1-2. Ñanyi kusunkenya kwaambilepo ngauzhi Hagai kubena kubiwa lelo jino?

“MU KIMYE kichechetu, mashitolo ne bishimikwa bya kala byatendekele kukundauka. Bantu bapapelengatu . . . Bavula baambile’mba kino kintu kyaubiwetu mu maminiti abiji, bino kwi amiwa kyamwekele nobe papichile kimye kyabaya.” Abino byo byambo byaambile bantu bapulukile mu kitentanshi kyapichile ku kyalo kya Nepal mu 2015. Inge yenu mwapichile mu luno lukatazho, kechi mwakonsha kulubamo ne.

² Lelo jino, kuji kintu kyapusanako kibena kusunkenya ntanda yonse, kechi muzhi umotu nangwa kyalo kimotu ne. Yehoba ubena kusunkenya bisaka byonse bya bantu baji pano pa ntanda, kabiji wauba bino pa myaka yavula. Ngauzhi Hagai waambijile jimo pa kuno kusunkenya kwa bisaka bya bantu. Wanembele’mba: “Yehoba wa mabumba waamba’mba, ‘Ne jikwabo, mu kakimye kachechetu, ne amiwa nkasunkenya meulu ne ntanda ne kalunga ka mema ne mushiji wauma.’”—Hagai 2:6.

3. Kusunkenya bisaka bya bantu kwaambilepo Hagai kwapusana byepi na kwa kitentanshi?

³ Kusunkenya kwa bisaka bya bantu kwaambilepo Hagai kwapusana na kwa kitentanshi kyonauna bintu. Pakuba Hagai waambilenga pa kusunkenya kulengela bintu byawama kubiwa. Yehoba aye mwine witubuula’mba: “Nkasunkenya bisaka byonse bya bantu, ne bya buneme bya mu bisaka byonse bya bantu bikeya; kabiji nkayuzha ino nzubo na lukumo.” (Hagai 2:7) Buno bungauzhi bwalumbulwilenga ka ku bantu bajingako mu moba a kwa Hagai? Kabiji bubena kulumbulula ka kwi atweba lelo jino? Tusakwisamba pa mikumbu ya ano mepuzho kabiji tusakufunda ne  byo twakonsha kwingilako mwingilo wa kusunkenya bisaka bantu lelo jino.

4. Mambo ka Yehoba o atumijile ngauzhi Hagai ku bantu banji?

⁴ Yehoba wapele ngauzhi Hagai mwingilo wanema. Akilangulukai pa bintu byo byajinga saka bakyangye kumupa uno mwingilo. Mu 537 B.C.E., jibumba ja Bayudea jafumine mu buzha mu Babilona ne kubwela ku Yelusalema. Kyamweka ne Hagai wajinga pa jino jibumba. Byo bafikiletu mu Yelusalema, bano bapopweshi ba kishinka batendekele kushimika nzubo ya Yehoba. (Eze. 3:8, 10) Bino saka pakyangye kupita kimye kyabaya, kwamwekele kintu kyatama. Bekilekele kushimika nzubo ya Lesa mambo bantu baikalanga mu kyokya kyalo bebemenejile ku ntundwa na kukanya uno mwingilo. (Eze. 4:4; Hagai 1:1, 2) Onkao mambo, mu 520 B.C.E., Yehoba wapele Hagai mwingilo wa kuya na kukwasha Bayudea kwikala jibiji na kizaku kya kwingila ne kupwisha kushimika nzubo ya Lesa. *—Eze. 6:14, 15.

5. Mambo ka byambo bya kwa Hagai o byafwainwe kutundaika bantu ba Lesa?

⁵ Byambo byo bamupele Hagai byajinga bya kukosesha lwitabilo lwa Bayudea mwi Yehoba. Ngauzhi Hagai wachinchikile ne kwamba byambo byatundaikile Bayudea bya kuba’mba: “‘Kosai ne anweba bantu bonse ba mu kyalo ne kwingila.’ ‘Mambo nji nenu,’ byo byaamba Yehoba wa mabumba.” (Hagai 2:4) Byambo bya kuba’mba “Yehoba wa mabumba,” byafwainwa bibatundaikile bingi. Yehoba uji na luusa pa nzhita ikatampe ya bamalaika. Onkao mambo, Bayudea bafwainwe kumuketekela pa kuba’mba bapwishe mwingilo wabo.

6. Ñanyi bintu byafuminemo mu byambo byaambile Hagai bya kusunkenya bisaka bya bantu?

⁶ Yehoba watumine Hagai kuya na kubuula Bayudea amba ukasunkenya bisaka byonse bya bantu. Kino kimwesho kyatundaikile Bayudea balefwilwe ne kuleka kushimika nzubo ya Lesa. Kimwesho kyamwesheshe’mba Yehoba ukasunkenya Pelisha, kyalo kyajinga na bulume bukatampe pano pa ntanda ponse pa kyokya kimye. Kabiji ñanyi bintu byafumine mu kuno kusunkenya? Kitanshi, bantu ba Lesa bapwishishe kushimika nzubo ya Lesa. Kabiji bantu ba mu bisaka bikwabo nabo batendekele kupopwela Yehoba pamo na Bayudea pa nzubo ya Lesa yo bashimukulwile. Kwambatu kine, bino byambo byatundaikile bingi bantu ba Lesa.—Zeka. 8:9.

7. Ñanyi mwingilo ubena kusunkenya ntanda ye tubena kwingilako lelo jino? Lumbululai.

⁷ Bungauzhi bwa kwa Hagai bulumbulula ka kwi atweba lelo jino? Yehoba ubena kusunkenya bisaka bya bantu byonse, kabiji pa kino kimye ne atweba tubena kwingilako uno mwingilo. Langulukai pa kino kishinka: Mu 1914, Yehoba wabikile Yesu Kilishitu pa Bufumu bwanji bwa mwiulu. (Sala. 2:6) Buno Bufumu byo bwatendekele kulama, bantangi ba pano pa ntanda kechi basekejilemo ne. Kino kyalumbulwilenga’mba “bimye byatongolwa bya bisaka bya bantu” byafikile, ko kuba’mba kimye kyo kwabujile kalama waimenejilengako Yehoba. (Luka 21:24) Onkao mambo, kutendekatu mu 1919, bantu ba Yehoba babena kubuula bantu kuba’mba Bufumu bwa Lesa bo bonkatu bukapwisha makatazho a bantu. Kusapwila ano “mambo awama a Bufumu” kwasunkenya ntanda yonse.—Mat. 24:14.

8. Kwesakana na byaamba Salamo 2:1-3, bisaka bya bantu byavula bibena kuba byepi pa kumvwa byambo byo tusapwila?

⁸ Bantu babena kuba byepi pa kumvwa bino  byambo byo tusapwila? Bavula bakana. (Tangai Salamo 2:1-3.) Bisaka bya bantu byazhingila. Bakana Kalama ye batongola kwi Yehoba. Abo kechi bamona byambo byo tusapwila amba “mambo awama” ne. Makafulumende amo akanya mwingilo wa kusapwila. Nangwa kya kuba bantangi ba pano pa ntanda bavula bamba’mba bengijila Lesa, bino bakana kusankilapo bifulo byabo. Onkao mambo, byonkatu byaubile bantangi bajingako kimye Yesu kyo ajinga pano pa ntanda, ne bantangi ba mu ano moba nabo baimena ku ntundwa Mushingwa wa Yehoba kupichila mu kumanyika baana banji ba bwanga ba kishinka.—Byu. 4:25-28.

9. Yehoba wibapa kimye kya kuba byepi aba bakana byambo bya Bufumu?

⁹ Yehoba waubapo byepi na bantu bakana byambo byo tusapwila? Salamo 2:10-12 waamba’mba: “Onkao mambo, anweba bamfumu mweshai milangwe; anweba bamitonyi ba pano pa ntanda, swai kwimololako. Mwingijilainga Yehoba na moyo, ne kusangalala saka mumwakamwa. Nemekai mwana, kuchina’mba Lesa wakemuzhingijila ne kuba’mba mubule kufwa, mambo bukaji bwanji bwakonsha kubuuka bukiji. Bo bene ba lusekelo bonse bafyama mwi aye.” Yehoba uji na lusa, kabiji wibapa kimye kya kufuukulapo kyawama. Bakonsha kupimpula milanguluko yabo ne kuswa Bufumu bwa Yehoba. Nangwa byonkabyo, kimye kyashalako kyakepa. Tubena kwikala “mu moba a kupelako” a buno bwikalo. (2 Timo. 3:1; Isa. 61:2) Onkao mambo, kyanema bingi bantu kufunda bukine ne kusalapo kwingijila Yehoba.

10. Kwesakana na byaamba Hagai 2:7-9, bantu babena kuba byepi na mambo a mwingilo ubena kusunkenya bisaka bya bantu?

¹⁰ Bantu bamo babena kutambwila byambo bibena kusunkenya ntanda byonka byaambijile jimo Hagai. Witubuula’mba na mambo a kusunkenya ntanda, “bya buneme [bantu ba michima ya bukishinka] bya mu bisaka byonse bya bantu bikeya” na kupopwela Yehoba. * (Tangai Hagai 2:7-9.) Isaya ne Mika nabo baambijile  jimo kuba’mba bino bintu bikobiwanga “mu moba a kupelako.”—Isa. 2:2-4, tubyambo twa munshi.; Mika 4:1, 2, tubyambo twa munshi.

11. Mulongo umo waubile byepi kimye kitanshi kyo aumvwine byambo bya Bufumu?

¹¹ Langulukai pa byaubile mulongo wa jizhina ja Ken wingijila pa ofweshi mukatampe wa ntanda yonse kimye kyo aumvwine byambo bibena kusunkenya ntanda. Nangwa kya kuba papita myaka 40, ne luno kechi walubamo kimye kitanshi kyo aumvwine byambo bya Bufumu ne. Ba Ken baambile’mba: “Kimye kitanshi kyo naumvwine bukine mu Mambo a Lesa, nasangalele bingi pa kuyuka’mba tubena kwikala mu moba a kupelako a buno bwikalo. Nayukile’mba pa kuba’mba Lesa antemwe ne kukekala na bumi bwa myaka ne myaka, nafwainwe kusankilapo bya mu ino ntanda ne kwikala ku lubaji lwa Yehoba. Nalombele kwi Yehoba kabiji ponkapotu nasankijilepo bintu bya mu ino ntanda. Nalekele kutundaika ino ntanda ne kutendeka kutundaika Bufumu bwa Lesa bukekala myaka ne myaka.”

12. Ki ka kyalengela nzubo ya Yehoba ya ku mupashi kuyula na lukumo mu ano moba a kupelako?

¹² Kyamwekeshatu patoka kuba’mba Yehoba watwajijila kupesha bantu banji. Mu ano moba a kupelako, twimwena bantu babena kupopwela Lesa byo babena kuvujilako. Mu 1914 twajingatu bacheche. Pano luno bantu kukila pa 8 milyonyi babena kupopwela Lesa, kabiji pa mwaka pa mwaka bantu bavula beya na kutaanwa ku Kivuluko pamo ne atweba. Kino kibena kumwesha’mba kipango kya nzubo ya Yehoba ya ku mupashi kiji pano pa ntanda kyayula na “bya buneme bya mu bisaka byonse bya bantu.” Kabiji kino kyalengela jizhina ja Yehoba kutumbalala mambo bano bantu babena kupimpula byubilo byabo ne kuvwala bumuntu bupya.—Efi. 4:22-24.

13. Ñanyi bungauzhi bukwabo bwafika na mambo a kuvujilako kwa bapopweshi ba Yehoba? (Monai Kipikichala kya pa nkupiko.)

¹³ Abino bintu bibena kubiwa byafikizha ne bungauzhi bukwabo, nabiji buji mu Isaya kitango 60. Kyepelo 22 kya kino kitango kyaamba’mba: “Wajinga mukoka mucheche ukekala ke mukoka mukatampe ne mukoka wakepa ukekala ke mukoka wakosa. Amiwa Yehoba yami nkapelawizha kwikifikizha mu kimye kyakyo.” Kuji bintu byawama byaubiwa na mambo a kuba’mba bantu bavula batendeka kupopwela Yehoba. Abye “bya buneme” nangwa  amba bantu, baiya na busendwe bwapusana pusana, kubikapo ne muchima wa kwipana kusapwila “mambo awama a Bufumu.” Kyafumamo, bantu ba Yehoba babena kwingijisha buno busendwe Isaya bo alumbulwile’mba “mukaka wa bisaka bya bantu.” (Isa. 60:5, 16) Na bukwasho bwa bano banabalume ne banabakazhi, mwingilo wa kusapwila ubena kwingijiwa mu byalo 240, kabiji mabuku abena kutuntululwa mu milaka kukila pa 1,000.

14. Ñanyi kintu kyafwainwa kufuukulapo bantu lonka luno?

¹⁴ Mu kino kimye kya ku mpelo, kusunkenya kwa bisaka bya bantu kubena kulengela bantu kufuukulapo bya kuba. Nanchi bakafuukulapo kutundaika Bufumu bwa Lesa nyi, inyi kukinka manungo mu makafulumende a bantu? Kino ke kintu kyanema kyafwainwa kufuukulapo muntu yense. Nangwa kya kuba bantu ba Yehoba bakookela mizhilo ya kafulumende wa mu kyalo mo bekala, pano bino, kechi bevwangamo mu bya bumulwila ntanda ne. (Loma 13:1-7) Bayuka’mba Bufumu bwa Lesa bo bonkatu bukapwisha makatazho a bantu. Buno Bufumu kechi lubaji lwa ino ntanda ne.—Yoa. 18:36, 37.

15. Ñanyi lweseko lukatampe lo baambapo mu buku wa Lumwekesho lukeseka bukishinka bwa bantu ba Lesa?

¹⁵ Buku wa Lumwekesho walumbulula bantu ba Lesa ba kishinka byo bakesekwa mu moba a kupelako. Luno lweseko lukatwajijila kubaya mambo bantu baketwimena bingi ku ntundwa ne kwitumanyika. Makafulumende a mu ino ntanda akakebanga kuba’mba twibapopwelenga ne kumanyika bonse bakakana kutundaika ano makafulumende. (Lum. 13:12, 15) “[Bakakanjikizha] bantu bonse—bacheche, bakatampe, banonshi, bayanji, baana ba bene ne bazha—kutambula kayukilo pa maboko abo a kilujo nangwa pa bilungi byabo.” (Lum. 13:16) Mu kimye kya kala, bazha bebabikanga tuyukilo twa kuyukilako nkambo yabo. Ne lelo jino, bantu bonse bakakebewanga kwikala na kayukilo ka kifwanyikizho ka kuyukilako ye batundaika. Byubilo byabo bikamwesha lubaji ko baji ne bipanyi bya bumulwila ntanda byo batundaika.

16. Mambo ka o kibena kukebewa lonka luno kukosesha bukishinka bwetu mwi Yehoba?

¹⁶ Nanchi tukaswa kwitubika kano kayukilo kakifwanyikizho ne kutundaika makafulumende a bamulwila ntanda nyi? Aba bakakana kwibabika kayukilo bakebakatazha kabiji bumi bwabo bukekala mu kizumba. Buku wa Lumwekesho watwajijila kwamba’mba: “Kafwako muntu nangwa umo wakonsha kupota nangwa kupotesha ne, kanatu yenkawa uji na kayukilo.” (Lum. 13:17) Bino bantu ba Lesa bayuka Lesa byo akoba boba baji na kayukilo ko batongola pa Lumwekesho 14:9, 10. Kukana kwibabika kano kayukilo kikekalatu nobe banemba pa maboko abo amba, “Amiwa ne wa kwa Yehoba.” (Isa. 44:5) Kino kyo kimye kya kukosesha bukishinka bwetu mwi Yehoba. Umvwe twauba bino, Yehoba ukamba na lusekelo amba mwi bantu bami!

17. Twafwainwa kuvulukanga ka pa butekanye bwa Yehoba?

¹⁷ Yehoba watekenya bingi bantu mu ano moba a kupelako. Kechi usaka muntu nangwa umo akafwe ne. (2 Pe. 3:9) Wapana kimye ku bonse kuba’mba balapile ne kufuukulapo kumwingijila. Pano bino, butekanye bwanji kechi bukatwajijila ne. Aba bakana kutundaika Bufumu bwa Lesa bakamona bintu byamwene Felo mu moba a kwa Mosesa. Yehoba waambijile Felo amba: “Mambo amiwa umvwe natanyikile kuboko kwami pe obewa ne pa bantu bobe ne kukukambula na kinkunka kikatampe, kino kimye inge wazhiya pano pa ntanda. Na mambo a kino, nakikuleka: namba nkumweshe bulume bwami ne kulengela jizhina jami kuyukanyikwa pano pa ntanda ponse.” (Lupu. 9:15, 16) Bisaka  byonse bya bantu bikayuka’mba Yehoba ye yenkatu Lesa wa kine. (Ezi. 38:23) Kino kikobiwa byepi?

18. (a) Ñanyi kusunkenya kukwabo ko baambapo pa Hagai 2:6, 20-22? (b) Twayuka byepi amba byambo bya kwa Hagai bikafika kulutwe?

¹⁸ Byo papichile myaka yavula kufuma pafwijile Hagai, mutumwa Paulo watangijilwe na mupashi wa Lesa kumwesha kuba’mba byambo biji pa Hagai 2:6, 20-22 bikafika kulutwe. (Tangai.) Paulo wanembele’mba: “Pano luno walaya’mba: ‘Ne jikwabo, kechi nkatenkenyatu ntanda yonka ne, bino ne jiulu.’ Byambo bya kuba’mba, ‘ne jikwabo’ bibena kulumbulula’mba kufumyapo bintu byonse byo babena kutenkenya, bintu byo balenga, pa kuba’mba bintu byo babena kubula kutenkenya bikekale myaka.” (Hebe. 12:26, 27) Kuno kusunkenya kwa bisaka kwapusana na kokwa ko baambapo pa Hagai 2:7. Kuno kusunkenya kubena kulumbulula lonaiko lwa myaka ne myaka lwa bantu baji nobe Felo bakana kuswa kuba’mba Yehoba ye uji na luusa lwa kulama bilengwa.

19. Ñanyi kintu kikabula kusunkena, kabiji twayuka byepi?

¹⁹ Ñanyi bintu byo bakabula kusunkenya nangwa kufumyapo? Paulo watwajijile kwamba’mba: “Byo tukatambula Bufumu bubula kukonsheka kutenkena, twayai tumwenengamo byawama mu lusa lukatampe, kupichila mu luno lusa twakonsha kumwingijila Lesa mwingilo wazhila saka tumwakamwa.” (Hebe. 12:28) Kusunkenya bisaka bya bantu byo kukapwa, Bufumu bwa Lesa bo bonkatu bukabula kusunkena. Abo bukatwajijila kwikalako.—Sala. 110:5, 6; Da. 2:44.

20. Bantu bafwainwa kusalapo kuba byepi, kabiji twakonsha kwibakwasha byepi?

²⁰ Kimye kyashalako kyakepa bingi. Bantu bafwainwa kusalapo bulongo: Umvwe basalapo kutundaika ino ntanda, bakonaika. Bino inge basalapo kwingijila Lesa ne kupimpula byubilo byabo pa kuba’mba bobenga kyaswa muchima wanji, bakekala na bumi bwa myaka ne myaka. (Hebe. 12:25) Umvwe ke twingileko mwingilo wa kusapwila, tukakwasha bantu kusalapo lubaji ko bakonsha kwikala. Twayai tutwajijile kukwasha bantu bavula pa kuba’mba bafuukulepo kutundaika Bufumu bwa Lesa. Kabiji twayai tuvulukenga byambo bya Nkambo yetu Yesu bya kuba’mba: “Ano mambo awama a Bufumu bakeasapwila pano pa ntanda ponse kwikala bukamonyi ku bisaka byonse bya bantu, apa bino mpelo ikafike.”—Mat. 24:14.