imibele pamo ngo kuicefya, ukufuuka, ukulatasha e lyo na bukapekape ingafwa abakoloci ukulabomba bwino na bacaice baba nabo mu cilonganino. Ukucita ifi kuti kwalenga aba mu cilonganino bonse baikatana.

3. Ukulingana na Abena Filipi 2:3, 4, bushe umuntu uwaicefya aba shani, kabili bushe iyi mibele kuti ya-afwa shani Umwina Kristu?

³ Abakoloci bafwile ukuba abaicefya pa kuti baafwe abacaice. Umuntu uwaicefya amona bambi ukuti balimucila. (Belengeni Abena Filipi 2:3, 4.) Abakoloci abaicefya balishiba ukuti kwaliba inshila ishingi isho wingabombelamo umulimo  umo ukwabula ukupula mu mashinte ya mafunde ya mu Baibolo. Kanshi abakoloci tabafwile ukulatontonkanya ukuti abacaice bafwile ukulacita ifintu filya fine fye bena balecita ilyo bali abalumendo. (Luk. Mil. 7:10) Nangu ca kuti balishiba ifintu ifingi ifyo bengatemwa ukusambilishako abacaice, balebukisha amashiwi ya mu Baibolo aya kuti “ifya pano calo filealuka” kanshi nabo bene balingile ukwaluka no kusambilila inshila ishipya isha kucitilamo ifintu.—1 Kor. 7:31.

4. Bushe bakangalila ba miputule bapashanya shani ifyo abena Lebi balecita nga bafisha imyaka 50?

⁴ Abakoloci abaicefya balishiba ukuti te kuti babe na maka aya kubomba ifintu nge fyo balebomba kale. Ku ca kumwenako, bakangalila ba miputule nga bafisha imyaka 70, balabapeela umulimo umbi uwa kubomba. Ukucita ifi takwa-anguka pantu balitemwa ukubombela bamunyinabo. Uyu e mulimo batemwa kabili balafwaya sana ukutwalilila ukulaubomba. Na lyo line balebukisha ukuti bamunyinefwe abacaice kuti babomba bwino uyu mulimo. Kanshi bapashanya abena Lebi abaliko mu luko lwa bena Israele abaleleka ukubomba pa cikuulwa ca mushilo nga bafisha imyaka 50. Balya abena Lebi baletwalilila ukulasekelela nangu ca kuti balilekele ukubomba pa cikuulwa ca mushilo. Baleitemenwa ukubomba umulimo babapeele uwa kwafwilisha abacaice abali no kutwalilila ukulabomba. (Impe. 8:25, 26) Muno nshiku, nangu ca kuti bakangalila ba miputule balaleka ukubomba nga bafisha imyaka 70, balatwalilila  ukukoselesha bamunyinefwe na bankashi pa cilonganino babatwala.

5. Cinshi tulesambililako kuli ba Dan na ba Katie?

⁵ Natulande pali ba Dan, ababombele bukangalila bwa muputule pa myaka 23. Ilyo ba Dan bafishishe imyaka 70, bena na bena mwabo ba Katie balibebele ukutendeka ukubomba umulimo wa bupainiya bwaibela. Bushe babomba shani umulimo babapeela? Ba Dan batile pali ino nshita balikwata imilimo iingi iyo babomba! Balikwata imilimo mu cilonganino, balafwako bamunyinefwe ukufikapo ukuba ababomfi batumikila, kabili balasambilishako bambi ifya kushimikila ku cintubwingi e lyo na mu fifungo. Mwe bakoloci, kuti muleafwa abengi mu cilonganino, nampo nga mwaliba mu mulimo wa nshita yonse nelyo iyo. Kuti mwacita shani pa kuti mulebafwa? Ifintu nga fya-aluka, muleitemenwa ukwaluka, mulepanga ukucita ifyo mwingakumanisha kabili mu nshita ya kulatontonkanya sana pa fyo mushingakumanisha, mulebika amano ku kubomba ifyo mwingakumanisha.

6. Mulandu nshi cacindamina ukuba uwafuuka? Langilileni.

⁶ Umuntu uwafuuka alishiba ukuti kwaliba ifyo engakumanisha e lyo ne fyo ashingakumanisha ukucita. (Amapi. 11:2) Kanshi ukufuuka kulalenga umuntu ukukanalatontonkanya ukucita ifintu ifyo ashingakumanisha. Ne ci cilenga umuntu wa musango yu ukuba ne nsansa e lyo no kutwalilila ukulabombesha. Kuti twalinganya umuntu uwafuuka ku muntu uuli ne ncinga uulefwaya ukwabuka akamana. Nomba pali aka kamana pali ubulalo bwa fimuti. Pa kuti uyu muntu abuke bwino pali ubu bulalo, alekabila ukwikila pa ncinga. Nangu ca kuti taendeshe nge fyo aciba no kwendesha aba pa ncinga, ukwabuka kwena aleabuka. Ifi fine e fyo caba na ku muntu uwafuuka. Aleshiba ukuti ifintu nga fya-aluka afwile ukubomba apapelele amaka yakwe pa kuti atwalilie ukubombela Yehova.—Fil. 4:5.

7. Cinshi Barsilai acitile icilanga ukuti ali uwafuuka?

⁷ Natulande pali Barsilai uwali ne myaka 80 ilyo Imfumu Davidi yamwebele ukuti akuukile kwi sano. Apo Barsilai ali uwafuuka, tasumine ukukuukila kwi sano. Barsilai alishibe ukuti te kuti abombeshe pantu ali nakota, e ico alekele Kimhamu uwali umulumendo ukuti e o aye kwi sano. (2 Sam. 19:35-37) Nga filya fine Barsilai acitile, abakoloci nabo balaitemenwa ukuleka bamunyinefwe abacaice ukuti e bo balebomba imilimo.

8. Bushe Imfumu Davidi yalangile shani ukuti yali iyafuuka ilyo yalefwaisha ukukuulila Yehova itempele?

⁸ Imfumu Davidi nayo yalilangile ukuti yali iyafuuka. Yalefwaisha ukukuulila Yehova ing’anda. Na lyo line, Yehova aebele Davidi ukuti te wali no kumukuulila ing’anda lelo umwana wakwe Solomone e wali no kukuula. Davidi alyumfwilile ifyo Yehova amwebele kabili alitungilile umwana wakwe no mutima wakwe onse. (1 Imila. 17:4; 22:5) Davidi tatontonkenye ukuti e wali no kubomba bwino uyu mulimo pa mulandu wa kuti Solomone ali ‘mwaice kabili ali talakosa.’ (1 Imila. 29:1) Davidi alishibe ukuti itempele lyali no kukuulwa pantu Yehova alebapaala, te pa mulandu wa mushinku wa balekuula nelyo ifyo baishibe. Na muno nshiku mwine abakoloci balapashanya Davidi, balatwalilila ukubombesha na lintu baleka ukubomba umulimo balebomba kale. Kabili balacetekela ukuti Yehova akapaala abacaice abalebomba imilimo iyo baalebomba.

9. Bushe munyinefwe umo uwaba muli Komiti ya Musambo alangile shani ukuti alifuuka?

⁹ Natulande na pali ba Shigeo, abalangile ukuti balifuuka. Mu 1976 ilyo bali ne myaka  30, balibasontele ukuba muli Komiti ya Musambo. Mu 2004 baishileba ba kampanya wa Komiti ya Musambo. Ilyo papitile inshita, ba Shigeo baishileiluka ukuti amaka nayaya yalecepa kabili balefilwa ukukumanisha ukubomba imilimo. Balipepelepo kabili balimwene ico cacindamine ukuti munyina uwacaice e o abe kampanya wa Komiti ya Musambo. Nangu ca kuti pali ino nshita ba Shigeo te ba kampanya wa Komiti ya Musambo, balitwalilila ukubombela pamo nabo baba na bo muli Komiti ya Musambo. Kuli Barsilai, ku mfumu Davidi e lyo na kuli ba Shigeo tusambililako ukuti umuntu uwaicefya kabili uwafuuka, tabika fye amano ku fyo abacaice bashingakumanisha ukucita, lelo abika amano ku maka bakwata aya kucita ifintu. Umuntu wa musango yu tamona abacaice ukuti bakumupoka imilimo lelo abamona ukuti ni bakabomba banankwe.—Amapi. 20:29.

10. Bushe abakoloci mu cilonganino bamona shani abacaice?

¹⁰ Abakoloci bamona abacaice ukuti bupe ubo Yehova abapeela kabili balatasha pa fyo aba abacaice babombesha. Abakoloci balatemwa sana ukumona abacaice baleipeelesha ukubomba imilimo mu cilonganino pantu bena te kuti bakumanishe ukubomba.

11. Bushe amashiwi yaba pali Ruti 4:13-16 yalanga shani ukuti abakoloci balapaalwa nga basumina ukubafwa?

¹¹ Baibolo yalilanda pali Naomi umukoloci uwasumine ukuti balemwafwa. Ilyo umwana wakwe umwaume afwile, Naomi aebele Ruti nafyala uwali mukamfwilwa ukuti abwelele ku bantu bakwe. Lelo Ruti alikeene ukubwelelamo. Aile na Naomi ku Betelehemu. Naomi alitemenwe sana filya Ruti asumine ukuya nankwe ku Betelehemu kabili aletasha pa fyo alemusakamana. (Ruti 1:7, 8, 18) Kabili aba  banakashi balipaalilwe icine cine! (Belengeni Ruti 4:13-16.) Abakoloci nga bali-icefya bakulapashanya Naomi.

12. Bushe umutumwa Paulo alelanga shani ukuti aletasha?

¹² Umutumwa Paulo na o aletasha pa fyo aba bwananyina balemwafwa. Ku ca kumwenako, alitashishe pa fya bupe ifyo aba bwananyina mu Filipi bamutumiine. (Fil. 4:16) Na kabili aletasha sana pa fyo Timote alemutungilila. (Fil. 2:19-22) Paulo alitashishe Lesa pa fyo aba bwananyina bamukoseleshe ilyo aleya ku Roma ninshi mufungwa. (Imil. 28:15) Paulo ali uwakosa kabili ale-enda intamfu iitali pa kuya mu kubila imbila nsuma e lyo no kukosha ifilonganino. Na lyo line, aleicefya kabili alesumina ukumwafwa.

13. Bushe abakoloci kuti balanga shani ukuti balatasha pa bacaice baba nabo mu cilonganino?

¹³ Mwe bakoloci, kuti mwalanga mu nshila ishalekanalekana ukuti mulatasha pa bacaice mwakwata mu cilonganino. Nga ca kuti balefwaya ukumwafwako mu myendele, ukumushitilako ifintu nelyo mu fintu fimbi, mwilakaana, mulesumina ukuti bamwafwe. Muleibukisha ukuti nga balemwafwa, ninshi ni Yehova e ulemwafwa. Nga mulesumina ukumwafwa mukaba ifibusa sana na balemwafwa. Mulekoselesha abacaice ukuba ifibusa fya kwa Yehova kabili mulebeba no kuti mulatemwa sana ifyo babombesha mu cilonganino. Kabili mulekwatako ne nshita ya kubashimikilako ifyo mwapitamo. Nga mulecita ifi e lyo mukalanga ukuti mulatasha Yehova pa bacaice abo aleta mu cilonganino cakwe.—Kol. 3:15; Yoh. 6:44; 1 Tes. 5:18.

14. Cinshi ico Imfumu Davidi yacitile icilanga ukuti yali na bukapekape?

¹⁴ Ku Mfumu Davidi tulasambililako imibele na imbi iyacindama iyo abakoloci bengapashanya. Ne yi mibele kuba na bukapekape. Davidi alisangwilileko ifyuma fyakwe pa kuti atungilile umulimo wa kukuula itempele. (1 Imila. 22:11-16; 29:3, 4) Aliipeeleshe ukutungilila uyu mulimo nangu ca kuti abantu bali no kulatasha Solomone umwana wakwe. Nga ca kuti tatukwete amaka ya kubombako umulimo wa makuule, kuti twatungilila uyu mulimo ukupitila mu kusangula apo tukwatile. Na kabili kuti tulesambilishako abacaice imilimo iyo twaishiba pa myaka yonse iyo twabombela Yehova.

15. Finshi umutumwa Paulo acitile ifilanga ukuti ali na bukapekape?

¹⁵ Natulande na pa fyo umutumwa Paulo acitile ifilanga ukuti ali ni kapekape. Aebele Timote ukuti balebombela pamo umulimo wa bumishonari. Kabili alimusambiliishe bwino bwino ifya kushimikila e lyo ne fya kusambilisha. (Imil. 16:1-3) Ifyo Paulo asambilishe Timote fyalimwafwile ukulabila bwino imbila nsuma. (1 Kor. 4:17) Timote na o alebomfya ifyo Paulo amusambilishe ukusambilishako abantu bambi.

16. Mulandu nshi ba Shigeo balesambilishishako bambi imilimo?

¹⁶ Bamunyinefwe abakoloci tabasakamana ukuti nga basambilisha abacaice imilimo, bakabapoka imilimo babomba. Ku ca kumwenako, ba Shigeo abo tulandilepo kale balisambilishe imilimo bamunyina bacaice abali muli Komiti ya Musambo. Icalengele bacite fi ni co balefwaya ukutungilila umulimo wa Bufumu mu calo umo babombela. Kanshi ilyo inshita yafikile iya kuti baleke ukubomba nga kampanya wa Komiti ya Musambo, munyinefwe uo basambilishe bwino imilimo e watendeke ukubomba. Ba Shigeo balibomba muli Komiti ya Musambo ukucila pa myaka 45 kabili bacili balasambilishako bamunyinefwe bambi ifyo baishiba. Ala tulatasha sana pali bamunyinefwe ababa nga ba Shigeo!

17. Ukulingana na mashiwi yaba pali Luka 6:38, finshi abakoloci bengapeela bambi?

 ¹⁷ Mwe bakoloci, ifi mwatwalilila ukubombela Yehova ne citetekelo e lyo na bucishinka filanga fye ukuti ukucite ifi e kwingalenga twaba ne nsansa. Kuli imwe tulasambililako ukuti calicindama ukusambilila amashinte ya mafunde ya mu Baibolo e lyo no kulayabomfya mu mikalile yesu. Mwalishiba bwino sana ifyo ifintu fyalebombwa kale, na lyo line mulaitemenwa ukwaluka ilyo ifintu fya-aluka. Mwe bakoloci mwe babatishiwe nomba line, na imwe mwalikwata ifingi ifyo mwingapeela. Kuti muleshimikako pa nsansa mwasanga mu kubombela Yehova pali ino nshita. Abacaice bakalatemwa ukukutika ku malyashi mulebashimikila pa fyo mwapitamo e lyo na pa fyo mwasambililako ku fyamucitikile. Nga “mulepeela,” e kutila nga mule-ebako bambi pa fyamucitikila mu bumi, Yehova akamupaala icine cine.—Belengeni Luka 6:38.

18. Bushe abakoloci e lyo na bacaice kuti balekoseleshanya shani?

¹⁸ Nga ca kuti mwe bakoloci muleba ifibusa na bacaice, mukalakoseleshanya. (Rom. 1:12) Abakoloci balikwata amano kabili balishiba ifintu ifingi ifyo bengasambilishako abacaice, kabili abacaice nabo balikwata amaka. Abacaice e lyo na bakoloci nga balebombela pamo, balalenga Shifwe Yehova ukulumbanishiwa kabili bonse mu cilonganino balanonkelamo.