1. Nso eti n̄kpọ kiet ke ikpebiere ndinam nte isụk ikponde owo ika?

NTE isụk ikponde owo ika, idem ekeme ndinyek nnyịn ke nnyịn idinen̄ekede inyene ufọn inọ Jehovah aba nte ikesinyenede. Ekeme ndidi nnyịn inyeneke odudu nte ikesinyenede aba, edi imekeme ndida ifiọk emi inyenede ye mme n̄kpọ emi idiọn̄ọde ke ofụri isua emi n̄n̄wam mbon emi mîsọn̄ke ẹnen̄ede ẹnyene ufọn ẹnọ esop Jehovah, ẹnyụn̄ ẹnyịme ndibọ utom efen efen nnam. Brọda kiet emi edide ebiowo ke ediwak isua ọdọhọ ete, “Ini usọn̄ ọkọtọn̄ọde ndinam idem emem mi, esịt ama enem mi ke mbon emi mîsọn̄ke, emi ẹdotde ndimen utom mi nnam, mmọdo.”

2. Nso ke idineme ke ibuotikọ emi?

² Ke ibuotikọ emi ekebede, ima itịn̄ ufọn emi nditọete oro mîsọn̄ke ẹsibọde ke ini mmọ ẹdiande idem ye nditọete emi ẹma ẹkesọn̄. Ke ibuotikọ enye emi, imọn̄ ineme nte nsụhọdeidem, ndidiọn̄ọ se owo mîkemeke ndinam, ndinem esịt ke se mbon en̄wen ẹnamde ẹnọ nnyịn, ye nditat ubọk ẹkemede ndin̄wam mbon emi ẹma ẹkesọn̄ ẹdiana kiet ye mbon emi mîsọn̄ke ẹnam n̄kpọ Jehovah, ye nte oro edidade ufọn isọk ofụri esop.

3. Philippi 2:3, 4 ọdọhọ ke eyenete emi osụhọrede idem edinam nso? Nso ufọn ke oro edinam inọ enye?

³ Ana nditọete emi ẹma ẹkesọn̄ ẹsụhọde idem man mmọ ẹkeme ndin̄wam nditọete emi mîsọn̄ke. Owo emi osụhọrede idem esibat ke mbon en̄wen ẹdi n̄kpọ ẹkan imọ. (Kot Philippi 2:3, 4.) Nditọete emi ẹma ẹkesọn̄, emi ẹsụhọrede  idem, ẹsidiọn̄ọ ke enyene nsio nsio usụn̄ emi ẹkemede ndinam n̄kpọ enye ọfọn, edi owo ibiatke ibet Abasi. Ntre mmọ isiyomke kpukpru owo ẹsụk ẹnam n̄kpọ nte ẹkesinamde ke eyo mmimọ. (Eccl. 7:10) Se mmọ ẹdiọn̄ọde ke ofụri isua emi mmọ ẹnamde n̄kpọ Jehovah mi ekeme ndin̄wam mbon emi mîsọn̄ke. Kpa ye oro, mmọ ẹdiọn̄ọ ke ererimbot itiehe nte eketiede aba, ke ekeme ndiyom mmimọ ikpep obufa usụn̄ unamn̄kpọ.—1 Cor. 7:31.

4. Didie ke mme esenyịn circuit ẹnam mbiet n̄kpọ emi nditọ Levi ẹkesinamde?

⁴ Nditọete emi ẹma ẹkesọn̄, emi ẹsụhọrede idem, ẹsidiọn̄ọ ke idịghe kpukpru se mmimọ ikesinamde akpa ke idisụk ikeme ndinam. Da mme esenyịn circuit ke uwụtn̄kpọ. Ẹsikpụhọ utom mmọ ke ini mmọ ẹsịmde isua 70. Utọ n̄kpọ oro ekeme ndisọn̄ mmọ sia ama esinem mmọ ndisan̄a n̄n̄wam nditọete mmọ. Mmọ ẹma ẹma utom oro etieti, ndien ọdọn̄ mmọ ndikpananam n̄ka iso. Edi mmọ ẹdiọn̄ọ ke ọfọn ẹkpọn̄ utom oro ẹnọ mbon emi mîsọn̄ke. Ntre mmọ ẹnam mbiet n̄kpọ emi nditọ Levi ẹkesinamde ke Israel. Ke ini nditọ Levi ẹkesịmde isua 50, owo ikesidọhọke mmọ ẹnam aba akpan iso utom emi ẹkedemede ẹnọ mmọ ke tent utuakibuot. Edi mmọ ẹkesisụk ẹsesịn idem ẹnam ofụri se mmọ ẹkemede ẹn̄wam nditọ Levi eken emi mîsịmke isua 50 kan̄a. Idịghe utọ utom emi mmọ ẹkenamde ekesinam mmọ ẹkop idatesịt. (Num. 8:25, 26) Ukem oro ke edi ye mme esenyịn circuit. Kpa ye emi mmọ mîsan̄ake aba ise mme esop ke ini mmọ ẹsịmde isua 70,  mmọ ẹnen̄ede ẹn̄wam mme esop emi mmọ ẹdude.

5. Nso ke ekpep oto Dan ye Katie?

⁵ Yak idọhọ fi n̄kpọ iban̄a Brọda Dan. Enye ama edi esenyịn circuit ke isua 23. Edi ke enye ama ekesịm isua 70, ẹma ẹdọhọ enye ye Katie an̄wan esie ẹkedi mme akpan asiakusụn̄. Mmọ ẹse didie obufa utom mmọ? Dan ọdọhọ ke utom awak imọ ke ubọk idahaemi akan akpa! Enye anam utom esie ke esop, an̄wam nditọete ẹdot ndidi mme asan̄autom unamutom, afiak ekpep nditọete ndikwọrọ ikọ ke ikpọ obio ye ke ufọk-n̄kpọkọbi. Nditọete nnyịn emi ẹma ẹkesọn̄, mbufo ẹmekeme ndinen̄ede n̄n̄wam mbon en̄wen, edide mbufo ẹdu ke utom uyọhọ ini m̀mê idụhe. Ẹdin̄wam didie? Kpep ndiyak se anamde idahaemi enem fi, mek mbufa n̄kpọ emi akpamade ndinam, nyụn̄ sịn esịt ke se ekemede ndinam, idịghe ke mbon emi ẹkande ukeme fo.

6. Ntak emi ọfọnde idiọn̄ọ ke enyene se nnyịn mîdikemeke ndinam-a? Nọ uwụtn̄kpọ.

⁶ Owo emi ọdiọn̄ọde ke enyene se imọ mîdikemeke ndinam esidiọn̄ọ itie emi odudu esie etrede. (N̄ke 11:2) Enye isidomoke ndinam n̄kpọ emi akande ukeme esie. Oro ayanam esịt aka iso enem enye, enye oyonyụn̄ aka iso esịn idem anam se enye ekemede. Imekeme ndimen utọ owo oro ndomo ye owo emi awatde enan̄ukwak. Enye ama awat ekesịm itie emi ẹdoride eto ẹbe mmọn̄, enye oyosụhọde ewere enan̄ukwak esie sụn̄sụn̄ ebe mmọn̄ oro. Kpa ye emi enye mîsọpke nte ọkọsọpde akpa, enye inyụn̄ ituakke-tuak ida. Ukem ntre n̄ko, owo emi ọdiọn̄ọde ke enyene se imọ mîdikemeke ndinam ọyọdiọn̄ọ ini emi akpanade enye osion̄o ubọk ọkpọn̄ ndusụk n̄kpọ man enye ekeme ndika iso nnam n̄kpọ Abasi, nnyụn̄ nnyene ufọn nnọ esop Abasi.—Phil. 4:5.

7. Didie ke Barzillai okowụt ke imọdiọn̄ọ itie emi odudu imọ etrede?

⁷ Fiak kere se Barzillai akanamde. Enye ekedi isua 80 ini Edidem David ọkọdọhọde enye etiene imọ edidụn̄ ke ufọk ubọn̄. Barzillai ama esịn sia enye ama ọdiọn̄ọ itie emi odudu imọ etrede. Enye ama ọdiọn̄ọ ke usọn̄ idiyakke imọ inam ndusụk n̄kpọ aba, ntre enye ama ọdọhọ yak edidem emen Chimham aka sia Chimham okosụk edi akparawa. (2 Sam. 19:35-37) Ukem nte Barzillai, esinenem nditọete nnyịn emi ẹma ẹkesọn̄ ndiyak utom nnọ mbon emi mîsọn̄ke.

8. Didie ke Edidem David okowụt ke imọdiọn̄ọ ke idịghe kpukpru n̄kpọ ẹdisịm imọ ubọk?

⁸ Edidem David ama anam n̄kpọ emi owụtde ke imọdiọn̄ọ ke idịghe kpukpru n̄kpọ ẹdisịm imọ ubọk. Ama enen̄ede ọdọn̄ enye ndibọp ufọk nnọ Jehovah. Edi ini Jehovah ọkọdọhọde enye ke Solomon eyen esie edibọp ufọk oro, David ikọtọhọke, ama onyụn̄ anam kpukpru se enye ekemede man utom oro okụt unen. (1 Chron. 17:4; 22:5) David ikekereke ke imọ imodot ndinam utom oro ikan Solomon, ke Solomon “edi eyenọwọn̄ inyụn̄ isọn̄ke idem ikem.” (1 Chron. 29:1) David ama ọdiọn̄ọ ke edidiọn̄ Jehovah edinam yak ẹnam utom oro ẹkụt unen, idịghe m̀mê adausụn̄ ke utom oro edi isua ifan̄, m̀mê enye onyụn̄ anam utọ utom oro akpa, m̀mê inamke. Ukem nte David, nditọete nnyịn emi ẹma ẹkekpon owo ẹsụk ẹsesịn idem ẹnam n̄kpọ Jehovah kpa ye emi ẹkpụhọde utom mmọ. Mmọ ẹnyụn̄ ẹdiọn̄ọ ke Jehovah ọyọdiọn̄ mbon emi ẹkpọn̄de utom mmimọ ẹnọ.

9. Didie ke owo Kọmiti N̄kọk Itieutom okowụt ke imọdiọn̄ọ itie emi odudu imọ etrede?

⁹ Ke eyo nnyịn emi, Brọda Shigeo edi asan̄autom Jehovah kiet emi okowụtde ke imọdiọn̄ọ  itie emi odudu imọ etrede. Ke 1976, ẹma ẹmek enye owo Kọmiti N̄kọk Itieutom ini enye edide isua 30. Ke 2004, enye ama edi anam-ndutịm Kọmiti N̄kọk Itieutom. Aka ko, enye ama edikụt ke odudu imọ ikponke aba, ke imọ inyụn̄ inamke utom isọp ubọk aba nte ikesinamde akpa. Enye ama ọbọn̄ akam aban̄a n̄kpọ oro, onyụn̄ ekere mme ufọn emi ẹdidude edieke imọ ikpọn̄de anam-ndutịm Kọmiti N̄kọk Itieutom inọ owo emi mîsọn̄ke nte imọ. Kpa ye emi enye mîdịghe aba anam-ndutịm Kọmiti N̄kọk Itieutom, enye ke adadiana ye mbon kọmiti oro. Nte mbụk Barzillai, Edidem David, ye Shigeo ẹwụtde, owo emi osụhọrede idem onyụn̄ ọdiọn̄ọde ke enyene se imọ mîdikemeke ndinam idikọn̄ke iyịre ke se n̄kparawa mîdiọn̄ọke kan̄a, edi edikam ise se mmọ ẹdiọn̄ọde. Enye ididaha nte ke mmọ ẹmọn̄ ẹdibọ imọ itie, edi edida mmọ nte mme nsan̄autom.—N̄ke 20:29.

10. Nditọete emi ẹsọn̄de ẹda didie mbon emi mîsọn̄ke?

¹⁰ Nditọete emi ẹma ẹkesọn̄ ẹsida ke mbon emi mîsọn̄ke ẹdi enọ Abasi, mmọ ẹsinyụn̄ ẹnem esịt ẹban̄a se utọ mme owo oro ẹnamde. Nte odudu mmọ osụhọrede aka, esịt esinem mmọ ke mbon emi ẹkopde odudu ẹnyụn̄ ẹnyịmede ndimen utom esop nnam mmọdo.

11. Didie ke Ruth 4:13-16 owụt ke mbon emi ẹsọn̄de ẹyebọ ufọn edieke mmọ ẹnyịmede mbon emi mîsọn̄ke ẹn̄wam mmimọ?

¹¹ Naomi edi owo kiet ke Bible emi ekenyịmede owo emi mîsọn̄ke an̄wam imọ. Ke nsonso oro, Naomi ama ọdọhọ Ruth an̄wan eyen esie emi ebe akakpade ọkpọn̄ ọnyọn̄ ebịne ubon mmọ. Edi ke ini Ruth ekeyịrede ke imọn̄ itiene enye inyọn̄ Bethlehem, enye ama enyịme Ruth an̄wam imọ. (Ruth 1:7, 8, 18) Oro ekedi ata edidiọn̄ ọnọ mmọ mbiba! (Kot Ruth 4:13-16.) Mbon emi ẹma ẹkesọn̄, emi ẹsụhọrede idem, ẹyekpebe Naomi.

12. Nso ke apostle Paul akanam owụt ke imama nte nditọete ẹn̄wamde imọ?

 ¹² Apostle Paul ama owụt ke imama nte nditọete ẹn̄wamde imọ. Ke uwụtn̄kpọ, enye ama ọkọm nditọete ke Philippi ke se mmọ ẹkenọde ẹsọk enye. (Phil. 4:16) Enye ama etịn̄ nte un̄wam oro Timothy akan̄wamde imọ ekenemde imọ. (Phil. 2:19-22) Ndien ini enye edide owo n̄kpọkọbi yak ẹmen enye ẹka Rome, enye ama ọkọm Abasi aban̄a nditọete emi ẹkedide ẹdisọn̄ọ enye idem. (Utom 28:15) Paul ama okop idem etieti. Enye ama esika ata anyan usụn̄ ọkọkwọrọ ikọ onyụn̄ ọsọn̄ọ mme esop idem. Edi enye ama osụhọde idem enyịme nditọete ẹn̄wam enye.

13. Didie ke nditọete emi ẹma ẹkesọn̄ ẹkpewụt ke imama se nditọete emi mîsọn̄ke ẹnamde ẹnọ mmimọ?

¹³ Nditọete emi ẹma ẹkesọn̄, awak se mbufo ẹkemede ndinam n̄wụt ke ẹmema se nditọete emi mîsọn̄ke ẹnamde ẹnọ mbufo. Mmọ ẹkpeyom ndin̄wam mmen mbufo n̄ka n̄kpọ, n̄kedep n̄kpọ nsọk mbufo, m̀mê ndinam n̄kpọ en̄wen emi mbufo ẹyomde, ẹnyịme mmọ ẹn̄wam mbufo. Da nte ke Jehovah ada oro owụt ke imama fi. Afo ye mbon oro ẹsin̄wamde fi do ẹmekeme ndikabade ndi itai ye aban̄. Afo n̄ko sinyụn̄ domo ofụri ukeme fo ndin̄wam mme ufan fo oro ẹnen̄ede ẹkpere Jehovah, sinyụn̄ dọhọ mmọ nte enemde fi ndikụt mbon emi mîsọn̄ke ẹsịnde idem ẹnam n̄kpọ ke esop Jehovah. Nyịme ndisitie ye mmọ nneme nneme, nyụn̄ nyịme ndisinọ mmọ mbụk mban̄a idemfo. Oro ayanam fi esikọm Jehovah aban̄a n̄kparawa emi enye atan̄de ọdọn̄ ke esop esie.—Col. 3:15; John 6:44; 1 Thess. 5:18.

14. Nso ke Edidem David akanam emi okowụtde ke enye atat ubọk?

¹⁴ Enyene akpan n̄kpọ en̄wen emi Edidem David akanamde emi mbon oro ẹma ẹkesọn̄ ẹkpekpebede. Enye ama esitat ubọk. Enye ama ọnọ ata ediwak okụk ye mme ọsọn̄urua n̄kpọ eken emi enye ekenyenede ẹsịn ẹda ẹbọp temple. (1 Chron. 22:11-16; 29:3, 4) Enye ikadaha ikere ke ẹma ẹbọp temple oro ẹma, ke ẹdikot idian Solomon idịghe imọ. Edieke nnyịn mînyeneke odudu aba nditiene mbọp n̄kpọ nnọ esop Abasi, imekeme ndida se ededi oro inyenede n̄n̄wam ẹda ẹnam utom oro. Imonyụn̄ ikeme ndida se idiọn̄ọde ke ofụri isua emi inamde n̄kpọ Jehovah mi n̄n̄wam mbon emi mîsọn̄ke.

15. Nso ọsọn̄urua enọ ke apostle Paul ọkọnọ Timothy?

¹⁵ Enyene n̄kpọ kiet emi apostle Paul akatatde ubọk ọnọ Timothy. Enye ama ọdọhọ Timothy edisan̄a ye imọ anam utom isụn̄utom, onyụn̄ emen usụn̄ emi enye esikwọrọde ikọ onyụn̄ ekpepde mme owo n̄kpọ ekpep Timothy, idịpke enye n̄kpọ ndomokiet. (Utom 16:1-3) Ukpep oro ama anam Timothy enen̄ede ọdiọn̄ọ ndikwọrọ eti mbụk nnyụn̄ n̄kpep mme owo n̄kpọ. (1 Cor. 4:17) Ekem Timothy ama onyụn̄ emen se Paul ekekpepde enye oro ekpep mbon en̄wen.

16. Nso ikanam Shigeo ekpep mbon en̄wen utom esop Abasi?

¹⁶ Idem isinyekke nditọete emi ẹma ẹkesọn̄ ke edieke mmimọ imende se idiọn̄ọde ikpep mbon en̄wen, ke mmimọ idinyeneke ufọn aba ke esop. Ke uwụtn̄kpọ, Brọda Shigeo emi iketịn̄de iban̄a do ama esimen se enye ọdiọn̄ọde ekpep mbon Kọmiti N̄kọk Itieutom emi mîsọn̄ke. Enye ekesinam oro man utom Abasi osụk aka iso ke idụt emi enye odude. Oro ama anam ẹkụt owo emi odotde ndida itie esie nte anam-ndutịm Kọmiti N̄kọk Itieutom ini isua emana mîkayakke enye edi aba. Shigeo edi owo Kọmiti N̄kọk Itieutom ebe isua 45 idahaemi, enye ke onyụn̄ adada se enye ọdiọn̄ọde  ekpep nditọete eken emi mîsọn̄ke. Nditọete nte Shigeo ẹdi ata edidiọn̄ ẹnọ ikọt Abasi!

17. Nso ke mbon emi ẹma ẹkesọn̄ ẹkeme ndinọ mbon en̄wen? (Luke 6:38)

¹⁷ Mbufo nditọete emi ẹma ẹkesọn̄ ẹmenam yak inen̄ede ikụt ke idụhe se ifọnde nte owo ndisọn̄ọ nda nnam n̄kpọ Jehovah. Ẹmenam yak ikụt ke ọfọn yak ikpep idiọn̄ọ mme item emi ẹdọn̄ọde ke Bible inyụn̄ ida mmọ idu uwem. Ẹma ẹkụt nte ẹkesinamde n̄kpọ akpa, edi ẹmenyụn̄ ẹkụt n̄ko ke idịghe se mbufo ẹsatde ẹyịre ke nte ẹkesinamde n̄kpọ ini oro. Mbufo emi ẹma ẹkesọn̄, emi mîbịghike ẹkena baptism, ẹmesụk ẹkeme ndin̄wam mbon en̄wen. Ẹmekeme ndidọhọ mmọ nte enemde mbufo ndidiọn̄ọ Jehovah ke usọn̄ emi. Eyenem mbon emi mîsọn̄ke ndikop mbụk mbufo ye mme n̄kpọ emi mbufo ẹkpepde. Mbufo ndimen se ẹdiọn̄ọde ndọhọ mbon emi mîsọn̄ke etie nte ndisio n̄kpọ ke ufọk ubon n̄kpọuto mbufo nnọ mmọ, ndien Jehovah eyenen̄ede ọdiọn̄ mbufo.—Kot Luke 6:38.

18. Didie ke mbon emi ẹma ẹkesọn̄ ye mbon emi mîsọn̄ke ẹkeme ndin̄wam kiet eken?

¹⁸ Edieke mbufo ndima nditọete nnyịn emi ẹma ẹkesọn̄ ẹdiande idem ye nditọete emi mîsọn̄ke, edidi ubọk otụk edem, edem otụk ubọk. (Rome 1:12) Mbufo ẹmenyene n̄kpọ emi edin̄wamde mmọ, emi mmọ mînyeneke. Mmọ ẹnyụn̄ ẹnyene se idin̄wamde mbufo, emi mbufo mînyeneke. Mbon emi ẹma ẹkesọn̄ ẹnyene ọniọn̄ ẹnyụn̄ ẹdiọn̄ọ ediwak n̄kpọ ke ediwak isua emi mmọ ẹdude uwem. Edi mbon emi mîsọn̄ke ẹnyene odudu. Ke ini nditọete emi ẹma ẹkesọn̄ ẹdianade kiet ye mbon emi mîsọn̄ke nte ufan, edima Ete nnyịn ke heaven ọyọbọ itoro, esop ẹyenyụn̄ ẹnen̄ede ẹbọ ufọn.