1. Ka kwagh u dedoo u nyi se fatyô u tsuan ser se er shighe u se bee iyol laa?

SHIGHE u se bee iyol yô, alaghga ishima ia za se iyol sha ci u se lu henen ser se kera lu Yehova a iwasen er yange se lu a bee iyol ga ve se lu un a iwasen la ga. Shighe u se bee yô, ka mimi, alaghga se kera lu a agee kpishi er yange se lu a mi la ga, kpa se fatyô u eren kwagh a kwaghfan man mfe u se zua a mi la sha u wasen mba ve lu agumaior la, sha er vea lu nongo u Yehova a iwasen kpishi, shi vea lumun u eren ityom igen kpaa yô. Anmgbian ugen u a er tom u ortamen ica i gbe yô kaa ér, “Yange m va kaven ken iyol yam mer m kera ngu a agee a eren tom wam u ken tiônnongo kpoghuloo er ngise m er la ga yô, m sugh Yehova er tiônnongo wase lu a agumaior a yange kuma u eren tom shon yô.”

2. Ka nyi se lu timen sha mi ken ngeren nee?

² Ngeren u se sember timen sha mi la pase er mba ve lu agumaior la ka vea ya ijende a mba ve bee iyol la ve, kwagh la a wase ve yô. Ken ngeren ne, se lu nengen er mbabeenyol ka vea hide a iyol ijime shi vea eren kwagh akuma akuma, shi vea wuese Yehova sha kwagh u agumaior, shi vea naan kwagh wuee ve, kwagh la a wase ve u eren kwagh vea agumaior, nahan hanma or ken tiônnongo cii i saan nan iyol yô.

3. Mbafilipi 2:3, 4 tese ér iyolhiden ijime ka nyi, man ieren la i fatyô u wasen Orkristu nena?

³ Saa anmgbianev mba ve bee iyol la vea hide a iyol ijime ve, vea wase mba ve lu agumaior la ye. Or u nan hide a iyol ijime yô, nan nengen mbagenev ér ve hemba nan.  (Ôr Mbafilipi 2:3, 4.) Mbaganeden mba ve tesen ér ve hide a iyol ve ijime la kav er ashighe agen kpishi Ruamabera ka a tese igbenda kposo kposo i a fatyô u eren ma kwagh kuren vough yô. Sha nahan yô, mba veren ishima ér saa hanma or nana eren kwagh vough er yange ve eren la ga. (Orpa. 7:10) Er ve hen akaa a injaa kpishi a vea fatyô u tesen kov u ken ijime nahan kpa, ve nenge ér “mlu u tar ne ngu geman,” nahan a gba hange hange u vea hen igbenda i he i eren akaa.—1 Kor. 7:31.

4. Mbatamen mba sôron atôônanongo ka ve tese ieren i Mbalevi lu a mi la nena?

⁴ Mbaganden mba ve hide a iyol ve ijime yô fa er ve kera lu a agee a eren tom kpishi er yange ve er la ga yô. Nenge ase ikyav sha kwagh u mbatamen asev mba sôron atôônanongo. Ka vea nyôron anyom 70 yô, i kaa a ve ér ve hii u eren tom ugen. Shighe u kwagh a lu nahan yô, alaghga a taver ve. Sha ci u yange i saan ve iyol kpishi u wasen anmgbianev vev. Yange tom la doo ve u eren kpishi je yô, er ve va hii tom ugen nahan je kpa, ka i sar ve kpishi u hiden za eren u. Kpa ve nenge ér guda agumaior a er tom shon. Sha nahan yô, ieren ve ne zua sha i Mbalevi ken tar u Iserael sha ayange a tsuaa la. Yange vea nyôron anyom 50 yô, i gba u vea de u eren tom u ken tabernakel. Yange i saan Mbalevi mba been iyol mbara iyol u eren nyityô tom u i gbe u vea cii. Ityom igen i yange ve hide ve eren la i wase ve kpishi u eren kwagh u ve fetyô la cii, shi suen mba ve lu agumaior la.  (Num. 8:25, 26) Nyian ne, mbatamen mba sôron atôônanongo ka vea nyôron anyom 70 yô, ve de u zenden sôron atôônanongo kpishi, kpa ve gema ve wasen atôônanongo a ve lu her la kpohguloo, shi ve taver anmgbianev asema.

5. U hen nyi ken ikyav i Dan man Katie ve ver laa?

⁵ Nenge ase ikyav sha kwagh u anmgbian ugen, iti na ér Dan. Yange er tom u ortamen u sôron atôônanongo kuma anyom 23. Yange Dan va nyer anyom 70 yô, i kaa a na ér un kua kwase na ve hide ve eren tom u ikpur pania. Mba eren tom u i ne ve hengen ne nena? Dan kaa ér un hemba ngeen a tom hegen cii! Ka a eren ityom i ken tiônnongo, shi a wasen anmgbianev mba nomso ér ve kuma u lun mbashiren tiônnongo, shi a tesen mbagen igbenda i pasen kwagh hen ugeri mba vesen kua ken upurusu. Ne mbabeenyol, nea lu eren tom u pasen kwagh hanma shighe la shin nea lu eren u ga kpa, ne fatyô u wasen mbagenev, er ne fetyô la cii. Ne er nan ve ne wase ve? Nôngon nen mlu u ne nyer ker hegen ne a hoghol ne. Tsua nen akaa a dedoo a he, a ne er yô. Shi hemba veren nen ishima sha kwagh u ne nenge ner ne fatyô u eren la, i de lu sha u agee a en a kom u eren ga la ga.

6. Doo u se eren kwagh akuma akuma sha ci u nyi? Tese ikyav.

⁶ Or u eren kwagh akuma akuma nan veren ishima ér nana er kwagh i hemba kwagh u agee a nan a kom u eren la ga. Nahan a saan nan iyol shi nana za hemen u eren tom kpoghuloo. Se fatyô u tôôn or u eren kwagh akuma akuma karen sha deraba u a lu nahan mato kôndon igyungu yô. Ka i gba u deraba la nana hide a wa igia i panden mato ayem, sha er nana za hemen u kôndon igyungu yô. Ka keng nana seer panden mato la ayem, kpa nana lu zan ken hemen her. Or u eren kwagh a akuma akuma kpa kape ka nan fa shighe u nana pande ayem, nana tôô shighe nana hen igbenda i he i eren akaa, sha er nana za hemen u eren Yehova tom shi wasen mbagenev je la.—Fil. 4:5.

7. Ka nyi i tese ér Barshilai yange eren kwagh akuma akuma?

⁷ Hen sha ikyav i Barshilai. Yange lu anyom 80 shighe u Tor Davidi kaa a na ér a va lu hen ya u tor la. Barshilai u eren kwagh akuma akuma la venda kwagh u dedoo u tor soo u eren un la. Er Barshilai fa ér un ngu a agee a eren tom kpishi ga yô, a kaa ér Kimham, u lu a bee iyol ga la a za sha ityough nagh. (2 Sam. 19:35-37) Nyian ne, anmgbianev mba ve bee iyol la kpa a saan ve iyol u nan ian ér agumaior a er Yehova tom, er Barshilai nahan.

8. Shighe u Davidi soo u maan tempel la, yange tese ér un eren kwagh akuma akuma nena?

⁸ Tor Davidi kpa yange ver ikyav i dedoo sha gbaa u eren kwagh akuma akuma la. Yange sar un kpishi u maan Yehova iyou. Kpa Yehova kaa a na ér ka Solomon u a lu wanye la una er tom la ye. Nahan kpa Davidi lumun a kwagh u Yehova tsua la. Yange sue tom la er fatyô la cii sha u kohol akaa a va maan tempel a mi. (1 Kron. 17:4; 22:5) Davidi yange nenge ér una hemba eren tom la sha inja a Solomon, sha ci u Solomon lu “wanye” shi mfe na yina yum ga. (1 Kron. 29:1) Yange fa dedoo je ér a maa tempel la sha ci u Yehova una sue tom la, a lu sha anyom man mfe u mba vea hemen u la ga. Nyian kpa, mbabeenyol ka ve za hemen u eren tom her kpoghuloo sha ci u Yehova, er Davidi nahan, ka a va musan ve tom je kpaa. Shi ka ve fa dedoo je ér Yehova una sue agumaior a a lu eren tom u yange ve er kpoghuloo la.

9. Anmgbian ugen ken Kômatii u Nengen sha Branci er nyi u tesen ér eren kwagh akuma akuma?

 ⁹ Sha ayange a ase ne kpa anmgbian ugen ver ikyav i eren kwagh akuma akuma la, iti na ér Shigeo. Ken inyom i 1976, shighe u lu anyom 30 la, i tsua un ér a lu ken Kômatii u Nengen sha Branci. Ken inyom i 2004 la, a hingir ortamen u wasen Kômatii u Nengen sha Branci la. Shighe karen yô, a mase kaven er un kera lu a agee a yange un lu a mi ve, un er tom sha shighe vough la ga yô. Er Shigeo a kera lu ortamen u wasen Kômatii u Nengen sha Branci hegen ga nahan kpa, ngu eren tom vea mbagenev mba ve lu ken Kômatii u Nengen sha Branci la her. Er ikyav i Barshalai man i Tor Davidi kua i Shigeo la i tese nahan, or u nan hide a iyol ijime shi nan eren kwagh akuma akuma nan nengen ér mfe u agumaior la yina yum ga, kpa ka nan hemba veren ishima sha agee a ve lu a mi la. Nan nengen ve ér mba keren u hemban nan ga, kpa ér ka mbaeren tom a nan imôngo.—Anz. 20:29.

10. Doo u mba ve bee iyol la vea nengen agumaior a ken tiônnongo nena?

¹⁰ Mba ve bee iyol la ka ve nenge mba ve lu agumaior la ér ka iyua i Yehova a ne yô, nahan ka ve wuese un sha kwagh la. Mba ve bee iyol la ka vea kera lu a agee a eren tom ve kpishi ga yô, ve wuese Yehova er agumaior a a lu a gbong gbong la a kegh iyol u eren tom shon sha ci u tiônnongo, shi ve lu a agee a eren u kpaa yô.

11. Rutu 4:13-16 tese ér, mba ve bee iyol la ka vea lumun iwasen i agumaior a iwuese yô, nyi i due kere?

¹¹ Se fatyô u nengen ikyav i dedoo hen Naomi u Bibilo i ôr kwagh na la. Noami lu kwase u been iyol u yange lumun iwasen i gumkwase ugen a iwuese yô. Sha hiihii  la, Naomi kaa a Rutu, kwase u wan na kpe undu la ér a hide a yem hen ior nav. Kpa Rutu venda u undun Naomi, a yem vea Naomi ken Betelehem, nahan saan Naomi iyol kpishi er Rutu hide vea na yô, shi lumun iwasen na. (Rutu 1:7, 8, 18) Kwagh ne na yô, kasev mba uhar mban zua a iveren kpen kpen! (Ôr Rutu 4:13-16.) Mbabeenyol mba ve hide a iyol ijime la mba dondon ikyav i Naomi.

12. Paulu yange wuese iwasen i anmgbianev nena?

¹² Apostoli Paulu yange wuese er anmgbianev wase un yô. U tesen ikyav yô, yange sugh Mbakristu mba ken Filipi sha uiyua mba ve tindi i za na un la. (Fil. 4:16) Shi yange wuese er Timoteu wase un kpishi yô. (Fil. 2:19-22) Paulu shi sugh Aôndo zum u mbagenev va u va taver un ishima shighe u i lu yemen a na uikyangen ken Roma la. (Aer. 28:15) Paulu yange lu a gbong gbong iyol shi zende ukilomita dubu imôngo; lu zenden pasen kwagh shi taver atôônanongo asema. Kpa yange hide a iyol ijime, shi lumun iwasen i anmgianev lu nan un la.

13. Mbaganden vea fatyô u wuese Yehova sha kwagh u agumaior nena?

¹³ Ne mbaganden, ne fatyô u wuese Yehova sha kwagh u agumaior a ken tiônnongo wen sha igbenda kpishi. Aluer ve soo u wasen ne sha kwaghhendan, shin sha u za yamen ne akaa ken kasua, shin sha akaa agen a kwagh a gbe ne a mi yô, lumun nen iwasen ve la a iwuese. Umbur nen ner iwasen ve la ka gbenda ugen u Yehova a lu tesen ne dooshima yô. Mba ve wasen ne la vea fatyô u hingir azende a en. Tese nen ner sar ne u azende a en a a lu agumaior la a seer vesen ken jijingi. Pasen nen ve hanma shighe er ka i saan ne iyol u nengen er ve lu nôngon kpoghuloo sha u vea er tiônnongo tom sha gbenda u vesen yô. Shi lumun nen u tôôn shighe pasen ve akaa a a er ne ken uma wen yô. Aluer ne mba eren nahan yô, ne mba “sughun” Yehova er a arugh agumaior a ve a ve ken tiônnongo yô.—Kol. 3:15; Yoh. 6:44; 1 Tes. 5:18.

14. Ka nyi i tese ér Tor Davidi yange naan kwagh wueele?

¹⁴ Tor Davidi yange ver ikyav i dedoo sha ieren i injaa i i gbe u mbaganden vea tesen yô, ka ieren i nan kwagh wuee la. Yange na inyaregh kpishi kua akaa a injaa agen sha ci u suen tom u maan tempel, shin er lu u wan na Solomon una va ya icivir sha tom la nahan kpaa. (1 Kron. 22:11-16; 29:3, 4) Shighe u se kera lu a agee a eren tom u maan kwagh ken nongo u Yehova ga yô, se fatyô u hiden suen ityom ne sha u eren iyua sha inyaregh ki se fetyô u nan la cii. Shi se fatyô u tesen mba ve lu agumaior la akaa a se hen ken anyom a se er tom la cii.

15. Ka akaa a injaa a nyi Paulu yange tese Timoteu?

¹⁵ Hen sha ikyav i dedoo i apostoli Paulu kpa yange ver sha gbaa u nan kwagh wuee la. Yange kaa a Timoteu ér a kohol un vea er tom u mishen. Nahan Paulu tese Timoteu u lu gumor la igbenda i yange pasen kwagh shi tesen la cii. (Aer. 16:1-3) Ityesen i Paulu la na yô, Timoteu fa u pasen kwagh shi tesen ior tsembelee. (1 Kor. 4:17) Timoteu di hide tsaase mbagenev sha akaa a Paulu tese un la.

16. Shigeo yange lu tesen mbagenev sha ci u nyi?

¹⁶ Nyian kpa, mbaganden mba cian ér, aluer ve tese agumaior akaa a yange ve eren ken tiônnongo la yô, vea kera gba kwagh ga ze. U tesen ikyav yô, Shigeo u se vande ôron kwagh na la, yange tese mbagenev mba i sember tsuan ve u lun ken Kômatii u Nengen sha Branci la, anyom kar imôngo. Yange er kwagh ne sha u suen tom u Tartor ken tar u a lu eren Yehova tom ker la. Nahan, yange  va kera lun a agee a eren tom u ortamen u wasen Kômatii u Nengen sha Branci la ga yô, anmgbian ugen lu, u nana er tom shon yô, sha ci u vande tesen nan tsembelee. Shigeo tsa ken Kômatii u Nengen sha Branci la hemba anyom 45 hegen, kpa ngu tesen mbahev ken kômatii la akaa a a fe la her. Sha kpôô yô, anmgbianev er Shigeo nahan mba wasen nongoior u Yehova kpen kpen!

17. Luka 6:38 tese ér ka nyi mbaganden vea fatyô u nan mbageneve?

¹⁷ Ne anmgbianev mba ne bee iyol la ne mba tesen er u civir Yehova a jighigh u nan man sha mimi la i lu kwagh u hemban doon u or a er a uma u nan yô. Ne mba tesen sha ieren yen ner, doo u se henen akaawan a Bibilo shi se dondon a ken uma wase. Ne fa er tsuaa la i eren akaa yô, kpa shi ne nenge er i gbe u ne hen u eren akaa shon sha igbenda i he yô. Ne mbaganden mba i sember eren ne batisema la kpa igbenda ngi kpishi i ne fatyô u nan mbagenev kwagh yô. Ne fatyô u pasen ve er ne ker u fan Yehova ve i saan ne iyol ken uma wen hegen yô. A doo mba ve lu agumaior la u ungwan akaa a a er ne ken uma wen, man akaa a ne hen ken a la kpaa. Aluer ne mba ‘nan mbagenev kwagh’ sha u tesen ve akaa a ne hen ken uma wen la yô, Yehova una na ne iveren kpishi.—Ôr Luka 6:38.

18. Mbaganden vea fatyô u wasen agumaior nena, man agumaior di aa wase ve nena?

¹⁸ Aluer ne mbaganden ne mba lun vea mba ve lu agumaior la kôôsôô yô, ne fatyô u wasen ve, shi ve kpa vea wase ne. (Rom. 1:12) Ne mba a akaa a injaa agen a ve ve lu a mi ga yô, ve di kpa mba a agen a ne ne lu a mi ga yô. Mbaganden mba a kwaghfan man mfe sha akaa a ve hen ken uma ve yô. Agumaior di nga a gbong gbong shin agee iyol. Mbaganden man agumaior ka vea ya ijende shi va eren kwagh imôngo yô, ve cii ve va Ter wase u sha u se doo un ishima la a icivir, shi ve na i saan hanma or ken tiônnongo iyol.