1. Ñanyi kikonkwanyi kyawama kyo twakonsha kwibikila byo tubena kuya na kukoma?

INGE twakoma, twakonsha kutendeka kulanguluka’mba Yehoba kechi wakonsha kwitwingijisha byonka byo etwingijishanga kala ne. Nangwa kya kuba bulume bwakepa, twakonsha kwingijisha maana ne bintu byo twayuka kukwasha bakitwala kuba’mba bebengijishenga mu jibumba ja Yehoba ne kuswa kwingila mingilo yavula. Mukulumpe mu kipwilo waingijile pa myaka yavula walumbulwile’mba: “Byo namwene’mba natendeka kukankalwa kwingila mingilo imo na mambo a kukoma, nasangalele bingi pa kumona kuba’mba kwajinga bakitwala bafikijilemo kwingila ino mingilo.”

2. Ñanyi bintu byo tusakwisambapo mu uno mutwe?

² Mutwe wafumako waambile pa banyike byo bamwenamo inge ke bapwanañane na balongo ne banyenga bakoma. Mu uno mutwe, tusakumona byubilo byawama nabiji kwipelula, kuyuka’mba kuji byo bakankalwa kuba, kusanta ne bumpanyi byo byakonsha kukwasha balongo ne banyenga bakoma kwingijila pamo na banyike ne kipwilo byo kyakonsha kumwenamo.

3. Kwesakana na byaamba Filipai 2:3, 4, kwipelula kulumbulula ka, kabiji kino kyubilo kyakonsha kukwasha byepi mwina Kilishitu?

³ Balongo ne banyenga bakoma bafwainwa kwipelula pa kuba’mba bakwashe bakitwala. Muntu wipelula umona bakwabo amba bamukila. (Tangai Filipai 2:3, 4.) Aba bakoma bamwesha kino kyubilo bayuka kuba’mba mwakonsha kwingijisha mashinda a pusana-pusana pa kwingila mwingilo umo kwesakana na byaamba Baibolo kabiji wakonsha kwendatu bulongo. Onkao  mambo, kechi baketekela kuba’mba bonse bakalondelanga jishinda jo baingijilangamo mingilo kala ne. (Sapwi. 7:10) Nangwa kya kuba bayuka bintu byavula byo bakonsha kubuulako banyike, bino bayuka ne kuba’mba “bintu pano pa ntanda bibena kwaluka” kabiji kyakonsha kuwama kufunda mashinda a katataka a kubilamo bintu.—1 Ko. 7:31.

4. Bakalama ba mwanzo bamwesha byepi muchima wajingapo na bena Levi?

⁴ Aba bakoma kabiji bepelula bayuka kuba’mba na mambo a kukoma kechi bakonsha kwingila byonka byo baingilanga kala ne. Akilangulukaitu pa bakalama betu ba mwanzo. Inge bafikizha myaka 70, bebambila kuleka uno mwingilo ne kwibapako mwingilo mukwabo. Kino kyakonsha kukatazhako. Banemeka bingi uno mwingilo wa kukwasha balongo mu bipwilo. Uno mwingilo bamutemwa bingi, kabiji kechi bakeba kuleka kwingila uno mwingilo ne. Bino bayuka kuba’mba balongo bakipeela bo bafwainwa kwingila uno mwingilo. Onkao mambo, bamwesha muchima wajinga na bena Levi mu kimye kya bena Isalela, bekilekanga kwingijila ku tente wa lusambakeno inge bafikizha myaka 50. Lusekelo lwa bano bena Levi kechi lwaimejile pa mwingilo ye baingilanga ne. Baingilanga na mukoyo mingilo ikwabo yo bebapanga, kabiji bakwashanga banyike. (Bala. 8:25, 26) Lelo jino, aba baleka kwingila bukalama bwa mwanzo, kechi bengijila bipwilo byavula byonka byo baubanga kala ne, bino babena kukwasha bingi ne kutundaika bipwilo byo bajimo.

5. Mwafunjilako ka kwi ba Dan ne ba Katie?

 ⁵ Langulukai pe ba Dan baingijile bukalama bwa mwanzo pa myaka 23. Ba Dan byo bafikizhe myaka 70, abo ne bakazhi babo ba Katie bebapele mwingilo wa bupainiya bwiikajila. Ki ka kibakwasha kwiyowa mwingilo wabo wa katataka? Ba Dan baambile’mba luno bapayankana bingi kukila kala. Batako bingi muchima kwingila mingilo ya pa kipwilo, kukwasha balongo kufikilamo kwikala bankwasho mu kipwilo, kufunjisha bakwabo bya kusapwila mu mizhi ikatampe ne mu tuleya. Anweba balongo ne banyenga bakoma, inge muji mu mwingilo wa kimye kyonse nangwa ne, mwakonsha kuba bintu byavula pa kukwasha bakwenu. Mwakonsha kuba byepi? Fundai bya kwiyowa bwikalo bwenu bwa katataka, ibikilai bikonkwanyi bya katataka, kabiji tai muchima pa bintu byo mwakonsha kuba kechi byo mwakonsha kukankalwa kuba ne.

6. Mambo ka o kyawamina kuyuka’mba kuji byo mukankalwa kuba? Ambai kimwesho kyakonsha kwitukwasha kumvwisha kino kishinka.

⁶ Mwafwainwa kuyuka kuba’mba kuji bintu bimo byo mukankalwa kuba. (Maana 11:2) Muntu wayuka’mba kuji byo akankalwa kuba kechi uketekela kuba bintu byakila pa bulume bwanji ne. Na mambo a kino, utwajijila kwikala na lusekelo ne kwingila na ngovu. Twakonsha kwesakanya uno muntu ku muntu ubena kutuntuka mutumba na nkinga ya magiya. Wafwainwa kubika mu kalanko wa mucheche pa kuba’mba kimupelele kutuntuka. Nangwa kya kuba nkinga kechi isakunyemanga lubilo lwabaya ne, bino usakutuntuka kwa kubula kwikilapo. Ne muntu wayuka’mba kuji bintu byo akankalwa kuba uyuka kimye kyo afwainwa kupimpulako bintu ne kukepeshako bya kuba pa kuba’mba atwajijile kubambakana mu mwingilo wa Yehoba ne kukwasha bakwabo.—Fili. 4:5.

7. Bazilai wamwesheshe byepi kuba’mba wayukile bintu byo akonsheshe kubula kuba?

⁷ Langulukai pe Bazilai. Wajinga na myaka 80 kimye Mfumu Davida kyo amwichile kuba’mba engijilenga mu kipango kya bufumu. Na mambo a kuba’mba wayukile bintu byo akonsheshe kubula kuba, Bazilai wakaine uno mwingilo. Wayukile kuba’mba wakomene kechi wakonsheshe kwingila mingilo yavula ne, onkao mambo, Bazilai waambile’mba bape mwanyike Kimuhamu kifulo kyo bakebelenga kumupa. (2 Sam. 19:35-37) Byonkatu byaubile Bazilai, banabalume bakoma ano moba babena kuleka banabalume banyike kwingila mingilo mu kipwilo.

8. Mfumu Davida wamwesheshe byepi kuba’mba wayukile’mba kwajinga bintu byo akonsheshe kubula kuba kimye kyo akebelenga kushimika nzubo ya Lesa?

⁸ Mfumu Davida naye wayukile’mba kwajinga bintu byo akonsheshe kubula kuba. Wakebeshe kushimika nzubo ya Yehoba. Bino Yehoba byo amubuujile’mba mwanyike Solomone ye ukengila uno mwingilo, Davida waswile byafuukwilepo Yehoba ne kutundaika uno mwingilo na muchima yense. (1 Moba 17:4; 22:5) Davida kechi walangulukilenga’mba ye yenkatu wafwainwe kwingila uno mwingilo na mambo a kuba’mba Solomone “ukiji mwanyike kabiji kechi wayuka byavula ne.” (1 Moba 29:1) Davida wayukile kuba’mba kushimika nzubo ya Lesa kwaimejile pa mapesho a Yehoba kechi pa jifumbi nangwa kuyuka bintu byavula kwa boba batangijilenga uno mwingilo ne. Byonkatu byaubile Davida, balongo bakoma batwajijila kwingila na ngovu mwingilo wa Lesa nangwa kya kuba mingilo yabo yapimpulwa. Kabiji bayuka kuba’mba Yehoba ubena kupesha banyike babena kwingila mingilo yo baingilanga kala.

9. Mulongo wa mu ka Kavoto ka Musampi wamwesheshe byepi kuba’mba wayukile’mba kuji bintu byo akonsheshe kubula kuba?

⁹ Mu ano moba, mulongo wa jizhina ja Shigeo  wamwesheshe’mba wayukile’mba kuji bintu byo akonsha kubula kuba. Mu 1976, saka aji na myaka 30, bamutongwele kwikala mu Kavoto ka Musampi. Mu 2004, bamutongwele kwikala ukwatankanya Kavoto ka Musampi. Mu kuya kwa kimye wamwene kuba’mba bulume bwatendekele kukepa kabiji papichilenga kimye kyabaya pa kuba’mba apwishe mwingilo wanji. Walombelepo pa kino kabiji walangulukilepo kuba’mba kyakonsha kuwama kusala mulongo wakipela kwikala ukwatankanya. Nangwa kya kuba luno waleka mwingilo wa kukwatankanya Kavoto ka Musampi, bino watwajijila kwingijila pamo na balongo bakwabo baji mu kano kavoto. Byonkatu byaubile Bazilai, Mfumu Davida, ne Shigeo, muntu wipelula ne kuyuka’mba kuji byo akankalwa kuba ulanguluka pa bintu byayuka banyike kechi kwikalatu na milanguluko ya kuba’mba bakyangye kuyuka bintu byavula ne. Kechi wafwainwa kumonanga banyike nobe babena kumukyombesha ne, bino wafwainwa kwibamonanga’mba ba mwingilo umo ne aye.—Maana 20:29.

10. Balongo bakoma bamona byepi balongo banyike baji mu kipwilo?

¹⁰ Bakalume ba Lesa bakoma bamona kuba’mba banyike ke bupe bwafuma kwi Yehoba kabiji basanta pa mingilo yo bengila. Na mambo a kuba’mba bulume bwabo bubena kuya na kukepa, balongo bakoma basanchila bingi boba bakiji na bulume bwa bunsongwalume bepana kwingila mingilo ne kukwasha kipwilo.

11. Kinembelo kya Luta 4:13-16 kimwesha byepi kuba’mba mufuma byawama inge aba bakoma baswa bukwasho bwa banyike?

¹¹ Muntu wanembwa mu Baibolo wa jizhina na Naomi ke muntu umo wakomene wasantanga pa bukwasho bwa mwanyike. Patanshi, Naomi waambijile mulokazhi wanji aye Luta kubwela ku kisemi kyanji. Bino Luta wakaine  kusha Naomi kabiji bayile bonse ku Betelema. Naomi wasangalele bingi pa kumona kuba’mba Luta wipaine kuya nanji kabiji waswile bukwasho bwa kwa Luta. (Luta 1:7, 8, 18) Kabiji bano banabakazhi bonse babiji bamwenejilemo byawama. (Tangai Luta 4:13-16.) Bakalume ba Lesa bakoma bepelula balondela byaubile Naomi.

12. Mutumwa Paulo wamwesheshe byepi lusanchilo lwanji?

¹² Mutumwa Paulo wasanchile bingi balongo byo bamukwashishe. Pa kimye kimo, wasanchijile bena Kilishitu mu Filipai pa bya bupe byo bamutumijile. (Fili. 4:16) Kabiji wasanchijile Timoti pa byo amukwashishe. (Fili. 2:19-22) Kabiji Paulo wasanchijile Lesa pa bantu baishile na kumutundaika kimye kyo bamutwajilenga ku Loma saka aji kaili. (Byu. 28:15) Paulo wajinga bingi na bulume kabiji waendele miseke yalepa bingi kuya na kusapwila ne kukosesha bipwilo. Pano bino, wipelwile ne kuswa bukwasho bwafuminenga ku balongo ne banyenga.

13. Aba bakoma bakonsha kumwesha byepi amba basanta pa kwikala na banyike mu kipwilo?

¹³ Anweba balongo ne banyenga bakoma, mwakonsha kumwesha’mba musanchila banyike mu kipwilo mu mashinda avula. Inge bakeba kwimusendako mu motoka, kuya na kwimupotelako bintu, nangwa kwimukwashatu mu mashinda akwabo, mwafwainwa kuswa bukwasho bwabo ne kusanta. Vulukainga kuba’mba bukwasho bwabo jo jishinda jimo Yehoba jo amwesheshamo butemwe bwanji kwi anweba. Mwakonsha ne kwikala balunda na boba bemukwasha. Kabiji kimye kyonse kwashainga balunda nenu banyike kufwenya kwipi ne Yehoba, ne kwibabuula byo kimuletela lusekelo pa kumona banyike byo babena kwingila na ngovu kukwasha kipwilo. Ikalaingapo ne na kimye kya kwisamba nabo ne kwibashimikizhako bintu byo mwapitamo. Inge ke mube bino, ko kuba’mba mubena kusanchila Yehoba pa bano banyike bo akokela mu kipwilo.—Kolo. 3:15; Yoa. 6:44; 1 Tesa. 5:18.

14. Mfumu Davida wamwesheshe byepi muchima wa bumpanyi?

¹⁴ Mfumu Davida wamwesheshe kyubilo kikwabo kyanema kyafwainwa kwikala na boba bakoma. Kino kyubilo ke bumpanyi. Wapaine mali avula bingi ne bya bunonshi byanji ku mwingilo wa kushimikila nzubo ya Lesa. (1 Moba 22:11-16; 29:3, 4) Waubile kino nangwa kya kuba wayukile’mba bantu bakatakaikanga Solomone pa uno mwingilo. Inge kya kuba kechi tuji na bulume bwa kwingilako mwingilo wa kushimika bishimikwa bya mu jibumba ja Yehoba ne, twakonsha kutwajijila kutundaika uno mwingilo kupichila mu kupanako bupe bwa mali kwesakana na biji bwikalo bwetu. Kabiji twakonsha kukwasha banyike kupichila mu kwibabuulako bintu byo twayuka.

15. Ñanyi bintu byanema Paulo byo apele Timoti?

¹⁵ Kwamba pa bumpanyi, langulukai pa byaubile mutumwa Paulo. Waichile Timoti kuba’mba bengijilenga pamo mwingilo wa bumishonale, kabiji Paulo wafunjishe uno nsongwalume mashinda a kwingijilamo mwingilo wa kusapwila ne kufunjisha. (Byu. 16:1-3) Paulo wafunjishe Timoti bya kwikala musapwishi kabiji mufunjishi wawama wa mambo awama. (1 Ko. 4:17) Timoti naye wafunjisheko bakwabo mashinda amufunjishe Paulo.

16. Mambo ka ba Shigeo o bafunjishishe bakwabo bya kwingila mingilo?

¹⁶ Lelo jino, balongo bakoma kechi bachina kufunjisha banyike bya kwingila mingilo yo baingilanga mu kipwilo na mambo a kulanguluka’mba bakaleka kwibengijisha ne. Pa myaka yavula, Mulongo Shigeo ye twaambapo kala wafunjishenga balongo banyike bajinga mu Kavoto ka Musampi bya kwingila bulongo mingilo.  Waubile bino mambo wakebelenga kukwasha mwingilo wa Bufumu mu kyalo kyo engijilamo. Kyafuminemo, kimye byo kyafikile kya kuba’mba aleke kwikala ukwatankanya kavoto, pajinga mulongo ye afunjishe wapingakenejile pa kino kifulo. Ba Shigeo baikala mu Kavoto ka Musampi pa myaka kukila pa 45 kabiji batwajijila kwingijisha bintu byo bafunjile kukwasha balongo banyike baji mu Kavoto ka musampi. Balongo baji nobe ba Shigeo ke bupe ku bantu ba Lesa.

17. Kwesakana na jifunde jiji pa Luka 6:38, ñanyi bintu aba bakoma byo bakonsha kupapo bakwabo?

¹⁷ Anweba balongo ne banyenga bakoma kine mwi bishiino bimwesha kuba’mba kwingijila Yehoba na lwitabilo ne bukishinka bo bwikalo bwawama. Byubilo byenu bimwesha kuba’mba kyawama bingi kufunda mafunde a mu Baibolo ne kwiengijisha mu bwikalo bwetu. Mwayuka mashinda o mwaubilangamo bintu kala, bino mwayuka ne kuba’mba mwafwainwa kupimpula kwesakana na bintu byo bibena kupimpulwa. Kabiji anweba balongo ne banyenga bakoma mwabatizhiwa katataka ne anweba mwakonsha kukwasha bakwenu mu mashinda avula. Mwakonsha kwibabuula kuyuka Yehoba byo kwimulengela kwikala na lusekelo. Banyike bomvwa bingi bulongo kumvwa bintu byo mwapitamo ne byo mwafunjilako ku bintu byo mwapitamo mu bwikalo. Umvwe “saka mupana” kupichila mu kwingijisha bintu byo mwafunda mu bwikalo bwenu kufunjishako bakwenu, Yehoba ukemupesha kya kine kine.—Tangai Luka 6:38.

18. Banyike ne bakulumpe bakonsha kumwenamo byepi mu kwikwasha ne kwingijila pamo?

¹⁸ Anweba balongo ne banyenga yetu bakoma inge ke mupwanañane na banyike, muketundaikanga. (Loma 1:12) Yense uji na kya buneme kyabula mukwabo. Aba bakoma baji na maana kabiji bayuka bintu byavula byo bafunda pa myaka yavula. Banyike baji na ngovu ne bulume. Umvwe banyike ne bakulumpe ke bengijile pamo ne kwikwasha, batumbijika Shetu wa mwiulu wa butemwe kabiji bonse mu kipwilo bakamwenamo bingi.