1. Eme inievo nọ e kpako no a rẹ sai ru?

MA TẸ be kpako no, ma sai roro nọ ma te gbẹ nwani wiruo tere evaọ ukoko na ha wọhọ epanọ o jọ oke nọ ma gbẹ jọ uzoge. Ginọ uzẹme nọ ohwo ọ tẹ be kpako no, o re gbe wo ẹgba te epaọ ọsosuọ họ. O make rrọ ere na, inievo nọ e kpako no a wo areghẹ gbe eriariẹ gaga fiki eware buobu nọ a ru no evaọ ukoko na. Fikiere a sai fiobọhọ kẹ izoge na re a daoma ziezi evaọ egagọ Jihova, a ve je te kẹ uvẹ-iruo buobu. Oniọvo jọ nọ ọ rrọ ọkpako ukoko kri no ọ ta nọ: “Nọ mẹ ruẹ nọ mẹ gbẹ be sai ru iruo tere evaọ ukoko na ha fikinọ mẹ be kpako no, eva e were omẹ gaga inọ inievo-emezae buobu nọ e gbẹ maha a riẹ nọ a ti ru iruo na.”

2. Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nana?

² Evaọ uzoẹme nọ o vrẹ na, ma ta kpahe irere nọ izoge na a re wo nọ a tẹ be hai bi kẹle inievo nọ e kpako no na. Evaọ uzoẹme nana, ma te ta kpahe iruemu nọ inievo nọ e kpako no a re wo re a sai fiobọhọ kẹ izoge na, eva e vẹ te were ukoko na soso. A re wo omaurokpotọ, riẹ umuo nọ a rẹ sai ru ba, eva izoge na e rẹ were ae, a vẹ jẹ hae kẹ okẹ.

3. Wọhọ epanọ o rrọ Ahwo Filipai 2:3, 4, eme họ omaurokpotọ, kọ ẹvẹ o sai ro fiobọhọ kẹ Oleleikristi?

³ Re inievo nọ e kpako no a sai fiobọhọ kẹ izoge na, a re wo omaurokpotọ. Ohwo nọ o wo omaurokpotọ o re rri amọfa inọ a rro vi ei. (Se Ahwo Filipai 2:3, 4.) Inievo nọ e kpako no a te wo omaurokpotọ a rẹ riẹ nọ u wo idhere buobu nọ Ebaibol o mukpahe he nọ a sai ro ru oware nọ u je woma. Fikiere a re rẹro nọ oghẹrẹ nọ a jẹ hai ru eware evaọ oke nọ u kpemu ere izoge na a ti ro ru eware enẹna ha. (Ọtausi. 7:10) Dede nọ a sai dhesẹ eware buobu kẹ izoge  na fikinọ a wo eriariẹ, a rẹ kareghẹhọ nọ “uyero akpọ nana u bi nwene,” fikiere o te gwọlọ nọ a re nwene lele oghẹrẹ nọ a bi ro ru eware enẹna.​—1 Kọr. 7:31.

4. Ẹvẹ esẹro okogho a be rọ rehọ aro kele ahwo Livae oke anwae?

⁴ Inievo nọ e kpako no nọ i wo omaurokpotọ a rẹ kareghẹhọ nọ, nọ oke o be nyaharo na, a te gbẹ sai ru te epanọ a je ru vẹre he. Wọhọ oriruo, nọ esẹro okogho a tẹ kpako te ikpe udhosa-gbikpe no ukoko o vẹ kẹ ae iruo efa. Uzẹme riẹ họ, o sae jarai oma thọhọ thọhọ keme nọ a be hai weze bru ikoko jẹ bọ inievo na ga na, iruo na e be were ae. A gbẹ gwọlọ jọ iruo ọsẹro okogho na. Rekọ a riẹ nọ u ti woma re inievo-emezae nọ e gbẹ maha a ru iruo na, nọ ae omarai a be kpako no na. A be rọ aro kele ahwo Livae oke anwae, nọ e jẹ hai no iruo uwou-udhu egagọ na nọ a tẹ kpako te ikpe udhuvẹ-gbikpe no wọhọ epanọ Ọghẹnẹ ọ ta. Eva e jẹ hae were ahwo Livae nana evaọ iruo efa kpobi nọ a kẹ rai. A jẹ rọ ajọwha ru oware kpobi nọ a sai ro fiobọhọ kẹ izoge nọ e rehọ ẹta rai evaọ iruo na. (Ik. 8:25, 26) Nẹnẹ, dede nọ inievo nọ e jọ esẹro okogho vẹre a gbe bi rri ikoko ho, a bi fiobọhọ gaga evaọ ukoko nọ a rrọ.

5. Eme who wuhrẹ no iku Dan avọ Katie ze?

⁵ Joma ta kpahe Dan nọ ọ jọ ọsẹro ọnyawariẹ ikpe udhegbesa. Nọ ọ kpako te ikpe udhosa-gbikpe no, ukoko u te vi ei avọ aye riẹ nọ a re se Katie kpohọ iruo  ọkobaro obọdẹ. Ẹvẹ iruo ọkobaro obọdẹ na e rọ reria ae oma? Dan ọ ta nọ enẹna iruo e tubẹ mae vọe obọ. O bi ru iruo nọ a kẹ riẹ evaọ ukoko na, o bi fiobọhọ kẹ inievo-emezae re a sai te kẹ idibo iruiruo, o te bi je wuhrẹ inievo na epanọ a rẹ rọ ta usi uwoma evaọ oria nọ u re zurie gbe iwou-odi. Whai inievo nọ e kpako no, te wha rrọ iruo odibọgba oke-kpobi hayo wha rrọ họ, u wo eware buobu nọ wha rẹ sai ru ro fiobọhọ kẹ amọfa. Ẹvẹ wha sai ro ru ei? Jọ iruo nọ wha be sai ru enẹna e were owhai. Wha daoma roro ku eware ekpokpọ nọ wha re ru, re wha jẹ tẹrovi eware nọ wha rẹ sai ru viukpọ enọ wha rẹ sai ru hu.

6. Fikieme u ro fo re ma riẹ nọ u wo umuo nọ ma rẹ sai ru ba? Kẹ oriruo.

⁶ Oware areghẹ gaga o rrọ nọ ohwo ọ tẹ riẹ umuo nọ ọ rẹ sai ru ba. (Itẹ 11:2) Oware nọ ẹgba riẹ o te he, o re rẹro nọ o ti ru ei hi. Fikiere eva e rẹ were iẹe, yọ ọ rẹ rọ ẹgba riẹ kpobi ru utho nọ ọ rẹ sai ru. Ohwo otiọye na ọ wọhọ ohwo nọ ọ be dhẹ omoto gadiẹ kpehru evaọ edhere nọ o ku whrẹrẹ. Evaọ oria utiona, egia ọsese ọ rẹ rọ dhẹ o gbẹ rrọ ere he omoto na ọ sae gadiẹ hẹ. Uzẹme na họ, omoto na o ti siawọ họ, rekọ o ti te oria nọ ọ be nya. Epọvo na re, ohwo nọ ọ riẹ umuo nọ ọ rẹ sai ru ba ọ rẹ kareghẹhọ nọ u re te oke jọ nọ ọ rẹ rọ rehọ egia riẹ ziọ otọ, koyehọ nọ o gbe ti ro ru te epaọ anwẹdẹ hẹ. Ọ vẹ sae gbẹ gọ Jihova je fiobọhọ kẹ amọfa evaọ ukoko na o tẹ make rọnọ ẹmẹrera o bi ro ru ei.​—Fil. 4:5.

7. Ẹvẹ Bazilae o ro dhesẹ nọ ọ riẹ umuo nọ ọ rẹ sai ru ba?

⁷ Joma ta kpahe Bazilae. Oke nọ Devidi ovie na ọ ta kẹe nọ jọ o kuomagbe ogbẹgwae esuo riẹ yọ ọ kpako te ikpe udhone no. Bazilae ọ rọwo ho keme ọ riẹ nọ ọ kpako gaga no, ọ te gbẹ sai ru eware buobu hu. Fikiere ọ tẹ ta nọ jọ Chimham nọ ọ gbẹ rrọ uzoge ọ kwa bru Devidi. (2 Sam. 19:35-37) Inievo nọ e kpako no a rẹ rọ aro kele Bazilae, a re siobọno iruo kẹ izoge nọ e rrọ ukoko na.

8. Ẹvẹ Devidi o ro dhesẹ nọ ọ riẹ oria nọ o re ru ba evaọ oke nọ a jẹ bọ etẹmpol na?

⁸ Devidi omariẹ ọ riẹ umuo nọ ọ rẹ sai ru ba. Ọ ginẹ gwọlọ nọ ọ rẹ bọ etẹmpol kẹ Jihova. Rekọ nọ Jihova ọ ta kẹe nọ ọmọ riẹ Solomọn họ ọnọ ọ te bọ uwou na, eva e dha riẹ hẹ. Ọ tubẹ rọ eware buobu ze nọ a kugbe rọ bọ etẹmpol na. (1 Irv. 17:4; 22:5) Oke yena Solomọn “ọ gbẹ maha yọ ọ re riẹ oware ovo ho.” Devidi o roro oyena ha, re ọ ta nọ ọyomariẹ họ ohwo nọ u fo nọ ọ rẹ bọ etẹmpol na. (1 Irv. 29:1) Devidi ọ riẹ nọ Ọghẹnẹ o ti fiobọhọ kẹ ohwo nọ ọ te bo etẹmpol na, nọ a te sae rọ bọe re, orọnikọ fikinọ ohwo na ọkpako hayo o wo areghẹ gaga ha. Wọhọ Devidi, inievo nọ e kpako no a be dao ẹgba rai kpobi evaọ ukoko na o tẹ make rọnọ iruo efa a bi ru enẹna. Yọ a riẹ nọ Jihova o ti fiobọhọ kẹ izoge nọ i bi ru iruo nọ ae omarai a je ru vẹre na.

9. Ẹvẹ oniọvo jọ nọ ọ rrọ omọvo Ogbẹgwae Uwou Ogha o ro dhesẹ nọ ọ riẹ umuo nọ ọ rẹ sai ru ba?

⁹ Oniọvo jọ nọ a re se Shigeo o dhesẹ nọ ọ riẹ umuo nọ ọ rẹ sai ru ba. A rehọ e riẹ mu omọvo Ogbẹgwae Uwou Ogha evaọ 1976 nọ ọ jọ ikpe ọgba. Kẹsena evaọ 2004, a tẹ rehọ iẹe mu ọnọ o re koko iruẹru Ogbẹgwae Uwou Ogha họ. Nọ u te oke jọ no, ọ tẹ ruẹ nọ ọ gbẹ be sai ru iruo nọ i te rie evaọ ẹruoke he fikinọ ọ be kpako no. Ọ tẹ jẹ lẹ se Jihova kpahe oware na, je bi roro nọ u fo re oniọvo nọ ọ gbẹ maha  ọ rehọ ẹta riẹ. Enẹna, Shigeo ọ gbẹ rrọ ọnọ o re koko iruẹru Ogbẹgwae Uwou Ogha họ họ, rekọ o bi ru ẹkabọ riẹ evaọ ogbẹgwae na. Wọhọ epanọ ma ruẹ evaọ iku Bazilae, Devidi, gbe Shigeo na, ohwo o te wo omaurokpotọ jẹ riẹ umuo nọ ọ rẹ sai ru ba, ọ rẹ tẹrovi oware nọ izoge nọ e rrọ ukoko na a rẹ sai ru viukpọ eware nọ u fo nọ a re gbe wuhrẹ. O re rri izoge na wọhọ ahwo nọ a bi lele iei hrowo oma ha, rekọ wọhọ ahwo nọ a gbe bi ru iruo kugbe.​—Itẹ 20:29.

10. Ẹvẹ inievo nọ e kpako no a re rri izoge na?

¹⁰ Inievo nọ e kpako no a re rri izoge na wọhọ ahwo nọ Jihova ọ rọ ghale ukoko na. Eva e rẹ were ae inọ izoge na a bi fiobọhọ kẹ ae wọ owha ukoko na, nọ ae omarai a be kpako no na.

11. Eme ọ rrọ obe Rut 4:13-16 nọ u dhesẹ nọ u fo re inievo nọ e kpako no a rọwo nọ izoge na a fiobọhọ kẹ ae?

¹¹ A tẹ be fodẹ ekpako soso nọ e rọwo nọ izoge na a fiobọhọ kẹ ae, Naomi yọ ohwo jọ nọ iroro mai i re kpohọ. Evaọ oke nọ ọzae Rut o whu no, Naomi oniọrọ riẹ ọ tẹ jẹ vuẹe nọ jọ o zihe bru ahwo riẹ. Rekọ Rut o sikẹ lele Naomi zihe kpobọ Bẹtlẹhẹm. Uwhremu na, eva e were Naomi gaga inọ o lele i rie kpo je fiobọhọ kẹe. (Rut 1:7, 8, 18) Yọ oghale u no rie ze te aimava na. (Se Rut 4:13-16.) Inievo nọ e kpako no a te wo omaurokpotọ, a rẹ rọ aro kele Naomi.

12. Eme Pọl o ru nọ u dhesẹ nọ obọ nọ inievo na a fihọ kẹe o da riẹ ẹro fia?

¹² Eva e were Pọl ukọ na gaga fiki obọ nọ inievo na a je fihọ kẹe. Wọhọ oriruo, o yere Ileleikristi obọ Filipai fiki eware nọ a vi sei. (Fil. 4:16) Ọ tẹ jẹ ta ẹme ezi Timoti  kẹ inievo na ro dhesẹ nọ obọ nọ Timoti o fihọ kẹe o da riẹ ẹro fia. (Fil. 2:19-22) Yọ oke nọ a mu Pọl jẹ rehọ iẹe kpobọ Rom, o yere Ọghẹnẹ nọ inievo na a nyaze te tuduhọ iẹe awọ. (Iruẹru 28:15) Pọl yọ ohwo nọ o wo ajọwha ziezi evaọ iruo Ọghẹnẹ, yọ ọ jẹ hai kpohọ eria nọ i thabọ gaga nyae ta usi uwoma jẹ bọ inievo na ga. O make jọ ere na, o wo omaurokpotọ, yọ ọ rọwo nọ inievo na a fiobọhọ kẹe.

13. Ẹvẹ inievo nọ e kpako no a sai ro dhesẹ nọ eva izoge na e be were ae gaga?

¹³ Whai inievo nọ e kpako no, eware buobu e riẹ nọ wha rẹ sai ru ro dhesẹ nọ eva izoge nọ e rrọ ukoko na e be were owhai gaga. A tẹ ta nọ a re fiobọhọ wọ owhẹ kpohọ oria, nyae dẹ oware se owhẹ, hayo ru oware ofa jọ kẹ owhẹ, rọwo kẹ ae. Rri rie inọ Jihova ọ be rọ ere ta kẹ owhẹ nọ o you owhẹ. Ẹmẹrera na, whẹ avọ izoge itieye na wha sai zihe ruọ egbẹnyusu. Hae daoma fiobọhọ kẹ izoge itieye na re a nyaharo ziezi evaọ ukoko na. Hae jẹ vuẹ ae nọ eva rai e be were owhẹ gaga fiki ẹnyaharo nọ a bi wo evaọ ukoko na. Hai se ai gboma, re who je gbiku kẹ ae kpahe eware nọ e via kẹ owhẹ no. Who te ru ere, yọ who bi dhesẹ nọ who “wo edẹro” kẹ oware nọ Jihova o ru nọ o ro si izoge na ziọ ukoko riẹ.​—Kọl. 3:15; Jọn 6:44; 1 Tẹs. 5:18.

14. Eme Devidi o ru nọ u dhesẹ nọ o je ruọghọ gaga?

¹⁴ Inievo nọ e kpako no a sae rọ aro kele emamọ uruemu Devidi jọ, oye họ ọghoruo. Ọ rọ igho gbe eware obọriẹ buobu ze inọ a kugbe rọ bọ etẹmpol na. (1 Irv. 22:11-16; 29:3, 4) O ru ere dede nọ ọmọ riẹ Solomọn họ ọnọ odẹ riẹ u ti do inọ ọ bọ etẹmpol na. Oware jọ nọ onana u wuhrẹ omai họ, otẹrọnọ ma gbẹ be sai kuomagbe iruo ebabọ ukoko na ha fikinọ ma kpako no, ma sae rọ ugho ru unevaze, onọ ẹgba mai o te, re a kugbe ro ru iruo na. Yọ ma sae rehọ eware nọ ma riẹ no evaọ ukoko na anwọ ikpe buobu ze na ro fiobọhọ kẹ izoge na.

15. Eme Pọl ukọ na o ru kẹ Timoti?

¹⁵ Pọl ukọ na omariẹ yọ omọfa jọ nọ ọ jẹ hae keke obọ họ. O zizie Timoti re ọ hai lele iei kpohọ erẹ usi uwoma ota. O te je wuhrẹ iẹe oghẹrẹ nọ ọyomariẹ ọ jẹ hae rọ ta usi uwoma je wuhrẹ ahwo. Ọ rọ eware nọ ọ riẹ gbọ Timoti ogbọ họ. (Iruẹru 16:1-3) Eware nọ Pọl o wuhrẹ Timoti na i fiobọhọ kẹe nọ ọ jẹ sae rọ ta usi uwoma na je wuhrẹ ahwo ziezi. (1 Kọr. 4:17) Timoti omariẹ ọ tẹ jẹ rọ eware nọ Pọl o wuhrẹ i rie na wuhrẹ Ileleikristi efa.

16. Fikieme Brọda Shigeo o je ro wuhrẹ inievo efa?

¹⁶ Inievo nọ e kpako no a re du roro ho inọ a ti gbe wiruo evaọ ukoko na ha, nọ a te wuhrẹ izoge na eware nọ ae omarai a je ru vẹre. Wọhọ oriruo, Shigeo nọ ma ta ẹme riẹ ẹsiẹ na o wuhrẹ inievo nọ e gbẹ maha evaọ Ogbẹgwae Uwou Ogha ẹkwotọ nọ ọ jọ na ikpe buobu keme ọ gwọlọ nọ iruo Uvie na e nyaharo. Fikiere nọ u te epanọ ọyomariẹ ọ te gbẹ sae rọ jọ ọnọ o re koko iruẹru Ogbẹgwae Uwou Ogha họ họ, oniọvo jọ nọ o wuhrẹ ziezi kẹ iruo na ọ tẹ rehọ ẹta riẹ. Anwọ ikpe udhuvẹ-gbisoi Shigeo ọ rọ rrọ omọvo Ogbẹgwae Uwou Ogha na, yọ ọ be rọ eware nọ o wuhrẹ fiobọhọ kẹ inievo-emezae buobu. Inievo itienana a bi fiobọhọ gaga evaọ ukoko na.

17. Ẹvẹ inievo nọ e kpako no a sai ro ru lele ẹme nọ ọ rrọ Luk 6:38 na?

¹⁷ Whai inievo nọ e kpako no, izoge na a tẹ ruẹ owhai, a rẹ ruẹ nọ re ohwo ọ rọ udu  riẹ kpobi gọ Jihova họ oware nọ o mai woma. Oghẹrẹ nọ wha bi yeri uzuazọ rai u dhesẹ nọ ma te bi wuhrẹ Ebaibol na je bi koko izi Ọghẹnẹ, ẹsiẹ eware i re woma kẹ omai. Whai enọ e rrọ ukoko na kri no, wha riẹ oghẹrẹ nọ a jẹ hai ru eware evaọ ukoko na vẹre, rekọ wha be daoma nwene lele oghẹrẹ nọ ukoko na o rrọ enẹna. Whai inievo nọ e kpako no nọ i kurẹriẹ ze obọ, wha sai fiobọhọ kẹ izoge na re. Wha sae vuẹ ae epanọ eva e be were owhai te fiki ukoko Jihova nọ wha rrọ enẹna. Eva e te were izoge na gaga nọ wha te gbiku uzuazọ rai kẹ ae gbe eware nọ wha wuhrẹ no. Wha tẹ be hai gbiku itienana ro wuhrẹ izoge na, yọ wha bi ru lele ẹme Jesu nọ ọ ta nọ “wha hae kẹ okẹ.” Jihova ọ te ghale owhai ziezi.​—Se Luk 6:38.

18. Erere vẹ o re noi ze nọ inievo nọ e kpako no avọ izoge na a tẹ be hai bi kẹle ohwohwo?

¹⁸ Whai inievo nọ e kpako no, wha tẹ be hai se izoge na gboma, u ti fiobọhọ kẹ owhai, yọ u ti fiobọhọ kẹ ae re. (Rom 1:12) Inievo nọ e kpako no na a wo obọdẹ oware jọ nọ izoge na a wo ho. Izoge na omarai a wo obọdẹ oware jọ nọ inievo nọ e kpako no na a wo gbe he. Inievo nọ e kpako no a wo areghẹ gaga fiki eware buobu nọ a rọ ẹro ruẹ no evaọ uzuazọ, izoge na a te wo ẹgba jẹ rrọ gragragra. Nọ inievo nọ e kpako no avọ izoge na a tẹ be hai bi kẹle ohwohwo je fiobọhọ kẹ ohwohwo, ukoko na soso u re wo erere yọ o rẹ jẹ wha ujiro se Jihova, Ọsẹ oyoyou mai na.