1. Kumbi ndi vinthu wuli vo tingachita asani tikota?

ASANI tikota tingafipa mtima kuti Yehova watigwiriskiyengi ntchitu ukongwa cha nge mo ve nge kali. Chinanga kuti sonu nthazi zamala, tingagwiriskiya ntchitu zeru zidu kweniso malusu ngo tasambira kuti tiwovyi achinyamata kuti gulu laku Yehova liŵagwiriskiyengi ntchitu mwakukwana kweniso kuti apaskiki mauteŵeti nganyaki. Venivi vikoliyana ndi vo mura munyaki yo wanguteŵete kwa nyengu yitali wangukamba. Iyu wanguti: “Ndati ndawona kuti ndayamba kutondeka kuchita vinthu vinyaki chifukwa chakukota, ndingukondwa kuziŵa kuti mumpingu mwe abali achinyamata akwenere wo angato malu ngangu.”

2. Kumbi tikambiskanengenji mu nkhani iyi?

² Mu nkhani yajumpha, tingukambiskana mo achinyamata ayanduliya asani aja mabwezi nga akukota. Mu nkhani iyi, tiwonengi mo kujiyuyuwa, kuziŵa vo munthu wangafiska cha kuchita, kuwonga kweniso kupaska, kungawovye akukota kugwira ntchitu limoza ndi achinyamata, vo vingachitiska kuti mpingu wosi uyanduwengi.

3. Mwakukoliyana ndi Afilipi 2:3, 4, kumbi kujiyuyuwa nkhuchitanji, nanga kungamuwovya wuli Mkhristu?

³ Akukota akhumbika kuja akujiyuyuwa kuti awovyengi achinyamata. Munthu wakujiyuyuwa, wawona kuti anyaki atimuluska. (Ŵerengani Afilipi 2:3, 4.) Akukota wo alongo jalidu lenili, aziŵa kuti pe fundu zinandi za mu Malemba zo tingazigwiriskiya ntchitu pavakuchitika vakupambanapambana. Mwaviyo, yiwu alindizga cha kuti munthu weyosi wachitengi vinthu nge mo yiwu achitiyanga kuvuli. (Waku. 7:10) Chinanga kuti akukota  aziŵa vinandi vakuti angasambiza achinyamata, kweni yiwu aziŵa kuti “vakuchitika va pacharu ichi visintha” ndipu angachita umampha kusambira nthowa zasonu zakuchitiya vinthu.—1 Akori. 7:31.

4. Kumbi akuwonere madera, alongo wuli mtima wakuyanana ndi wo Alevi ŵenga nawu?

⁴ Akukota wo mbakujiyuyuwa aziŵa kuti asani akota, angachita vinandi cha nge mo achitiyanga kali. Mwakuyeruzgiyapu, tiyeni tikambiskani vakuwoniyapu va akuwonere madera. Asani yiwu afika vyaka 70, apempheka kuti achiti uteŵeti unyaki. Venivi vingaŵa vakusuzga. Yiwu akondwanga kuteŵete abali ndi azichi ŵawu. Yiwu awuyanjanga uteŵeti wenuwu ndipu akhumbisiska kulutirizga kuchita uteŵeti wenuwu. Kweni aziŵa kuti achinyamata ndiwu akhumbika kuchita uteŵeti wo yiwu achitanga. Mwaviyo, yiwu alongo mtima wakuyanana ndi wo Alevi ŵenga nawu mu nyengu ya Ayisirayeli, wo akhumbikanga kuleka kuteŵete pa chihema asani afika vyaka 50. Alevi ŵenaŵa akondwanga mbwenu kwambula kutoliyaku kanthu za uteŵeti wo achitanga pa nyengu yo. Yiwu awuchitanga ndi mtima wosi uteŵeti wawu wasonu ndipu achitanga vosi vo angafiska kuti awovyi achinyamata. (Nume. 8:25, 26) Chinanga kuti wo ateŵetiyanga nge akuwonere madera kali pasonu panu ateŵete mipingu yinandi cha, kweni atovya ukongwa mumpingu wo ateŵete.

5. Kumbi musambiranji kwaku Dan ndi Katie?

⁵ Tiyeni tikambiskani chakuwoniyapu cha mubali Dan, yo wanguteŵete nge wakuwonere dera kwa vyaka 23. Dan wati wakwaniska vyaka 70, iyu ndi muwolu waki Katie, anguŵakambiya kuti akateŵetiyengi nge apayiniya apade. Kumbi  yiwu achita wuli uteŵeti wawu wasonu? Mubali Dan wangukamba kuti sonu watangwanika ukongwa kuluska kali! Iyu waphwere maudindu nganyaki mumpingu, watovya abali kuti afiski kuja ateŵeti akovya kweniso wasambiza ŵanthu anyaki mo angapharazgiya ku malu ngo kusanirika ŵanthu anandi ndipuso kujeri. Yimwi akukota, kwali muchita uteŵeti wanyengu zosi pamwenga cha, mungachita vinandi kuti muwovyi ŵanthu anyaki. Kumbi mungachita wuli venivi? Mukondwengi ndi mo vinthu viliri pasonu panu, mujiŵikiyengi vilatu vasonu, ndipuso muŵikengi maŵanaŵanu pa vo mungafiska kuchita, mumalu mwa vinthu vo mungafiska cha.

6. Ntchifukwa wuli tikhumbika kuziŵa kuti pe vinthu vinyaki vo tingafiska cha? Kambani chakuyeruzgiyapu.

⁶ Munthu wakujiyuyuwa waziŵa vo wangafiska ndi vo wangafiska cha kuchita. (Nthanthi 11:2) Venivi vitimuwovya kuziŵa mo wawone vinthu vo wangatondeka kufiska. Asani vaŵa viyo, iyu wakondwa ndipu walutirizga kuchita vinandi pakuteŵete Yehova. Munthu yo waziŵa kuti pe vinthu vinyaki vo wangafiska cha kuchita, tingamuyeruzgiya ndi dilayiva yo wakwera phiri ndi galimotu. Kuti walutirizgi kukwera phiri, wakhumbika kusinthiya galimotu yaki kuti yije mugiya yimana. Mbuneneska kuti wayendesengi kamanakamana, kweni walutirizgengi mbwenu ulendu waki. Mwakuyanana ŵaka, munthu yo waziŵa kuti pe vinthu vinyaki vo wangafiska cha kuchita, waziŵa nyengu yo “wangasinthiya mugiya yimana” ndi chilatu chakuti walutirizgi kuchita phamphu pakuteŵete Yehova ndi kovya ŵanthu anyaki.—Afi. 4:5.

7. Kumbi Barizilayi wangulongo wuli kuti pe vinthu vinyaki vo wangafiska cha kuchita?

⁷ Ŵanaŵaniyani chakuwoniyapu chaku Barizilayi yo wenga ndi vyaka 80, pa nyengu yo Fumu Davidi yingumudana kuti wakajengi mu nyumba yachifumu. Chifukwa chakuti Barizilayi waziŵanga vo wangafiska cha kuchita, wangukana kuluta. Barizilayi waziŵanga kuti wangachita vinandi cha chifukwa chakuti wenga wakukota. Mwaviyo, wangupereka Chimuhamu yo wenga wachinyamata kuti waluti mumalu mwaki. (2 Samu. 19:35-37) Mwakuyanana ndi Barizilayi, abali akukota akondwa kupaska achinyamata mwaŵi wakuchita mauteŵeti ngo yiwu achitanga.

8. Kumbi Fumu Davidi yingulongo wuli kuti yaziŵanga vo yingafiska cha kuchita pa nyengu yo yakhumbanga kuzenga nyumba yakusopiyamu?

⁸ Fumu Davidi nayu, yikulongo chakuwoniyapu chamampha ukongwa pa nkhani ya vinthu vo munthu wangafiska cha kuchita. Iyu wakhumbisiskanga kumuzenge nyumba Yehova. Kweni Yehova wati wamukambiya kuti ntchitu yeniyi yapaskika kwaku Solomoni yo wenga wachinyamata, Davidi wanguzomereza vo Yehova wangusankha ndipu wanguwovya ndi mtima wosi pa ntchitu yeniyi. (1 Mbiri 17:4; 22:5) Davidi wanguŵanaŵanapu cha kuti watingi wawuchitengi umampha ukongwa uteŵeti wenuwu chifukwa chakuti Solomoni wenga “munamana kweniso waziŵa vinandi cha.” (1 Mbiri 29:1) Davidi waziŵanga kuti ntchitu yakuzenga yatingi yiyendengi umampha chifukwa cha msinkhu pamwenga kuziŵa vinthu kwaku wo alongozga cha kweni chifukwa chakuti Yehova wayitumbika. Mwakuyanana ndi Davidi, akukota mazuŵa nganu alutirizga kuchita phamphu pakuteŵete Yehova chinanga mphanyengu yo uteŵeti wawu wasintha. Ndipu yiwu aziŵa kuti Yehova waŵatumbikengi achinyamata wo achita ntchitu zo yiwu achitanga pakwamba.

9. Kumbi mubali munyaki wa mu Komiti ya Nthambi, wangulongo wuli kuti pe vinthu vinyaki vo wangafiska cha kuchita?

⁹ Chakuwoniyapu cha mazuŵa nganu pa nkhani yakuziŵa vo munthu ungafiska cha kuchita ndi mubali Shigeo. Mu 1976, pa nyengu yo wenga ndi vyaka 30, wangusankhika kuti wateŵetiyengi mu Komiti ya Nthambi. Mu 2004, wangusankhika kuti waje wakukumaniska Komiti ya Nthambi. Pavuli paki, wanguziŵa kuti nthazi zayamba kumala chifukwa chakukota  ndipu wangagwira umampha cha ntchitu yo wachitanga. Iyu wanguyipemphere nkhani yeniyi ndipu wanguŵanaŵaniyapu kuti vingaŵa umampha kuti wachinyamata ndiyu wato udindu waki. Chinanga kuti pasonu panu ngwakukumaniska so cha, Shigeo walutirizga kuteŵete mwakukoliyana ndi abali anyaki a mu Komiti ya Nthambi. Nge mo tawone ndi Barizilayi, Fumu Davidi kweniso Shigeo, munthu yo ngwakujiyuyuwa kweniso yo waziŵa vo wangafiska cha kuchita, waŵanaŵaniya vo achinyamata aleka kuziŵa cha kweni nthazi zawu. Iyu waŵawonengi nge arwani ŵaki cha kweni nge a ntchitu anyaki.—Nthanthi 20:29.

10. Kumbi akukota atiŵawona wuli achinyamata mumpingu?

¹⁰ Akukota awona achinyamata nge mphasu yakutuliya kwaku Yehova ndipu awonga vo yiwu achita. Po nthazi zawu zimala, akukota awonga kuti achinyamata mbakukhumbisisa ndipuso afiska kugwira ntchitu ndi kuteŵete mumpingu.

11. Kumbi lemba la Ruti 4:13-16, lilongo wuli kuti akukota ayanduwa asani awonga chovyu chakutuliya kwa achinyamata?

¹¹ Mu Bayibolu, Nawomi ntchakuwoniyapu chamampha ukongwa cha munthu wakukota, yo wanguwonga chovyu cha wachinyamata. Pakwamba, Nawomi wangukambiya mukumwana waki Ruti yo wenga choko, kuti wawere ku ŵanthu akwaki. Kweni Ruti wati wangangamiya kuti walutengi nayu Nawomi ku Betelehemu, Nawomi wanguzomera chovyu cha ku Ruti. (Ruti 1:7, 8, 18) Ndipu anthukazi wosi ŵaŵi ŵenaŵa angutumbikika ukongwa! (Ŵerengani Ruti 4:13-16.) Kujiyuyuwa kungawovya akukota kulondo chakuwoniyapu cha ku Nawomi.

12. Kumbi wakutumika Paulo wangulongo wuli kuti wawonganga?

¹² Wakutumika Paulo wawonganga chovyu  cho walondiyanga. Mwakuyeruzgiyapu, iyu wanguŵawonga Akhristu a ku Filipi chifukwa cha mphasu zo angumutumiziya. (Afi. 4:16) Iyu wangulongo kuwonga chovyu cho Timote wangumupaska. (Afi. 2:19-22) Ndipu Paulo wanguwonga Chiuta chifukwa cha ŵanthu wo anguza kuzimuchiska pa nyengu yo alutanga nayu ku Roma nge mukayidi. (Machi. 28:15) Paulo wenga munthu wanthazi yo wangwenda makilomita masawuzandi nganandi kuchipharazga ndi kuchiska mipingu. Chinanga kuti venga viyo, iyu wajikuzganga cha ndipu wazomeranga chovyu kutuliya kwa abali ndi azichi.

13. Kumbi akukota angalongo wuli kuti awonga chifukwa cha achinyamata?

¹³ Akukota mungalongo kuti muwonga achinyamata mumpingu winu, mu nthowa zakupambanapambana. Asani achinyamata akhumba kukuwovyani pa nkhani ya kayendelu, kuchigula vinthu pamwenga vinthu vinyaki vakukhumbika, muzomerengi chovyu chawu. Muwonengi kuti vo atikuchitiyani vilongo kuti Yehova watikuyanjani. Mungazizwa kuwona kuti mungayamba kwanjana ukongwa ndi ŵanthu ŵenaŵa. Nyengu zosi muyesesengi kuwovya mabwezi nginu ngachinyamata kuti ngalutengi panthazi mwauzimu. Ndipu muŵakambiyengi mo mukondwe kuwona achinyamata wo atesesa kuchita vinandi kuti awovyi mumpingu. Kweniso mukhumbisisengi kusaniya nyengu yakucheze nawu ndi kuŵakambiya vo vakuchitikiyani pa umoyu winu. Asani muchitengi viyo, ‘mulongongi kuti muwonga’ Yehova chifukwa cha achinyamata wo waŵaguziya mumpingu.—Ako. 3:15; Yoha. 6:44; 1 Ate. 5:18.

14. Kumbi Fumu Davidi yingulongo wuli kuti njakupaska?

¹⁴ Fumu Davidi ntchakuwoniyapu chamampha ukongwa pa nkhani ya jalidu linyaki lakukhumbika ukongwa lo akukota atenere kulongo. Jalidu lenili ndakupaska. Davidi wangupereka ndalama zinandi kweniso vinthu vakuzirwa kutuliya pa chuma chaki, kuti wawovyi pa ntchitu yakuzenga nyumba yakusopiyamu. (1 Mbiri 22:11-16; 29:3, 4) Iyu wanguchita venivi chinanga kuti ŵanthu atingi alumbengi Solomoni chifukwa cha nyumba yakusopiyamu yeniyi. Chinanga kuti pasonu panu tingagwiraku cha ntchitu zakuzenga chifukwa chakuti nthazi zimana, tingalutirizga kuwovya pa ntchitu zenizi, mwakupereka ndalama zo tingafiska. Kweniso tingawovya achinyamata kuti ayanduwengi ndi malusu ngo tasambira kwa vyaka vinandi tichiteŵete Yehova.

15. Kumbi ndi mphasu zakuzirwa nizi zo wakutumika Paulo wangupaska Timote?

¹⁵ Pa nkhani ya kupaska, ŵanaŵaniyani chakuwoniyapu cha wakutumika Paulo. Iyu wangupempha Timote kuti wayendiyengi nayu limoza pa uteŵeti waki wa umishonale ndipu Paulo wangusambiza wachinyamata mwenuyu mo wangapharazgiya kweniso kusambiziya. (Machi. 16:1-3) Vo Paulo wangusambiza vinguwovya Timote kuti waje mupharazgi kweniso msambizi walusu wa uthenga wamampha. (1 Akori. 4:17) Timote nayu, wangugwiriskiya ntchitu nthowa zo Paulo wangumusambiza, pakusambiza anyaki.

16. Ntchifukwa wuli Shigeo wasambiza ŵanthu anyaki?

¹⁶ Akukota mazuŵa nganu atopa cha kuti agwiriskikiyengi ntchitu so cha asani asambizengi achinyamata kuchita ntchitu zo yiwu achitanga mumpingu. Mwakuyeruzgiyapu, kwa vyaka vinandi Shigeo yo tamuzumbuwapu kali, wasambizanga achinyamata wo ŵenga mu Komiti ya Nthambi. Iyu wanguchita venivi ndi chilatu chakuti wawovyi pa ntchitu za Ufumu mu charu cho wateŵetiyanga. Venivi vinguwovya kuti wati waleka ntchitu yakukumanisa, mubali yo wangusambizika umampha wasere mumalu mwaku iyu. Shigeo wateŵete mu Komiti ya Nthambi kwa vyaka vakujumpha 45 ndipu walutirizga kugwiriskiya ntchitu vo wasambira  pa vyaka venivi pakovya abali achinyamata. Abali a nge Shigeo atovya ukongwa ŵanthu aku Chiuta!

17. Mwakukoliyana ndi Luka 6:38, kumbi akukota angaŵapaskanji ŵanthu anyaki?

¹⁷ Yimwi abali ndi azichi akukota mulongo kuti kuteŵete Yehova ndi chivwanu kweniso mwakugomezgeka, ndi nthowa yamampha ukongwa. Chakuwoniyapu chinu, chilongo kuti mbumampha kusambira fundu za mu Bayibolu ndi kuzigwiriskiya ntchitu pa umoyu winu. Muziŵa umampha mo vinthu vachitikiyanga kuvuli, kweni muwona so kuti mukhumbika kusintha kuti mukoliyani ndi mo vinthu viliri pasonu panu. Akukota yimwi mwabatizika pambula kuswera yapa, namwiso mungawovya anyinu mu nthowa zinandi. Mungaŵakonkhoske likondwa lo mwasaniya chifukwa chakuziŵa Yehova. Achinyamata awongengi ukongwa asani mutiŵakambiya vo vakuchitikiya kweniso vo mwasambira. Asani ‘mupaska’ mwakugwiriskiya vo mwasambira pa umoyu winu kuti musambizi ŵanthu anyaki, Yehova wakutumbikeningi ukongwa.—Ŵerengani Luka 6:38.

18. Kumbi akukota ndi achinyamata angawovyana wuli?

¹⁸ Asani yimwi abali ndi azichi ŵidu akukota akwanjiwa muja pa ubwezi wakukho ndi achinyamata, muwovyanengi. (Aro. 1:12) Weyosi waku yimwi we ndi chinthu chinyaki chakuzirwa cho weyosi walivi. Akukota ŵe ndi zeru kweniso aziŵa vinthu vinandi vo asambira pa umoyu wawu. Penipo achinyamata ŵe ndi nthazi. Asani achinyamata kweniso akukota agwiriya ntchitu limoza nge mabwezi, athamika Awusefwi achanju akuchanya ndipuso mpingu wosi uyanduwa.