1-2. De vbene Ehab ya lughaẹn ne Manasẹ hẹ? De inọta ne ima khian ziro yan?

GIA guan kaan ọba eva ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ nẹdẹ. Ọkpa kegha kha yan otọ ọghe Izrẹl, vbene nọkpa na gha kha yan otọ e Juda. Agharhemiẹn wẹẹ, ẹi re ẹghẹ ọkpa ẹre iran ya gha rrọọ, odẹ bun ne iran ya khọ egbe. Te iran eva wa ru emwi nọ sọnnọ e Jehova, erriọ ẹre iran vbe ya si emwa ne iran kha yan ba egbe. Iran eva vbe gha ga ẹbọ, erriọ ẹre iran vbe ya gha do emwa izigha. Ọrheyerriọ, iran eva wa vbe lughaẹn ne egbe. Ọkpa vbọ ma fi werriẹ, ọ te ya wu, sokpan nọkpa keghi roro iro fi uyinmwẹ werriẹ, Osanobua na vbe yabọ ẹre. De emwa na guan kaẹn na?

² Eni iran ọre Ehab, ne ọ ghaa re ọba ọghe Izrẹl kevbe Manasẹ ne ọ ghaa re ọba e Juda. Okha ọghe iran eva na, gha ya ima rẹn emwi na gele ya afiwerriẹ kha. (Iwinna 17:30; Rom 3:23) A gha wẹẹ ọmwa fi werriẹ, vba yae kha? De vbene ọmwa khian ya rhie ẹre ma hẹ wẹẹ, ọ gele fi werriẹ nẹ? Emwi nọ khẹke ne ima rẹn na khin, rhunmwuda, ma hia hoo ne Jehova yabọ ima vbe ima gha ru orukhọ. Ne ima ya rhie ewanniẹn ye avbe inọta na, gi ima ziro yan okha ọghe ọba eva na, ne ima ghee emwi ne ima gha miẹn ruẹ vbọ. Vbe iyeke ọni, ma ghi ziro yan emwi ne Jesu maa ima re vbekpa emwi na ya afiwerriẹ kha.

3. De aro ọmwa ne Ehab ghaa khin?

³ Ehab ọre ọmwa nogie ihinrọn nọ rri ọba yan arriọba ọghe Izrẹl nọ ghaa rre odẹ okuọ. E Jezibẹl ne ovbi ọba ọghe Saidọn ẹre ọ rhie re; agbẹnvbo nọ fe ẹre Saidọn ghaa khin. Ọ gha kẹ, ne Ehab na ya rhie okhuo na, ẹkpotọ keghi kie ne  Ivbi Izrẹl nibun ne obọ iran vbe ya vba igho. Sokpan ọ keghi ya iran khian rree ne Jehova. E Bel ẹre Jezibẹl ghaa ga, ọ na vbe kpikpi Ehab ne ọ ya ugamwẹ na gba otọ Izrẹl hia; usun emwi nọ ghaa lele ugamwẹ na khian, ọre uyinmwẹ igbiragia kevbe emọ na ya gha zọ ese. Vbe uwu ẹghẹ ne Jezibẹl ya gha re oloi vbe otọ Izrẹl, egbe ma rọkhọ avbe akhasẹ ọghe Jehova. Ọ kue vbe gbele iran nibun rua. (1 Ọba 18:13) Ehab tobọ re “keghi ru orukhọ ghe Nọyaẹnmwa sẹ iran ni karo nẹẹn.” (1 Ọba 16:30) Aro e Jehova wa sẹ ozere ne Ehab vbe ọvbokhan rẹn do. Ọrheyerriọ, e Jehova keghi tohan iran, ọ na gie Ẹlaija bu iran kevbe Ivbi Izrẹl nikẹre, ne ọ ya ya obọ sekhae ma iran, ne iran fi werriẹ. Sokpan Ehab kevbe Jezibẹl na fi ehọ ye amẹ.

4. De ohiẹn ne Jehova bu gbe Ehab? De emwi ne Ehab ghi ru?

⁴ Ọ mwẹ eke ne Jehova ghi zin egbe sẹ, ọ na gie Ẹlaija bu Ehab vbe Jezibẹl, ne ọ ya gi iran rẹn ọkhọ nọ khian rhuan iran. E Jehova keghi kha wẹẹ, te irẹn khian ya Ehab kevbe igiowa ẹre khian otọ nọ gbe ẹvbi. Ẹmwẹ ne Ẹlaija tama Ehab keghi wa gbe ẹre egbe! Ẹi khabe ne Ehab na ghi “mu egbe rriotọ.”​—1 Ọba 21:​19-29.

5-6. De vbene ima ya rẹn wẹẹ, Ehab ma gele fi werriẹ?

⁵ Ma rẹnrẹn wẹẹ, emwi ne Ehab ru gbe ẹre egbe, sokpan emwi ne ọ ghi gha ru rhie ẹre ma wẹẹ, ọ ma gele fi werriẹ. Ehab ma zẹdẹ hia ne ọ wabọ ugamwẹ Bel hin ẹvbo ẹre rre. Ọ ma vbe hia ne ọ ru iyobọ ne emwa rẹn, ne iran gha ga e Jehova. Emwi ọvbehe ye rrọọ ne Ehab ru nọ rhie ẹre ma wẹẹ, ọ ma fi werriẹ.

⁶ Ọ mwẹ asẹ ọkpa ne Ehab ya gie na tie Jehosiafat ne ọba e Juda, ne ọ do deba irẹn khọn Ivbi e Siria. Ọmwa esi ẹre Jehosiafat ghaa khin; ọ keghi zẹ ọre vbe iro wẹẹ, ne iran ka nọ akhasẹ ọghe Jehova nẹ, sokpan Ehab kegha si egbe. Ọ na wẹẹ, akhasẹ ọkpa te rrọọ na tie ẹre Makaia ne ovbi Imla. Sokpan, ọ na vbe kha wẹẹ: “I i hoẹmwẹ ọnrẹn rhunmwuda, ẹi ta ẹmwẹ esi ma mwẹ, emwi dan nọ vbe ẹghẹ hia.” Ọrheyerriọ iran na ye gie na tie Makaia. Vbene Ehab tae, erriọ ẹre ọ gele wa gha ye zẹẹ; e Makaia na wẹẹ, ọkhọ ẹre ọ khian rhuan Ehab! Ne Ehab gha te ya rinmwian e Jehova ne ọ yabọ ọre, ọ na fi e Makaia fi eghan. (1 Ọba 22:​7-9, 23, 27) Agharhemiẹn wẹẹ, Ehab mu e Makaia ye eghan, ọ ma sẹtin ru ẹre ne ẹmwẹ akhasẹ nii ghẹ sẹ, te Ehab ye ya uhunmwu khiọ ẹre.​—1 Ọba 22:​34-38.

7. De emwi ne Jehova ta vbekpa Ehab vbe ọ ghi wu nẹ?

⁷ Vbe Ehab ghi wu nẹ, e Jehova keghi gi emwa rẹn aro ne irẹn ya gha ghee Ehab. E Jehosiafat ghi sẹtin miẹn uhunmwu ya sẹ owa, e Jehova keghi gie akhasẹ ighẹ Jehu bu ẹre ne ọ ya gu ẹre gui, rhunmwuda ne ọ na ya ru iyobọ ne Ehab. Akhasẹ ọghe Jehova keghi tama rẹn wẹẹ: “Wẹ yayi wẹẹ, emwi nọ gbae nọ, ne a gha yi iran ne emwa dan obọ ra, ra ne a yegbe ba iran ni khuiwu e Nọyaẹnmwa?” (2 Krọ 19:​1, 2) Muẹn roro: Akpawẹ Ehab gele fi werriẹ, uwẹ yayi wẹẹ, akhasẹ ọghe Jehova gha te tie ẹre ọmwa dan ne ọ khuiwu e Jehova ra? Ẹmwata nọ wẹẹ, emwi ne Ehab ru te gbe ẹre egbe, sokpan ọ ma gele roro iro fi uyinmwẹ werriẹ.

8. De emwi ne okha ọghe Ehab maa ima re vbekpa afiwerriẹ?

⁸ De emwi ne okha ọghe Ehab maa ima re? Vbe ọwara ọkpa ne Ehab ya họn wẹẹ, te Osanobua khian ya irẹn vbe ẹgbẹe ọre khian otọ nọ gbe ẹvbi, ọ na do ye fuẹnrẹn. Emwi nọ maan ẹre nọ, ne emwi ne ọ ru na gbe ẹre egbe. Sokpan emwi ne ọ ghi ru vbe okiekie rhie ẹre ma wẹẹ, afiwerriẹ nii ma ke ekhọe ẹre rre. Ọna maa ima re wẹẹ, emwi ne ọmwa ru gha gbe ẹre egbe, ọni ma rhie ma wẹẹ ọ gele fi werriẹ nẹ. Nia, gia ziro yan igiemwi ọghe ọmwa ọvbehe, nọ gha ya ima rẹn emwi na gele ya afiwerriẹ kha.

9. De aro ọba ne Manasẹ ghaa khin?

⁹ Vbe iyeke ukpo iyisẹn eva ghi gberra nẹ, e Manasẹ keghi rri ọba yan otọ e Juda. Ughaghe, ozere ne ọ do sẹ ọghe Ehab! E Baibol khare wẹẹ: “Ọ keghi kakabọ ru khọọ ghe Nọyaẹnmwa.” (2 Krọ 33:​1-9) Ọ keghi bọ avbe aka ne a ya zọ ese ne avbe ẹbọ, ọ na kue mu amazẹ ọghe ẹbọ ye uwu Ọgua Osa nọhuanrẹn! Ọ gha kẹ, amazẹ na mudia ye ihe ugamwẹ alamoghẹ. ‘Ọ ghaa fi iha, ọ ghaa ru ẹbo edunna, ọ na vbe gha tie avbe ọbo kevbe iran ni miẹn aro sẹ owa.’ Deba ọni, “e Manasẹ gbele emwa ni ma rri abe nibun sẹrriọ wẹẹ, esagiẹn na gha lẹẹ okpokpo vbe ore Jerusalẹm.” Vbene ọ ghi gbele emwa sẹ, ọ na “ye avbe ivbi ẹre ni ikpia zọ ese,” ne avbe ẹbọ.​—2 Ọba 21:​6, 7, 10, 11, 16.

10. De vbene Jehova ya rhie Manasẹ oya hẹ? De emwi ne Manasẹ ghi ru?

¹⁰ Owẹ ne Ehab zẹ, ẹre Manasẹ vbe zẹ. E Jehova keghi loo avbe akhasẹ ọghẹe ya ya obọ sekhae nẹẹn, sokpan ọ ma rhie. Vbe okiekie, “e Nọyaẹnmwa keghi fan obọ ẹre ne ivbiyokuo Asiria, ne iran mu okuo la e Juda. Iran keghi khọn mu e Manasẹ, iran na halọ ẹghọ ye ọre egbe, iran na ya ọgiọrọ rrọ ẹre, iran na muẹn gha rrie Babilọn.” Vbe ọ ghi rre eghan vbe Babilọn, ọ na suẹn gha mu enegbe ẹre roro. Ọ keghi mu egbe rrie otọ, “ọ na werriegbe bu e Nọyaẹnmwa ne Osanobua ẹre gha dee.” Ẹi re ọni ọkpa, “ọ na rinmwiaẹn wẹẹ ne ọ yi irẹn obọ.” Vbene ẹmwata, e Baibol gi ima rẹn wẹẹ, ẹi re uhukpa, ẹi re igbava ẹre Manasẹ rinmwian e Jehova. Ọ na suẹn gha fi werriẹ, ọ na do gha ghee Jehova zẹvbe Osanobua ọghẹe, ọ na vbe gha na erhunmwu gie ẹre vbe ẹghẹ hia.​—2 Krọ 33:​10-13.

11. Zẹvbe nọ rre ebe 2 Krọnikol 33:​15, 16, de vbene Manasẹ ya rhie ẹre ma wẹẹ, irẹn gele fi werriẹ nẹ?

¹¹ Vbene ẹghẹ ya khian, e Jehova keghi họn erhunmwu e Manasẹ. E Jehova keghi bẹghe ẹre wẹẹ, Manasẹ gele fi werriẹ nẹ, rhunmwuda erhunmwu ne ọ ghaa na. Ọ keghi yabọ e Manasẹ, ọ na werriegbe muẹn ye ukpo ọba. E Manasẹ keghi loo ẹkpotọ ne ọ kie nẹẹn, ya rhie ẹre ma wẹẹ, irẹn gele fi werriẹ nẹ. Ọ keghi ru emwi ne Ehab ma ru. Ọ na fi uyinmwẹ ọnrẹn werriẹ. Ọ na vbe hia ne ọ wabọ ugamwẹ ẹbọ hin otọ e Juda rre, ne emwa mieke na do gha ga e Jehova. (Tie 2 Krọnikol 33:​15, 16.) Udinmwẹ kevbe amuẹtinyan nọ wegbe, ẹre ọ ru iyobọ ne Manasẹ ya sẹtin ru ọna. Rhunmwuda, vbe ọwara ukpo nibun, ọ ma rhie igiemwi esi ye otọ ne ẹgbẹe ọre, ekhaẹmwẹ ọnrẹn kevbe emwa ne ọ kha yan. Sokpan, ẹdẹ ghi rrie ota, e Manasẹ keghi hia ne ọ dọlọ ẹre yi, emwi eso ne irẹn te mu rhia. Egbọre uyinmwẹ esi ọghẹe, ẹre ọ ru iyobọ ne eyẹ ọre ighẹ e Josaia, ne ọ ya gha re ọba nọ rẹn enegbe.​—2 Ọba 22:​1, 2.

12. De emwi ne okha ọghe Manasẹ maa ima re vbekpa afiwerriẹ?

¹² De emwi ne okha ọghe Manasẹ maa ima  re? Ẹmwata nọ wẹẹ, ọ mu egbe rrie otọ, sokpan ẹi re ọni ọkpa. Ọ keghi na erhunmwu gie Osanobua, ọ na rinmwiaẹn ne ọ tohan rẹn. Ọ na vbe fi uyinmwẹ ọnrẹn werriẹ. Ọ keghi hia ne ọ dọlọ ẹre yi, emwi eso ne ọ te mu rhia. Ọ na suẹn gha ga e Jehova, ọ na vbe hia ne ọ ru iyobọ ne emwa ọvbehe ya ru vberriọ. Okha ọghe Manasẹ ya ima rẹn wẹẹ, ọghe emwa ni ru orukhọ nọ wegbe ma he fo, ẹkpotọ ye kie ne iran ya fi werriẹ. Okha na vbe ya ima rẹn wẹẹ, Jehova wa “maan ne ima” kevbe wẹẹ, ọ “vbe ya orukhọ bọ.” (Psm 86:5) E Jehova mu egbe ne ọ ya yabọ emwa ni gele roro iro fi uyinmwẹ werriẹ.

13. De emwi na ya afiwerriẹ kha? Ru igiemwi yọ

¹³ Ẹi re te orukhọ ne Manasẹ ru gbe ẹre egbe kẹkan, ọ vbe zẹ emwi ru. Ọna keghi ya ima rẹn emwi na gele ya afiwerriẹ kha. Gia kha wẹẹ, u khian dẹ eka ebo, sokpan ọmwa ne ọ khiẹn ọnrẹn na rhie ekẹn ọkhọkhọ nuẹn, ne ọ gha te ya rhie eka ebo nuẹn. U gha ghọghọ yọ ra? Ẹn o! Adeghẹ ọmwa nii na ghi khama ruẹ wẹẹ, ekẹn ọkhọkhọ rre usun emwi na ya ru eka ebo, ọni gha sẹ ruẹ ọkẹn ra? Hiehie! Erriọ vbe ye, emwi ne Jehova gualọ ọre ne emwa orukhọ fi werriẹ. Orukhọ ne ọmwa ru gha gbe ẹre gbe, emwi nọ maan nọ, rhunmwuda, ọ rre usun emwi nọ rhie ẹre ma wẹẹ, ọmwa nii hoo ne ọ fi werriẹ, sokpan ọni ọkpa ma ye sẹ. De emwi ọvbehe nọ khẹke ne ọmwa nii ru? Ma gha wa miẹn emwi ruẹ vbe erre ọkpa ne Jesu zẹ.

14. De owẹ nokaro ne ọmọ nii zẹ, ne ọ ya rhie ẹre ma wẹẹ, irẹn hoo ne irẹn fiwerriẹ?

¹⁴ Vbe ebe Luk 15:​11-32, e Jesu keghi ta okha ọkpa ọghe ọmọ nọ wiri. Okha na keghi re okha nọ rhie igiọdu ne ọmwa. Ọmọ nii keghi sọtẹ daa erhae, ọ na kpa hin owa rre, “ọ na gha rrie ẹvbo ne ọ rree ẹsẹse.” Ọ na ya gha yin uyinmwẹ esakan. Agbọn ghi suẹn gha lọghọ ẹre, aro na do gbannọ rẹn. Ọ na do bẹghe ẹre wẹẹ, egie ẹre irẹn ghaa ye, vbe owa erhae. Vbe Jesu ghi guan kaan ọvbokhan okpia na, ọ na wẹẹ, “Vbe okiekie, aro keghi do ru ẹre gboo.” Ọ na ghi kha wẹẹ, irẹn werriegbe rrie owa, ne ọ ya rinmwian erhae. Ẹmwata nọ wẹẹ, emwi ne ọmọ nii ru gbe ẹre egbe. Sokpan ọni ọkpa sẹ ra? Ẹn o. Te ọ khẹke ne ọ vbe zẹ emwi ru!

15. De emwi ne ọmọ nọ wiri ne Jesu ya zẹ erre ru, ne ọ rhie ẹre ma wẹẹ, ọ gele fi werriẹ nẹ?

¹⁵ Ọmọ nọ wiri nii keghi rhie ẹre ma wẹẹ, irẹn gele fi werriẹ nẹ. Ọ na werriegbe gha rrie owa. Vbe ọ ghi sẹ owa, ọ na tama erhae wẹẹ: “I ru khọ ghe Osanobua kevbe uwẹ nẹ, I ma ke ne a gha ye gha tie ẹre ovbuẹ ọvbehe.” (Luk 15:21) Ne ọmọ nii na miẹn kue wẹẹ irẹn rri abe, ọ rhie ma wẹẹ, ọ hoo ne ọ werriegbe khian ọsie Jehova. Ọ vbe miẹn kue wẹẹ, obalọ ne irẹn si ye erhae egbe, ẹi re nekherhe. Ọ na gha hoo ne ọ ru emwi, nọ gha ya erhae dọlegbe gha ya aro nọ maan ghee ẹre. Rhunmwuda ọni, ọ na wẹẹ ne erhae ka irẹn ba usun  emwa ni winna lele ẹre! (Luk 15:19) Okha na i wa re okha nọ rhiẹnrhiẹn kẹkan. Iruẹmwi nọ rrọọ, gha sẹtin ru iyobọ ne ediọn ya rẹn deghẹ ọtẹn nọ ru orukhọ nọ wegbe, gele roro iro fi uyinmwẹ werriẹ nẹ.

16. Vbọzẹ nọ na lọghọ ugbẹnso ne ediọn rẹn deghẹ ọmwa gele fi werriẹ nẹ?

¹⁶ Ẹi zẹdẹ re emwi nọ khuẹrhẹ, ne ediọn rẹn deghẹ ọtẹn ne ọ ru orukhọ nọ wegbe, gele roro iro fi uyinmwẹ werriẹ nẹ. Vbọzẹ? Rhunmwuda, ediọn i sẹtin rẹn emwi nọ rre ọmwa ekhọe. Rhunmwuda ọni, iran keghi hia ne iran gualọ osẹ nọ so igiẹ yọ wẹẹ, ọtẹn vberriọ gele fi werriẹ nẹ. Ugbẹnso, a sẹtin miẹn wẹẹ, orukhọ ne ọtẹn ru kakabọ wegbe sẹrriọ wẹẹ, ọ ghi do gha lọghọ ne ediọn rẹn deghẹ ọ gele fi werriẹ nẹ.

17. (a) De vbene ima ya rẹn wẹẹ, orukhọ ne ọmwa ru gha gbe ẹre egbe, ọni ma rhie ma wẹẹ, ọ gele fi werriẹ nẹ? Ru igiemwi yọ. (b) Zẹvbe nọ rre ebe 2 Kọrinti 7:​11, de emwi ne ọmwa gha ru, ne ọ ya rhie ẹre ma wẹẹ, ọ gele fi werriẹ nẹ?

¹⁷ Gia kha wẹẹ, ọtẹn nokpia nọ mwẹ okhuo vbe owa ya ghẹ. Ẹi re uhukpa, ẹi re igbava ẹre ọ do ẹki na; vbe ọwara ukpo nibun ẹre ọ ya gha mwẹ obọ vbe uyinmwẹ na. Nọ gha te ya gualọ iyobọ vbe obọ ediọn, ọ na gha muẹn lẹre; ọ na kue muẹn lẹre ne ọvbokhan rẹn kevbe avbe ọsiọre. Vbe okiekie, ọ keghi vẹ gbe ẹre. Vbe ediọn ghi tie ẹre tama rẹn vbekpa orukhọ ne ọ ru, ọ na ghi miẹn kue; ọ na yevbe na miẹn wẹẹ, emwi ne ọ ru gbe ẹre egbe. Sokpan ọna ọkpa sẹ nọ gha rhie ẹre ma wẹẹ, ọ gele fi werriẹ nẹ ra? Ẹn o! Ediọn ni khian bu ohiẹn ọnrẹn, gha mu ukpa mu uwerhẹn ghee ẹre, ne iran mieke na rẹn deghẹ afiwerriẹ nọ ke ekhọe rre ẹre nọ. Rhunmwuda, ẹi re uhukpa ẹre ọ ru orukhọ na, te ọ ghaa ru ẹre yangbe yangbe vbe ọwara ukpo nibun. Ẹi irẹn ẹre ọ vbe ya unu ẹnrẹn tama ediọn, sokpan ọmwa ẹre ọ do fa ẹre rua. Nọnaghiyerriọ, te ediọn nii gha kakabọ ghee ẹre, deghẹ emwi rhọkpa rrọọ nọ so igiẹ yọ wẹẹ, ọtẹn nii gele fi iziro kevbe uyinmwẹ ọghẹe werriẹ. (Tie 2 Kọrinti 7:11.) Ọ gha rhie ẹghẹ, ọmwa vbenian ke sẹtin rhie ẹre ma wẹẹ, irẹn gele fi werriẹ nẹ. Dẹghe a ma na kan ọtẹn vbenian fua, emwi kherhe nọ.​—1 Kọr 5:​11-13; 6:​9, 10.

18. De vbene ọmwa na kan fua khian ya rhie ẹre ma wẹẹ, irẹn gele fi werriẹ nẹ? De ere ne ọ khian miẹn, deghẹ ọ na gele ru vberriọ?

¹⁸ Ọmwa na kan fua vbe iko gha hoo ne ọ rhie ẹre ma wẹẹ, irẹn gele fi werriẹ nẹ, ọ khẹke ne ọ gha yo iko vbe ẹghẹ hia; ediọn gha vbe bu ẹre ude wẹẹ, ne ọ gha na erhunmwu kevbe ne ọ gha tie Baibol vbe ẹghẹ hia, ọ ghi vbe lele ibude nii. Deba ọni, ọ ghi gha hia ne ọ lẹẹ ne emwi ke emwi, nọ gha sẹtin yae dọlegbe ru orukhọ. Ọ ghaa hia ne ọ gu e Jehova ru adọlọ, e Jehova gha yabọ ọre; ẹghẹ nii, ediọn ghi ru iyobọ nọ khẹke nẹẹn, na mieke na sẹtin tie ẹre werriegbe. Vbene ẹmwata, ediọn gha  khian bu ohiẹn emwa orukhọ, iran keghi mu ukpa mu uwerhẹn ghee ẹre, rhunmwuda, iran rẹnrẹn wẹẹ, ẹi re vbene iran ya bu ohiẹn ọtẹn ọkpa, ẹre iran khian ya bu ohiẹn ọvbehe. Iran keghi hia ne iran bu ohiẹn ata.

19. Vbe ọmwa khian ya rhie ẹre ma wẹẹ, ọ gele fi werriẹ nẹ? (Ẹzikiẹl 33:​14-16)

¹⁹ Zẹvbe ne ima ruẹ ọre dee sin, orukhọ ne ọmwa ru gha gbe ẹre egbe, ọni ọkpa ma sẹ na gha ya rẹn wẹẹ, ọmwa nii gele fi werriẹ nẹ. Te ọ gha vbe fi iziro kevbe uyinmwẹ ọnrẹn werriẹ. Odẹ ne ọ khian ya ru ọna, ọre ne ọ zobọ vbe orukhọ na ru, ọ ghi werriegbe suẹn gha họn ẹmwẹ ne Jehova. (Tie Ẹzikiẹl 33:​14-16.) Emwi nọ khẹke ne ọmwa orukhọ gha mu roro vbe ẹghẹ hia, ọre vbene ọ khian ya dọlegbe khian ọse ọghe Jehova hẹ.

20-21. Ma gha rẹn ọmwa ne ọ ru orukhọ nọ wegbe, vbe ima khian ya ru iyobọ nẹẹn hẹ?

²⁰ Vbe Jesu ghi guan kaan ọkpa vbe usun iwinna ne irẹn do ru vbe agbọn, ọ na wẹẹ: “Ẹi re avbe adazẹ ẹre I rre do tie, sokpan iran ne ẹwobi [ra “emwa orukhọ,” NW] ne iran fi uyinmwẹ werriẹ.” (Luk 5:32) Ekhọe vberriọ ẹre ọ khẹke ne ima vbe gha mwẹ. Nọnaghiyerriọ, vbọ khẹke ne ima ru, vbe ima gha rẹn wẹẹ, ọse ima ru orukhọ nọ wegbe?

²¹ Ma gha gbe gue orukhọ ne ọse ima ru, ẹi re te ima ru iyobọ nẹẹn. Ma i khian vbe sẹtin mu emwi rhọkpa lẹre ne Osanobua amaiwẹ. (Itan 5:​21, 22; 28:13) Odẹ ne ima khian ya ru iyobọ nẹẹn, ọre ne ima bu ẹre ude ne ọ ya tama ediọn. Adeghẹ ọ ma ghi ya ta, ọ khẹke ne ima tobọ ima gi ediọn rẹn vbekpa ẹre. Ma gha ru vberriọ, te ima ru iyobọ nẹẹn, rhunmwuda, ọ ma na rherhe zẹ emwi ru, ọ sẹtin khian oghian e Jehova!

22. De emwi ne ima khian ziro yan vbe ako iruẹmwi nọ ghi lele ọna?

²² Sokpan vbọ khian gha ye hẹ, deghẹ a na kan ọmwa fua, rhunmwuda, orukhọ ne ọmwa nii ru wegbe gbe kevbe wẹẹ, ọ kpẹẹ re ne ọ ke fuẹn vbọ? Te ọni ghi rhie ma wẹẹ, ediọn ma tohan rẹn ra? Vbe ako iruẹmwi nọ ghi lele ọna, ma gha guan kaan vbene odẹ ne Jehova ya gbe ọmwa hin ọkhọ rre ya rhie ẹre ma wẹẹ, te ọ tohan ọmwa nii kevbe vbene ima khian ya ya egbe taa ẹre hẹ.