1. D sã n wa kʋʋndẽ, bõe la d tõe n yãk yam n maane?

D SÃ N wa kʋʋndẽ, d tõe n wa maanda rabeem, n tagsdẽ tɩ d pa le tar yõod wʋsg a Zeova nifẽ, wa d bi-bɩɩlmẽ wã ye. Yaa sɩd tɩ d tõeeme n pa le tar pãng wa pĩndã ye. La d tõe n talla yam la minim ning d sẽn paamã n sõng kom-bɩɩsã, tɩ b wa sak n tʋm tʋʋm wʋsg a Zeova siglgã pʋgẽ. Ad kãsem-soab a ye sẽn yeele: “Mam sẽn wa n getẽ tɩ m kʋʋlame n pa le tõe n maan wa pĩndã, m sũur yɩɩ noog wʋsgo, m sẽn bãng tɩ kom-bɩɩs n be n tar minim n tõe n tʋm tʋʋm nins m sẽn da tʋmdã.”

2. Bõe yell la d na n gom sõs-kãngã pʋgẽ?

² Sõsg ning sẽn loogã pʋgẽ, d yãa kom-bɩɩsã sẽn tõe n paam nafa ninsi, b sã n yõg zood sõma ne sẽn kʋʋl-bã. Sõs-kãngã pʋgẽ, d na n yãa zʋg-sõma toor-toor sẽn kʋʋl-bã sẽn tõe n bɩɩse, n tõog n sõng kom-bɩɩsã tɩ naf tigingã tõre. Yaa b sẽn na n bɩɩs sik-m-menga, n sak n deeg tɩ pa bũmba fãa la b tõe n maane, la b yɩ sõm-mitba, la kõatba.

3. Filip rãmb 2:3, 4 wilgdame tɩ sik-m-meng soab manesem yaa wãna? Kiris-ned sã n yaa sik-m-meng soaba, wãn to la rẽ tõe n naf-a?

³ Sẽn kʋʋl-bã segd n talla sik-m-menga, b sã n dat n tõog n sõng kom-bɩɩsã. Sik-m-meng soab getame t’a taabã yɩɩda yẽnda. (Karm-y Filip rãmb 2:3, 4.) Neb nins sẽn kʋʋl n yaa sik-m-mens rãmbã sak n deegame, tɩ tʋʋm-yɛng tõe n tʋma ne manesem buud toor-toore, tɩ fãa zems ne Biiblã noyã, n yaa sõma. Rẽ n so tɩ b pa  baood tɩ nebã fãa maan wa bãmb sẽn da maand to-to pĩndã ye. (Koɛ. 7:10) Baa ne b sẽn tar minim wʋsg n tõe n taas kom-bɩɩsã, b sak n deegame tɩ “dũni-kãngã yɛlã tara toeengo,” la tɩ yaa tɩlɛ tɩ bãmb mengã toeeme, n sak n tʋmd ne manesem-paal masã.—1 Kor. 7:31.

4. Manesem-bʋg la tigims sull yel-gɛtbã tara, tɩ wilgdẽ tɩ b maanda wa Levi nebã?

⁴ Neb nins sẽn kʋʋl n yaa sik-m-mens rãmbã miime tɩ b yʋʋmã sẽn vẽsgdã, b pa le tõe n tʋm wʋsg wa pĩndã ye. Wala makre, tigims sull yel-gɛtbã. B yʋʋmã sã n wa ta 70, b kɩtdame tɩ b toeem tʋʋmde. Woto tõe n yɩɩ toog ne-ba. B sũy ra nooma wʋsgo, b sẽn da paam n gilgd n kaagd b tẽed-n-taasã. Ra yaa tʋʋmd b sẽn nong wʋsgo, n tʋll n ket n tʋmd rẽ ne b sũur fãa. La b sak n deegame tɩ rẽnda b bas tʋʋm-kãng n kõ kom-bɩɩsã. Woto, b rɩkda Levi buudã neb sẽn zĩnd pĩnd wẽndẽ wã togs-n-taare. Levi buudã ned sã n da ta yʋʋm 50, a basda sɛk-roogã pʋgẽ tʋʋma. Ra pa tʋʋm-yɛng bal n da kõt-b sũ-noog ye. B ra maanda b sẽn tõe fãa n sõngd kom-bɩɩsã ne yẽesem, la b get rẽ wa zu-zẽkr bũmbu. (Sõd. 8:25, 26) Rũndã-rũndã me, tigims sull yel-gɛtb nins yʋʋm sẽn ta 70 wã pa le gilgd n kaagd tigimsã ye. La b ket n sõngda tigims nins pʋsẽ b sẽn be wã saam-biisã, la b kengd b raood wʋsgo.

5. A Dan ne a Kate kibarã wilgda tõnd bõe?

 ⁵ D gom saam-biig a Dan yelle. A yɩɩ tigims sull yel-gɛt n kaoos yʋʋm 23. A sẽn wa n tar yʋʋm 70, b kɩtame tɩ yẽ ne a pag a Kate lebg zall so-pakdba. B tagsg yaa wãn ne tʋʋmd ning b sẽn tʋmd masã wã? A Dan yeelame tɩ yẽ pa le tar sẽk wa pĩndã ye. A tʋmda tʋʋm nins b sẽn kõ-a tigingã pʋgẽ wã, n sõngd saam-biisã tɩ b paamd minim n lebgd kãsemb-sõngdba, la a zãmsd neb a taabã b sẽn tõe n moon to-to zãma zĩisẽ, la bãens rotẽ. Sẽn kʋʋl-bã, bãng-y tɩ y kẽesa y sẽkã fãa a Zeova tʋʋmdã pʋgẽ, tɩ y pa maan woto me, bũmb wʋsg n be y sẽn tõe n maan n sõng neb a taabã. Wãn to? Maan-y sũ-noog ne y yɛlã sẽn yaa to-to masã wã, n baood bũmb a taab y sẽn dat n wa maane, la y tagsd bũmb nins y sẽn tõe n maanã yelle, n yɩɩd y sẽn pa tõe n maanã.

6. Bõe yĩng tɩ d segd n sak n deeg tɩ pa bũmba fãa la d tõe n maane? Rɩk-y makre.

⁶ Ned sã n sak n deeg tɩ pa bũmba fãa la a tõe n maane, a yaa sik-m-meng soaba. (Yel. 11:2) A pa baood n na n maan sẽn yɩɩd a pãng ye. Rẽ kɩtdame t’a tʋʋmã womd biisi, la a ket n tar sũ-noog me. D tõe n dɩka ned a woto n mak ne ned sẽn zao montɛɛr n dʋʋd tãnga. Yaa tɩlɛ t’a yãk vɩtɛɛs-rãmbã n booge, n yaool n tõog n dʋ tãngã. Baa ne a kẽnã tʋʋlem sẽn na n boogã, a na n ket n kẽngda taoore. Woto me, ned sẽn sak n deeg tɩ pa bũmba fãa la a tõe n maan mii wakat ning a sẽn segd n toeem tʋʋmde, la a boog a tʋʋmã sẽn na yɩl n ket n wɩngd ne a Zeova tũubu, la a sõngd neb a taabã.—Fili. 4:5.

7. Bõe la a Barzɩlayi maan-yã, tɩ wilgdẽ t’a ra miime tɩ pa bũmba fãa la a tõe maane?

⁷ D ges a Barzɩlayi sẽn kõ mak-sõng ningã, rĩm a Davɩɩd sẽn wa n bool-a t’a wa zĩnd na-yirã. A zãgsame, a sẽn da yaa sik-m-meng soabã yĩnga. A Barzɩlayi ra tara yʋʋm 80. A sẽn da mi tɩ pa bũmba fãa la a tõe n maan a yʋʋmã sẽn vẽsgã yĩngã, a yeelame tɩ yɩta sõma t’a Kimham sẽn da yaa bi-bɩɩgã reeg yẽ zĩiga. (2 Sãm. 19:36-38) Wala a Barzɩlayi, yaa ne sũ-noog la d tẽed-n-taas nins sẽn kʋʋlã sakd n basd tʋʋm kẽer n kõt kom-bɩɩsã.

8. Wẽnd-doogã meeb wɛɛngẽ, bõe la rĩm a Davɩɩd maan-yã, tɩ wilgdẽ t’a ra miime tɩ pa bũmba fãa la a tõe n maane?

⁸ Rĩm a Davɩɩd me wilgame tɩ pa bũmba fãa la a tõe n maan ye. A ra rata ne a sũur fãa n me roog a Zeova yĩnga. La a Zeova sẽn wa n yeel a Davɩɩd tɩ yaa a biig a Salomo n na n me roogã, a saka a Zeova sẽn yeelã n teel tʋʋmdã ne a sũur fãa. (1 Kib. 17:4; 22:5) A Davɩɩd pa tags tɩ yaa yẽ bal n zems ne tʋʋmdã, a sẽn da get t’a Salomo yaa ‘bi-bilfu, n nan pa mi bũmbã’ yĩng ye. (1 Kib. 29:1) A Davɩɩd ra miime tɩ yaa a Zeova sã n ning tʋʋmdã bark la na n tõoge, la pa be ne neb nins sẽn lʋɩt tʋʋmdã taoorã minim la b yʋʋm ye. Wa a Davɩɩde, d tẽed-n-taas nins sẽn kʋʋlã ket n wɩngda ne a Zeova tũubu, baa ne b tʋʋmã sẽn mi n toeemã. B kɩsa sɩd t’a Zeova na n ninga kom-bɩɩs nins sẽn tʋmd tʋʋm nins bãmb sẽn da tʋmd pĩndã barka.

9. Bõe la filiyall a ye taoor lʋɩtb sull ned maan-yã, tɩ wilgdẽ t’a miime tɩ pa bũmba fãa la a tõe n maane?

⁹ D gom saam-biig a Sɩgo yelle. Yẽ  me ra miime tɩ pa bũmba fãa la a tõe n maan ye. A sẽn wa n tar yʋʋm 30, a lebga filiyall taoor lʋɩtb sull neda. Yʋʋm 2004, a lebga filiyallã taoor lʋɩtb sull yel-gɛta. Kaoosg zugẽ, a wa n bãngame t’a pãngã boogame, tɩ kɩt t’a pa le tõe n tʋm tʋʋmdã wʋsg wa pĩndã ye. A pʋʋsa a Zeova, la a tags n ges b sã n pa tõe n yãk bi-bɩɩg t’a reeg yẽ zĩiga, n lebg yel-gɛtã. Baa ne a Sɩgo sẽn pa le yaa yel-gɛtã, a ket n naagda filiyallã taoor lʋɩtb sullã neb n tʋmdẽ. Wala a Barzɩlayi, rĩm a Davɩɩd la saam-biig a Sɩgo kibarã sẽn wilgdã, ned sẽn yaa sik-m-meng soab la sẽn mi tɩ pa bũmba fãa la a tõe n maan pa get kom-bɩɩsã sẽn pa mi bũmb ninsã ye. Yaa b sẽn tõe n maan bũmb ningã la a geta. A na n get-b-la wa a tʋmd-n-taase, la pa wa a wags-n-taas ye.—Yel. 20:29.

10. Sẽn kʋʋl-bã tagsg segd n yɩɩ wãn ne tigingã kom-bɩɩsã?

¹⁰ Sẽn kʋʋl-bã geta kom-bɩɩsã wa kũun sẽn yit a Zeova nengẽ, hal tɩ b sũy noom ne-ba. B pãngã sã n wa boogdẽ, tɩ b neẽ tɩ kom-bɩɩs nins sẽn tar pãngã tʋllame n tʋm tʋʋm kẽer tigingã pʋgẽ, b sũy noomame.

11. Wãn to la Rut 4:13-16 wilgd tɩ sẽn kʋʋl-bã sã n sakd kom-bɩɩsã sõngre, nafd-b lame?

¹¹ Biiblã pʋgẽ, b gomda a Naomi yelle. A sẽn wa n kʋʋlã, a saka bi-bɩɩg sõngre, tɩ yaa mak-sõngo. Sɩngrẽ wã, a Naomi yeela a bi-pag a Rut sẽn da lebg pʋg-kõorã t’a lebg n kuil a nebẽ. La a Rut sẽn kell n pẽdg t’a na n tũ-a lame n kẽng Betlehɛmmã, a Naomi sakame t’a yãag-a, la a ra sõngd-a. (Rut 1:7, 8, 18) Woto sɩd nafa pʋg-kãensã a yiibã fãa.  (Karm-y Rut 4:13-16.) D tẽed-n-taas nins sẽn kʋʋl n yaa sik-m-mens rãmbã rɩkda a Naomi togs-n-taare.

12. Wãn to la tʋm-tʋmd a Poll wilg t’a yaa sõm-mita?

¹² Tʋm-tʋmd a Poll sũur yɩɩ noog ne sõngr ning a sẽn paamã. Wala makre, a pʋʋsa kiris-neb nins sẽn da be Filip tẽngã barka, kũun nins b sẽn tool-a wã yĩnga. (Fili. 4:16) A wilgame t’a sũur yɩɩ noog a sẽn paam t’a Tɩmote sõng-a wã. (Fili. 2:19-22) A Poll pʋʋsa Wẽnnaam barka, a tẽed-n-taasã sẽn wa n keng a raood b sẽn wa n tar-a n debd Rommã. (Tʋʋ. 28:15) A Poll ra tara keelem, n togd soay n kẽnd zĩ-zãrsẽ n moond koɛɛgã, la a kengd tigimsã neb raoodo. La baa ne rẽ, a ra sikda a meng n sakd a tẽed-n-taasã sõngre.—Efɛ. 1:15, 16.

13. Wãn to la sẽn kʋʋl-bã tõe n wilg kom-bɩɩsã tɩ b sũy nooma ne-ba?

¹³ Yãmb a neb nins sẽn kʋʋlã, bãng-y tɩ bũmb toor-toor n be y sẽn tõe n maan n wilg y tigingã kom-bɩɩsã tɩ y sũy nooma ne-ba. B sã n wa rat n sõng yãmb bɩ y sake. Wala makre, y sã n wa rat n kẽng zĩig tɩ b tʋll n sõng-y tɩ y kẽnge, wall n sõng-y ne teed raabo, bɩ ne tʋʋm a taaba. Ges-y b sõngrã wa bũmb a Zeova sẽn tũnugd ne n na n wilg t’a nong-y lame. Woto tõe n kɩtame me, tɩ y wa paam n lebg b zo-rãmb hakɩɩka. Sẽn paase, modg-y n sõng-y y zo-rãmbã tɩ b paam zood sõma ne a Zeova. Togsd-y-b y sũur sẽn noom to-to, y sẽn ne tɩ kom-bɩɩsã modgdame n na n wa tõog n tʋm tʋʋm wʋsg tigingã pʋgẽ wã. Baood-y sẽk n sõsd ne-ba, n togsd-b yɛl nins yãmb sẽn yã y vɩɩmã pʋgẽ wã. Y sã n maand woto, y wilgda a Zeova “tɩ y yaa sõm-mitba,” a sẽn kɩt tɩ y tar kom-bɩɩs wʋsg tigingã pʋgẽ wã yĩnga.—Kol. 3:15; Zã 6:44; 1 Tes. 5:18.

14. Wãn to la rĩm a Davɩɩd wilg t’a yaa kõata?

¹⁴ Rĩm a Davɩɩd kibarã pʋgẽ, d yãta zʋg-sõng a to sẽn kʋʋl-bã sẽn segd n bɩɩse. Yaa b sẽn na n yɩ kõatba. A Davɩɩd yãka a mengã laogo, n na n teel wẽnd-doogã meebã. (1 Kib. 22:11-16; 29:3, 4) A maana rẽ, baa ne b sẽn da na n wa bool wẽnd-doogã t’a Salomo wẽnd-doogã. D sã n wa pa le tar pãng n tõe n sõngd n met siglgã roto, d tõe n ket n kõta ligd wa d sẽn tõe tɛka, sẽn na yɩl n teel tʋʋmdã. Sẽn paase, d tõe n sõnga kom-bɩɩsã tɩ b rɩ minimã d sẽn paam yʋʋm wʋsg pʋgẽ wã yõodo.

15. Bõe la tʋm-tʋmd a Poll zãms a Tɩmote, tɩ wilgdẽ t’a ra yaa kõata?

¹⁵ D gom tʋm-tʋmd a Poll me sẽn kõ mak-sõng ningã yelle. A boola a Tɩmote sẽn da yaa bi-bɩɩgã t’a wa naag-a misioneer tʋʋmdã pʋgẽ. Sẽn paase, a wilg-a-la a sẽn tõe n moon koɛɛgã la a zãms nebã to-to. (Tʋʋ. 16:1-3) A Poll sẽn zãms a Tɩmote wã sõng-a lame t’a wa tõog n moond koe-noogã sõma. (1 Kor. 4:17) A Tɩmote me ra zãmsda nebã wa a Poll sẽn zãms yẽ to-to wã.

16. Bõe yĩng t’a Sɩgo sõngd neb a taab tɩ b paamd minim?

¹⁶ Wa a Polle, d tẽed-n-taas nins sẽn kʋʋlã pa maand rabeem, n tagsdẽ tɩ b sã n zãms kom-bɩɩsã tʋʋm nins bãmb sẽn zoe n tʋmd tigingã pʋgẽ wã, bãmb mengã pa na n le wa tar yõod a Zeova siglgã pʋgẽ ye. Wala makre, saam-biig a Sɩgo yell d sẽn zoe n gomã sõnga kom-bɩɩs sẽn naag filiyallã taoor lʋɩtb sull nebã tɩ b paam minim. A maana  woto, n na n sõng tɩ Rĩungã tʋʋmd paam pãng tẽng ning pʋgẽ a sẽn be wã. Woto kɩtame tɩ wakatã sẽn wa n ta wã, b paama saam-biig sẽn tar minim, t’a ledg a zĩigẽ n lebg filiyallã taoor lʋɩtb sull yel-gɛta. Sẽn yɩɩd yʋʋm 45 la woto a Sɩgo sẽn yaa filiyallã taoor lʋɩtb sull neda, la a ket n tara a minimã n sõngd kom-bɩɩsã. Saam-biis nins sẽn maand wa a Sɩgo wã sɩd nafda a Zeova nin-buiidã hal wʋsgo.

17. Sẽn zems ne Luk 6:38 wã, wãn to la sẽn kʋʋl-bã tõe n sõng neb a taabã?

¹⁷ Yãmb a saam-biis la saam-bi-pogs nins sẽn kʋʋlã yaa kaset sẽn wilgd vẽeneg tɩ ned sã n tũud a Zeova ne tẽeb la ne a sũur fãa, rẽ la a vɩɩmã na n tall barka. Ne y mak-sõngã, y wilgdame tɩ sẽn yaa sõma n yɩɩd yaa d sẽn na n bao n bãng Biiblã noyã la a saglsã, la d tũ. Yãmb mengã maana kaset ne a Zeova siglgã sẽn da tʋmd a tʋʋmã to-to pĩndã. La y sakame n toeeme, n na n tũ yɛlã sẽn yaa to-to masã wã. Yãmb a neb nins sẽn kʋʋle, n deeg lisg tɩ nan pa kaoosã me tara y sẽn tõe n maan n sõng kom-bɩɩsã. Y tõe n togsa kom-bɩɩsã y sũur sẽn noom to-to, y sẽn paam n bãng a Zeova y kʋʋlem wakatã. B sã n kelgd yãmb sẽn togsd-b yɛl nins y sẽn yã y vɩɩmã pʋgẽ wã, la yam ning y sẽn dɩk rẽ pʋgẽ wã, b sũy na n yɩɩ noogo. Y sã n “nong n kõtẽ,” n tũnugd ne bũmb nins y sẽn bãng y vɩɩmã pʋgẽ wã n sõngd y taabã, a Zeova na n ning-y-la bark wʋsgo.—Karm-y Luk 6:38.

18. Wãn to la kom-bɩɩsã ne sẽn kʋʋl-bã tõe n sõng taab tɩ naf b ned kam fãa?

¹⁸ Yãmb a neb nins sẽn kʋʋlã, y sã n nong n pẽnegd kom-bɩɩsã, y na n tõog n kenga taab tẽebo. (Rom. 1:12) Ned fãa tara bũmb sẽn tar yõod wʋsg a to wã sẽn pa tare. Sẽn kʋʋl-bã tara yam la minim b sẽn paam yʋʋm wʋsg pʋgẽ. Kom-bɩɩsã me tara pãnga, la keelem. Kom-bɩɩsã ne sẽn kʋʋl-bã sã n naagd taab n tʋmd wa zo-rãmba, kɩtdame tɩ d saasẽ Ba wã yʋʋr paamd pẽgre, tɩ tigingã me paamd barka.