1-2. Ombangu iṋe ndja ri pokati ka Ahab na Manasse, nu matu kahungirira komapuriro yeṋe?

MATU katara kovihorera vyozombara mbari nḓa hupire moruveze orukuru. Imwe aai honaparere po ouhona womihoko omurongo vya Israel, nu indji oyarwe aai honaparere po ouhona womihoko vivari vya Juda. Nandarire kutja za hupire motuveze pekepeke, ozo za tjita oviṋa ovingi mbyaavi hitasana. Ozombara mbari nḓa za pirukira Jehova nu za tjita kutja ovakarere ve, ve tjite ouvi. Ozo aaze rikotamene koomukuru wovisenginina nu za ri ozonḓepe. Posi yokutja pa ri ombangu pokati kovarumendu vevari mba. Umwe wawo wa kayenda komurungu okutjita oviṋa ovivi nga konḓiro ye. Nungwari ingwi owarwe we ritanaura na isirwa ouvi mbwa tjita. Hapo owo va ri oouṋe?

² Umwe wa ri Ahab ombara ya Israel, nu ingwi owarwe wa ri Manasse ombara ya Juda. Ombangu ndja ri pokati kovarumendu mba, mai yenene okutuhonga ovingi ohunga nounanḓengu wokuritanaura. (Oviung. 17:30; Rom. 3:23) Okuritanaura ku heya tjike, nu matu raisa vi kutja tjiri twe ritanaura? Eṱe matu hepa okutjiwa, mena rokutja matu vanga kutja Jehova me tu isire indu tji twa tjiti ouvi. Kutja tu zire omapuriro ngo, matu kakonḓonona ehupo rozombara mbari nḓo, nu matu katara kutja matu rihongo tjike okuza ku wo. Nu okuzambo matu katara kutja Jesus wa honga tjike ohunga nokuritanaura.

3. Ombara Ahab ya ri nongaro iṋe?

³ Ahab wa ri ombara oitjahambombari okuhonaparera po ouhona womihoko omurongo vya Israel. Eye wa kupire Isebel omuatje wombara ya Sidon, tji tja ri otjiwaṋa otjitumbe komanene wehi. Mena rokutja Ahab wa kupire Isebel, otjiṋa ho tja yeta outumbe moIsrael. Posi yokutja, wina tja tjita kutja Ovaisrael ve katuke tjinene komurungu wa Jehova. Isebel ee rikotamene ku Baal, nu wa popa Ahab ma yandje oruvara komerikotameneno  omayaukise ngo. Omerikotameneno ngo aaye kamburire mo oukorondu nokupunguha ovanatje koomukuru wovisenginina. Indu Isebel tja ri ombara oserekaze, ovaprofete va Jehova avehe va ri moumba. Eye wa tjita kutja ovengi vawo ve zepewe. (1 Ozomb. 18:13) Ahab “wa tura ondjo tjinene komurungu waMuhona pu ngamwa auhe ngwa ri po komurungu we.” (1 Ozomb. 16:30) Jehova aa munu ovitjitwa vya Ahab na Isebel. Posi yokutja, Jehova wa raisa otjari na hindi omuprofete Elia okutunduuza ovakarere ve, okurundurura ongaro yawo nokurikotamena ku ye ngunda ape noruveze. Nungwari Ahab na Isebel kave puratenene ku ye.

4. Omomuano uṋe Jehova ma tja ma vere Ahab, nu Ahab wa raisa ongaro iṋe?

⁴ Korusenina Jehova wa toora omukambo. Eye wa hinda omuprofete Elia okukaraera Ahab na Isebel ohunga nomberero ndji mave munu. Eṱunḓu rawo arihe aari sokuṱa. Omambo wa Elia ngo ya ṱuna tjinene ku Ahab. Nu omurumendu omuritongamise ngo we “risusuparisa.”—1 Ozomb. 21:19-29.

5-6. Otjikwaye tji matji raisa kutja Ahab tjiri ke ritanaurire?

⁵ Nandarire kutja Ahab oruveze ndwo we risusuparisa, oviṋa eye mbya tjita kombunda yanao vya raisa kutja eye tjiri ke ritanaurire. Eye kena pa kondja okuisa mo omerikotameneno wa Baal mouhona we. Nu kena pa tunduuza varwe okurikotamena ku Jehova. Oviṋa vyarwe Ahab mbya tjita wina vi raisa kutja eye ke ritanaurire.

⁶ Kombunda indu Ahab tja ningira Ombara Josafat ngwa ri ombara ya Juda kutja ve karwise pamwe Ovasirie, Josafat wa ningira kutja rutenga ve pure komuprofete wa Jehova. Ahab rutenga wa pirukira ondunge ndjo na tja: “Pe na umwe, ingwi Mika, omuzandu waJimla. Nungwari ami mbe mu tonda, eye tjinga e he ndji ukire otjiṋa otjiwa, aruhe tjinga e ndji ukira oviwonga uriri.” Nandarire kutja pa ri nao, owo va kahungira ku na omuprofete Mika. Ahab aa hungire ouatjiri, omuprofete ngo wa hunganeka oviṋa ovivi ohunga na Ahab. Moruveze rwokurundurura ongaro ye nokuningira ondjesiro ku Jehova, Ahab wa patera omuprofete ngo mondeko. (1 Ozomb. 22:7-9, 23, 27) Nandarire kutja Ahab wa twa Mika mondeko, eye kaa yenene okutjaera kutja omaprofetero wa Mika aye ha yenenisiwa. Ahab wa ṱa movita mbya kongorera kombunda yanao.—1 Ozomb. 22:34-38.

7. Jehova wa tja tjike ohunga na Ahab kombunda yonḓiro ye?

⁷ Kombunda yonḓiro ya Ahab, Jehova wa raisa oumune we ohunga nomurumendu ngwo. Indu Ombara Josafat tja kotoka koye nokuhina otjipo, Jehova wa hinda omuprofete Jehu okukemuraera kutja wa zunḓa tje rikuta ku na Ahab. Omuprofete wa Jehova wa tja: “Mo ripura kutja osemba okuvatera omurunde, nokusuvera imba mbe tonda Muhona are?” (2 Ekuruh. 19:1, 2) Ripura notjiṋa hi. Andakuzu Ahab tjiri we ritanaura, omuprofete katja tja eye omurumendu omurunde nu ngwa tonda Jehova. Nandarire kutja rutenga Ahab wa raisa omuhihamwatima, eye kena pe ritanaura.

8. Matu rihongo tjike ohunga nokuritanaura okuza kotjihorera tja Ahab?

⁸ Matu rihongo tjike okuza kotjihorera tja Ahab? Indu Elia tja raera Ahab kutja eye neṱunḓu re mave pewa omberero, Ahab rutenga we risusuparisa. Nu ihi tja ri otjiṋa otjiwa okutjita. Posi yokutja kombunda, ongaro ye ya raisa kutja eye tjiri kena pe ritanaura. Ku nao, okuritanaura ku kamburira mo okuraisa omuhihamwatima nokuritanaura kouvi mbu wa tjiti. Ngatu tare kotjihorera tjarwe tji matji yenene okutuvatera okuzuva kutja okuritanaura tjiri ku kamburira mo tjike?

9. Ombara Manasse ya ri nongaro iṋe?

⁹ Kombunda yozombura ape 200, Manasse wa zikwa otjombara ya Juda. Oviṋa mbyaa tjiti  mape ya vya ri ovivi tjinene okukapita Ahab. Ombeibela i tja: “Wa tura ondjo tjinene komurungu waMuhona ne Mu pindikisa.” (2 Ekuruh. 33:1-9) Manasse wa tunga ovipunguhiro koomukuru wovisenginina, nu nandarire wa twa otjiserekarera tjoomukuru wovisenginina mondjuwo ondjapuke ya Jehova. Otjiserekarera tjoomukuru wovisenginina ho mape ya aatji kuramene po omerikotameneno woruvakiro. Eye aa tjiti ounganga noundjai nokukapura kozombuke na kozombetere. Eye “wa zepa ovandu ovengi tjinene.” Nu wina “wa punguha omuzandu we okurira ombunguhiro oningiririsiwa” koomukuru wovisenginina.—2 Ozomb. 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Jehova wa yandja omavyuriro yeṋe ku Manasse, nu Manasse wa raisa ongaro iṋe?

¹⁰ Tjimuna Ahab, Ombara Manasse kai puratenene komaronga Jehova nga yandja ku yo okupitira movaprofete ve. Korusenina, “Muhona otja tjita ovahongore votjimbumba tjOvaasirie tjovita kutja tji rwise Juda. Owo va kambura Manasse ave mu pata nombate, ave mu pandeke nouketanga nave mu twara ko Babilon.” Indu tja ri mondeko moBabilon pe munika tjimuna Manasse we ripurira ko oukoto koviṋa mbya tjita. Eye we “risusuparisa . . . ku Ndjambi wooihe mukururume.” Nu we “riyarikaṋa ombatero” ku Jehova Mukuru. Ihi otjiraisiro tjokutja wa kumba povikando ovingi. Omurumendu omurunde ngo wa rundurura ongaro ye. Eye wa uta okuvara Jehova otja “Ndjambi we,” nu aa kumbu ku ye aruhe.—2 Ekuruh. 33:10-13.

11. Otja 2 Ekuruhungi 33:15, 16, Manasse wa raisa vi kutja eye tjiri we ritanaura?

¹¹ Kombunda yoruveze, Jehova wa zira ozongumbiro za Manasse. Eye wa muna kutja Manasse wa rundurura ongaro ye mena roviṋa mbyaa kumbu mongumbiro ye. Jehova wa puratena ku Manasse indu tja ningira ondjesiro, nu we mu yandjera okurira ombara rukwao. Manasse wa kondja pu ma yenene okuraisa kutja eye tjiri we ritanaura. Nu wa tjita oviṋa Ahab mbye hi na wa tjitire. Eye wa rundurura ongaro ye, wa pirukira omerikotameneno woposyo nu wa tunduuza ovandu okurikotamena ku Jehova. (Lesa 2 Ekuruhungi 33:15, 16.) Manasse aa hepa ouvanḓe nongamburiro okutjita nao, mena rokutja ngunda e hi ye ritanaura, eye wa ri otjihorera otjivi keṱunḓu re na kovandu motjiwaṋa tje oure wozombura ozengi. Posi yokutja indu Manasse tja kurupire, eye wa kondja okuṱuna ozondataiziro tjiva nḓa tjita. Nu mape ya eye wa ri otjihorera otjiwa kondekurona ye Josia, kombunda ngwa karira ombara osemba.—2 Ozomb. 22:1, 2.

12. Matu rihongo ye ohunga nokuritanaura okuza kotjihorera tja Manasse?

¹² Matu rihongere tjike kotjihorera tja Manasse? Eye we risusuparisa na kondjo okuungura ovingi. Wa kumba ku Jehova okuningira ondjesiro nu wa rundurura ongaro ye. Eye wa kondja oukukutu okuṱuna ouzeu mbwa eta, nu wa kondja pu ma yenene okurikotamena ku Jehova na vatere varwe okutjita nao wina. Otjihorera tja Manasse tji yandja omaundjiro ku imba mba tjita  ouvi ounene. Otjihorera tja Manasse tji raisa oukahu kutja Jehova “omuwa, nu u isira.” (Eps. 86:5) Jehova u isira imba tjiri mbe ritanaura.

13. Yandja otjihorera tji matji tu vatere okuzuva nawa epu enanḓengu ohunga nokuritanaura.

¹³ Pendje nokukara nomuhihamwatima uriri, Manasse wa tjita oviṋa vyarwe mbya raisa kutja eye tjiri we ritanaura. Iho matji tu hongo otjiṋa otjinanḓengu ohunga nokuritanaura. Ripura notjihorera hi: Ngatu tje ove wa i kostora okukaranda otjikuhuna, nu omurandise e ku pe ei moruveze rwokukupa otjikuhuna. Hapo ove mo kara nohange? Mape ya ko nakukara nohange. Nu omurandise moruveze rokukupa otjikuhuna e ku kahururire kutja ei otjiungurisiwa otjinanḓengu tji mo ungura otjikuhuna, mo kara nohange? Kako. Momuano otjingewo, Jehova u ningira kutja omundu ngwa tjiti ouvi me ritanaure. Omundu ngwa tjiti ouvi tje nomuhihamwatima ohunga nouvi mbwa tjiti, otjiṋa otjiwa. Okuhihamwa omutima orupa orunanḓengu rwokuritanaura, posi yokutja tjimuna ei ndo, kaku ya yenena. Otjikwaye tjarwe tji tji heperwa po? Matu yenene okurihonga ovingi okuza komasasanekero Jesus nga serekarera.

14. Omuzandu ngwa pandjara momasasanekero wa Jesus wa uta vi okuraisa kutja eye we ritanaura?

¹⁴ Jesus wa serekarera ehungi eyanḓiparise ohunga nomuzandu ngwa pandjara mu Lukas 15:11-32. Omurumendu omutanda wa pirukira ihe, a zu po ponganda nu a i “kehi rokokure.” Ingo eye aa hupu mongaro ohakohoke. Posi yokutja, indu ehupo re tji ra rira ezeu tjinene, eye wa uta okuripura ohunga nozondando ozombi nḓa tjita mehupo re. Eye wa kamuna kutja ehupo re ra ri ewa indu tja ri pu na ihe. Jesus wa tja omuzandu ngwi ‘korusenina we rizemburuka’ poo wa kotora ozondunge. Eye wa tya okuyaruka konganda nokukaningira ondjesiro ku ihe. Ya ri ounanḓengu komuzandu ngo okumuna kutja eye wa tjita ozondando ozengi ozombi. Posi yokutja, hapo ootjiṋa atjiyerike tjaatji heperwa po? Kako. Eye aa hepa okutoorera ko omikambo.

15. Omuzandu ngwa pandjara momasasanekero wa Jesus wa raisa vi kutja tjiri we ritanaura?

¹⁵ Omuzandu ngwa pandjara wa raisa kutja eye we ritanaura koviṋa mbya tjita. Eye wa toora ouyenda oure okuyaruka konganda. Neye tja vaza pu ihe wa tja: “Ami mba tura ondjo komurungu waNdjambi na komurungu woye. Otji mbi ha sere okuisanewa omuatje woye rukwao.” (Luk. 15:21) Omuano omuzandu ngwi me rihepura omauvi we, wa raisa kutja eye aa vanga okuṱuna oupanga we ku na Jehova. Eye wina wa yakura kutja ovitjitwa vye vya hihamisa ihe. Nu we rimanena okukondja nomasa okuṱuna oupanga we ku na ihe, nokutjindwa otja umwe wovaungure va ihe. (Luk. 15:19) Omasasanekero nga kahungi nda serekarerwa okutuṱuna komitima uriri. Nungwari mari yenene okuvatera ovanene vombongo tji mave vanga okutjiwa kutja omundu ngwa tjiti ouvi ounene, tjiri we ritanaura poo indee.

16. Ongwaye tji mape ya a rire ouzeu kovanene vombongo okumuna kutja omukambure ngwa tjiti ouvi tjiri we ritanaura?

 ¹⁶ Katjiungura otjipupu kovanene vombongo okumuna kutja omundu ngwa tjiti ouvi tjiri we ritanaura. Omena raye? Ovanene vombongo kave tjiwa imbi mbi ri momutima womukambure omukwao. Ku nao, owo rutenga ve puratena komahongonona poo kouhatoi omukambure omukwao mbu ma yandja. Okuzambo otji ve yenena okumuna kutja eye we ritanaura kouvi mbwa tjita poo indee. Povikando tjiva, omukambure mape ya a katuka momuano omuvi tjinene, nga tje rira ouzeu kovanene vombongo okumuna kutja omukambure ngwo tjiri we ritanaura poo indee.

17. (a) Otjihorera tjiṋe tji matji raisa kutja okukara noruhoze kaku hee kutja omundu ngwa tjiti ouvi tjiri we ritanaura? (b) Otja 2 Ovakorinte 7:11, omundu ngwe ritanaura tjiri u sokuraisa ongaro iṋe?

¹⁷ Tara kotjihorera. Omurumendu omukambure wa katuka orukupo povikando ovingi oure wozombura ozengi. Moruveze rwokupaha ombatero, eye wa horeka ongaro ye ombi ndjo komukazendu we, komapanga we na kovanene vombongo. Korusenina ovanene vombongo va yenena okutjiwa otjiṋa ho. Indu ovanene vombongo tji ve mu raera otjiṋa tja tjita, eye kena pa pataṋa nu nandarire aa munika tjimuna u nomuhihamwatima. Hapo iho tja yenena okuraisa kutja eye we ritanaura? Kako. Ovanene vombongo mbu mave konḓonona otjiṋa ho mave hepa okumuna oviraisiro vyarwe pendje nomuhihamwatima uriri. Omurumendu ngwi kena ku pangurirwa ouvi mbwa tjita rumwe uriri mena rokutja wa toora omukambo omuvi, nungwari ma pangurirwa ouvi mbwa tjita oure wozombura. Eye ka ire omuini kovanene vombongo, nungwari omundu warwe ongwa tjivisa ovanene vombongo. Ku nao, ovanene vombongo aave hepa okumuna kutja omurumendu ngwa tjiti ouvi ngwo, we ritanaura tjiri momeripura, mongaro na movitjitwa vye. (Lesa 2 Ovakorinte 7:11.) Mape ya ape kambura orure komurumendu ngo okutjita omarundurukiro ngu maye heperwa po. Eye mape ya a hepa okukondwa kombongo yOukriste oure woruveze rworive.—1 Kor. 5:11-13; 6:9, 10.

18. Omundu ngwa kondwa kombongo u raisa vi kutja tjiri we ritanaura, nu ovikwaye mbi kongorera ko?

¹⁸ Omundu ngwa kondwa kombongo ma yenene okuraisa kutja tjiri we ritanaura, indu eye tji me ya aruhe kozombongarero zombongo. Neye wina ma sokukongorera omuhunga mbu ma pewa i yovanene vombongo ohunga nokukumba nokukonḓonona Ombeibela aruhe. Nu ma sokuungura oukukutu okuyepa oviṋa mbi mape ya avi tjiti kutja ma tjite ouvi rukwao. Indu tja ungura oukukutu okuṱuna oupanga we ku na Jehova, eye ma yenene okukara nongamburiro kutja Jehova tjiri me mu isire. Nu ovanene vombongo mave yenene okumuvatera kutja ma kotoke kombongo rukwao. Ovanene vombongo tji mave kondjo okutara kutja omukambure ngwa tjiti ouvi we ritanaura poo indee, owo ve tjiwa  kutja otjiposa tjomundu auhe tja panguka. Ku nao, ve kondja okukonḓonona otjiposa atjihe nawa nu ve kondja okuraisa otjari.

19. Ondanaukiro yatjiri i kamburira mo ye? (Esekiel 33:14-16)

¹⁹ Otja tji twe rihongo, ondanaukiro yatjiri kai hee okuraisa omuhihamwatima uriri kouvi omundu mbwa tjiti. Nungwari eye ma sokurundurura omeripura nomutima we, na tjiti oviṋa mbi mavi raisa kutja tjiri we ritanaura. Nu ihi matji kamburire mo okuisa ongaro ye ombi yomeritjindiro nokukara nonḓuviro rukwao komirari vya Jehova. (Lesa Esekiel 33:14-16.) Otjiṋa otjinanḓengu omundu ngwa katuka tji ma sokutjita, okuṱuna oupanga we ku na Jehova.

20-21. Matu yenene vi okuvatera omundu ngwa tjiti ouvi ounene?

²⁰ Jesus wa hungira ohunga norupa orunanḓengu rwotjiungura tje indu tja tja: Ami “mbe era okuisana imba ovanauvi” kondanaukiro. (Luk. 5:32) Indjo ondja sokurira onḓero yetu wina. Hapo matu sokutjita vi indu tji twa zuu kutja epanga retu roposengo poo ropopezu ra tjiti ouvi ounene?

²¹ Indu tji matu kondjo okuhoreka ouvi wepanga retu kovanene vombongo, eṱe matu mu hihamisa. Eṱe kamaatu yenene okuhoreka ouvi mbwo mena rokutja Jehova u u muna. (Omiano 5:21, 22; 28:13) Mo yenene okuvatera epanga roye mokumuraera kutja ovanene vombongo mave vanga okumuvatera. Indu epanga roye tji ra panḓa okuraera ovanene vombongo ohunga nouvi mbwa tjita poo mbwe tjita, ove mo yenene okuraera ovanene vombongo ohunga notjiṋa ho. Nu mokutjita nao, ove mo raisa kutja tjiri mo vanga okumuvatera. Ihi otjinanḓengu mena rokutja, indu tje hina okupaha ombatero kovanene vombongo ne ritanaura, eye ma pandjara oupanga we ku na Jehova.

22. Morupa ndu maru kongorere ko matu kahungirira ku ye?

²² Hapo tjike indu omukambure tja tjiti ouvi ounene nu tja kayenda orure mongaro ndji, nga indu ovanene vombongo tji mave hepa okumukonda kombongo? Hapo iho matji hee kutja ovanene vombongo kave raisire otjari? Morupa ndu maru kongorere ko, matu katara komuano Jehova me raisa otjari indu tji ma vyura omundu ngwa tjiti ouvi, nokutja omomuano uṋe mu matu yenene okuhorera ku ye.