Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

NIKASEMƆ 36

Nyɛmimɛi Oblahii Kɛ Oblayei Lɛ Ajara Wa Waa

Nyɛmimɛi Oblahii Kɛ Oblayei Lɛ Ajara Wa Waa

“Oblahii anunyam ji amɛhewalɛ.”​—ABƐI 20:29.

LALA 88 Hã Male Ogbɛi Lɛ

NƆ NI ABAASUSU HE *

1. Mɛɛ otii mɛi ni edara lɛ baanyɛ amɛkɛmamɔ amɛhiɛ yɛ asafo lɛ mli?

 NYƐMIMƐI ni edara, ani bei komɛi lɛ nyɛnuɔ he akɛ Yehowa nyɛŋ ekɛ nyɛ atsu nii pii tamɔ bɔ ni ekɛ nyɛ tsu nii yɛ nyɛblahiiaŋ kɛ nyɛblayeiaŋ lɛ? Eyɛ mli akɛ amrɔ nɛɛ nyɛhewalɛ eba shi moŋ, shi nyɛbaanyɛ nyɛkɛ hiɛshikamɔ kɛ niiashikpamɔ ni nyɛyɔɔ lɛ aye abua oblahii kɛ oblayei lɛ koni anyɛ akɛ amɛ atsu nii waa yɛ Yehowa asafo lɛ mli. Asafoŋ onukpa ko ni esɔmɔ afii babaoo lɛ wie akɛ: “Be ni mina akɛ gbɔlɛ eta mihe lɛ, miná miishɛɛ waa akɛ wɔyɛ oblahii ni wɔtsɔse amɛ ni baanyɛ atsu nitsumɔi ni esa akɛ atsu yɛ asafo lɛ mli lɛ.”

2. Mɛni he wɔbaasusu yɛ nikasemɔ nɛɛ mli?

2 Yɛ nikasemɔ ni tsɔ hiɛ lɛ mli lɛ, wɔna akɛ kɛ́ mɛi ni darako lɛ kɛ mɛi ni edara lɛ bɔ naanyo lɛ, amɛnáa he sɛɛ waa. Yɛ nikasemɔ nɛɛ mli lɛ, wɔbaana akɛ kɛ́ mɛi ni edara lɛ ba amɛhe shi, amɛyɔse akɛ amɛhewalɛ miiba shi, amɛhiɛ sɔ nii, ni amɛkɛ nibii ni amɛyɔɔ lɛ ye amɛbua lɛ, amɛbaanyɛ amɛkɛ mɛi ni darako lɛ afee ekome kɛtsu nii, ni asafo muu lɛ fɛɛ baaná he sɛɛ.

BA OHE SHI

3. Mɛni Filipibii 2:3, 4 lɛ tsɔɔ akɛ Kristofonyo ni baa ehe shi lɛ feɔ? Ni kɛ́ efee nakai lɛ, mɛɛ gbɛ nɔ ebaaná he sɛɛ?

3 Ja nyɛmimɛi ni edara lɛ eba amɛhe shi dani amɛbaanyɛ amɛye amɛbua nyɛmimɛi ni baa lɛ. Mɔ ni baa ehe shi lɛ buɔ mɛi krokomɛi akɛ amɛnɔ kwɔlɔ fe lɛ. (Kanemɔ Filipibii 2:3, 4.) Nyɛmimɛi ni edara yɛ afii amli ni baa amɛhe shi lɛ yɔseɔ akɛ, bei pii lɛ, gbɛi srɔtoi yɛ ni abaanyɛ atsɔ nɔ atsu nɔ ko he nii ni emɔ shi ni eko eko eteee shi ewooo Biblia lɛ. Enɛ hewɔ lɛ, amɛle akɛ, bɔ ni amɛtsu nibii ahe nii amɛhã yɛ blema lɛ, jeee nakai ekolɛ abaatsu he nii ŋmɛnɛ. (Jaj. 7:10) Eyɛ mli akɛ amɛyɛ hesai yɛ nibii komɛi amli ni amɛbaasumɔ ni amɛkɛye amɛbua nyɛmimɛi ni darako tsɔ lɛ moŋ, shi amɛle akɛ nibii miitsake yɛ je lɛ mli, ni no hewɔ lɛ, ekolɛ ehe baahia ni amɛkase bɔ ni atsuɔ nibii ahe nii ahãa ŋmɛnɛ lɛ.​—1 Kor. 7:31.

Nyɛmimɛi ni edara lɛ tsɔɔ mɛi krokomɛi nibii ni amɛkase lɛ (Kwɛmɔ kuku 4-5) *

4. Mɛɛ gbɛ nɔ kpokpaa nɔkwɛlɔi feɔ amɛnii tamɔ Levibii ni hi shi yɛ blema Israel lɛ?

4 Mɛi ni edara ni baa amɛhe shi lɛ le akɛ, be ni amɛ afii lɛ yaa hiɛ lɛ, amɛnyɛɛɛ amɛfee nibii komɛi ni be ko ni eho lɛ amɛfeɔ lɛ. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, ŋmɛnɛ lɛ, kɛ́ kpokpaa nɔkwɛlɔi ná afii 70 lɛ, ahãa amɛ nitsumɔ kroko, ni ahãaa amɛya nɔ amɛsɔmɔ akɛ kpokpaa nɔkwɛlɔi dɔŋŋ. Enɛ baanyɛ awa kɛhã amɛteŋ mɛi komɛi waa, ejaakɛ amɛnyaa bɔ ni kpokpaa nɔkwɛmɔ nitsumɔ lɛ hãa amɛnyɛɔ amɛyeɔ amɛbuaa amɛnyɛmimɛi lɛ he waa. Amɛteŋ mɛi pii ná kulɛ, amɛbaaya nɔ amɛtsu nitsumɔ nɛɛ, ejaakɛ amɛsumɔɔ waa. Shi amɛle hu akɛ, esa akɛ aná oblahii ni amɛtsu nitsumɔ lɛ. Bɔ ni amɛfeɔ amɛnii amɛhãa lɛ tamɔ Levibii ni hi shi yɛ blema Israel lɛ. Kɛ́ Levibii lɛ ye afii 50 lɛ, ahãa amɛkpaa nitsumɔ ni akɛwo amɛdɛŋ yɛ sɔlemɔ buu lɛ mli lɛ tsumɔ. Shi enɛ hãaa Levibii nɛɛ amiishɛɛ atã. Moŋ lɛ, amɛtsuɔ nibii krokomɛi ni amɛbaanyɛ amɛtsu lɛ, ni amɛyeɔ amɛbuaa Levibii oblahii lɛ. (4 Mo. 8:25, 26) Nakai nɔŋŋ ŋmɛnɛ lɛ, eyɛ mli akɛ kɛ́ kpokpaa nɔkwɛlɔi lɛ ye afii 70 lɛ, ahãaa amɛya nɔ amɛsara asafoi lɛ dɔŋŋ moŋ, shi amɛyeɔ amɛbuaa nyɛmimɛi ni yɔɔ asafoi ni amɛyajeɔ mli lɛ amli lɛ.

5. Mɛni okaseɔ yɛ Dan kɛ Katie sane lɛ mli?

5 Susumɔ nyɛmi nuu ko ni atsɛɔ lɛ Dan ni kɛ afii 23 sɔmɔ akɛ kpokpaa nɔkwɛlɔ lɛ sane lɛ he okwɛ. Be ni Dan ye afii 70 lɛ, ahã ekɛ eŋa Katie bɔi sɔɔmɔ akɛ gbɛgbalɔi krɛdɛi. Te amɛnaa nitsumɔ hee nɛɛ ni akɛhã amɛ lɛ tɛŋŋ? Dan wie akɛ bianɛ lɛ, nitsumɔ babaoo jwere enɔ fe tsutsu lɛ po! Etsuɔ sɔ̃i ni jwere enɔ yɛ asafo lɛ mli lɛ ahe nii, eyeɔ ebuaa nyɛmimɛi hii koni amɛya amɛhiɛ ni anyɛ ahole amɛ akɛ asafoŋ sɔɔlɔi, ni etsɔɔ mɛi bɔ ni amɛbaafee amɛye odase yɛ maŋtiasei wuji kɛ tsuŋwoohei amli. Nyɛmimɛi ni edara, kɛ́ nyɛyɛ be fɛɛ sɔɔmɔ lɛ mli jio, nyɛbɛ mli jio lɛ, nibii pii yɛ ni nyɛbaanyɛ nyɛfee kɛye nyɛbua nyɛnyɛmimɛi lɛ. No hewɔ lɛ, nyɛkayea nyɛtsui akɛ nyɛmiidara yɛ afii amli ni no hewɔ lɛ nyɛnyɛɛɛ nibii komɛi nyɛfee. Moŋ lɛ, nyɛkɛ otii hei amamɔa nyɛhiɛ, ni nyɛkɛ nyɛjwɛŋmɔ amaa nɔ ni nyɛbaanyɛ nyɛtsu lɛ nɔ moŋ fe nɔ ni nyɛnyɛɛɛ nyɛtsu lɛ.

YƆSEMƆ AKƐ OHEWALƐ MIIBA SHI

6. Mɛni hewɔ ehi akɛ wɔbaaba wɔhe shi? Okɛ nɔkwɛmɔnɔ ko atsɔɔ mli.

6 Mɔ ko ni baa ehe shi lɛ le akɛ, jeee nɔ fɛɛ nɔ ebaanyɛ efee. (Mika 6:8) Enɛ hewɔ lɛ, nɔ ni ele akɛ ebaanyɛ etsu lɛ, no etsuɔ, ni no hãa enáa miishɛɛ ni enyɛɔ etsuɔ nii waa. Wɔbaanyɛ wɔkɛ mɔ ko ni tamɔ nakai lɛ ato mɔ ko ni miikudɔ tsɔne kɛmiikwɔ gɔŋ lɛ he. Kɛ́ tsɔnekudɔlɔ lɛ tsakeee giya lɛ, tsɔne lɛ baatse sɛɛsɛɛ. Eyɛ mli akɛ kɛ́ etsake giya lɛ, tsɔne lɛ nyɛŋ anyiɛ oya tamɔ tsutsu lɛ moŋ, shi ebaaya ehiɛ kɛ̃. Nakai nɔŋŋ mɔ ko ni baa ehe shi lɛ le be ni esa akɛ etsake mfonirifeemɔŋ giya lɛ koni enyɛ eya nɔ esɔmɔ Yehowa ni eye ebua enyɛmimɛi lɛ.​—Fip. 4:5.

7. Mɛni Barzilai fee ni tsɔɔ akɛ ebaa ehe shi?

7 Barzilai fee enɛ he nɔkwɛmɔnɔ kpakpa. Be ni eye afii 80 lɛ, Maŋtsɛ David tsɛ lɛ ni ebafata maŋtsɛ shĩa onukpai lɛ ahe. Shi Barzilai hã maŋtsɛ lɛ le akɛ, he ni eda eshɛ lɛ hewɔ lɛ, nakai feemɔ baawa ahã lɛ. No hewɔ lɛ, ebi ni ahã Kimham ni ji oblanyo lɛ moŋ ayasɔmɔ yɛ enajiaŋ. (2 Sam. 19:35-37) Tamɔ Barzilai fee lɛ, nyɛmimɛi hii ni edara yɛ afii amli lɛ yɛ he miishɛɛ akɛ amɛbaahã nyɛmimɛi oblahii lɛ atsu nibii ahe nii yɛ asafo lɛ mli.

Be ni Yehowa kpɛ yiŋ akɛ Solomon ni baama sɔlemɔ shĩa lɛ, Maŋtsɛ David kpɛlɛ nɔ (Kwɛmɔ kuku 8)

8. Be ni Maŋtsɛ David taoɔ ema sɔlemɔ shĩa lɛ, mɛni efee ni tsɔɔ akɛ ebaa ehe shi?

8 Maŋtsɛ David hu ba ehe shi waa. No mli lɛ, eeshwe waa ni ema shĩa ehã Yehowa. Shi Yehowa hã David le akɛ ebinuu Solomon moŋ ni baama shĩa lɛ. David kpɛlɛ Yehowa yiŋkpɛɛ lɛ nɔ, ni ejɛ etsui muu fɛɛ mli eye ebua kɛ nitsumɔ lɛ. (1 Kro. 17:4; 22:5) David eyanuuu he akɛ, ni Solomon “edako ni ehiɛ esako” hu hewɔ lɛ, lɛ David lɛ ji mɔ ni kulɛ esa akɛ ahã ema tsũ lɛ. (1 Kro. 29:1) David le akɛ, kɛ́ ebaahi tsũ lɛ maa jio, ehiŋ maa jio lɛ, jeee afii ni mɔ ni nyiɛ hiɛ lɛ eye loo eniiashikpamɔ nɔ edamɔ, shi moŋ, edamɔ Yehowa jɔɔmɔ nɔ. Ŋmɛnɛ lɛ, nyɛmimɛi ni edara yɛ afii amli lɛ miikase David. Eyɛ mli akɛ amɛnitsumɔ etsake moŋ, shi amɛmiiya nɔ amɛkɛ ekãa miisɔmɔ Yehowa. Amɛle akɛ, Yehowa baajɔɔ oblahii ni miitsu nitsumɔ ni be ko ni eho lɛ amɛtsuɔ lɛ.

9. Mɛni Nitsumɔhe Nine Ajinafoi Akuu mli nyo ko fee ni hãa wɔnaa akɛ ebaa ehe shi?

9 Yɛ wɔbei nɛɛ amli hu lɛ, nyɛmi nuu ko ni atsɛɔ lɛ Shigeo lɛ fee nɔ ko ni hãa anaa akɛ ebaa ehe shi waa. Yɛ afi 1976 lɛ, ahã ebɔi sɔɔmɔ akɛ Nitsumɔhe Nine Ajinafoi Akuu lɛ mli nyo. No mli lɛ, eye afii 30. Yɛ afi 2004 lɛ, ebatsɔ Nitsumɔhe Nine Ajinafoi Akuu lɛ saji ahe gbɛjianɔtolɔ. Sɛɛ mli lɛ, ena akɛ eegbɔjɔ, ni no hewɔ lɛ, enyɛɛɛ etsu nibii ahe nii oya tamɔ bɔ ni efeɔ be ko ni eho lɛ. Esusu shihilɛ lɛ he ni esɔle yɛ he, ni ena akɛ ebaafee nɔ ni hi akɛ abaahã nyɛmi nuu ni edako tsɔ atsu sɔ̃ nɛɛ he nii. Amrɔ nɛɛ, Shigeo jeee Nitsumɔhe Nine Ajinafoi Akuu lɛ saji ahe gbɛjianɔtolɔ dɔŋŋ, shi ekã he eesɔmɔ akɛ Nitsumɔhe Nine Ajinafoi Akuu lɛ mli nyo, ni eyeɔ ebuaa waa. Tamɔ bɔ ni wɔna yɛ Barzilai, Maŋtsɛ David, kɛ Shigeo sane lɛ mli lɛ, mɛi ni baa amɛhe shi lɛ kɛ amɛjwɛŋmɔ maa nibii ni mɛi ni darako tsɔ lɛ bɔɔ mɔdɛŋ yɛ mli lɛ anɔ, shi jeee niiashikpamɔ ni amɛbɛ lɛ. Amɛnaaa amɛ akɛ mɛi ni miiba amɛbahe amɛnitsumɔ yɛ amɛdɛŋ, shi moŋ amɛnaa amɛ akɛ amɛnanemɛi nitsulɔi.​—Abɛi 20:29.

OHIƐ ASƆ NII

10. Te nyɛmimɛi ni edara lɛ naa nyɛmimɛi oblahii kɛ oblayei ni yɔɔ asafo lɛ mli lɛ amɛhãa tɛŋŋ?

10 Nyɛmimɛi ni edara lɛ naa nyɛmimɛi ni darako lɛ akɛ nikeenii ni jɛ Yehowa ŋɔɔ, ni amɛhiɛ sɔɔ amɛ waa. Eŋɔɔ nyɛmimɛi ni edara lɛ anaa akɛ, amrɔ nɛɛ ni amɛbɛ hewalɛ tamɔ tsutsu ko lɛ, nyɛmimɛi oblahii kɛ oblayei ni yɔɔ hewalɛ ni baanyɛ atsu nitsumɔi ni esa akɛ atsu yɛ asafo lɛ mli lɛ yɛ ni amɛmiisumɔ ni amɛtsu.

11. Mɛɛ gbɛ nɔ sane ni yɔɔ Rut 4:13-16 lɛ hãa wɔnaa akɛ, sɛɛnamɔ yɛ he akɛ mɛi ni edara yɛ afii amli lɛ baaŋmɛ gbɛ ni mɛi ni darako lɛ aye abua amɛ?

11 Mɔ ko ni awie ehe yɛ Biblia lɛ mli ni kpɛlɛ ni mɔ ko ni edako tsɔ aye abua lɛ ji Naomi. Nɔ ni efee lɛ ji nɔkwɛmɔnɔ kpakpa kɛhã wɔ. Be ni eshaayoo Rut ni wu egbo lɛ kɛɛ lɛ akɛ ebaafata ehe kɛku esɛɛ kɛya Betlehem lɛ, ekɛɛ lɛ akɛ eku esɛɛ kɛya emaŋbii lɛ aŋɔɔ. Shi be ni Rut hiɛ lɛ doo akɛ ekɛ lɛ baaya Betlehem lɛ, ekpɛlɛ yelikɛbuamɔ ni Rut taoɔ ekɛhã lɛ lɛ nɔ. (Rut 1:7, 8, 18) Rut kɛ Naomi fɛɛ ná ekome ni amɛfee kɛku amɛsɛɛ kɛtee Betlehem lɛ he sɛɛ. (Kanemɔ Rut 4:13-16.) Nyɛmimɛi ni edara yɛ afii amli ni baa amɛhe shi lɛ kaseɔ Naomi nɔkwɛmɔnɔ kpakpa lɛ.

12. Mɛni bɔfo Paulo fee kɛtsɔɔ akɛ ehiɛ sɔɔ nii?

12 Bɔfo Paulo hu hiɛ sɔ yelikɛbuamɔ ni nyɛmimɛi lɛ kɛhã lɛ lɛ waa. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, ehiɛ sɔ nibii ni nyɛmimɛi ni yɔɔ Filipi lɛ kɛmaje ni akɛbahã lɛ lɛ waa. (Fip. 4:16) Ehiɛ sɔ yelikɛbuamɔ ni Timoteo hu kɛhã lɛ lɛ. (Fip. 2:19-22) Ni Paulo da Nyɔŋmɔ shi yɛ nyɛmimɛi ni bawo lɛ hewalɛ be ni akɛ lɛ yaa Roma akɛ gboklɛfonyo lɛ ahewɔ. (Bɔf. 28:15) Paulo yɛ hewalɛ waa. Efã gbɛ kilomitai akpei abɔ ni eyashiɛ, ni ewaje nyɛmimɛi ni yɔɔ asafoi srɔtoi lɛ amli lɛ. Shi fɛɛ sɛɛ lɛ, eba ehe shi ni ekpɛlɛ yelikɛbuamɔi srɔtoi ni nyɛmimɛi lɛ kɛhã lɛ lɛ nɔ.

13. Mɛni mɛi ni edara yɛ afii amli lɛ baanyɛ afee kɛtsɔɔ akɛ, amɛhiɛ sɔɔ oblahii kɛ oblayei ni yɔɔ asafo lɛ mli lɛ?

13 Nyɛmimɛi ni edara, nibii pii yɛ ni nyɛbaanyɛ nyɛfee kɛtsɔɔ akɛ nyɛhiɛ sɔɔ oblahii kɛ oblayei ni yɔɔ asafo lɛ mli lɛ. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, kɛ́ amɛmiitao amɛto tsɔne he gbɛjianɔ amɛhã nyɛ, amɛyaye jara amɛhã nyɛ, loo amɛye amɛbua nyɛ kɛ nɔ kroko lɛ, nyɛkpɛlɛa ni amɛyea amɛbuaa nyɛ. Nyɛkaia akɛ, yelikɛbuamɔ ni amɛkɛhãa nyɛ lɛ ji gbɛ kome ni Yehowa miitsɔ nɔ ehã nyɛna akɛ esumɔɔ nyɛ. Kɛ́ nyɛkpɛlɛ ni amɛye amɛbua nyɛ lɛ, amɛteŋ mɛi babaoo baabatsɔmɔ nyɛnanemɛi. Agbɛnɛ hu, be fɛɛ be lɛ, nyɛyea nyɛbuaa nyɛnanemɛi lɛ ni amɛhe awaa yɛ hemɔkɛyeli lɛ mli, ni nyɛhã amɛle akɛ, kɛ́ nyɛna bɔ ni oblahii kɛ oblayei miiya amɛhiɛ yɛ asafo lɛ mli lɛ, nyɛnáa miishɛɛ waa. Nyɛnáa be nyɛhãa amɛ, ni nyɛgbaa amɛ nyɛniiashikpamɔi. Kɛ́ nyɛfee nibii nɛɛ, nyɛbaahã Yehowa ana akɛ nyɛhiɛ sɔɔ oblahii kɛ oblayei ni egbala kɛba asafo lɛ mli lɛ, ni no baatsɔɔ akɛ nyɛle shidaa.​—Kol. 3:15; Yoh. 6:44; 1 Tes. 5:18.

HÃ MƆ NƆ

14. Mɛni Maŋtsɛ David fee kɛtsɔɔ akɛ edɛŋ kpɔɔ?

14 Nɔ kroko ni he hiaa waa ni mɛi ni edara lɛ baanyɛ amɛkase yɛ Maŋtsɛ David dɛŋ ji akɛ, esa akɛ amɛdɛŋ akpɔ. Be ni ayaama sɔlemɔ shĩa lɛ, David kɛ lɛ diɛŋtsɛ eshika kɛ enibii ni jara wa fi nitsumɔ lɛ sɛɛ. (1 Kro. 22:11-16; 29:3, 4) Efee nakai eyɛ mli akɛ ele akɛ kɛ́ agbe tsũ lɛ naa lɛ, ebi Solomon gbɛ́i ni abaatsɛ. Kɛ́ wɔbɛ hewalɛ ni wɔkɛbaaye wɔbua kɛ́ aama asafo lɛ tsũ ko lɛ, wɔbaanyɛ wɔtsu onia yɛ bɔ ni wɔhewalɛ baanyɛ naa ni wɔkɛfi nitsumɔ lɛ sɛɛ. Agbɛnɛ hu, wɔbaanyɛ wɔkɛ niiashikpamɔ ni wɔná lɛ aye abua nyɛmimɛi ni baa lɛ.

15. Mɛɛ nikeenii ni nɔ bɛ bɔfo Paulo hã Timoteo?

15 Bɔfo Paulo fee nɔkwɛmɔnɔ kpakpa yɛ nɔhãmɔ gbɛfaŋ. Ehã Timoteo bafata ehe yɛ maŋsɛɛ sɔɔmɔ nitsumɔ lɛ mli, ni etsɔɔ lɛ bɔ ni eshiɛɔ kɛ bɔ ni etsɔɔ nii ehãa. (Bɔf. 16:1-3) Paulo ye ebua Timoteo ni ebale bɔ ni ashiɛɔ kɛ bɔ ni atsɔɔ nii jogbaŋŋ. (1 Kor. 4:17) Timoteo hu tsɔɔ mɛi nibii ni ekase yɛ Paulo dɛŋ lɛ, ni amɛ hu amɛbale bɔ ni ashiɛɔ kɛ bɔ ni atsɔɔ nii jogbaŋŋ.

16. Mɛni hewɔ Shigeo tsɔse mɛi krokomɛi?

16 Ŋmɛnɛ hu lɛ, nyɛmimɛi ni edara yɛ afii amli lɛ nuuu he akɛ kɛ́ amɛtsɔse nyɛmimɛi ni baa lɛ koni amɛtsu nitsumɔi ni amɛtsuɔ lɛ, amɛnáŋ nɔ ko amɛtsu yɛ asafo lɛ mli dɔŋŋ ni amɛhe baŋ sɛɛnamɔ. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, Shigeo ni wɔtsĩ etã kɛtsɔ hiɛ lɛ, kɛ afii babaoo tsɔɔ Nitsumɔhe Nine Ajinafoi Akuu lɛ mli bii ni darako tsɔ lɛ nibii srɔtoi yɛ enitsumɔ lɛ he. Efee nakai koni ekɛye ebua ni sɔɔmɔ nitsumɔ lɛ aya nɔ yɛ he ni amɛsɔmɔɔ yɛ lɛ. Enɛ hewɔ lɛ, be ni ehe bahia ni aná mɔ ko aye enajiaŋ akɛ saji ahe gbɛjianɔtolɔ lɛ, aná nyɛmi nuu ni sa ni baatsu nitsumɔ lɛ. Shigeo kɛ nɔ ni fe afii 45 esɔmɔ akɛ Nitsumɔhe Nine Ajinafoi Akuu lɛ mli nyo, ni eeya nɔ ekɛ nibii ni ekase lɛ miitsɔɔ nyɛmimɛi hii ni baa lɛ nii. Nyɛmimɛi hii ni tamɔ Shigeo lɛ anɔ bɛ!

17. Mɛni kɛ́ nyɛmimɛi ni edara lɛ fee lɛ, no baatsɔɔ akɛ amɛkɛ wiemɔi ni yɔɔ Luka 6:38 lɛ miitsu nii?

17 Nyɛmimɛi ni edara yɛ afii amli, kɛ́ wɔkwɛ nyɛ lɛ, wɔnaa faŋŋ akɛ, kɛ́ mɔ ko he Yehowa nɔ eye, esɔmɔ lɛ, ni eye lɛ anɔkwa lɛ, ebaaná miishɛɛ waa yɛ shihilɛ mli. Nyɛnɔkwɛmɔnɔ kpakpa lɛ hãa wɔnaa akɛ, kɛ́ mɔ ko kase Biblia mli shishitoo mlai ni ekɛtsu nii yɛ eshihilɛ mli lɛ, enáa he sɛɛ waa. Nyɛle bɔ ni atsuɔ nibii ahe nii ahãa yɛ blema, shi nyɛle hu akɛ nibii miitsake, ni esa akɛ nyɛkase gbɛi hei ni akɛtsuɔ nibii ahe nii. Nyɛteŋ mɛi ni abaptisi nyɛ etsɛko lɛ hu yɛ nibii pii ni nyɛbaanyɛ nyɛkɛye nyɛbua mɛi krokomɛi. Nyɛbaanyɛ nyɛgba amɛ bɔ ni Yehowa ni nyɛbale yɛ nyɛgbɔlɛ beiaŋ nɛɛ po lɛ ehã nyɛná miishɛɛ. Kɛ́ nyɛgba oblahii kɛ oblayei lɛ niiashikpamɔi ni nyɛná kɛ nibii ni nyɛkase lɛ, amɛbaaná miishɛɛ waa, ni no hu baatsɔɔ akɛ ‘nyɛmiihã mɔ nɔ,’ ni Yehowa baajɔɔ nyɛ waa.​—Kanemɔ Luka 6:38.

18. Kɛ́ mɛi ni edara lɛ kɛ oblahii kɛ oblayei lɛ bɔ naanyo ni amɛkɛ amɛ fee ekome kɛtsu nii lɛ, mɛɛ gbɛ nɔ amɛ fɛɛ amɛnáa he sɛɛ?

18 Nyɛmimɛi ni edara, kɛ́ nyɛkɛ oblahii kɛ oblayei lɛ bɔ naanyo lɛ, nyɛbaanyɛ nyɛye nyɛbua amɛ, ni amɛ hu amɛbaanyɛ amɛye amɛbua nyɛ. (Rom. 1:12) Nyɛteŋ mɔ fɛɛ mɔ yɛ nɔ ko ni nɔ bɛ ni mɔ kroko lɛ bɛ. Akɛni nyɛ mɛi ni nyɛdara lɛ nyɛtsɛ yɛ shihilɛ mli hewɔ lɛ, nyɛyɛ hiɛshikamɔ kɛ niiashikpamɔi pii. Oblahii kɛ oblayei lɛ hu yɛ hewalɛ. Kɛ́ mɛi ni edara lɛ kɛ oblahii kɛ oblayei lɛ bɔ naanyo, ni amɛkɛ amɛ fee ekome kɛtsu nii lɛ, ewoɔ Yehowa, wɔ-Tsɛ ni yɔɔ ŋwɛi ni sumɔɔ wɔ lɛ hiɛ nyam, ni asafo muu lɛ fɛɛ náa he sɛɛ.

LALA 90 Nyɛwowoa Nyɛhe Hewalɛ

^ kk. 5 Eŋɔɔ wɔnaa waa akɛ wɔyɛ oblahii kɛ oblayei pii yɛ Yehowa asafo lɛ mli ni kɛ amɛnyɛmɔ fɛɛ miisɔmɔ Yehowa. Nyɛmimɛi ni edara lɛ baanyɛ amɛye amɛbua nyɛmimɛi oblahii kɛ oblayei lɛ ni amɛkɛ amɛhewalɛ fɛɛ atsu nii ahã Yehowa, kɛ́ esoro bɔ ni atsɔse amɛ ahã yɛ bɔ ni atsɔse oblahii kɛ oblayei nɛɛ ahã lɛ he po.

^ kk. 55 NƆ NI WƆNAA YƐ MFONIRI LƐ MLI: Be ni kpokpaa nɔkwɛlɔ ko ye afii 70 lɛ, ahã ekɛ eŋa nitsumɔ kroko. Amɛkɛ nibii ni amɛkase yɛ afii pii ni amɛkɛsɔmɔ lɛ mli lɛ miiye kɛmiibua nyɛmimɛi ni yɔɔ asafo ni amɛyaje mli lɛ mli lɛ.