1. Yinki lukanu ya mbote beto lenda kukitudila ntangu beto kena kupusana na bamvula?

NTANGU beto mepusana na bamvula, beto lenda banda kukitungisa ti Yehova kena kusadila beto diaka ve mutindu yandi vuandaka sadila beto ntangu beto vuandaka bantuenia. Ata beto kele diaka ve na ngolo ya nzutu yina beto vuandaka na yau ntangu beto vuandaka bantuenia, beto lenda sadila nduenga mpe makoki yina beto bakaka samu na kusadisa bantuenia bakuma na makoki mingi mpe babaka biyekua ya yimpa. Nkulutu mosi yina mesala bamvula mingi tubaka, “Ntangu mubandaka kumona ti munu kele diaka na makoki mingi ve lokola bamvula na munu pusanaka, munu vuandaka na butondi mingi ya kumona ti yavuandaka na bantuenia ya babakala ya makoki yina lenda sala bisalu yina beto vuandaka sala.”

2. Yinki beto ketubila na disolo yayi?

² Na disolo yina lutaka, beto tubilaka mutindu bantuenia lenda baka mambote kana bakena kupusana pene ya bampangi yina mekuma biboba. Na disolo yayi beto kemona mutindu bikadulu lokola kumikitisa, kumanga kulutisa ndilu, butondi, mpe kukaba lenda sadisa bampangi yina mekuma biboba basala kintuadi na bantuenia samu na mambote ya kimvuka.

3. Na kutadila Bafilipi 2:3, 4, kumikitisa kele yinki, mpe yinki mutindu yalenda sadisa Muklisto?

³ Bampangi yina mekuma biboba fueti vuanda na kumikitisa kana bazola sadisa bantuenia. Muntu ya kumikitisa kemonaka ti bayankaka meluta yandi. (Tanga Bafilipi 2:3, 4.) Bampangi ya biboba yina kemonisaka kikadulu yango kendimisamaka ti  yakele na mitindu mingi ya kukokisa kiyekua mosi na kutadila Masonukua. Na yau, bakesosa ve ti muntu sala kaka mambu mutindu bavuandaka sadila yau na ntama. (Lon. 7:10) Atako bakele na mambu mingi ya kupesa bantuenia, kasi bafueti zaba ti ‘mambu yina kena kusalama na yinza kena kusoba’ mpe yalenda vuanda mfunu samu na bau na kulonguka mitindu ya yimpa ya kusala mambu.—1Bk. 7:31.

4. Yinki mutindu bankengi ya kizungidila kemonisaka kikadulu yina Balevi vuandaka na yau?

⁴ Bampangi ya biboba yina kele na kumikitisa kendimisamaka ti kana bamvula kena kupusana, balenda sala diaka mingi ve mutindu bavuandaka sadila. Beto tadila kifuani ya bankengi ya kizungidila na beto. Kana bamekokisa bamvula 70, bakepesaka bau kiyekua yankaka. Yalenda vuanda mpasi samu na bau. Bavuandaka sepela na diluaku ya kusadila bampangi na bau. Yavuandaka kiyekua yina bavuandaka zola, mpe bakele kaka na nsatu ya ngolo ya kusala kisalu yango. Kasi bakebakusaka ti bantuenia kele na mfunu samu na kusala kisalu yango. Bakemonisaka kikadulu yina Balevi ya Yisaele ya ntama vuandaka monisa ya kubika kusala na tabernakle kana bamekokisa bamvula 50. Balevi yango yina pusanaka na bamvula vuandaka kaka na kiese na konso kiyekua bavuandaka pesa bau. Bavuandaka baka mambote mingi na biyekua yina vuandaka pesamina bau, kusala nionso yina balenda samu na kusadisa bantuenia. (Kut. 8:25, 26) Bubu yayi, bampangi  yina vuandaka bankengi ya kizungidila, atako bakena kutala diaka ve bimvuka mingi, kasi bakena kupesa lusadusu mpe lukindusu mingi na kimvuka yina baketulaka bau.

5. Yinki dilongi nge mebaka na kifuani ya Dan mpe Katie?

⁵ Beto tadila kifuani ya Dan, yina salaka bamvula 23 lokola nkengi ya kizungidila. Ntangu Dan kokisaka bamvula 70, yandi mpe nketo na yandi Katie, bakumaka bampasudi nzila ya nene. Yinki mutindu batadilaka kiyekua na bau ya yimpa? Dan metuba ti bubu yayi yandi kele na mambu mingi ya kusala kuluta ntangu yandi vuandaka nkengi ya kizungidila! Yandi kena kukokisa biyekua na yandi na kimvuka, yandi kena kusadisa bampangi ya babakala samu bandimama lokola bansadisi na kisalu, mpe yandi kena kupesa bampangi yankaka formasion samu na kusamuna na bambanza ya nene mpe na babuloko. Biboba, yavuanda beno kele na kisalu ya ntangu nionso to ve, beno lenda sala mingi samu na kusadisa bantu yankaka. Yinki mutindu? Beno longuka kusepela na biyekua na beno ya yimpa, beno kukitudila balukanu, mpe beno tula mabanza na beno na mambu yina beno lenda sala kasi ve na yina beno lenda sala ve.

6. Samu na yinki yakele diambu ya nduenga kumanga kulutisa ndilu? Pesa kifuani.

⁶ Muntu yina kemangaka kulutisa ndilu kele muntu yina kezabaka kisika makoki na yandi mesuka. (Bin. 11:2) Kumanga kulutisa ndilu ketindaka yandi na kubongisa makanisi na yandi samu na mambu yina yandi lenda sala. Yau kesala ti yandi tatamana kuvuanda na kiese mpe kusala kisalu ya ngolo. Beto lenda fuanikisa muntu yina kemangaka kulutisa ndilu na shofere yina kena kunata ntomabilu na mongo. Shofere fueti kitisa vitese samu ntomabilu tatamana kumonte. Yakedika yandi kebanda kukuenda malembe malembe, kasi yandi ketatamana kukuenda na ntuala. Mutindu mosi, muntu yina kemangaka kulutisa ndilu kezabaka yinki ntangu yamebonga samu na “kukitisa vitese” samu yandi tatamana kusadila Yehova mpe kusadisa bantu yankaka.—Fil 4:5.

7. Yinki mutindu Barzilai monisaka kikadulu ya kumanga kulutisa ndilu?

⁷ Tala kifuani ya Barzilai, yina vuandaka na bamvula 80 ntangu Ntinu Davidi bokidisaka yandi yandi banda kuvuanda na yinzo ya Ntinu. Lokola Barzilai vuandaka na kikadulu ya kumanga kulutisa ndilu, yandi mangaka diluaku yina ntinu pesaka yandi. Barzilai zabaka ti yandi kele ve na dikoki ya kusala mingi samu yandi pusanaka na bamvula, na yau, na kisika na yandi, Barzilai tindaka ntuenia mosi na nkumbu ya Kimami. (2Sa 19:35-37) Mutindu mosi na Barzilai, bampangi yina mepusana na bamvula kevuandaka na kiese ya kupesa bantuenia diluaku ya kusala.

8. Yinki mutindu Ntinu Davidi monisaka kikadulu ya kumanga kulutisa ndilu na diambu metadila kutunga tempelo?

⁸ Ntinu Davidi diaka pesaka kifuani ya mbote na kikadulu ya kumanga kulutisa ndilu. Na ntima na yandi ya mvimba, yandi zolaka tunga yinzo samu na Yehova. Kasi ntangu Yehova tubilaka yandi ti ntuenia Salomo nde kebaka kiyekua yango, Davidi ndimaka nzengolo ya Yehova mpe yandi pesaka maboko na proje yango na ntima na yandi ya mvimba. (1Bs. 17:4; 22:5) Davidi kukimonaka ve ti yandi nde muntu bongaka samu na kiyekua yango samu Salomo vuandaka ‘ntuenia mpe yandi zabaka mambu mingi ve.’ (1Bs. 29:1) Davidi zabaka ti tempelo lendaka tunguka kaka na lusakumunu ya Yehova, kasi ve samu na mvula to mayele ya muntu yina ketuadisa kisalu yango. Na kulandaka kifuani ya Davidi, bubu yayi  bampangi ya biboba ketatamanaka kuvuanda na vema ata ntangu kiyekua na bau mesoba. Mpe bau mezaba ti Yehova kesakumuna bantuenia yina kena sala kisalu yina basalaka.

9. Yinki mutindu mpangi mosi ya Komite ya Filiale monisaka kikadulu ya kumanga kulutisa ndilu?

⁹ Mpangi Shigeo kele kifuani ya mbote ya bilumbu na beto na diambu metadila kumanga kulutisa ndilu. Na 1976, ntangu yandi kokisaka bamvula 30, baponaka yandi samu yandi sala na Komite ya Filiale. Na 2004 yandi kumaka ntuadisi ya Komite ya Filiale. Na manima yandi bakusaka ti yandi vuandaka diaka na ngolo ve ya nzutu mpe yandi lendaka sala diaka ve kisalu yango mbote kuluta. Yandi sambilaka mingi samu na mambote yina kemonana kana mpangi mosi ya ntuenia mebaka kiyekua yango. Atako yandi vuandaka diaka ve ntuadisi, Shigeo tatamanaka kusala na bumosi na bampangi yankaka ya Komite ya Filiale. Mutindu beto memona yau na bifuani ya Barzilai, Ntinu Davidi, mpe Shigeo, muntu ya kumikitisa mpe yina kemangaka kulutisa ndilu, yandi ketulaka makanisi na yandi na mambu yina bantuenia mezaba, kasi ve na mambu yina bafueti longuka. Yandi ketadilaka bau ve lokola bambanda, kasi lokola bankundi ya kisalu.—Bin. 20:29.

10. Yinki mutindu bampangi ya biboba ketadilaka bantuenia na kimvuka?

¹⁰ Bampangi yina mekuma biboba, ketadilaka bantuenia lokola bakado yina mekatuka na Yehova yina bafueti monisina butondi. Lokola ngolo na bau kena kukita, bampangi yina mekuma biboba kele na butondi samu na bantuenia yina kele na ngolo, kele na makoki, mpe kele pene ya kukokisa bansatu ya kimvuka.

11. Yinki mutindu Ruti 4:13-16 kena kumonisa balusakumunu yina kemonanaka kana biboba kena kundima lusadusu ya bantuenia na butondi nionso?

 ¹¹ Biblia kena kumonisa Naomi lokola kifuani ya mbote ya kiboba yina ndimaka kusadisa na butondi nionso ntuenia mosi. Na ebandeli, Naomi kindisaka bokilo na yandi Ruti yandi vutuka na dibuta na yandi. Kasi, ntangu Ruti kangamaka na Naomi samu bavutuka kintuadi na Beteleme, yandi ndimaka lusadusu ya kukuikama ya Ruti. (Ruti 1:7, 8, 18) Mpe yavuandaka mpenza lusakumunu samu na banketo yango zole! (Tanga Ruti 4:13-16.) Kumikitisa ketinda bampangi ya biboba balanda kifuani ya Naomi.

12. Yinki mutindu ntumua Paulo monisaka butondi?

¹² Ntumua Paulo monisaka butondi na lusadusu yina yandi bakaka. Na kifuani, yandi pesaka matondo samu na lusadusu yina Baklisto ya Filipi tindilaka yandi. (Fil 4:16) Yandi monisaka butondi samu na lusadusu yina Timote pesaka yandi. (Fil 2:19-22) Mpe Paulo pesaka Nzambi matondo samu na bantu yina kuizaka kindisa yandi ntangu bavuandaka nata yandi na buloko na Roma. (Bis. 28:15) Paulo vuandaka muntu ya ngolo yina salaka bavuayaje ya mafunda ya bakilometre samu na kusamuna mpe kukindisa bimvuka. Kasi, yandi vuandaka na kumikitisa mpe yandi ndimaka lusadusu ya bampangi na yandi ya babakala mpe ya banketo.

13. Yinki mutindu biboba kemonisaka butondi na bau samu na bantuenia?

¹³ Biboba, beno lenda monisa butondi na beno samu na bantuenia na kimvuka na beno na mitindu mingi. Kana bazola sadisa beno samu na transpore, kusumba bima, to mambu yankaka ya mfunu, beno ndima lusadusu na bau na butondi nionso. Beno zaba ti lusadusu na bau kele mosi ya mitindu yina kena kumonisa ti Yehova kezolaka beno. Beno lenda kamua samu na kinkundi ya ngolo yina lenda salama. Beno sosa ntangu nionso kusadisa bankundi na beno bapusana penepene ya Yehova, mpe beno zabisa bau mutindu beno kele na kiese ya kumona bantuenia kena kusala ngolo samu na kusadisa kimvuka. Mpe beno sepela kulutisa ntangu samu na kubudila bau masolo metadila luzingu na beno. Kana beno mesala yau, ‘beno kepesa matondo’ na Yehova samu na bantuenia yina yandi bendaka na kimvuka.—Kol. 3:15; Yoa. 6:44; 1Te 5:18.

14. Yinki mutindu Ntinu Davidi monisaka kikadulu ya kukaba?

¹⁴ Kifuani ya Ntinu Davidi kemonisa beto kikadulu yankaka ya mfunu yina biboba fueti monisa—kukaba. Yandi pesaka bima na yandi ya mfunu samu na kupesa maboko na kutunga tempelo. (1Bs. 22:11-16; 29:3, 4) Yandi salaka yau atako yandi zabaka ti tempelo yango kevuanda na nkumbu ya muana na yandi Salomo. Kana beto kele diaka ve na ngolo ya nzutu samu na kupesa maboko na baproje ya kutunga bayinzo ya teokrasi, beto lenda tatamana kupesa maboko na baproje yango na kupesaka makabu na kutadila makoki na beto. Mpe beto lenda sadisa bantuenia babaka mambote na mambu yina beto melonguka bamvula mingi.

15. Yinki makabu ntumua Paulo pesaka Timote?

¹⁵ Beto tadila kifuani ya ntumua Paulo na diambu metadila kukaba. Yandi lombaka Timote kuenda na yandi na kisalu ya misionere, mpe na kukaba nionso, Paulo pesaka ntuenia yango mayele na yandi ya kusamuna mpe kulonga. (Bis. 16:1-3) Formasion ya Paulo sadisaka Timote samu yandi vuanda na makoki ya kusamuna nsangu ya mbote. (1Bk. 4:17) Na ndambu na yandi, Timote sadilaka mayele ya Paulo samu na kupesa bantu yankaka formasion.

16. Samu na yinki Shigeo pesaka bantu yankaka formasion?

 ¹⁶ Bubu yayi biboba kebangaka ve ti bakesadila bau diaka mingi ve kana bamepesa bantuenia formasion ya kusala bisalu yina bavuandaka sala na bimvuka. Na kifuani, banda bamvula mingi, Shigeo, yina beto tubilaka na ebandeli, yandi pesaka formasion na bampangi ya Komite ya Filiale. Yandi salaka yau samu na kupesa maboko na kisalu ya Kimfumu na buala yina yandi vuandaka sadila. Yau salaka ti, na manima na yau, mpangi yina bakaka formasion ya mbote bongaka kusala na kisika na yandi lokola ntuadisi. Shigeo mesala bamvula kuluta 45 na Komite ya Filiale mpe yandi kena kutatamana kusadila mambu yina yandi longukaka samu na kusadisa bampangi ya bantuenia. Yakele lusakumunu kuvuanda na bantu ya mutindu yina na kati ya bisadi ya Nzambi!

17. Na nguizani na Luka 6:38, yinki mambu biboba lenda pesa na bantu yankaka?

¹⁷ Bampangi ya biboba, beno kele kidimbu yina kena kundimisa ti kusadila Yehova na kiminu mpe na kukuikama kele mbote kuluta na luzingu. Na nzila ya bifuani na beno, beno kena kumonisa ti yakele mbote samu na beto kulonguka bansikudukusu ya Biblia mpe kusadila yau na luzingu na beto ya mvimba. Beno mezaba na luzingu na beno mutindu mambu vuandaka salama na ntama, kasi beno kena kumona diaka mfunu ya kusala bansobolo na ntangu yina mebonga. Beno biboba yina mekatuka baka mbotama bosi, beno lenda sadisa bantu yankaka na mitindu mingi; beno lenda zabisa bau mutindu kuzaba Yehova mesadisa beno beno kuma na kiese na luzingu na beno. Bantuenia kesepela kuwa masolo na beno mpe malongi yina beno bakaka. Kana beno kele na ‘kikadulu ya kupesa’ na kusadilaka malongi yina beno bakaka na luzingu samu na kupesa bantu yankaka formasion, Yehova kesakumuna beno mingi.—Tanga Luka 6:38.

18. Yinki mutindu biboba mpe bantuenia lenda pesana lusadusu?

¹⁸ Kana beno biboba beno kena kupusana penepene ya bantuenia, beno kevuanda na dikoki ya kupesana lusadusu. (Bar. 1:12) Konso muntu kele na kima ya mfunu yina bantu yankaka kele na yau ve. Biboba kele na nduenga mpe bamezaba mambu mingi yina babakaka na luzingu na bau. Bantuenia kele na ngolo. Kana ntuenia mpe kiboba kena kusala kintuadi lokola bankundi, bakepesa lokumu na Tata na beto ya nzola yina kele na dizulu mpe bakele lusakumunu samu na kimvuka ya mvimba.