1-2. Ngano mbikuri Hagaye nti kabikula?

“MU MINITE fioti, magazins na nzo za ntama zabatika mu bwa.” “Bantu babansoni bateketa [. . .] Bantu babingi batâ ti kampe minite miole kwa wazingila. Kwe meno, namona ti ntangu yayingi wabonga.” Mio ni misamu mia tâ bantu bavuka mu mudikutulu wa mutoto (tremblement de terre) wabâ ku Népal mu 2015. Musamu wa mpila yo wamana ku turila, kampe kuzimbakana wo ko.

² Kâ bwawu bu mpila yakaka ye kô yita ninganana mahata na nsi. Mbo yita tarila nsi zazansoni mpe mbo yisalamaka tûka mivu miamingi. Hagaye wabikula mpila yo yita ninganana nsi zazanzoni. Watsoneka ti: “Yehova wa binwani ebu katêle: ‘Mu mbala yakaka​—fioti kwa fisîri—​mbo niningisa zulu, mutoto, mubu na nza.’”​—Hag. 2:6.

3. Mu bwe mpila ya ninganana ya zonzela Hagaye ye ya swaswana na mudikutulu wa mutoto?

³ Mpila ya ninganana ya zonzela Hagaye ka yena ntiana mudikutulu wa mutoto ko wunataka kwa ndandu za zibi. Kâ mpila yo, mbo yinataka ndandu za zibote. Yehova Yandi beni watutêla ti: “Mbo niningisa makanda mamansoni, bima bia ntalu bia makanda mamansoni mbo bikwiza, mbo nifulusa mpe nzo yi mu mukembo.” (Hag. 2:7) Ngano mbikululu yo bwe yeri zolo tâka mu bungu dia bantu ba mu ntangu ya Hagaye? Mpe bwe yita zolo tâ mu bungu dia beto lumbu ti? Mbo tuhanina biyuvu bio mvutu, mpe mbo tulongoka ka mu ntia mpila twe na salu tia sala mu musamu wutariri ningisa kwa makanda lumbu ti.

4. Mu bungu dia nti Yehova katambika mbikuri Hagaye kwe kanda diandi?

⁴ Yehova wahana tisalu tia mfunu kwe mbikuri Hagaye. Tataluzuleno misamu miayôka ntete mbikululu yo. Kampe Hagaye weri tintwari na bantu batûka ku Babilone mpe beri kâlaka ku Yerusaleme mu muvu wa 537 N.M.B. Ha manima ma mwa ntangu yi batula ku Yerusaleme, bisari bia kwikama bia Yehova biatunga bandu dia nzo ya Yehova peleko Tempelo. (Ezd. 3:8, 10) Kâ ha manima ma mwa ntangu, musamu wa tiari watula. Bayizi nôka mpe bayizi bika mu tunga Tempelo mu bungu ti bantu beri batelamanaka. (Ezd. 4:4; Hag. 1:1, 2) Ntiangu mu 520 N.M.B., Yehova kalomba kwe Hagaye kayika luhemo lwawu ngolo mpe kabatindisa mu manisa Tempelo. *​—Ezd. 6:14, 15.

5. Mu bungu dia nti nsangu za Hagaye zatindisila kanda dia Nzambi?

⁵ Nsasa ya nsangu za Hagaye ni mu yika ngolo timinu tia Bayuda mu Yehova. Mbikuri Hagaye watâ kwe Bayuda ba nôka ti: “‘Mpe bêno na ngolo beno bansoni bantu ba nsi, bu têle Yehova, mpe saleno.’ Mu bungu ti ni ndie neno, bu têle Yehova wa binwani.” (Hag. 2:4) Ntelo ya “Yehova wa binwani” kampe yatomo ba tindisa. Yehova mukangu wa binwani wa wunene we nandi wu katumaka, buna wafwanakana ti Bayuda bamusikirila mu lenda.

6. Nti biaketi yôka mu ningana kwa bikula Hagaye?

⁶ Yehova watambika Hagaye mu tâ kwe Bayuda ti mbo kaningisa nsi zazansoni. Timona-meso tio tiatindisa Bayuda babika mu tunga Tempelo mpe beri ba nôka. Timona-meso tio mbo tieri songelaka ti Yehova mbo kaketi ningisa nsi ya Perse, yeri nsi yabâ na ngolo zazingi mu ntangu yîna. Ngano ningisa kô nti kwaketi nata? Ntete-ntete, kanda dia Nzambi mbo diaketi manisa mu tunga Tempelo. Mpe, bô balembo bâ Bayuda mbo baketi kwizi sambila tintwari na Bayuda mu Tempelo yo yi bavutu tunga. Diangana nkatika nsangu za lutindusu zeri mu bungu dia kanda dia Nzambi!​—Zka. 8:9.

7. Ntia tisalu tiningisaka tulendi hanina lubakusu lumbu ti? Bangula.

⁷ Ngano mbikululu ya Hagaye bwe yizolo tâka mu bungu dia beto lumbu ti? Lumbu ti mpe Yehova mbo kata ningisa nsi zazansoni, beto mpe mbo tuhanaka lubakusu mu tisalu tio. Tataluzuleno musamu ewu: Mu 1914, Yehova watumba Yezu Kristo Mutinu wa Timfumu tia mazulu. (Mik. 2:6) Mu ntangu Timfumu tio tiabatika mu yâla, mfumu za mu nza ka zayangalala ko. Wuzololo tâ ti “ntangu zi bakubikila makanda,” peleko ntangu yi kwalembo bâ mutinu weri monekesaka Yehova, yayizi lungana peleko yayizi tula ku nsuka. (Like 21:24) Mu bungu dia musamu wo, tûka 1919, kanda dia Yehova mbo ditâka ti Timfumu tia Nzambi kwa tinata nsobolo mu misamu mia bantu. Tisalu tia samuna “nsangu za mbote za Timfumu” tianingisa nza yayansoni.​—Mat. 24:14.

8. Tintwari na Mikunga 2:1-3, bwe nsi zazîngi zabongela nsangu zeto?

⁸ Ngano bantu bwe babongela nsangu zo? Babingi bakala zo. (Tanga Mikunga 2:1-3.) Nsi zayizi ningana. Zakala mutinu watumba Yehova. Kwe bawu nsangu za Timfumu zi tusamunaka ka zena “nsangu za mbote” ko. Diangana guvernema zakaka zayimina tisalu tia samuna! Ni bu sa ti mfumu zazîngi za nsi zo mbo zitâka ti Nzambi zisarilaka, ka zizoloko’â  ko mu bika timfumu tiawu. Ntiana kwa bwa sa mfumu za mu ntangu ya Yezu, mfumu za lumbu ti mbo zitelamanaka mutinu watumba Yehova, bu zimwisaka bisari biandi bia kwikama mpasi.​—Bis 4:25-28.

9. Ngano Yehova bwe kamona mu ntangu makanda makala nsangu za mbote?

⁹ Ngano Yehova bwe kamona mu ntangu makanda makala nsangu za mbote? Mikunga 2:10-12 mbo yitâka ti: “Bwawu bu, mitinu, bêno na lenda dia bakula; tambuleno balusemba, mfundisi za mutoto. Sarileno Yehova na bunkuta mpe yangalaleno na teketa kwakwansoni. Kembeseno mwana, tala kâni Nzambi mbo kalubakila nkesi mpe mbo lufuka, nkesi zandi mbo zikwiza mu ntinu. Nsayi kwe bô baswaminaka kwe Nzambi.” Yehova mu nsayi’andi, heni ntangu kwe bantu bamutelamanaka ngatu babonga nzengolo ya mbote. Balendi soba mabanza mpe balendi tambula Timfumu tia Yehova. Kâ, ntangu ka yisiri’â yayingi ko. Mu ntangu ya mansukina ya nza yi twena. (2 Tim. 3:1; Iza. 61:2) Yi ni ntangu yifwanakane mu zaba matieleka na mu sola mu sarila Yehova.

10. Ntia ndandu za mbote tisalu tia ningisa ti bazonzelaka mu Hagaye 2:7-9 tinataka?

¹⁰ Bantu bakaka ningana kwa bikula Hagaye kwa batambulaka. Hagaye watâ ti ha manima ma ningana kô, “bima bia ntalu [bantu ba bunsungu] bia makanda mamansoni mbo bikwiza” mu sambila Yehova. * (Tanga Hagaye 2:7-9.) Izaya na Mika babikula mpe misamu mia mpila yo miaketi tula mu ntangu ya mansukina.​—Iza. 2:2-4, note; Mika 4:1, 2, note.

11. Ngano mpangi mosi ya yibakala nti kasa bu kawâ nsangu za Timfumu?

 ¹¹ Tazonzeleno misamu mia yirika mpangi ya yibakala ye na nkumbu Ken yisalaka ku siège mondial, bu kawâ nsangu zo. Mbo kabambukilaka mbala ya ntete yi kawâ nsangu za Timfumu ni bu sa ti mvula 40 zeka yôka. Ken têle ti: “Bu nawâ matieleka ma Zu dia Nzambi mu mbala ya ntete, nayizi tonda mu zaba ti mu ntangu ya mansukina twena ya nza yi. Nayizi bakula ti, ngatu Nzambi kakuntambula mpe nabaka luzingu lwa mankululu, wafwanakana kwe meno mu bâ mala na nza yi, mpe mu bâ ku lweka lwa Yehova. Nayizi sambila Yehova mpe nayizi bwa sa. Nayizi bika mu yika moko mu nza yi, mpe nayizi tambula kengerela ku kengerelaka Timfumu tia Nzambi tilendi lembo fuka.”

12. Bwe Tempelo ya timpeve ya Yehova yafulukila mu mukembo mu bilumbu bi bia mansukina?

¹² Wa matieleka, Yehova watomo sakumuna kanda diandi. Mu ntangu yi ya bilumbu bia mansukina, lutangu lwa bisari biandi ni yikama kwa lusimbiri. Mu 1914, lutangu lweto ka lweri’â yôkaka mafunda mamingi ko. Kâ lumbu ti lutangu yôka milio 8 lwe kô lwa bisari bia Nzambi, mpe milio zazingi za bantu bakwizaka ku Mbambukulu mivu miamiansoni. Mu mpila yo, tupangu twa ha mutoto twa Tempelo ya timpeve ya Yehova, wuzololo tâ mpila yi kakubikila nsambululu ya verela, twafuluka mu “bima bia ntalu bia makanda mamansoni.” Bantu bo bakembesa nkumbu ya Yehova bu basa nsobolo mu lwata timuntu tia môna.​—Efz. 4:22-24.

13. Mu mpila ya nzitukulu ya yilamana misamu, ntia mbikululu zakaka zalungana? (Tala tifwani ha tinima tia ntete.)

¹³ Mpila ya nzitukulu ya yilamana misamu yalungisa mbikululu zakaka ntiana yo ye mu Izaya tikapu tia 60. Verse 22 ya tikapu tio mbo yitâka: “Wa fioti mbo kakwizi bâ funda, mpe wô wa mpamba-mpamba mbo kakwizi bâ kanda dia ngolo. Meno Yehova, mbo nisa ti wayilama mu ntinu mu ntangu yifwanane.” Mu bungu ti bantu babingi bata batika mu sarila Nzambi, musamu wa nzitukulu wuta yilama. ‘Bima bio bia ntalu’ lenda die nawu na nsatu ya samuna “nsangu za mbote za Timfumu.” Mpe kanda dia Yehova dilendi sarila lenda dio, Izaya di katâ lait ya makanda. (Iza. 60:5, 16) Na lubakusu lwa bakento bo na babakala bo ba ntalu, tisalu tia samuna mbo tisalamaka mu nsi 240 mpe mikanda misikamanaka mu Bibila mbo badukisaka mio mu mazu yôka 1 000.

14. Ntia nzengolo bantu bafweti bonga bwawu bu?

 ¹⁴ Mu ntangu yi ya mansukina, ningisa kwa makanda mbo kuta tuma bantu mu bonga nzengolo. Ngano mbo bayika Timfumu tia Nzambi moko peleko mbo batûla lukwikulu lwawu mu guvernema za nza yi? Nzengolo ni yo yi fweti bonga bantu babansoni. Ni bu sa ti kanda dia Nzambi mbo dizitisaka misiku mia mahata ma babêlaka, ka bakotaka misamu mia politike mia nza yi ko. (Rom. 13:1-7) Bazebi ti, Timfumu tia Nzambi kwa tikwizi katula misamu mia mbi mia nza yi. Timfumu tio ka tiena tia nza yi ko.​—Za 18:36, 37.

15. Ngano Nzabukusu bwe yisongelaka ti kwikama kwa kanda dia Nzambi mbo kukota mu ntontolo?

¹⁵ Mukanda wa Nzabukusu mbo wuzonzelaka kwikama kwa kanda dia Nzambi kukota mu ntontolo mu bilumbu bia mansukina. Ntontolo zo mbo zitatamana, mpe mbo zitunatina nkwamusu. Guvernema za nza yi mbo ziyimina nsambululu’eto mpe mbo zikwamisa bô bakalaka mu ba yika moko. (Nza. 13:12, 15) Mbo bakwizi “tuma bantu babansoni, ba fioti na ba kula, bamvwama na bamputu, bê na timpwanza na bangamba, mu baka tidimbu ha koko kwa lubakala peleko ha mbunzu.” (Nza. 13:16, NWT) Mu ntangu ya ntama, mbo beri tûlaka tidimbu kwe bangamba mu songela ka nani bavwiri. Mpila mosi mpe, mu ntangu ya beto bantu mbo badinga ti bantu babansoni basongela ka nani bayikaka moko. Mabanza mawu na nsalulu zawu mbo zisongela ka ntia guvernema basingasaka mpe bayikaka moko.

16. Mu bungu dia nti tufweti kulu yikila kwikama kweto mu Yehova ngolo bwawu bu?

¹⁶ Ngano mbo tutambula tifwani tia tidimbu tio mpe mbo tuyika moko mu guvernema za politike? Bô bakalaka mu tambula tidimbu tio, mbo babwabana na misamu mia mpasi. Mukanda wa Nzabukusu wuvutulu tâ ti: ‘Muntu pele lendi teka peleko lendi sumba tala kena na tidimbu’ ko. (Nza. 13:17) Kâ kanda dia Nzambi dizebi ka nti Nzambi kasa kwe bô bê na tidimbu ti bazonzelaka mu Nzabukusu 14:9, 10. Kani batambula tidimbu tio, mbo batsoneka ha koko kwawu, “Yehova kumvwiri.” (Iza. 44:5) Yi ni ntangu yi tufweti bâ na lukwikulu ti kwikama kweto mu Yehova ngolo kwena. Tala ti ni bo, Yehova mbo kabâ na nsayi ya tâ ti ni Yandi tu vwiri!

17. Ngano nti tufweti bambukilaka mu musamu wutariri luvivululu lwa Yehova?

¹⁷ Yehova mbo kasongelaka luzolo lwalwingi mu ntangu yi ya mansukina. Ka zololo’â ko ti bantu bafuka. (2 Pi. 3:9) Wahana bweso kwe bantu babansoni mu soba mabanza na mu bonga nzengolo ya mbote. Kâ luvivululu lwandi ndilu lwena. Bô bakalaka bweso bo, mbo babwabana na musamu wa bwabana na Farao mu ntangu ya Mose. Yehova watâ kwe Farao ti: “Mu bungu ti, mbo naketi lambula koko kwani mu ku semba nge na kanda diaku mu timbevo tia nguria tia mbi, mpe mbo waketi zimbakana ha mutoto. Kâ tala ti wa moyo nikubikiri, ni mu ku songela ngolo zani mpe ngatu bazabikisa nkumbu’ani ha mutoto wawansoni.” (Ndu. 9:15, 16) Makanda mamansoni mbo makwizi zaba ti Yehova ni Nzambi ya yimosi ya matieleka. (Ezk. 38:23) Ngano musamu wo bwe wuyôkela?

18. a) Ntia Ningana kwakaka bazonzelaka mu Hagaye 2:6, 20-22? b) Bwe tuzabiri ti misamu mia tâ Hagaye mbo mivutu lungana ku matu?

¹⁸ Mvula zazingi ha manima ma lufwa lwa Hagaye, ntumwa Paulo wayizi zonzela misamu mieri songelaka ti Hagaye 2:6, 20-22 mbo yaketi vutu lungana ku matu. (Tanga.) Paulo watsoneka ti: ‘Yandi we na zu dia [ningisa] mutoto nsi mu ntama, bwawu bu heni kani ti:  “Nkumbu mosi, meno mbo nivutu [ningisa]; ka wena ko ti mutoto kwa, kâ na zulu mpe.” Nkumbu mosi yo, ni mu tâ ti bio bi baningisa, bio biayiluku mbo [bifuka], ngatu bio bi balembo ningisa bialama.’ (Ebr. 12:26, 27) Ningana kwawu ku kwa swaswana kwena na ko ku bazonzelaka mu Hagaye 2:7. Ningana ku kuzololo tâ ti bantu bo bê ntiana Farao, mpe bakalaka nswa wa Yehova wa tuma, mbo bafuka mankululu.

19. Ngano nti balembo ningisa, mpe bwe tuzabiri wo?

¹⁹ Ngano nti balembo ningisa peleko balembo katula? Paulo vutulu tâ ti: “Ntiangu, mu bungu ti tufweti baka Timfumu tilendi lembo ningana, tatatamaneno mu baka bweso bwalembo tu delakana, mu nzila ya bweso bo tulendi sarila Nzambi tisalu tia santu ti kalendi tambula, na bunkuta mpe na buzitu.” (Ebr. 12:28, NWT) Wa matieleka, ha manima ma ningana kwa mansukina, Timfumu tia Nzambi kwa tiyâla. Tiawu kaka kwa tisâla!​—Mik. 110:5, 6; Dan. 2:44.

20. Bantu ntia nzengolo bafweti bonga, mpe bwe tulendi ba bakisila?

²⁰ Ntangu ka yisiri’â ya nsaka ko! Bantu bafweti bonga nzengolo: Bamana sola mu tatamana mu singasa mbelo ya mbi ya nza yi, mbo bafuka. Bamana sola mu sarila Yehova, mu sa nsobolo zifwanakane mu luzingu lwawu na mu sarila luzolo lwandi, mbo babaka luzingu lwa mankululu. (Ebr. 12:25) Mu nzila ya tisalu tia samuna, tulendi bakisa bantu mu bonga nzengolo yo ya mfunu. Bika tabakisa bantu babingi mu kwizi bonga nzengolo ya yika moko mu Timfumu tia Nzambi. Mpe tufweti bambukaka misamu emi mia tâ Mfumu’eto Yezu: “Nsangu za mbote za Timfumu, mbo basamuna zo ha mutoto wawansoni, mu tâ timbangi kwe makanda mamansoni, mpe buna nsuka mbo yikwiza.”​—Mat. 24:14, NWT.