1-2. Ntindu mbi ndikununu yintoto yibikulu yala salama mu thangu’itu?

“MU MUA zi minutu, zi loja ayi bibanga binneni bitona kubua.” “Batu boso baba mu divunza, baba duma mu zikhonzo zioso . . . Bawombo baba tuba ti mawu mamonikina to mu minutu miodi. Vayi mu minu, maba buka mambu mamonika mu bilokula biwombo.” Abiobi bidi bikuma bituba batu bavuka mu ndikununu yi ntoto yimonika ku Nepal mu mvu 2015. Boti ngie wumana monikina kivuka kiphila ayoyi, ḿba nati bubu ngie wizimbakananga ko mambu mamonika.

² Befu tuidi mu kuzingila mu ntindu wuviakana wu ndikununu wu ntoto, ayi yawu yisinsalama ko to va divula dimueka voti mu tsi yimueka. Vayi ndikununu beni yidi mu kusalama mu zitsi zioso ayi yimvangamanga mu mimvu miwombo. Ndikununu beni yi ntoto, yibikulu kuidi mbikudi Hangai. Nandi wusonika: “Tala butubidi Yave mfumu masodi—‘mua thangu yinkhambu minu yinkuiza bue nyikuna diyilu, nza yimvimba, ḿbu—ayi ntoto wuyuma.’”—Hanga. 2:6.

3. Disuasana mbi didi ndikununu yi ntoto mbikudi Hangai kabikula ayi zio zimmonikanga mu bilumbu bitu?

³ Ndikununu yi ntoto mbikudi Hangai kabikula yisi ko banga yo yimonika ku Nepal yitulula bibanga ayi zinzo. Vayi ndikununu beni yintoto, yala tuadisa mvandi mambu mamboti. Yave naveka wutuba: “Minu yala nyikuna zitsi zioso, ayi biuma bi luvalu bi zitsi zioso biala kota mu nzo ayiyi; ayi yala wesa yawu mu nkembo.” (Hanga. 2:7) Mbi mbikudulu ayoyi yaba sundula kuidi batu bazinga mu bilumbu bi mbikudi Hangai? Ayi mbi yawu yinsundula mu befu bubu? Mu dilongi adidi tunkuiza  baka mimvutu mi biuvu abiobi ayi mvandi tunkuiza longuka buidi tulenda buedila mioko kisalu ki kunyikuna zitsi bubu.

4. Kibila mbi Yave kifidila mbikudi Hangai kuidi dikabu diandi?

⁴ Mbikudi Hangai wutambula kiyeku kinneni kuidi Yave. Tala mambu maba monika mu thangu beni. Hangai wuba wumueka mu bisadi bi Yave bafumina ku Babiloni banga mimvika mu mvu 537 A.T.K. Mu thangu bavitila, bisadi bikuikama bi Yave batona kubue tunga lusersu lu tempelo, nzo yi Yave. (Esala 3:8, 10) Vayi mambu maphasi mayiza monika. Bawu bayiza ba mu kiunda ayi babika kubue vanga kisalu ki kutunga mu kibila ki zikhuamukusu. (Esala 4:4; Hanga. 1:1, 2) Diawu mu mvu 520 A.T.K., Yave kavanina Hangai kiyeku muingi kukindisa dikabu babuela kifuza mu kisalu ayi kumanisa kutunga tempelo. *— Esala 6:14, 15.

5. Kibila mbi tsangu Hangai kasamuna yivumbikila dikabu di Nzambi?

⁵ Tsangu mbikudi Hangai kabikula, yiba muingi kukindisa kiminu ki dikabu mu Yave. Mu kibakala nandi wuzabikisa tsangu beni kuidi basi Yuda baba bavonga. Nandi wutuba: “‘Kindamanu benu boso dikabu didi mu ntoto awuwu ayi mutatamana kusala kibila, minu yidi yinu butubidi Yave mfumu yi minkangu mi masodi.” (Hanga. 2:4) Kikuma “Yave mfumu minkangu mi masodi” kiba kikuma kikindisa dikabu. Kibila bawu batebuka monyo ti, Yave widi mfumu yi minkangu yi masodi ma zimbasi badi mu lutumu luandi. Diawu basi Yuda baba tombila kufiatila mu nandi muingi bawu bakindama.

6. Ndandu mbi mbikudulu yi Hangai yituadisa?

⁶ Yave wutuadisa mbikudi Hangai muingi kasamuna tsangu yi ndikununu yi zitsi zioso mu phila yi kiphevi. Tsangu beni, yivumbika mabanza ba basi Yuda baba tunga tempelo kibila Yave wukanikisa ti wala banuanina kuidi Ntinu Pelesia waba yadila nza yimvimba mu bilumbu binani. Ndandu mbi mbikudulu ayoyi yituadisa? Theti dikabu di Nzambi bamana kutunga tempelo. Ayi mvandi kheti bo bakhambu ba mu dikabu di basi Yuda, babundana mu dikabu di Yuda muingi kubuongimina Yave ku tempelo babue tunga. Bukiedika, yawu yiba tsangu yikindisa dikabu di Nzambi!—Zaka. 8:9.

7. Kisalu mbi kinyikuna zitsi zioso befu tuidi mu kuvanga bubu? Sudikisa.

⁷ Mbi mbikudulu yi Hangai yinsundula mu bilumbu bitu? Tummona ti Yave wubue nyikuna zitsi zioso ayi befu mvitu tuidi mu khati kisalu beni. Tala mambu mamonika: Mu mvu 1914, Yave wubieka Yesu Klisto Ntinu wu Kintinu kiandi ku diyilu. (Minku. 2:6) Mu thangu Yave kasikika Kintinu beni, ayoyi yiyiza ba tsangu yimbi kuidi mintinu mi nza, kibila mawu maba sundula ti “thangu yi mintinu mi nza yi kuyadila yimana.” (Luka 21:24) Muingi kumona bivisa mu mambu beni, diawu tona mu mvu 1919, dikabu di Yave batona kusamuna ti, Kintinu ki Nzambi kiawu to kivuvu kinsika batu balenda fiatila. Kisalu ki kusamuna “zitsangu zimboti zi Kintinu,” bukiedika kinyikuna nza yimvimba.—Matai 24:14.

8. Dedi bummonisina Minkunga 2:1-3, buidi bawombo mu nza batadila zitsangu aziozio?

⁸ Buidi batu bayambila zitsangu aziozi? Bawombo mu bawu bamanga ziawu. (Tanga Minkunga 2:1-3.) Batu mu zitsi zioso baba  kuazuka kibila bamanga kuvitika Ntinu Yave kasola. Bawu batadilanga ko zitsangu zi Kintinu tunlonga banga “zitsangu zimboti.” Bukiedika, mintinu minkaka bakandimina kisalu kitu ki kulonga! Kheti bankaka mu mitinu amiomio bantubanga ti bansadilanga Nzambi, vayi babikanga ko bimfumu biawu. Dedi mu bilumbu bi Yesu, bubu mvandi mintinu bammanganga luyalu lu Yave mu kukuamikisa basadi biandi bikuikama.—Mava. 4:25-28.

9. Mbi Yave kantomba muingi mintinu bavanga?

⁹ Mbi Yave kantomba muingi mintinu bavanga? Tala mambu Minkunga 2:10-12 yintuba: “Diawu, benu mintinu, monisanu nduenga; Ayi benu mimfudisi mi ntoto kikininanu tsembolo. Sadilanu Yave mu lukinzu ayi yangalalanu mu luzitu loso. Zitisanu muana muingi Nzambi kabika ku mufuemina ayi muingi lubika fuila mu nzila, kibila nganzi’andi yinkuizilanga mu kinzimbukila. Mayangi kuidi baboso bantombanga kisuamunu mu Nandi.” Mu luzolo Yave wumvana luaku kuidi zimbeni ziandi muingi banzaba. Boti batidi, bawu bakhidi luaku muingi kubalula mayindu mawu ayi kukinina Kintinu ki Nzambi. Vayi bawu bafueti zaba ti thangu yiluelu to yisiedi kibila tuidi mu kuzingila mu “bilumbu bitsuka” bi nza ayiyi. (2 Timo. 3:1; Yesa. 61:2) Diawu mu nsualu batu bafueti longuka kiedika ayi kusola khonzo mbi batidi kuba.

10. Mambu mbi mamboti matedi ndikununu yi zitsi madi masonama mu Hangai 2:7-9?

¹⁰ Batu bankaka bamvitikanga mbikudulu Hangai kabikula mu matedi ndikununu yi zitsi zioso. Hangai wutu zabikisa mambu mammonikanga mu matedi mbikudulu ayoyi. Yawu yintuba: ‘Biuma bi luvalu bi zitsi zioso voti [batu badi mintima mikubama] bala buongimina Yave.’ * (Tanga Hangai 2:7-9) Mvandi mbikudi Yesaya ayi Mika babikula mambu ma phila ayoyi madi mu kumonika mu “bilumbu abibi bi tsuka.”—Yesa. 2:2-4; Mika 4:1, 2.

11. Makani mbi khomba mueka kabaka bo kayuwu zitsangu zi Kintinu mu khumbu yitheti?

 ¹¹ Tala mambu khomba Ken wunsadilanga ku kikulutu ki Zimbangi zi Yave kavanga bo kayuwa zitsangu aziozio zimboti. Kheti vama vioka 40 di mimvu, Nandi wukhidi tebuka monyo. Ken wutuba: “Bo yiyuwa Diambu di Nzambi viazi yitheti, Minu yivutula beni matondo mu kuzaba ti tuidi mu kuzingila mu bilumbu bitsuka bi nza ayiyi. Yivisa ti muingi yibaka lunungu va meso ma Yave ayi kubaka luzingu lu mvu ka mvu, vaba tombulu minu kutatuka nza ayiyi yi Satana ayi kuba wukuikama ku khonzo yi Yave. Mu thinu minu yisambila ayi yibaka makani ma kubika nza muingi kutinina ku khonzo Kintinu ki Nzambi kiala kadidila mvu ka mvu.”

12. Buidi tempelo yi kiphevi yi Yave yima wadila nkembo mu bilumbu abibi bitsuka?

¹² Bukiedika, Yave widi mu kusakumuna dikabu diandi. Dedi mu bilumbu abibi bitsuka, tuidi mu kumona thalu yi batu ba kumbuongimina kubuelama kadika kilumbu mu nza yimvimba. Mu mvu 1914, tuisa ba ko beni thalu yiwombo. Vayi bubu tueka kuvioka nana di bivevi na bivevi bambuongimina Nzambi mu bukiedika, kubunda mvandi bivevi bi batu bambanga yitu mu mbambukulu moyo lufua lu Yesu. Mu phila ayoyi, tempelo yi kiphevi—voti mbuongimini Yave katsikika va ntoto—yima “wadila nkembo wu biuma bi luvalu bi zitsi zioso.” Mvandi dizina di Yave dinkembusuanga, bo batu bambalula mavanga mawu ayi bamvuata kimutu kimona.—Efe. 4:22-24.

13. Zimbikudulu mbi zinkaka zisalama mu phila mambu mayenda kue monikinanga? (Tala foto yidi va thonono Levista)

¹³ Mu phila mambu amomo ma kukuitukila mayenda kue monikinanga, mavanga zimbikudulu zinkaka zi Kibibila kusalama. Dedi mbikudulu yidi mu buku Yesaya 60:22 luntuba: “Mua dingumba diala kituka kiveve ayi dikanda diluelu diala kituka tsi yingolo. Minu Yave yala vangila mawu mu thinu ayi mu thangu yifuana.” Bo thalu yi bisadi bi Yave yidi mu kubuelama, diambu dimueka di kukuitukila didi mu kumonika: “Biuma bi luvalu voti bisadi bi Yave” badi bakubama ayi bawombo mu bawu bezebi kuvanga bisalu biwombo ayi mvandi batidi kukivana mu kisalu ki  kusamuna “zitsangu zimboti zi Kintinu.” Buawu mbikudi Yesaya kabikudila ti dikabu di Yave bala “nua leta yi batu ba nza”. (Yesa. 60:5, 16) Diawu mu lusalusu lu zikhomba aziozi zi babakala ayi zi bakieto, kisalu ki kusamuna kidi mu kuvangama mu kuvioka 240 di zitsi ayi bilongulu bitu bidi mu kusekulu kuvioka 1.000 ki zimbembo.

14. Makani mbi batu bafueti baka mu thangu ayiyi?

¹⁴ Mu bilumbu abibi bitsuka, ndikununu yi zitsi yidi mu kukuika batu kubaka makani. Bawu bafueti sola kubuela mioko Kintinu ki Nzambi voti kutula lufiatu luawu mu mintinu mi nza ayiyi. Amomo madi makani batu boso bafueti baka. Kheti dikabu di Yave bantumukinanga zithumu zi mintinu mi nza, vayi bawu bamvisanga ti balendi kota ko mu mambu ma politika ma nza ayiyi. (Loma 13:1-7) Kibila bawu bazebi ti Kintinu ki Nzambi kiawu to kiala tuala tsukulu yi mambu moso batu bamviokila va nza. Ayi Kintinu beni kisi ko ki nza ayiyi.—Yoa. 18:36, 37.

15. Thotolo mbi yidi yisonama mu buku yi Nzaikusu yala thota lukuikumunu luitu?

¹⁵ Buku yi Nzaikusu yimmonisa ti lukuikumunu luitu mu Yave luala thotu mu bilumbu abibi bi tsuka. Ayi mbikudulu beni yintuba ti ziala ba zithotolo ayi zikhuamukusu zingolo kuidi dikabu di Yave. Mintinu mi luyalu, bala vanga mamoso muingi kukuika mimbuongimini mikiedika mi Nzambi baba buela mioko. (Nzai. 13:12, 15) Bawu bala “kuika batu boso—kuba kuandi bana, bakulutu, bisina, biphumbulu, mimvika ayi bakhambulu mimvika—muingi baba tula kidimbu mu koko ayi mu zimbulu ziawu.” (Nzai. 13:16) Mimvika mu thangu yikhulu, baba kuba tulanga kidimbu muingi kuzaba nani wumvuidi. Bobuawu mvandi mu bilumbu bitu, mintinu mi nza bala tomba ku tutula bidimbu mu mioko voti mu zimbulu. Mawu mansundula ti bawu bala tomba mayindu ma batu ayi mavanga mawu mamonisa ti badi ku khonzo’awu ayi badi mu kuba buela mioko.

16. Kibila mbi tufueti kindisila lukuikumunu luitu kuidi Yave bubu?

¹⁶ Bukiedika kuandi ti befu tunkuiza kikinina mangumba ma politika ba tutula kidimbu akioki kintota lukuikumunu luitu kuidi Yave? Kheti tuzebi ti baboso bala manga kikinina kidimbu beni bala viokila mu ziphasi, vayi befu tufueti kindama. Buku yi Nzaikusu yintatamana kutuba: “Ni mutu kalendi sumba ko voti kusumbisa, kubika kuandi no widi kidimbu beni mu koko ayi va mbulu.” (Nzai. 13:17) Vayi dikabu di Nzambi bazebi tsukulu mbi batu badi kidimbu akiokio bala baka dedi bunsudikisila buku yi Nzaikusu 14:9, 10. Daiwu bawu balasa kikinina ko kutambula kidimbu beni vayi bala sonika mu mioku miawu, “Befu Yave wutu vuidi.” (Yesa. 44:5) Ayiyi yawu thangu yi kumonisina lukuikumunu ayi kuba bakindama. Befu kuvanga mawu, Yave Nzambi wala kutu nuanina kibila Nandi wutu vuidi!

17. Mbi tufueti tebukanga monyo mu matedi mvibudulu yi Yave?

¹⁷ Yave wummonisanga mvibudulu mu bilumbu abibi bitsuka. Kibila Nandi kansintomba ko ni mutu kabungu. (2 Pete. 3:9) Nandi wumvananga batu boso luaku muingi banyongina masumu mawu ayi babaka makani mamboti. Vayi mvibudulu’andi mvandi yidi ndilu. Baboso bakhambu sadila buboti luaku alolo, bala viokila mu mambu maphasi dedi mo Falawo kaviokila mu bilumbu bi Mose. Yave wukamba Falawo ti: “Nandi wuba luaku lu kunonuna koko kuandi muingi kambunga na dikabu diandi dioso mu tsingulu yimueka to. Vayi kasa mavanga ko muingi kammonisa mangolo  mandi ayi dizina diandi dizitusu mu nza yimvimba.” (Esodu 9:15, 16) Bo buawu mvandi, batu ba zitsi zioso bala zaba ti Yave nandi to Nzambi yikiedika. (Yehe. 38:23) Buidi mawu mala monikina?

18. (a) Ndikununu mbi yinkaka bantubila mu Hangai 2:6, 20-22? (b) Buidi tuzabidi ti mambu beni mala mana kusunduka mu bilumbu binkuiza kuntuala?

¹⁸ Mimvu miwombo mivioka bo Hangai kabikula mambu amomo, mvuala Polo wutuadusu mu phevi yinlongo muingi kumonisa ti mambu madi mu Hangai 2:6, 20-22, mala mana kusalama mu bilumbu binkuiza kuntuala. (Tanga.) Mvuala Polo wutuba: “Bubu Yave wunkanikisa: Yala bue nyikuna diaka kubika kuandi to ntoto vayi mvandi diyilu. Kikuma “yala bue nyinkuna diaka” kinsundula ti: biuma bioso bivangu biala viokila mu ndikununu, muingi kubotula biuma bioso biala tuluka, vayi bio bikhambu tuluka muingi bikadidila.” (Ebe. 12:26, 27) Disuasana diwombo didi ndikununu ayiyi ayi yo bantubila mu Hangai 2:7. Kibila ndikununu mvuala Polo katubila, yinsundula lutululu lu mvu ka mvu lu batu badi buka Falawo bakhambu kikininanga nsua Yave kadi wu kuyadila nza yimvimba.

19. Mbi biala khambu tuluka bantubila ayi buidi tuzabidi mawu?

¹⁹ Mbi bantubila mu mbikudulu ayoyi biala khambu tuluka? Mvuala polo wutatamana kutuba: “Bo tuala tambula Kintinu kiala kadidila, tutamananu kutambula mamboti tukhambu fuana kutambula, muingi tubaka bu kuvanina Nzambi mbuongimini kafueni mu kuntumukina ayi mu lukinzu.” (Ebe. 12:28) Ngete, bo lutululu lu mintinu mi nza yala mana, Kintinu ki Nzambi kiawu to kiala khambu tuluka. Kiawu kiala kadidila kisikama va kibuangu kiandi mvu ka mvu!—Minku. 110:5, 6; Dani. 2:44.

20. Makani mbi kadika mutu kafueti baka ayi buidi tulenda sadisila batu?

²⁰ Tusadilanu buboti thangu! Batu boso bafueti sola ti: Bala tatamana kusadila nza muingi kubaka mbungulu, voti bala sola kuvanga luzolo lu Yave muingi bazinga mvu ka mvu. (Ebe. 12:25) Kisalu kitu ki kusamuna, kilenda sadisa batu bawombo kubaka makani mu diambu adiodi dinkinza. Diawu tutatamananu kusadisa bawombo muingi babaka makani ma kusola Kintinu ki Nzambi. Ayi tutebukanganga moyo mambu Mfumu’etu Yesu katuba: “Zitsangu azizi zimboti zi Kintinu ziela samunu mu nza yimvimba muingi kuvana kimbangi kuidi batu ba makanda ma zitsi zioso, bosi tsukulu yi nza yala kuiza.”—Matai 24:14.