1-2. Mɛni slɔɔto lɛ ngɛ Ahab kɛ Manase a kpɛti, nɛ mɛni sane bimihi a he wa ma susu?

NYƐ ha nɛ wa susu matsɛmɛ enyɔ nɛ a hi si blema a a he nɛ waa hyɛ. Nɔ kake ye Israel wɛtso nyɔngma matsɛ yemi ɔ nɔ, nɛ nɔ kake ye Yuda wɛtso enyɔ matsɛ yemi ɔ nɔ. E ngɛ mi kaa mɛ tsuo a hi si ngɛ be slɔɔtohi a mi mohu lɛɛ, se tsakpa ko ngɛ a kpɛti. Matsɛmɛ enyɔ nɛ ɔ tsuo a kua Yehowa, nɛ a ha nɛ Yehowa we bi pee yayami kɛ si lɛ. Mɛ tsuo a ja lakpa mawuhi, nɛ a pue muɔ si hulɔ. Se kɛ̃ ɔ, slɔɔto ko ngɛ matsɛmɛ enyɔ nɛ ɔmɛ a kpɛti. Nɔ kake ya nɔ nɛ e pee yayami ngɛ e si himi mi tsuo, se nɔ kake lɛɛ, e pee tsakemi nɛ a ngɔ e he yayami nɛ hɛdɔ ngɛ he ɔ kɛ ke lɛ. Mɛnɔmɛ a he munyu nɛ wa ngɛ tue ɔ?

² Mɛ ji Israel matsɛ Ahab, kɛ Yuda matsɛ Manase. Slɔɔto nɛ ngɛ nimli enyɔ nɛ ɔmɛ a kpɛti ɔ ma nyɛ maa tsɔɔ wɔ nɔ ko nɛ he hia ngɛ tsui tsakemi he. (Níts. 17:30; Rom. 3:23) Mɛni nɛ tsui tsakemi tsɔɔ, nɛ mɛni wa ma nyɛ maa pee kɛ tsɔɔ kaa wa tsake wa tsui? E he hia nɛ waa le enɛ ɔ, ejakaa wa suɔ nɛ Yehowa nɛ ngɔ wa he yayami kɛ ke wɔ ke wa tɔ̃ e nɔ. Bɔ nɛ pee nɛ waa na sane bimi nɛ ɔmɛ a heto ɔ, wa ma susu matsɛmɛ enyɔ nɛ ɔmɛ a nɔ hyɛmi ní ɔmɛ a he, kɛ nɔ́ nɛ wa ma nyɛ maa kase ngɛ mi. Jehanɛ se hu ɔ, wa maa na nɔ́ nɛ Yesu de kɛ kɔ tsui tsakemi he.

3. Mɛni matsɛ nɛ Ahab ji?

³ Ahab ji matsɛ nɛ to nɔ kpaago nɛ ye Israel wɛtso nyɔngma matsɛ yemi ɔ nɔ. E kɛ Yezebel nɛ ji Sidon matsɛ ɔ biyo ɔ sɛ gba si himi mi. Sidon ma a ji ma nɛ a ngɛ ní, nɛ ngɛ Israel yiti je. Akɛnɛ Ahab kɛ Yezebel sɛ gba si himi mi he je ɔ, lɔ ɔ bli blɔ ha  Israel bi ɔmɛ konɛ a ná sika babauu. Se lɔ ɔ hu ha nɛ Israel bi ɔmɛ pee yayami fuu kɛ si Yehowa. Akɛnɛ Yezebel jaa Baal he je ɔ, e ha nɛ Ahab wo ma bi ɔmɛ he wami konɛ a kɛ a he nɛ wo lakpa jami nɛ ɔ mi. Lakpa jami nɛ ɔ haa nɛ nihi kɛ a he woɔ ajuama bɔmi mi ngɛ a jami he ɔ, nɛ a kɛ a bimɛ sãa afɔle. Benɛ Yezebel ji manyɛ ɔ, Yehowa gbali ɔmɛ tsuo a wami ngɛ oslaa mi. E gbe a kpɛti nihi fuu. (1 Ma. 18:13) Ahab nitsɛ hu ‘pee yayami kɛ si Yehowa pe ni nɛmɛ nɛ nyɛɛ e hɛ mi ɔ tsuo.’ (1 Ma. 16:30) Yehowa ma we e hɛ kɛ fɔ nɔ́ nɛ Ahab kɛ Yezebel pee ɔ nɔ. E na nɔ́ nɛ a pee ɔ tsuo. Akɛnɛ Yehowa naa nɔ mɔbɔ he je ɔ, e tsɔ gbalɔ Eliya konɛ e ya bɔ e we bi kɔkɔ nɛ a kpale kɛ je a blɔ ɔmɛ a nɔ loko be nɛ be. Se Ahab kɛ Yezebel bui tue.

4. Mɛni nɛ Yehowa de kaa e maa ba Ahab nɔ, nɛ kɛ e pee e ní ha kɛɛ?

⁴ Nyagbenyagbe ɔ, Yehowa tsui si tomi ɔ ba nyagbe. E tsɔ Eliya kaa e ya de Ahab kɛ Yezebel bɔ nɛ e maa gbla a tue ha. E ma kpata a weku ɔ tsuo hɛ mi. Nɔ́ nɛ Eliya de Ahab ɔ ha nɛ e hao! Bua jɔmi sane ji kaa nyumu nɛ tue mi ti nɛ ɔ “ba e he si.”—1 Ma. 21:19-29.

5-6. Mɛni tsɔɔ kaa Ahab tsakee we e tsui niinɛ?

⁵ E ngɛ mi kaa Ahab ba e he si mohu lɛɛ, se bɔ nɛ e pee e ní ha pee se ɔ tsɔɔ we kaa e tsake e tsui niinɛ. E bɔɛ mɔde kaa e ma ha nɛ a kpa Baal jami ngɛ e nɔ yemi ɔ mi. Nɛ e bɔɛ mɔde kaa e maa wo nihi he wami nɛ a sɔmɔ Yehowa hulɔ. Ní kpa komɛ nɛ Ahab pee ɔ hu tsɔɔ kaa e pia we e he niinɛ.

⁶ Pee se ɔ, Ahab bi Yuda matsɛ Yehoshafat kaa e piɛɛ e he nɛ a hwu kɛ si Siria bi ɔmɛ. Matsɛ Yehoshafat ji matsɛ kpakpa nɛ́ e ngɔɔ e hɛ kɛ fɔɔ Yehowa nɔ, enɛ ɔ he ɔ, e de kaa a bi blɔ tsɔɔmi kɛ je Yehowa gbalɔ ko ngɔ loko a ya ta a. Sisije ɔ, Ahab kplɛɛ we, nɛ e de ke: “Nɔ kake ngɛ . . . se i sume lɛ, ejakaa e gbɛ manye nɔ́ ko ha we mi hyɛ gblee, ja nɔ́ yayami pɛ.” Se kɛ̃ ɔ, a bi gbalɔ Mikaya blɔ tsɔɔmi. Nɔ́ nɛ Ahab de ɔ ji anɔkuale, Yehowa gbalɔ ɔ gbɛ nɔ́ kpakpa ko ha lɛ, se nɔ́ yaya mohu lɛ e gba! Ahab yiwutsotsɛ nɛ ɔ tsakee we e tsui nɛ e bi Yehowa nɛ e ngɔ e he yayami kɛ ke lɛ, mohu ɔ, e wo gbalɔ ɔ tsu. (1 Ma. 22:7-9, 23, 27) E ngɛ mi kaa Ahab nu gbalɔ Mikaya kɛ wo tsu mi mohu lɛɛ, se e be nyɛe nɛ e tsi Yehowa gbami nya nɛ e ko ba mi. Pee se ɔ, benɛ Ahab ya ta a, e ya gbo.—1 Ma. 22:34-38.

7. Benɛ Ahab gbo ɔ, kɛ Yehowa kale lɛ ha kɛɛ?

⁷ Benɛ Ahab gbo ɔ, Yehowa tsɔɔ bɔ nɛ e naa lɛ ha. Benɛ Matsɛ Yehoshafat ba we mi slɔkee ɔ, Yehowa tsɔ gbalɔ Yehu nɛ e ya de lɛ kaa e sɛ kaa e ko ye bua Ahab. Yehowa gbalɔ ɔ de lɛ ke: ‘Anɛ e da ha mo kaa o ya piɛ yiwutsotsɛmɛ a he, nɛ o kɛ ni nɛmɛ nɛ a sume Yehowa nɛ bɔ lo?’ (2 Kron. 19:1, 2) Mo susu he nɛ o hyɛ: Ke Ahab tsake e tsui niinɛ ɔ, jinɛ gbalɔ ɔ ko de ke e ji yiwutsotsɛ nɛ e sume Yehowa lo? Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Ahab pee nɔ́ ko nɛ tsɔɔ kaa e pia e he, se e tsakee we e tsui tsuo.

8. Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ tsui tsakemi he ngɛ Ahab sane ɔ mi?

⁸ Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ Ahab sane ɔ mi? Benɛ Eliya de lɛ tue gblami nɛ maa ba e weku ɔ nɔ ɔ, sisije ɔ, e ba e he si. Nɔ́ nɛ e pee ɔ hi. Se nɔ́ nɛ e pee sekpɛ kulaa a tsɔɔ kaa e tsakee we e tsui. Tsui tsakemi biɔ nɛ waa pee babauu pe nɛ wa maa ye aywilɛho ngɛ nɔ́ nɛ wa pee ɔ he be kpiti ko. Nyɛ ha nɛ wa susu nɔ hyɛmi nɔ́ kpa ko he nɛ waa hyɛ nɔ́ nɛ tsui tsakemi nitsɛnitsɛ tsɔɔ.

9. Mɛni matsɛ nɛ Manase ji?

⁹ Maa pee jeha lafa enyɔ se ɔ, Manase ba pee matsɛ ngɛ Yuda. E ma nyɛ maa ba kaa e pee ní  yayamihi pe Ahab po! Baiblo ɔ de ke: ‘E pee yayamihi babauu kɛ si Yehowa, nɛ e kɛ wo e mi mi la.’ (2 Kron. 33:1-9) Manase ma bɔ sami la tɛhi kɛ ha lakpa mawuhi, nɛ e ngɔ amaga ko po kɛ ya ma Yehowa we ɔ. E ma nyɛ maa ba kaa jamɛ a amaga a daa si kɛ ha lakpa mawu nɛ haa nɛ nɔ fɔɔ bimɛ ɔ. E ngɔ e he kɛ wo klami kɛ kunya tsumi mi, nɛ e kɛ azetsɛmɛ bɔ. Jehanɛ hu ɔ, e “pue nihi babauu nɛ pee we nɔ́ ko ɔ a muɔ si.” E gbe nihi fuu, nɛ e ngɔ “e binyumuhi kɛ sã sami bɔ” ha lakpa mawuhi.—2 Ma. 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Mɛni blɔ nɔ nɛ Yehowa gu kɛ tsɔse Manase, nɛ kɛ matsɛ ɔ pee e ní ha kɛɛ?

¹⁰ Manase kua sɛ gbi ɔ nɛ Yehowa gbalɔ ɔ kɛ ba ha lɛ ɔ kaa bɔ nɛ Ahab pee ɔ. Nyagbenyagbe ɔ, ‘Yehowa ha nɛ Asiria tabo ɔ asafoatsɛmɛ ɔmɛ ba tua Yuda. A kɛ gbowehi nu Manase nɛ a wo lɛ kɔsɔkɔsɔ, nɛ a ngɔ lɛ kɛ o Babilon ya.’ Benɛ a wo Manase tsu ngɛ Babilon ɔ, e susu níhi nɛ e pee ɔ a he saminya. “E ba e he si . . . ha . . . e nɛmɛ a Mawu ɔ.” E ya nɔ nɛ e pee babauu. Ngmami ɔ tsɔɔ kaa e bɔni Yehowa pɛɛ kpami konɛ e na lɛ mɔbɔ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Manase “fa kue ha” Yehowa. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa e ya nɔ nɛ e sɔle si abɔ kɛ ha Yehowa.—2 Kron. 33:10-13.

11. Ngɛ 2 Kronika 33:15, 16 nya a, mɛni Manase pee kɛ tsɔɔ kaa e tsake e tsui niinɛ?

¹¹ Benɛ be pue mi ɔ, Yehowa bu Matsɛ Manase sɔlemi tue. Níhi nɛ Manase de ngɛ e sɔlemi ɔ mi ɔ ha nɛ Yehowa na kaa e tsake e tsui. Manase kpa Yehowa pɛɛ kaa e ngɔ e tɔmi kɛ ke lɛ nɛ e ha nɛ e ba pee matsɛ ekohu, nɛ Yehowa bu lɛ tue. Manase ya nɔ nɛ e bɔ e he mɔde, nɛ e tsɔɔ kaa niinɛ, e tsake e tsui. E pee nɔ́ ko nɛ Ahab pee we. E tsake e ní peepee. E te si kɛ wo lakpa jami, nɛ e wo ni ɔmɛ he wami kaa a ja Yehowa. (Kane 2 Kronika 33:15, 16.) E biɔ nɛ Manase nɛ ná kã kɛ hemi kɛ yemi konɛ e nyɛ nɛ e pee jã, ejakaa loko e ma tsake ɔ, e nɔ hyɛmi nɔ́ yaya a na e weku li, e nikɔtɔma amɛ kɛ e ma mi bi ɔmɛ a nɔ he wami jehahi babauu. Benɛ Manase bwɔ ɔ, e bɔ mɔde kaa e ma tsu haomihi nɛ je e nɔ hyɛmi nɔ́ yaya a mi kɛ ba a he ní. E ma nyɛ maa ba kaa e ná e bibi Yosia nɔ he wami ngɛ blɔ kpakpa nɔ, ejakaa e ba pee matsɛ kpakpa.—2 Ma. 22:1, 2.

12. Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ Manase nɔ sane ɔ mi kɛ kɔ tsui tsakemi he?

¹² Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ Manase sane ɔ mi? E ba e he si, nɛ e pee níhi fuu. E sɔle, nɛ e kpa pɛɛ konɛ a na lɛ mɔbɔ. Nɛ e tsake e ní peepee. E bɔ e he mɔde nɛ e tsu nyagbahi nɛ je e ní peepee ɔ mi kɛ ba a he ní. E bɔ mɔde kaa e ma sɔmɔ Yehowa nɛ e ye bua ni kpahi nɛ mɛ hu a pee jã. Manase nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ ha nɛ nihi nɛ a tɔ̃ tɔmihi nɛ hɛdɔ ngɛ he ɔ ná hɛ kɛ nɔ fɔmi. Manase sane ɔ tsɔɔ kaa ‘Yehowa hi, nɛ e kɛ yayami paa nɔ.’ (La 86:5) Yehowa kɛ nihi nɛ a tsake a tsui niinɛ ɔ a tɔmi keɔ mɛ.

13. Mo ha nɔ́ he tomi nɔ́ ko nɛ tsɔɔ nɔ́ ko nɛ he hia ngɛ tsui tsakemi he.

 ¹³ Manase pee níhi fuu pe e he pɛ nɛ e pia ngɛ e tɔmi ɔmɛ a he. Lɔ ɔ tsɔɔ wɔ nɔ́ ko nɛ he hia ngɛ tsui tsakemi nitsɛnitsɛ he. Mo susu nɔ́ he tomi nɔ́ nɛ ɔ he nɛ o hyɛ. O ya he nɛ a juaa blodo ngɛ, nɛ o bi kaa a ha mo blodo. Se a ba ha we mo blodo, mohu ɔ, a ba ha mo blodo mamu. Anɛ o bua maa jɔ lo? Dɛbi! Se ke nɔ nɛ ngɛ blodo ɔ juae ɔ de mo kaa mamu ɔ ji nɔ́ titli nɛ he hia ngɛ blodo peemi mi hu nɛɛ? Ngɛ anɔkuale mi ɔ, o bua be jɔe. Jã kɛ̃ nɛ Yehowa suɔ kaa nihi nɛ a tɔ̃ ɔ nɛ a tsake a tsui. Ke nɔ ko nɛ e tɔ̃ ɔ pia e he ngɛ e yayami ɔ he ɔ, e hi. He piami he hia ngɛ tsui tsakemi mi, se lɔ ɔ pɛ pi. Mɛni hu nɛ e sa nɛ nɔ nɛ tɔ̃ ɔ nɛ e pee? Wa maa kase níhi fuu ngɛ nɔ́ he tomi nɔ́ ko nɛ Yesu kɛ tsu ní ɔ mi.

14. Ngɛ Yesu nɔ́ he tomi nɔ́ ɔ mi ɔ, mɛni ji kekleekle nɔ́ nɛ bi ko bɔlɔ ɔ pee kɛ tsɔɔ kaa e bɔni e tsui tsakemi?

¹⁴ Ngɛ Luka 15:11-32 ɔ, Yesu kɛ nɔ́ he tomi nɔ́ ko nɛ woɔ nɔ he wami nɛ kɔɔ bi ko bɔlɔ ko he ɔ tsu ní. Niheyo ko te si kɛ wo e tsɛ, nɛ e hia blɔ kɛ ho “ma ko nɔ ya ngɛ tsitsaa lokoo.” Lejɛ ɔ nɛ e ya ba e je mi basabasa ngɛ. Benɛ níhi a mi ba wa ha lɛ ɔ, e susu e yi mi saminya. E kai bɔ nɛ níhi a mi hi ha lɛ benɛ e ngɛ e papaa we ɔ mi ɔ. Yesu de ke, niheyo ɔ “hɛ mi ba tsɔ lɛ.” Lɔ ɔ se ɔ, e ma e juɛmi nya si kaa e maa kpale kɛ ho we mi ya, nɛ e ya bi e tsɛ ɔ nɛ e ngɔ e tɔmi kɛ ke lɛ. E hi kaa niheyo ɔ ba yɔse kaa e mwɔ yi mi kpɔhi nɛ a dɛ. Se anɛ lɔ ɔ pɛ nɛ e he hia lo? Dɛbi. E sa nɛ e pee he nɔ́ ko!

15. Mɛni blɔ nɔ nɛ bi ko bɔlɔ ɔ ngɛ Yesu nɔ́ he tomi nɔ́ ɔ mi ɔ tsɔɔ kaa e tsake e tsui?

¹⁵ Bi ko bɔlɔ ɔ ngɔ e ní peepee kɛ tsɔɔ kaa e tsake e tsui niinɛ. E hia blɔ gagaaga kɛ ba we mi. Benɛ e su e tsɛ ɔ ngɔ ɔ, e de ke: “I pee yayami kɛ si hiɔwe, nɛ mo hu i pee mo yayami. I sɛ kaa a tsɛɔ mi o bi hu.” (Luka 15:21) Niheyo ɔ tsui mi nɛ e je nɛ e kɛ tu munyu ɔ tsɔɔ kaa e suɔ nɛ e dla huɛ bɔmi nɛ ngɛ e kɛ Yehowa a kpɛti ɔ. E ba yɔse hu kaa e ní peepee ɔ hao e tsɛ ɔ. E suɔ nɛ e tsu ní wawɛɛ konɛ e tsɛ ɔ bua nɛ jɔ e he. Enɛ ɔ he ɔ, e suɔ nɛ e tsu ní kaa e tsɛ ɔ apaatsɛmɛ ɔmɛ eko! (Luka 15:19) Nɔ́ he tomi nɔ́ nɛ ɔ woɔ nɔ bua, se pi lɔ ɔ pɛ, e maa ye bua asafo mi nikɔtɔmahi wawɛɛ. E ma nyɛ maa ye bua mɛ ke a ngɛ hlae nɛ a le kaa nɔ ko nɛ e tɔ̃ tɔmi nɛ hɛdɔ ngɛ he ɔ tsake e tsui niinɛ.

16. Mɛni he je nɛ e he ma nyɛ maa wa ha asafo mi nikɔtɔmahi kaa a maa le kaa nɔ ko tsake e tsui niinɛ ɔ?

¹⁶ E be gbɔjɔɔ kaa asafo mi nikɔtɔma amɛ maa le ke ji nɔ́ nɛ tɔ̃ tɔmi nɛ hɛdɔ ngɛ he ɔ tsake e tsui niinɛ. Mɛni he je? Ejakaa asafo mi nikɔtɔma amɛ li nɔ́ nɛ ngɛ nɔ ko tsui mi. Enɛ ɔ he ɔ, a ngɔɔ a juɛmi kɛ maa nɔ́ nɛ a nyɛmi ɔ ngɛ pee nɛ tsɔɔ kaa e tsake e je mi bami ɔ  nɔ. Be komɛ ɔ, nɔ ko ma nyɛ ma tɔ̃ tɔmi nɛ hɛdɔ ngɛ he wawɛɛ, nɛ ke nikɔtɔma amɛ kɛ lɛ kpe ɔ eko ɔ, a be hee ye kaa e tsake e tsui niinɛ.

17. (a) Mɛni nɔ hyɛmi nɔ́ ko nɛ tsɔɔ kaa tsui tsakemi biɔ babauu pe nɛ nɔ ko ma pia e he nɛ e ye aywilɛho? (b) Ngɛ 2 Korinto Bi 7:11 ɔ nya a, mɛni nɛ e sa nɛ nɔ ko nɛ e tsake e tsui niinɛ ɔ nɛ e pee?

¹⁷ Mo susu nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ ɔ he nɛ o hyɛ. Nyɛminyumu ko puɛ gba, nɛ e ya nɔ pee jã jehahi babauu. E hla we yemi kɛ buami, mohu ɔ, e pee jã si abɔ kɛ laa e yo ɔ, e huɛmɛ kɛ asafo mi nikɔtɔma amɛ. Nyagbenyagbe ɔ, sane ɔ ba je kpo. Benɛ nikɔtɔma amɛ ha nɛ e le kaa a na odase nɛ tsɔɔ kaa e puɛ gba a, e kplɛɛ e tɔmi ɔ nɔ, nɛ e pee kaa nɔ́ nɛ e pia e he. Se anɛ lɔ ɔ pɛ nɛ e pee ɔ hiɛ lo? E he hia nɛ nikɔtɔma amɛ nɛ a na odase kpahi nɛ tsɔɔ kaa e pia e he pe aywilɛho nɛ e ngɛ yee ɔ pɛ. Pi si kake pɛ nɛ nyumu nɛ ɔ tɔ̃ tɔmi nɛ ɔ akɛnɛ eko ɔ, e mwɔ yi mi kpɔ ko nɛ dɛ ɔ he je. Mohu ɔ, e je blɔ tɔ̃ tɔmi nɛ ɔ si abɔ jehahi babauu. Pi lɛ nitsɛ nɛ e ba de e tɔmi ɔ, se mohu ɔ, nɔ ko nɛ na lɛ nɛ e ba de asafo mi nikɔtɔma amɛ. Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ nikɔtɔma amɛ nɛ a na odase nɛ tsɔɔ heii kaa e tsake e susumi, e he numi kɛ e ní peepee ngɛ tɔmi nɛ e tɔ̃ ɔ he. (Kane 2 Korinto Bi 7:11.) Eko ɔ, be ma pue mi loko nyumu ɔ maa pee tsakemihi nɛ tsɔɔ kaa niinɛ, e tsake e tsui. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, a maa fiee lɛ kɛ je Kristofohi asafo ɔ mi kɛ ya si be nɛ e maa pee tsakemi.—1 Kor. 5:11-13; 6:9, 10.

18. Mɛni blɔ nɔ nɛ nɔ ko nɛ a fiee lɛ ngɛ asafo ɔ mi ɔ maa tsɔɔ kaa e tsake e tsui niinɛ, nɛ mɛni maa je jã peemi mi kɛ ba?

¹⁸ Loko nɔ ko nɛ a fiee lɛ kɛ je asafo ɔ mi ɔ maa tsɔɔ kaa e tsake e tsui niinɛ ɔ, e biɔ nɛ e ba asafo mi kpe daa, e ngɔ nikɔtɔma amɛ a blɔ tsɔɔmi nɛ a kɛ ha lɛ kaa e sɔle nɛ e kase Baiblo ɔ daa a kɛ tsu. Jehanɛ hu ɔ, e sa nɛ e yu e he ngɛ níhi nɛ ma ha nɛ e tɔ̃ ekohu ɔ a he. Ke e bɔ mɔde nɛ e pee níhi kɛ dla e kɛ Yehowa a kpɛti ekohu ɔ, e ma ná nɔ mi mami kaa Yehowa kɛ e tɔmi maa ke lɛ, nɛ nikɔtɔma amɛ maa ngɔ lɛ ngɛ asafo ɔ mi ekohu. Ke nikɔtɔma amɛ ngɛ mɔde bɔe kaa a maa le kaa nɔ ɔ tsake e tsui ɔ, e sa nɛ a le kaa e slo bɔ nɛ sane ɔ eko fɛɛ eko ngɛ ha, nɛ a hyɛ sane ɔ mi saminya, nɛ a ko pee kpɛii tsɔ.

19. Mɛni nɛ tsui tsakemi nitsɛnitsɛ tsɔɔ? (Ezekiel 33:14-16)

¹⁹ Kaa bɔ nɛ wa kase ɔ, tsui tsakemi nitsɛnitsɛ biɔ babauu pe nɛ nɔ ko ma pia e he ngɛ e tɔmi he, nɛ e maa ye aywilɛho kɛkɛ. E biɔ nɛ nɔ ko nɛ e tsake e susumi, bɔ nɛ e nuɔ níhi a he ha, nɛ e pee níhi nɛ tsɔɔ kaa e tsake e tsui. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa e sa nɛ e yu e he ngɛ ní yayahi a he, nɛ e nyɛɛ Yehowa blɔ ɔ nɔ ekohu. (Kane Ezekiel 33:14-16.) Nɔ́ nɛ he hia nɛ nɔ nɛ e tɔ̃ ɔ nɛ pee ji kaa e ma dla e kɛ Yehowa a kpɛti huɛ bɔmi ɔ.

20-21. Mɛni wa ma nyɛ maa pee kɛ ye bua nɔ ko nɛ e tɔ̃ tɔmi nɛ hɛdɔ ngɛ he?

²⁰ Yesu de nɔ́ ko nɛ he hia ngɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ he benɛ e de ke: “I ba nɛ ma ba tsɛ yayami peeli konɛ a tsake a tsui” ɔ. (Luka 5:32) Enɛ ɔ ji nɔ́ nɛ e sa kaa wa kɛ pee oti ngɛ wa si himi mi. Ngɔɔ lɛ kaa o ná le kaa o huɛ ko pee yayami ko nɛ hɛdɔ ngɛ he. Mɛni o maa pee?

²¹ O maa ye o huɛ ɔ awi ke o bɔ mɔde kaa o maa laa sane ɔ nɔ konɛ asafo mi nikɔtɔma amɛ nɛ a ko le. Wa be nyɛe maa laa tɔmi ko nɔ, ejakaa Yehowa ngɛ nɔ́ fɛɛ nɔ́ hyɛe. (Abɛ 5:21, 22; 28:13) O ma nyɛ maa ye bua o huɛ ɔ ke o de lɛ ke asafo mi nikɔtɔma amɛ suɔ nɛ a ye bua lɛ. Ke o huɛ ɔ kua kaa e ma de asafo mi nikɔtɔma amɛ ɔ, o ma nyɛ ma ya de asafo mi nikɔtɔma amɛ nɔ́ nɛ ba a, nɛ lɔ ɔ tsɔɔ kaa o suɔ nɛ o ye bua lɛ. Huɛ bɔmi nɛ ngɛ e kɛ Yehowa a kpɛti ɔ he ba sane!

22. Mɛni he wa ma susu ngɛ ní kasemi nɛ nyɛɛ se ɔ mi?

²² Nɛ ke nɔ ko pee yayami nɛ hɛdɔ ngɛ he wawɛɛ si abɔ jehahi babauu, nɛ asafo mi nikɔtɔma amɛ ma nya si kaa a fiee lɛ kɛ je asafo ɔ mi hu nɛɛ? Anɛ enɛ ɔ tsɔɔ kaa a nɛ lɛ mɔbɔ lo? Ngɛ ní kasemi nɛ nyɛɛ se ɔ mi ɔ, wa ma susu bɔ nɛ Yehowa jeɔ mɔbɔ nami mi kɛ tsɔseɔ yayami peeli ha a he, kɛ nɔ́ nɛ wa ma nyɛ maa kase ngɛ mi.