1. ?Wafa sɛ yɛ be nga be su Zoova kpa’n be kwla flɛ i-ɔ?

 BE NGA be ti Zoova i awlo nunfuɛ’n be nun wie yɛle Zezi mɔ ‘Ɲanmiɛn dun mmua yili i ka naan w’a yi like kwlaa’n’ ɔ nin anzi mun. (Kol. 1:15; Jue. 103:20) I nun mɔ Zezi o asiɛ’n su wa’n, ɔ kleli kɛ be nga be su Zoova kpa’n be kwla flɛ Zoova kɛ be Si. I wie yɛle kɛ cɛn kun m’ɔ́ kán Zoova i ndɛ klé i sɔnnzɔnfuɛ mun’n, ɔ seli kɛ Zoova ‘m’ɔ ti i Si’n ɔ ti be Si wie.’ (Zan 20:17) Asa ekun’n, kɛ sran kun fɛ i wun man Zoova mɔ be yo i batɛmun’n, ɔ kaci Zoova i awlo nunfuɛ.​—Mar. 10:29, 30.

2. ?Ngue yɛ é wá kɛ́n i ndɛ like suanlɛ nga nun-ɔn?

² Kɛ ɔ ko yo naan aniaan wie’m b’a bu i kɛ Zoova ti be Si naan ɔ klo be’n, ɔ ti kekle man be. Wie mun ekun be liɛ’n, be wunman wafa nga be kwla yi i nglo kɛ be klo aniaan mun’n. Like suanlɛ nga nun’n, é wá kán like nga Zezi yoli naan y’a wun i wlɛ kɛ Zoova ti e Si naan e kwla fa e wun e mɛntɛn i’n, i ndɛ. Asa ekun’n, é wá wún i kɛ sɛ e nian Zoova i ajalɛ’n su’n, é kwlá yí i nglo kɛ e klo aniaan mun.

3. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ Zezi kunndɛ kɛ e nin Zoova e afiɛn mantan-ɔn?

³ Zoova ti e Si yɛ ɔ klo e dan. Zezi kunndɛ kɛ e wun i sɔ liɛ’n i wlɛ. Asa’n, ɔ kunndɛ kɛ e wun i wlɛ kɛ Zoova i like yolɛ yoman ya naan e kwla fa e wun e mɛntɛn i. Kɛ Zezi klé i sɔnnzɔnfuɛ mun wafa ng’ɔ fata kɛ be srɛ Ɲanmiɛn’n, ndɛ ng’ɔ kannin’n yi i sɔ liɛ’n i nglo. Kɛ ɔ́ bó i ndɛ’n i bo’n, ɔ seli kɛ: “E Si.” (Mat. 6:9) Zezi kwla se kɛ e flɛ Zoova kɛ “Ɲanmiɛn m’ɔ kwla like kwlaa yo’n” annzɛ “Adudua” annzɛ kusu “Famiɛn m’ɔ o lɛ titi’n.” Yɛ sɛ ɔ se e kɛ e flɛ i sɔ’n, ɔ ti su afin Biblu’n bɔbɔ flɛ i sɔ wie. (Bob. 49:25; Eza. 40:28; 1 Tim. 1:17)  Sanngɛ Zezi w’a seman kɛ e flɛ i sɔ. I waan e flɛ i kɛ “e Si.”

4. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ Zoova kunndɛ kɛ e fa e wun e mɛntɛn i-ɔ?

⁴ Atrɛkpa’n, kɛ ɔ ko yo naan w’a bu i kɛ Zoova ti ɔ Si naan ɔ klo wɔ’n, i sɔ’n ti kekle man wɔ. Kɛ ɔ yo aniaan sunman be sɔ wie-ɔ. Afin be si’m b’a yimɛn i nglo kɛ be klo be. Sanngɛ Zoova wun wafa nga ɔ wun yo wɔ’n i wlɛ. Ɔ kunndɛ kɛ e kwlakwla e fa e wun e mɛntɛn i. I sɔ yɛ i nuan Ndɛ’n wla e fanngan kɛ e yo-ɔ. Ɔ se kɛ: “An fa amun wun mantan Ɲanmiɛn, yɛ ɔ́ fɛ́ i wun mántan amun.” (Zak. 4:8) Zoova klo e dan, yɛ ɔ kunndɛ kɛ e wun i wlɛ kɛ ɔ ti Siɛ kun m’ɔ leman wunsu-ɔ.

5. ?Kɛ nga Liki 10:22 fa kan’n sa’n, wafa sɛ yɛ Zezi uka e naan y’a fa e wun y’a mantan Zoova-ɔ?

⁵ Zezi kwla uka e naan y’a fa e wun y’a mantan Zoova. Afin ɔ si Zoova kpa yɛ ɔ yo ninnge mun kɛ i sa cɛ. I sɔ’n ti’n, ɔ seli kɛ: “Sran ng’ɔ wun min’n, nn w’a wun Siɛ’n wie.” (Zan 14:9) Zezi ti kɛ e ɲrun kpɛnngbɛn wie sa. Ɔ kle e wafa nga e ɲin kwla yi Zoova m’ɔ ti e kwlaa e Si’n, ɔ nin like ng’ɔ fata kɛ e yo naan i klun w’a jɔ e wun’n. Asa ekun’n, ɔ uka e naan y’a wun i wlɛ kɛ Zoova klun ti ufue naan ɔ klo sran. (An kanngan Liki 10:22 nun.) Siɛn’n, maan e fa e ɲin e sie i ninnge wie mɔ be kle kɛ Zoova klun ti ufue naan ɔ klo sran’n be su.

6. Amun bo sa wie mɔ be kle kɛ Zoova tieli Zezi i srɛlɛ’n be su.

⁶ Zoova tie i mma’m be srɛlɛ’n. I nun mɔ Zezi o asiɛ’n su wa’n, ɔ srɛli Zoova kpɛ sunman. Blɛ kwlaa sɔ’n nun’n, Zoova tieli i srɛlɛ’n. (Lik. 5:16) Asa ekun’n, kwlaa naan Zezi w’a fa ajalɛ cinnjin wie mun’n, ɔ srɛli Zoova. I wie yɛle kɛ kwlaa naan w’a kpɛ i akoto 12 mun’n, ɔ srɛli Zoova kɛ ɔ ukɛ i. Blɛ sɔ’n nun kusu’n Zoova tieli i srɛlɛ’n. (Lik. 6:12, 13) Asa kusu’n, kɛ Zezi i wla boli i wun’n ɔ srɛli Zoova. I wie yɛle kɛ kwlaa naan Zida w’a kpɛ i bo waka’n, i wla boli i wun dan ti’n ɔ srɛli Zoova tankaan kpa. Kɛ ɔ yoli sɔ’n, Zoova sieli i su i nuan bo.  Sanngɛ w’a kaman ngalɛ’n su. Ɔ sunmannin anzi kun kɛ ɔ wa fɔnvɔ i wie.​—Lik. 22:41-44.

7. ?Kɛ e si kɛ Zoova tie e srɛlɛ mun’n, wafa sɛ yɛ i sɔ’n yo e-ɔ?

⁷ Andɛ kusu’n, Zoova tie i sufuɛ kpa’m be srɛlɛ’n. Yɛ ɔ tɛ be su kɛ ɔ nin i fata’n sa, ɔ nin blɛ ng’ɔ ti su’n i nun. (Jue. 116:1, 2) Sa kun m’ɔ juli aniaan bla kun m’ɔ tran Ɛndi lɔ’n i su’n, ɔ kle sɔ weiin. Blɛ wie nun’n, i wla boli i wun dan. Ɔ maan ɔ srɛli Zoova kɛ ɔ ukɛ i. Aniaan bla’n seli kɛ: “JW Televiziɔn ng’ɔ fiteli afuɛ 2019 Mɛ anglo’n nun’n, ɔ kannin wafa nga e kwla jran ngokɔɛ’n i ɲrun kekle’n i ndɛ. Kɛ n tili ndɛ nga be kɛnnin i video sɔ’n nun’n, n seli min wun kɛ Zoova yɛ ɔ tɛli min srɛlɛ’n su-ɔ.”

8. ?Wafa sɛ yɛ Zoova kleli kɛ ɔ klo Zezi-ɔ?

⁸ Zoova yili i nglo kɛ ɔ klo Zezi kpɛkun ɔ niɛnnin i lika. (Zan 5:20) I nun mɔ Zezi o asiɛ’n su wa’n, Zoova ukɛli i naan w’a lafi i su kpa titi, ɔ wlɛli i fanngan, yɛ ɔ mɛnnin i ninnge ng’ɔ mian be wun’n. Asa’n, Zoova seli i kɛ ɔ klo i naan i klun jɔ i wun. (Mat. 3:16, 17) Kɛ mɔ Zezi si kɛ i Si’n klo i naan ɔ jin i sin’n ti’n, ɔ fɛli i wla guɛli i su titi. Ɔ maan i wun w’a yomɛn i le kɛ i ngunmin yɛ ɔ wo-ɔ.​—Zan 8:16.

9. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ Zoova klo e-ɔ?

⁹ Kɛ Zezi liɛ’n sa’n, Zoova yo ninnge fanunfanun fa kle kɛ ɔ klo e. I wie yɛle kɛ Zoova mannin e atin kɛ e kaci i janvuɛ yɛ ɔ mannin e niaan kpanngban. Aniaan sɔ’m be klo e, yɛ kɛ e wla bo e wun’n be wla e fanngan. (Zan 6:44) Asa ekun’n, Zoova man e ninnge kaka mɔ be kwla uka e naan y’a su i kpa-ɔ. Kpɛkun ɔ fa ninnge nga e sa mian be wun’n man e wie. (Mat. 6:31, 32) Sɛ e bu ninnge kwlaa nga Zoova yo be fa kle kɛ ɔ klo e’n be akunndan’n, é kló i kpa trá laa’n.

10. ?Sɛ e nian Zoova i ajalɛ’n su’n, ngue yɛ é kwlá yó-ɔ?

¹⁰ Zoova klo aniaan mun. Sanngɛ e liɛ’n, ɔ ju wie’n kɛ ɔ ko yo naan y’a klo aniaan mun annzɛ y’a yi i nglo kɛ e klo be’n, ɔ ti kekle. Afin e finwlɛ’n ɔ nin wafa nga e yo ninnge mun’n, be timan kun. Asa ekun’n, ɔ ju wie’n be yo ninnge wie m’ɔ yoman e fɛ-ɔ. Sanngɛ sɛ e nian Zoova i ajalɛ’n su’n, é kló be titi. Kpɛkun é kwlá yí i sɔ liɛ’n i nglo. (Efɛ. 5:1, 2; 1 Zan 4:19) Maan e kan wafa nga e kwla nian Zoova i ajalɛ’n su i ndɛ.

11. ?Wafa sɛ yɛ Zezi kleli kɛ “ɔ si aunnvuɛ dan” kɛ Zoova sa-ɔ?

¹¹ Zoova “si aunnvuɛ dan.” (Lik. 1:78) Sran ng’ɔ si aunnvuɛ’n, kɛ ɔ wun kɛ sran kun su fɛ’n, ɔ yo i ya. Kpɛkun ɔ yo like fa ukɛ i. Zezi sili sran’m be aunnvuɛ kɛ i Si Zoova sa. (Zan 5:19) Cɛn kun’n, sran kpanngban kpa be bɛli i sin. Kɛ ɔ wunnin be’n, “be yoli i annvɔ, afin be kle be ɲrɛnnɛn yɛ be sanndi lika’n nun kɛ bua mɔ be leman sran taman be’n sa.” (Mat. 9:36) Sanngɛ b’a yomɛn i annvɔ ngbɛn sa. Ɔ yoli ninnge wie mun fa ukali be. Yɛle kɛ ɔ yoli tukpacifuɛ nga be o be nun’n be juejue, yɛ ɔ yoli maan ‘be kwlaa nga be su fɛ’n’ be wla guali ase.​—Mat. 11:28-30; 14:14.

12. Amun kan wafa nga e kwla kle kɛ e si aniaan’m be aunnvuɛ’n i ndɛ kan.

¹² Sɛ e kunndɛ kɛ é sí aniaan’m be aunnvuɛ’n, ɔ fata kɛ e dun mmua e si sa ng’ɔ o be su’n ka. I wie yɛle kɛ tukpacɛ kekle wie kwla kle aniaan bla kun i yalɛ. Kɔlɛ’n sɛ e ukɛ i’n, ɔ́ yó i fɛ kpa sanngɛ ɔ kɛmɛn i ndɛ. Sɛ e waan é úkɛ i’n, e kwla usa e wun kɛ: ?Ɔ yo sɛ yɛ ɔ nian i awlofuɛ’m be lika-ɔ? ?Yɛ sɛ n kɔ i awlo lɔ naan n ko tɔn like kan n mɛn i annzɛ n yo i awlo’n nun yɛinyɛin nin? Annzɛ kusu sɛ aniaan bian kun i junman’n  w’a fi i sa’n, e kwla usa e wun kɛ: ?Kwlaa naan w’a ɲan junman uflɛ’n, sɛ n mɛn i sika kan n fa ti i wun ɲanman nun’n ɔ timan kpa yɛ ɔ o lɛ? I sɔ yolɛ nun’n, sɛ e kwla yo naan w’a siman kɛ e yɛ e mɛnnin i sika’n, ɔ ti kpa.

13-14. ?Wafa sɛ yɛ e kwla yo klun ufuefuɛ kɛ Zoova sa-ɔ?

¹³ Zoova klun ti ufue. (Mat. 5:45) Ɔ fataman kɛ e minndɛ kɛ aniaan kun se e kɛ e ukɛ i naan y’a ukɛ i. Kɛ Zoova sa’n, maan e klun klo su e uka aniaan mun. Zoova minndɛman kɛ e srɛ i naan w’a bo wia’n annzɛ w’a tɔ nzue w’a man e. Yɛ kɛ wia’n bo’n, be nga be si i ye-o, be nga be simɛn i ye-o, be kwlakwla be ɲan su ye. I sɔ’n kle weiin kɛ Zoova klo sran naan i klun ti ufue. Nanwlɛ, kɛ Zoova yi i klun ufue’n i nglo e lika kɛ ngalɛ sa’n, ɔ yo e fɛ dan.

¹⁴ Aniaan sunman be nian Zoova i ajalɛ kpa sɔ’n su. Yɛle kɛ kɛ sa tɔ aniaan’m be su’n be uka be. I wie yɛle kɛ afuɛ 2013 nun’n, aunmuan dan kun kpɛli Filipinin nvle’n nun. Kɛ ɔ yoli sɔ’n ninnge kpanngban be sacili. Ɔ maan aniaan sunman be sua nin be ninnge’m be fili be sa. Sanngɛ ndɛndɛ kpa’n, aniaan nga be o mɛn wunmuan’n nun’n be ukali be. Wie’m be mannin sika yɛ wie’m be kplannin sua mannin be. Afuɛ nuan kun nun’n, be kplannin sua kɔe 750. Kɛ koronavirisi bali kusu’n, aniaan’m be suannin be wiengu bo kpa. Kɛ sa tɔ aniaan’m be su mɔ ndɛndɛ kpa’n e uka be’n, e kle kɛ e klo be.

15-16. ?Kɛ nga Kolɔsufuɛ Mun 3:13 fa kan’n sa’n, sɛ e waan é yó kɛ Zoova sa’n ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo-ɔ?

¹⁵ Zoova yaci sa cɛ. (An kanngan Kolɔsufuɛ Mun 3:13 nun.) Cɛn kwlakwla e yo sa tɛ. Sanngɛ e Si m’ɔ o ɲanmiɛn su lɔ’n yaci cɛ e. (Jue. 103:10-14) Zezi i sɔnnzɔnfuɛ’m be fɔnnin i wun kpɛ sunman. Sanngɛ ɔ yaci cɛli be. I kpa bɔbɔ’n, e sa tɛ’m be ti’n ɔ kplinnin su kɛ ɔ́ fɛ́ i nguan’n mán. (1 Zan 2:1, 2) Kɛ Zoova nin Zezi be yaci e wun sa’n cɛ e’n, i sɔ’n yo maan e kunndɛ kɛ é fá e wun mántan be kpa ekun.

¹⁶ Sɛ e kusu e yaci aniaan’m be wun sa’n e cɛ be ‘klun ufue su’n,’ e nin be e afiɛn mántan kpa ekun. (Efɛ. 4:32) I yo, kɛ ɔ ko yo naan y’a yaci sran kun i wun sa y’a cɛ i’n, ɔ timan pɔpɔ. Sanngɛ sɛ e mian e ɲin kpa’n,  é kwlɛ́ i sɔ liɛ’n i yo. Sasafuɛ Tranwlɛ’n kun i nun like suanlɛ kun ukali aniaan bla kun naan w’a kwla yo sɔ. Like suanlɛ sɔ’n suan: “Amun yaci sa nga amun wiengu yo amun’n cɛ i.” * Aniaan bla’n seli kɛ: “Like suanlɛ sɔ’n ukali min maan n wunnin i wlɛ kɛ sɛ n yaci sa n cɛ’n, ń ɲán su ye. Like suanlɛ sɔ’n nun’n be seli kɛ, kɛ e yaci sa nga e wiengu’m be yo e’n cɛ be’n, nán kɛ sa nga be yoli e’n ɔ yoman e ya ti-ɔ. Sanngɛ kɛ mɔ e kunndɛman kɛ é fá be wun ndɛ síe e klun’n, i ti yɛ e yo sɔ-ɔ.” Kɛ e yaci aniaan’m be wun sa’n e cɛ be klun ufue su’n, e kle kɛ e klo be. Kpɛkun e sɔnnzɔn e Si Zoova.

17. ?Kɛ nga Matie 5:16 fa kan’n sa’n, wafa sɛ yɛ e kwla manman e Si m’ɔ o ɲanmiɛn su lɔ’n niɔn?

¹⁷ Kɛ e o Zoova i awlo’n nun’n, ɔ yo e fɛ lele kpe nun. Afin i nunfuɛ’m be klo be wun. I sɔ’n ti’n, maan e uka sran kpanngban naan be bla naan e nin be su Zoova likawlɛ. Asa’n, nán e yo like wie m’ɔ́ sáci Zoova annzɛ i sufuɛ’m be dunman. Sanngɛ maan e mian e ɲin naan e nzuɛn’n yo kpa. I liɛ’n, sran kaka bé kúnndɛ kɛ bé sú Zoova wie.​—An kanngan Matie 5:16 nun.

18. ?Sɛ be kle e yalɛ’n, ngue yɛ ɔ kwla uka e naan srɛ w’a kunman e-ɔ?

¹⁸ Kɛ mɔ e ɲin yi e Si m’ɔ o ɲanmiɛn su lɔ’n ti’n, ɔ ju wie’n, sran’m be yo e finfin annzɛ be kle e yalɛ. Kɛ ɔ ko yo sɔ’n jasin fɛ’n i bolɛ’n kwla yo kekle e sa nun. ?I lɛ nun’n, ngue yɛ ɔ kwla uka e-ɔ? Maan e lafi su kɛ Zoova nin i Wa Zezi bé úka e. Zezi seli i sɔnnzɔnfuɛ’m be kɛ sɛ sran’m be kle be yalɛ’n, nán maan be koko ndɛ nga bé kán’n, ɔ nin wafa nga bé kán ndɛ sɔ’n be ti. ?Ngue ti-ɔ? I bɔbɔ tɛli su kɛ: “Afin dɔ kunngba sɔ’n su’n, Ɲanmiɛn maan amún wá sí ndɛ nga amun ko kan’n. Afin nán amun ngunmin yɛ amún íjɔ-ɔ, sanngɛ amun Si i wawɛ’n, ɔ́ úka amun.”​—Mat. 10:19, 20.

19. Amun kan sran kun m’ɔ boli jasin fɛ’n yakpa su’n i ndɛ kan.

¹⁹ Maan e kan aniaan bian kun mɔ be flɛ i kɛ Robɛɛ’n i ndɛ kan. Aniaan bian’n wo  Afriki di Sidi lɔ. Kɛ ɔ boli Biblu’n nun like suanlɛ bo’n, w’a cɛman be seli i kɛ ɔ ko di sonja. Kannzɛ bɔbɔ blɛ sɔ’n nun’n, ɔ siman Biblu’n nun ndɛ kaka’n sanngɛ w’a kplinman su. I sɔ’n ti’n, be sɛnmɛnnin i jɔlɛ difuɛ’m be ja su. Jɔlɛ difuɛ’m be usɛli i like nga ti yɛ w’a kplinman su kɛ ɔ́ dí sonja’n. Yakpa su’n, ɔ seli be kɛ kɛ m’ɔ klo i niaan Klisifuɛ mun’n i ti yɛ w’a kplinman su-ɔ. Kɛ ɔ seli sɔ’n, jɔlɛ difuɛ kun usɛli i kɛ: “?Wan mun yɛ a flɛ be kɛ ɔ niaan mun’n niɔn?” Blɛ sɔ’n nun’n, Robɛɛ siman kɛ bé wá úsɛ i sɔ kosan’n. Sanngɛ be ja nun lɛ’n, i wla kpɛnnin cɛn sɔ’n nun Biblu’n nun ndɛ mma’n i su. Yɛle Matie 12:50. Ɔ se kɛ: “Sran ng’ɔ yo min Si m’ɔ o ɲanmiɛn su lɔ’n i klun sa’n, i yɛ ɔ ti min niaan bian, nin min niaan bla, ɔ nin min nin-ɔn.” Kannzɛ blɛ sɔ’n nun’n, nn Robɛɛ w’a bo Biblu’n nun like suanlɛ bo ɔ nin-a cɛman’n, sanngɛ Zoova fɛli i wawɛ’n mɛnnin i maan ɔ kwla tɛli kosan sɔ’n ɔ nin kosan uflɛ wie’m be su klanman. Nanwlɛ, e si kɛ Zoova i klun jɔli Robɛɛ i wun dan. E kusu sɛ blɛ kekle nun’n, e fa e wla e wlɛ e guɛ i Zoova su naan e kɛn i ndɛ yakpa su e kle sran mun’n, i klun jɔ́ e wun wie.

20. ?Ngue yɛ w’a fua kpa kɛ á yó-ɔ? (Zan 17:11, 15)

²⁰ Maan e kle titi kɛ kɛ e o Zoova i awlo’n nun’n, ɔ yo e fɛ. E Si Zoova ti Siɛ kun m’ɔ leman wunsu-ɔ. E niaan’m be kusu be ti sran kpa yɛ be klo e dan. Maan e si ninnge sɔ mɔ e le be’n be su ye titi. Satan nin i minniɛn’m be kunndɛ kɛ bé yó naan e bu i kɛ e Si’n kloman e naan e bubu e wun nun. Sanngɛ Zezi srɛli Zoova kɛ ɔ nian e su naan e bo yo kun titi. (An kanngan Zan 17:11, 15 nun.) Dɔ nga su’n, e wun i kɛ Zoova tɛ srɛlɛ sɔ’n su. Kɛ Zezi sa’n, maan e lafi su kɛ e Si Zoova klo e naan ɔ́ úka e titi. Maan e tinuntinun e fua kpa kɛ é fá e wun é mántan Zoova nin aniaan’m be kpa titi.