1. ¿Jas achilanik kyataj chkixoʼl ri e sukʼ taq winaq rukʼ ri Jehová?

RI JEHOVÁ kʼo jun ufamilia ri keqʼijilan che. Chkixoʼl wariʼ kʼo ri Jesús, ri «kʼo nabʼe chuwach ronojel ri bʼanom», xuqujeʼ e kʼo kʼi ángeles (Col. 1:15; Sal. 103:20). Are chiʼ ri Jesús xkʼojiʼ pa ri uwach Ulew, xukʼutu che ri e sukʼ taq winaq kekunik kkibʼij kiTat che ri Jehová. Jumul are chiʼ tajin ktzijon kukʼ ri utijoxelabʼ, xubʼij wariʼ chkiwach: «NuTat, xuqujeʼ iTat» (Juan 20:17). Xuqujeʼ, are chiʼ kqajach ri qakʼaslemal che ri Jehová y kqabʼan qaqasanjaʼ, kojkʼojiʼ pa jun nimalaj familia (Mar. 10:29, 30).

2. ¿Jas kqil na pa wajun kʼutunem riʼ?

² Jujun upatanelabʼ ri Jehová kʼax kkiriq che uchʼobʼik che areʼ are jun Tat che kloqʼoqʼenik. Weneʼ e nikʼaj chik qas ta ketaʼm jas kkibʼan che kiloqʼoqʼexik ri e nikʼaj chi kachalal. Pa wajun kʼutunem riʼ, kqil na ri kubʼan ri Jesús che qatoʼik rech kqilo che ri Jehová are jun Tat kojuloqʼoqʼej y che kojkunik kojqebʼ rukʼ. Xuqujeʼ kqil na jas kqabʼano rech keqil ri e qachalal junam rukʼ ri kubʼan ri Jehová che kilik.

3. ¿Jasche ri tzij «Tat» kojuqebʼsaj más rukʼ ri Jehová?

³ Ri Jehová are jun Tat kloqʼoqʼenik. Rumal laʼ, ri Jesús kraj che kqil ri Jehová junam rukʼ jun Tat che kojkunik kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij y che xaq xiw ta ktaqanik. Ri Jesús xuqʼalajisaj wariʼ are chiʼ xukʼut chkiwach ri utijoxelabʼ jas kkibʼan che ubʼanik kichʼawem, xumaj rukʼ ri tzij riʼ: «QaTat» (Mat. 6:9). Xkun ta riʼ ri Jesús xubʼij che are kqakoj ri e tzij «ri kʼo ronojel ukuʼinem», «ri xbʼanow ronojel» o «ri Ajawinel chbʼe qʼij saq», rumal che are waʼ ri e ubʼantajik y tzʼibʼam kan pa ri Biblia (Gén. 49:25; Is. 40:28;  1 Tim. 1:17). Are kʼu, are xukoj ri tzij «Tat» rumal che wariʼ kʼo ubʼanik rukʼ ri kqanaʼo.

4. ¿Jasche qetaʼm che ri Jehová kraj kojqebʼ rukʼ?

⁴ Jujun chqe kʼax kqabʼan che rilik ri Jehová junam rukʼ jun Tat kloqʼoqʼenik, weneʼ rumal che xqariq kʼax are chiʼ kʼa oj nitzʼ na. Sibʼalaj kukubʼsaj qakʼuʼx retaʼmaxik che areʼ kuchʼobʼ ri kqanaʼo y kraj kkʼojiʼ naqaj chqe. Rumal laʼ ri uTzij kubʼij wariʼ chqe: «Chixqebʼ rukʼ ri Dios, ri areʼ xuqujeʼ kqebʼ na iwukʼ» (Sant. 4:8). Ri Jehová sibʼalaj kojraj y kubʼij chqe che kraj kux qaTat.

5. Junam rukʼ ri kubʼij Lucas 10:22, ¿jasche kkun ri Jesús che qatoʼik rech kojqebʼ más rukʼ ri Jehová?

⁵ Ri Jesús kkunik kojutoʼ rech kojqebʼ más rukʼ ri Jehová. Rumal che ri areʼ qas retaʼm uwach ronojel ri ubʼantajik ri Jehová. Rumal laʼ xubʼij: «Jachin ri rilom nuwach in, rilom uwach ri Tataxel» (Juan 14:9). Ri Jesús junam rukʼ jun qachalal nabʼeʼal chqawach, kojutoʼ che unimaxik ri qaTat rech kojqaj chuwach. Xuqujeʼ ronojel ri xubʼano are chiʼ xkʼojiʼ pa ri uwach Ulew kukʼut chqawach che ri Jehová are jun Tat kloqʼoqʼenik (chasikʼij uwach Lucas 10:22). Chqilampeʼ jujun kʼutbʼal chrij wariʼ.

6. ¿Jasche kqabʼij che ri Jehová xutatabʼej ri Jesús?

⁶ Ri Jehová kutatabʼej ri kichʼawem ri e ralkʼwal. Chqilampeʼ ri xubʼan rukʼ ri uKʼojol. Are chiʼ ri Jesús xkʼojiʼ pa ri uwach Ulew qas xtatabʼex riʼ ronojel ri uchʼawem rumal ri Jehová (Luc. 5:16). Xuqujeʼ xtatabʼexik are chiʼ xutaʼ tobʼanik che uchaʼik jastaq nim ubʼanik pa ri ukʼaslemal, jun kʼutbʼal are chiʼ xeʼuchaʼ ri 12 rapóstoles (Luc. 6:12, 13). Xuqujeʼ are chiʼ xbʼisonik, xtoʼ rumal ri Jehová. Are chiʼ xa jubʼiqʼ chi kraj kkʼayix kan pa kiqʼabʼ ri ukʼulel rumal ri Judas, ri Jesús xubʼan uchʼawem che ri uTat rech kkunik keʼuqʼaxej ri kʼax. Xaq xiw ta xtatabeʼx ri uchʼawem, xaneʼ ri Jehová xutaq lo jun  ángel che uyaʼik uchuqʼabʼ (Luc. 22:41-44).

7. ¿Jas kanaʼ at rumal che awetaʼm che ri Jehová kutzalij uwach ri achʼawem?

⁷ Kimik, xuqujeʼ ri Jehová kojutatabʼej are chiʼ kqabʼan qachʼawem che y sibʼalaj utz kubʼan che utzalixik uwach pa ri tiempo che qas kajwataj ri tobʼanik chqe (Sal. 116:1, 2). Jun qachalal ixoq re ri tinamit India qas xril rukʼ ubʼaqʼwach wariʼ. Uriqom ri yabʼil kbʼix ansiedad che, rumal riʼ xutaʼ tobʼanik che ri Jehová. Ri areʼ kubʼij: «Ri programa re JW Broadcasting^® re mayo 2019 che xchʼaw chrij ri rajawaxik kqabʼano rech kojbʼison taj y ri kqabʼan chuwach ri ansiedad, are ri qas xintoʼwik. Rukʼ wariʼ ri Jehová xutzalij uwach ri nuchʼawem».

8. ¿Jas xubʼan ri Jehová che ukʼutik che kuloqʼoqʼej ri Jesús?

⁸ Ri Jehová kojuloqʼoqʼej junam rukʼ ri xubʼan che uloqʼoqʼexik ri uKʼojol are chiʼ xkʼojiʼ pa ri uwach Ulew (Juan 5:20). Xuya ronojel ri xajwataj che, ri ratzʼyaq, ri uwa, xrilij ri kunaʼo y ri jastaq re ri ukojonik. Rukʼ ronojel ranimaʼ xukʼutu che kuloqʼoqʼej y che kqaj chuwach (Mat. 3:16, 17). Ri Jesús kʼo ta jumul xunaʼo che xaq utukel kʼolik, rumal che retaʼm che amaqʼel ktoʼ rumal ri uTat kʼo pa ri kaj (Juan 8:16).

9. ¿Jasche qetaʼm che ri Jehová sibʼalaj kojuloqʼoqʼej?

⁹ Junam rukʼ ri Jesús, qonojel qanaʼom ri kubʼan Jehová che qaloqʼoqʼexik. Chojchoman chrij wariʼ: Jehová xojuya pa ri ufamilia che kojkiloqʼoqʼej, kkiya nimalaj kikotemal chqe y kojkitoʼ pa ronojel uwach kʼax (Juan 6:44). Xuqujeʼ ronojel tiempo kuya ri rajawaxik chqe pa ri qakojonik. Y kuya ri qawa ronojel taq qʼij (Mat. 6:31, 32). Are chiʼ kojchoman chrij ri kubʼan ri Jehová che qaloqʼoqʼexik, sibʼalaj knimar ri qaloqʼoqʼebʼal che.

10. ¿Jas kqabʼan che resaxik uwach ri Jehová che kiloqʼoqʼexik ri e qachalal?

¹⁰ Ri Jehová keraj ri e qachalal. Are kʼu weneʼ oj qas ta kojkunik kqakʼut chkiwach che keqaj. Weneʼ rumal che jalajoj ri qabʼantajik o ri xojkʼiy wi. Y qonojel kqabʼan jastaq che weneʼ kubʼan kʼax chke ri e nikʼaj chik. Paneʼ jeriʼ, kʼo kojkunik kqabʼano rech kʼo utzilal chqaxoʼl y kqaloqʼoqʼej qibʼ junam rukʼ ri kubʼan ri Jehová che qaloqʼoqʼexik (Efes. 5:1, 2; 1 Juan 4:19). Chqilampeʼ ri kqetaʼmaj chrij ri ukʼutbʼal ri Jehová.

11. ¿Jas xubʼan ri Jesús che ukʼutik che ri Jehová «kutoqʼobʼisaj» kiwach ri e winaq?

¹¹ Ri Jehová sibʼalaj «kutoqʼobʼisaj» qawach (Luc. 1:78). Jun winaq che kutoqʼobʼisaj wachaj, kel ukʼuʼx chke ri e nikʼaj chik are chiʼ kkiriq kʼax y kutzukuj ri kubʼano rech keʼutoʼo. Ri xubʼan ri Jesús che kilik ri winaq are jun kʼutbʼal che ri Jehová kel ukʼuʼx chke ri e winaq riʼ (Juan 5:19). Ri Biblia kubʼij che «are taq ri Jesús xeril ri kʼiʼalaj winaq, xel ukʼuʼx chke, rumal rech chi kkiriq kʼax e je jas ri chij ri man kʼo ta kajyuqʼ, e jabʼuninaq» (Mat. 9:36). Ri Jesús xaq xiw ta xukʼut rukʼ ri xunaʼo che kutoqʼobʼisaj kiwach ri e winaq. Xaneʼ xeʼukunaj ri e yawabʼ y xeʼutoʼ ri winaq che sibʼalaj kiriqom kʼax (Mat. 11:28-30; 14:14).

12. ¿Jas kqabʼan che ukʼutik che kqatoqʼobʼisaj kiwach ri e qachalal?

¹² We kqaj kqatoqʼobʼisaj kiwach ri e qachalal, rajawaxik kojchoman chrij ri kʼax  tajin kkiqʼaxej. Jun kʼutbʼal, weneʼ kʼo jun qachalal che kʼo jun nimalaj yabʼil che. Kresaj ta utzijol ri tajin kukʼulmaj, are kʼu utz we kqatzukuj ri kqabʼan che utoʼik. ¿La kajwataj tobʼanik che rech kerilij ri ufamilia? Kmaltyoxin riʼ we kojtobʼan che ubʼanik ri kiwa ri ufamilia o kqachʼajchʼobʼej ri upa rachoch. O chojchoman chrij jun qachalal achi che weneʼ kʼo ta chi uchak chanim. ¿La kojkunik kqataq bʼi jubʼiqʼ urajil, are kʼu kketaʼmaj ta ri e nikʼaj chik che oj xojyaʼowik? Wariʼ kutoʼo kʼa kuriq na jun uchak.

13, 14. ¿Jas kqabʼan che resaxik uwach ri Jehová che sibʼalaj ksipanik?

¹³ Ri Jehová ksipanik (Mat. 5:45). We kqaj kqatoqʼobʼisaj kiwach ri e qachalal kqeyej taj che kʼa kkitaʼ na tobʼanik rech keqatoʼo. Utz che oj kojmajinik, junam rukʼ ri kubʼan ri Jehová. Ronojel taq qʼij kresaj lo ri qʼij pa qawiʼ, y ri uqʼaqʼal ri qʼij kuya utzilal chqe qonojel. ¿La mat qastzij che rukʼ wariʼ ri Jehová kukʼutu che kojraj rumal che kuya ri rajawaxik chqe? ¡Sibʼalaj utz y sibʼalaj ksipanik, rumal laʼ sibʼalaj kqaloqʼoqʼej!

¹⁴ E kʼi chke ri e qachalal kkesaj uwach ri Jehová rumal che e areʼ kemajin uyaʼik tobʼanik y kesipanik. Chqilampeʼ ri xkʼulmataj pa ri 2013 are chiʼ ri nimalaj tifón Haiyan xubʼan kʼax che jujun taq tinamit re Filipinas. E kʼi chke ri e qachalal xsach uwach ri kachoch y nikʼaj chi kijastaq. Are kʼu ri e qachalal re ronojel uwach Ulew aninaq xkiya ri kitobʼanik chke. Rumal ri kikuchuj y ri kichak e kʼi qachalal, xa pa jun junabʼ xekunik xkisukʼumaj weneʼ 750 ja. Y pa ri nimalaj yabʼil re ri COVID-19, ri testigos rech Jehová sibʼalaj kiyaʼom tobʼanik chbʼil kibʼ. Kqakʼutu che keqaloqʼoqʼej ri e qachalal, are chiʼ pa apachike tiempo kqaj keqatoʼo.

15, 16. Junam rukʼ ri kubʼij Lucas 6:36, ¿jas rajawaxik kqabʼano we kqaj kqesaj uwach ri qaTat kʼo pa ri kaj?

¹⁵ Ri Jehová sibʼalaj kutoqʼobʼisaj qawach y kukuy qamak (chasikʼij uwach Lucas 6:36). Ronojel qʼij, ri qaTat  kutoqʼobʼisaj qawach (Sal. 103:10-14). Xuqujeʼ ri Jesús je xubʼano, paneʼ e ajmakibʼ ri utijoxelabʼ, amaqʼel xutoqʼobʼisaj kiwach y xukuy kimak. Xuya ribʼ pa kamikal rech kkuyutaj ri qamak (1 Juan 2:1, 2). ¿La mat qastzij che ri kibʼantajik ri Jehová y ri Jesús kubʼano che kojqebʼ más kukʼ?

¹⁶ Are chiʼ rukʼ ronojel qanimaʼ kqakuy kimak ri e qachalal, knimar ri qaloqʼoqʼebʼal chke (Efes. 4:32). Qastzij wi che jujun taq mul kʼax kqariq che ukuyik makaj, are kʼu rajawaxik kqakoj qachuqʼabʼ che ubʼanik. Jun qachalal ixoq kubʼij che sibʼalaj xtoʼ rumal ri kʼutunem «Perdónense liberalmente unos a otros» re ri wuj La Atalaya. * Ri areʼ kubʼij: «Wajun kʼutunem xukʼex ri nuchomanik. Ri wuj kubʼij che we kqakuy umak jun chik kraj taj kubʼij che xa utz kqil ri kʼax kbʼan chqe. Xaneʼ kojutoʼ che resaxik ri kʼax pa qanimaʼ y kuya jamaril chqaxoʼl». Are chiʼ kqakuy kimak ri e qachalal rukʼ ronojel qanimaʼ, kqakʼutu che sibʼalaj keqaj y tajin kqesaj uwach ri qaTat Jehová.

17. Junam rukʼ ri kubʼij Mateo 5:16, ¿jas rajawaxik kqabʼano rech kyaʼ uqʼij ri qaTat kʼo pa ri kaj?

¹⁷ Are jun nim tewchibʼal che oj kʼo pa jun familia re ronojel uwach Ulew che kʼo loqʼoqʼebʼal chkixoʼl. Y kqaj che konojel ri e winaq xuqujeʼ kekʼojiʼ qukʼ che uqʼijilaxik ri Jehová. Rumal laʼ, kqaj taj kqabʼan jun jastaq che kutzʼilobʼisaj ri ubʼiʼ ri qaTat kʼo pa ri kaj y ri utinamit. Amaqʼel kqaj kqakʼut utz taq bʼantajik chkiwach ri e winaq rech kkaj kkitaʼ ri utz taq tzij kqatzijoj chke (chasikʼij uwach Mateo 5:16).

18. ¿Jas kyoʼw qachuqʼabʼ rech kqatzijoj ri utzij ri Dios?

¹⁸ Jujun taq mul, weneʼ jujun winaq itzel kojkilo o kkibʼan kʼax chqe rumal che kojniman che ri qaTat kʼo pa ri kaj. ¿Jas kojkunik kqabʼano we kqaxeʼj qibʼ kojchʼaw chrij ri qakojonik kukʼ e nikʼaj chik?  Chnaʼtaj chqe che ri Jehová y ri Jesús kojkitoʼ. Ri Jesús xubʼij chke ri utijoxelabʼ che kkibʼisoj taj jas kkibʼij o jas kkibʼan che ubʼixik. Xubʼij chke: «Are taq kʼu kopan ri joqʼotaj che ri tzijonem, kyataj na chiwe jas ri kibʼij na. Man ix ta kʼut ri kixtzijon na, xaneʼ are ri uxlabʼaxel re ri iTat ktzijon na chi ichiʼ» (Mat. 10:19, 20).

19. ¿Jas xubʼan jun tijoxel re ri Biblia che utzijoxik ri utzij ri Dios rukʼ ukowil ukʼuʼx?

¹⁹ Chqilampeʼ ri xukʼulmaj jun qachalal, Robert ubʼiʼ. Are chiʼ kʼate xumaj retaʼmaxik ri kukʼut ri Biblia, xkʼam bʼi chuwach ri qʼatbʼal tzij re ri tinamit Sudáfrica. Rukʼ ukowil ukʼuʼx, xubʼij che kbʼe ta pa chʼoʼj rumal che keʼuloqʼoqʼej ri e rachalal cristianos. Rukʼ wariʼ xukʼutu che qas nim kril ri ukʼolbʼal pa ri ufamilia ri Jehová. Xaq kʼateʼ, jun chke ri qʼatal taq tzij xutaʼ che: «¿E jachin taq ri e awachalal?». Ri qachalal Robert xuchomaj taj che ktaʼ wariʼ che, are kʼu aninaq xpe pa ujolom ri texto che xsikʼix uwach pa ri qʼij riʼ. Are ri Mateo 12:50: «Apachin ri kubʼan ri urayibʼal ri nuTat ri kʼo pa ri kaj, are waʼ ri nuchaqʼ, ri wanabʼ, xuqujeʼ ri nunan». Paneʼ ri qachalal Robert kʼate jubʼiqʼ tiempo umajim retaʼmaxik ri kukʼut ri Biblia, xtoʼ rumal ri ruxlabʼixel ri Jehová rech xkunik xutzalij uwach ri preguntas che xaq kʼateʼ xbʼan che. ¡Sibʼalaj xkikot riʼ ri Jehová! Xuqujeʼ kkikot qumal oj we rukʼ ukowil qakʼuʼx kqatzijoj ri utzij are chiʼ oj kʼo pa kʼax.

20. ¿Jas rajawaxik kqaya ta kan ubʼanik? (Juan 17:11, 15).

²⁰ Nim chqilaʼ che oj kʼo pa jun nimalaj familia che kkiloqʼoqʼej kibʼ. Sibʼalaj utz ri qaTat kʼolik y sibʼalaj kojkaj ri e qachalal. Maqachomaj che nim ta ubʼanik wariʼ. Ri Satanás y ri e rachiʼl kkaj kubʼan kebʼ qakʼuʼx chrij ri qaTat kʼo pa ri kaj y che kʼo ta utzilal chqaxoʼl kukʼ ri e qachalal. Rumal laʼ, ri Jesús xubʼan uchʼawem pa qawiʼ y xutaʼ che ri Jehová che kojuchajij rech kʼo utzilal pa ri ufamilia (chasikʼij uwach Juan 17:11, 15). Y ri Jehová tajin kojuchajij kimik. Chqesaj uwach ri Jesús y mubʼan kebʼ qakʼuʼx chrij ri loqʼoqʼebʼal y ri tobʼanik che kuya ri qaTat kʼo pa ri kaj chqe. Chqakojoʼ qachuqʼabʼ rech kojqebʼ más rukʼ ri qafamilia re ri qakojonik.