1-2. Ɔdi wɛ ɛyɛɛyi ipu Ahabu mla Umanasɛ a, aɔka nyá nɛ alɔ kē gáȧ leyi yɛ ɔ a?

ALƆ géē kɛla lɛyikwu aɔcɛ́ ɛpa nōo lā eko ikee a. Ɔcɛ éyi ku uwa lé ɔcɛ́ ikpɛyi ku uce igwo ipu ajɔɔcɛ ku Isrɛlu, ɔcɛ ɔhá a kē lé ɔcɛ́ ikpɛyi ku uce ɛpa nōo ya ajɔɔcɛ ku Ujuda a. Naana néē lā eko ɛyɛɛyɛyi a, é ya ɔdā alɛwa nōo gbla iyi uwa. Aɔcɛ́ ɛplɛɛpa a ya ikpɛyi olɔfu ta Ujehofa, klla ya ku ācɛ ɔlɛ nu kéē biya íne. É gba aɔwɔ ɛkɛmgbɛ ɛ̄gbā, klla wɛ ācɛ ō ŋmo ācɛ. Amáŋ, ó lɛ odee nōo wɛ ɛyɛɛyi ipu aɔcɛ́ ɛpa nyā. Éyi ku uwa ya ɔdobɔbi jaa gbeeko nɛ ó gekwu, amáŋ ɔcɛ ɔhá a kwu piyabɔ, Ujehofa kē kwu aɔdobɔbi nɛɛnɛhi nɛ ó ya a u ya ɔ ɛhi. Anyɛ néē wɛ a?

² Iye ku uwa le ku Ahabu ɔcɛ́ ku Isrɛlu, mla Umanasɛ ɔcɛ́ ku Ujuda. Ɔdā nōo wɛ ɛyɛɛyi ipu acɛnyilɔ ɛpa nyā lɔfu nwu alɔ ɛnɛɛnɛ ɛlā ocɛgbá éyi lɛyikwu opiyabɔ ō ya. (Ācot. 17:30; Uróm 3:23) Ɔdi wɛ opiyabɔ ō ya a, ɛgɛnyá nɛ alɔ kē gáā mafu ku alɔ le piyabɔ ɔkwɔɔkwɛyi a? Alɔ cika ō jé, ohigbu ku alɔ dɔka ku Ujehofa kóō kwu je ya alɔ ɛhi eko duuma nɛ alɔ lɛ íne biya. O ya ɛɛ ku alɔ jé ohi ku aɔka nyā, alɔ géē leyi yɛ oyeeyi ku aɔcɛ́ ɛpa nyā, cɛɛ ku alɔ má ɔdā nɛ alɔ lɔfu nwu ŋma ocabɔ mafu ku uwa a. Oŋma ɔɔma, alɔ géē leyi yɛ ɔdā nɛ Ujisɔsi nwu lɛyikwu opiyabɔ ō ya a.

3. Ɛdɔ ɔcɛ́ nyá nɛ Ahabu wɛ a?

³ Ahabu wɛ ɔcɛ ɔmahaapa nōo lé ɔcɛ́ ikpɛyi ku uce igwo ipu ajɔɔcɛ ku Isrɛlu a. Ó lɛ Ujɛsebɛlu ɔyinɔnya ku ɔcɛ́ ku Usidɔn. Usidɔn kē wɛ éwo nōo gbagbenu nɛɛnɛhi nōo yɔ ɛhico a. Ohigbu ku Ahabu kwu Ujɛsebɛlu u lɛ a, ācɛ Isrɛlu lɛ  ɛnɛɛnɛ ɛga alɛwa ō ya ije. Amáŋ ohigbu obatɔha ku uwa ɔɔma, éwo ku Isrɛlu biya íne ku Ujehofa nɛɛnɛhi. Ācɛ Isrɛlu a biya íne ku Ujehofa ohigbu ka Ujɛsebɛlu wɛ ɔcɛ nōo gē gba Ubaalu ɛ̄gbā, ó klla tu Ahabu ɔtu kwu ɔtu kóō nyila ɛ̄gbā ō gba obɔbi ɔɔma, nōo lɛ ō ya mla aja ō gbo mla ō bi ayipɛ nɛ̄ŋcɛ́ le gwɛɛya a. Abɔ Ujɛsebɛlu kwu piya ɔcɛ nōo lɛ íkwu a, acomɛɛbɛ ku Ujehofa duuma i lɛ ogbotu ŋ. Ó ya kéē lɛ alɛwa ku uwa kpo ŋmo. (1 Aɔ́cɛ́ 18:13) Ahabu abɔyi nu “bɔ̄bíipú tū Óndú ā fíyɛ́ ódúúdú aɔ́cɛ́ nēe gbɔbū lɛ ɔ́ ā á.” (1 Aɔ́cɛ́ 16:30) Ujehofa i leyi gwu ɔdā nɛ Ahabu mla Ujɛsebɛlu ya a bonu ŋ. Ó jé oduudu ɔdā néē ya a kpɛmm. Amáŋ Ujehofa lɛ eyinyinyi mafu lɛ uwa, lɛ Ɛlayija tɛhɔ kóō nyɔ i ta ācɛ a abɔ kéē ya opiyabɔ klla gba ɔ ɛ̄gbā, abɔ eko yɔ kpɔ ɛ ma. Amáŋ Ahabu mla Ujɛsebɛlu ta ō jahɔ.

4. Ɛgɛnyá nɛ Ujehofa ka ka anuɔ géē ya Ahabu itala a, ɔdi nɛ Ahabu kē ya a?

⁴ Amáŋ igbihaajɛ, Ujehofa le miya ō ya odee. Ujehofa lɛ Ɛlayija tɛhɔ kóō nyɔ i da Ahabu mla Ujɛsebɛlu ɛgɛ nɛ ó géē ya uwa itala lɛ a. É géē je ɛjɛɛji ipɔɔma ku uwa kpo ŋmo duudu. Aɛlā ku Ɛlayija a cɛ le ɔtu lɛ biya lɛ Ahabu nɛhi! Ó wɛ ɔdā ohidaago, ku adā ɔɔma nōo wɛ ɔcɛ ō ya ikpɛyi olɔfu a lɛ ‘iyi nu tu waajɛ.’​—1 Aɔ́cɛ́ 21:19-29.

5-6. Ɛgɛnyá nɛ alɔ bi le jé ku Ahabu i ya opiyabɔ ɔkwɔɔkwɛyi ŋ ma?

⁵ Naana nɛ Ahabu lɛ iyi nu tu waajɛ ipu āhɔ̄ ɔɔma a, ɔdā nɛ ó ya igbɔha a mafu ka ó ya opiyabɔ ɔkwɔɔkwɛyi ŋ. Ó ceyitikwu kóō lɛ ɛ̄gbā ō gba ku Ubaalu fu ŋma ajɔɔcɛ ku nu ŋ. Aɔdā ɔhá nɛ Ahabu ya a klla mafu ka ó ya opiyabɔ ɔkwɔɔkwɛyi ŋ.

⁶ Igbihaajɛ, Ahabu da Ujɛhossafati ɔcɛ́ ku Ujuda kóō ba ɔ iyē kéē nyɔ i kpɛfu tu ācɛ Usiriya a. Ujɛhossafati ɔcɛ́ a wɛ ɔcɛ olɔhi nōo kpɔtuce Ujehofa, ó kē da Ahabu kéē da ɔcomɛɛbɛ ku Ujehofa éyi ɔka lɛyikwu ɔdā néē cika ō ya gbɔbu ɛɛ kē nyɔ i kpɛfu a. Ahabu i dɔka ō ya ɔɔma ŋ. Ó kahinii: “Ɔ̄cɛ éyi yɔ̄ kpɔ́ ɛ́ɛ́. Umikáya, ɔyí kú Ímla. Amáŋ ó gē tū um eyījii, ó gē mɛ́ɛbɛ olɔhi dúúmā lɛyíkwu um jéjéē ɛ́ɛ́ ŋ́. Ɔdōbɔ̄bí kú um nōó gē má piyóó á.” Naana kpɔ a, é lɛ ɔka da Umikaya lɛyikwu ɔdā néē cika ō ya a. Ahabu kpaakpa ibi. Ɔcomɛɛbɛ ku Ɔwɔico ɔɔma lɛ akacɛ obɔbi ka lɛyikwu Ahabu! Ikɔkɔ nɛ Ahabu gē kwu piyabɔ, cɛɛ kóō ba Ujehofa ɛba ka ó kwu uce ɔbiipu ku nu i ya ɔ ɛhi a, ó kwu ɔcomɛɛbɛ ɔɔma u ta agba. (1 Aɔ́cɛ́ 22:7-9, 23, 27) Naana nɛ Ahabu kwu Umikaya ɔcomɛɛbɛ ɔɔma u ta agba a, ó ci akacɛ a ŋma ō ya jila ŋ. Ipu ɛfú néē nyɔ i kpo igbɔha a, é kwu Ahabu u ŋmo.​—1 Aɔ́cɛ́ 22:34-38.

7. Ɛdɔ ɔcɛ nyá nɛ Ujehofa ka ku Ahabu wɛ igbihi nɛ ó gekwu a?

⁷ Igbihi nɛ Ahabu gekwu a, Ujehofa lɛ ɛgɛ nɛ ó leyi má adā ɔɔma a mafu. Eko nɛ Ujɛhossafati ɔcɛ́ a nōo wɛ ɔcɛ olɔhi a gā ɔlɛ ɛbɔ a, Ujehofa lɛ Ujehu ɔcomɛɛbɛ a tɛhɔ kóō nyɔ i le da ɔ, ka ó ya lɔhi abɔ ó nyɔ i je otabɔ lɛ Ahabu a ŋ. Ɔcomɛɛbɛ ku Ujehofa a kahinii: “A gbɛlá ka ɔ́ɔ le kpaakpa o nyɔ̄ í tá ācobɔ̄bíipú mɛ́mla ācɛ nōo gē wɔ̄tū Óndú ā abɔ̄ nɛɛ?” (2 Úklɔ́ 19:1, 2) Gbɛla tu ɛlā nyā ɛ: Ɔdaŋ ku Ahabu le piyabɔ ɔkwɔɔkwɛyi, ɔcomɛɛbɛ a i gē yɛ i ka ka ó wɛ ɔcɛ obɔbiipu nōo gē wɔtu ku Ujehofa ŋ. Ó teyi peee, ka naana nɛ Ahabu le piyabɔ eko kpii a, ó ya opiyabɔ duudu ŋ.

8. Ɔdi nɛ alɔ lɔfu nwu lɛyikwu opiyabɔ ō ya ŋma ocabɔ mafu ku Ahabu a?

⁸ Ɔdi nɛ alɔ lɔfu nwu ŋma ocabɔ mafu ku Ahabu a? Eko nɛ Ɛlayija da Ahabu ka é géē ya ācɛ apɔlɛ ku nu itala a, Ahabu lɛ iyi nu tu waajɛ eko ɔɔma. Ɔɔma wɛ ɔdā olɔhi ō ya. Amáŋ uce ō ya ku nu igbɔha a mafu ka ó ya opiyabɔ ɔkwɔɔkwɛyi ŋ. Ohigbu ɛnyā, ɔdaŋ ku alɔ dɔka ō ya opiyabɔ ɔkwɔɔkwɛyi, ó fiyɛ ō  mafu ku aɔdobɔbi nɛ alɔ ya a kwu alɔ iyē. Babanya, alɔ géē kɛla lɛyikwu ɔdā nɛ alɔ lɔfu nwu ŋma ɛgiyi Umanasɛ, cɛɛ ku alɔ má ɔdā nōó wɛ ō ya opiyabɔ ɔkwɔɔkwɛyi a.

9. Ɛdɔ ɔcɛ́ nyá nɛ Umanasɛ wɛ a?

⁹ Igbihi nɛ ihayi ofu igwo le gla a, Umanasɛ kwu piya ɔcɛ́ ku Ujuda. Ó lɛbɛɛka aɔdobɔbi nɛ ó ya a kōó le fiyɛ aku Ahabu! Ubáyíbu kahinii: “Ó le ɔ́bíipú bī tū Óndú, Ɔwɔicō, ɛ̄nyā cɛ̄ le Óndú ā le cɔ̄nū nɛ̄hi.” (2 Úklɔ́ 33:1-9) Umanasɛ lɛ aede gwo lɛ aɔwɔ ɛkɛmgbɛ, klla lɛ aojibo ma kwu ipu agbliihɔ ku Ujehofa. Aojibo nɛ ó ma kwu agbliihɔ a kwɛyi aja ō gbo amāŋ ikpo ɔnyā ō ce! Ó wɛ ɔcɛ nōo gē ya imabɔ, ɔhɛ, klla gē gwɛɛba. Ó klla “ŋmó ācɛ nɛ̄ɛ̄nɛ̄hi.” Ó ŋmo ācɛ jaa gbeeko nɛ ó ‘kwú ayinɔnyilɔ kú nū ú ŋmó, ŋma lɛ ō lɛ uwa gwɛɛya ō yɔla” lɛ aɔwɔ ɛkɛmgbɛ a.​—2 Aɔ́cɛ́ 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Ɛgɛnyá nɛ Ujehofa ya Umanasɛ itala a, ɔdi nɛ ɔcɛ́ a kē ya a?

¹⁰ Bɛɛka Ahabu a, Umanasɛ ta ō jahɔ tu āhɔ̄ ō pi nōo ŋma ɛgiyi acomɛɛbɛ ku Ujehofa a. Amoomɛ a, “Óndú ā cɛ le aótrɛ̄yí kú aícɔɔja kú Asírīya wā í le ɛfú kpó gaá gwū Ujúda á. É le Umanásɛ kwú, anɔ́ɔ é kwú uwɔ ú wu ɔ́ ɛnwū klla kwú agbá ú kpó kwu ɔ́ ikpó mla abɔ̄, anɔ́ɔ é kwú ɔ̄ ú ga Ubábīlɔn á.” Eko nɛ ó yɔ agbá ipu éwo ku Ubabilɔn a, ó lɛbɛɛka Umanasɛ gbɛla lɔɔlɔhi lɛyikwu aɔdā nɛ ó ya a. Ó “lɛ īyī nū túwāajɛ, anɔ́ɔ ó kwúcē wā ɛgiyí Óndú, Ɔwɔicō kú nū, klla gbɔɔ́ ō gbā Óndú ā ɛ̄gbā.” Ó klla ya ɔdā nōo fiyɛ ɔɔma. ‘Ó ba Ɔwɔico ɛba kóō ta ɔ abɔ.’ Ku ɛlā ɔkwɛyi a ba, Umanasɛ gɔbu ‘yɔ i gbɔɔkɔ lɛ Ondu’ a. Adā obɔbi ɔɔma gbɔɔ ō piyabɔ. Ó gbɔɔ ō má Ujehofa bɛɛka “Ɔwɔico ku nu,” ó kē gɔbu yɔ i gbɔɔkɔ lɛ ɔ ojigogo.​—2 Úklɔ́ 33:10-13.

11. Oŋma ɛlā nōo yɔ ipu ɔkpá ku 2 Úklɔ́ kú Aɔ́cɛ́ 33:15, 16 a, ɛgɛnyá nɛ Umanasɛ mafu ka ó kwu piyabɔ ɔkwɔɔkwɛyi a?

¹¹ Ó gboji ŋ, Ujehofa lɛ ɔkɔ ō gba ku Umanasɛ cila. Ó má ku Umanasɛ kwu piyabɔ ɔkwɔɔkwɛyi, ohigbu ɔdā nɛ ó gbɔɔkɔ lɛyikwu ɔ a. Ohigbu ɛnyā, Ujehofa jahɔ tu ɔkɔ ō gba ku Umanasɛ eko nɛ ó ba ɔ ɛba kóō kwu aɔdobɔbi nɛ ó ya a u ya ɔ ɛhi a. Ujehofa klla ya ku Umanasɛ kóō kwu piya ɔcɛ́ kpɔ. Umanasɛ ya ɔdā nɛ ó ya gla ō mafu ka ó le piyabɔ ɔkwɔɔkwɛyi. Ó ya ɔdā nɛ Ahabu i cɛ ō ya ŋ ma. Ó lɛ uce ō ya ku nu piyabɔ. Ó kwu igbihi u ce kwu ɛ̄gbā ō gba ɛkɛmgbɛ, klla tu ācɛ ɔlɛ nu ɔtu kwu ɔtu kéē gba Ujehofa ɛ̄gbā. (Jé 2 Úklɔ́ kú Aɔ́cɛ́ 33:15, 16.) Umanasɛ cɛgbá ɔtu ō lɛ mla ɔtu okpoce ō ya ɛɛ kóō ya ɔɔma, ohigbu ka gbɔbu ɛɛ kóō ya opiyabɔ a, ó humayi wɛ ocabɔ obɔbi lɛ ācɛ apɔlɛ ku nu, aigabɔ ku nu, mla ācɛ ɔlɛ nu ihayi alɛwa ɛ. Amáŋ eko nɛ Umanasɛ kwu hila okpliici a, ó ceyitikwu kóō lɛ unwalu nɛ ó hɛ taajɛ a glaya. Ó teyi peee, ka ó kwu piya ɛnɛɛnɛ ocabɔ lɛ ɔyi nu Ujosiya nōo wɛ ɔyipɛ oklobiya, nōo je piya ɔcɛ́ olɔhi igbihaajɛ a.​—2 Aɔ́cɛ́ 22:1, 2.

12. Ɔdi nɛ alɔ lɔfu nwu lɛyikwu opiyabɔ ō ya ŋma ocabɔ mafu ku Umanasɛ a?

 ¹² Ɔdi nɛ alɔ lɔfu nwu ŋma ocabɔ mafu ku Umanasɛ a? Ó tu iyi nu waajɛ, klla ya ɔdā nōo fiyɛ ɔɔma. Ó gbɔɔkɔ, yɔ i ba Ujehofa ɛba kóō menyinyi nu. Ó lɛ uce ō ya ku nu piyabɔ duu. Ó ceyitikwu kóō lɛ unwalu nɛ ó hɛ taajɛ a glaya, klla ya ɔdā nɛ ó ya gla kóō gba Ujehofa ɛ̄gbā, mla ō je otabɔ lɛ ācɛ ɔhá kéē ya lɛ a. Ocabɔ mafu ku Umanasɛ je otabɔ lɛ ācɛ nōo lɛ aɔdobɔbi ya nɛɛnɛhi ɛ ma. Ɔdā nōo ya ipu oyeeyi ku Umanasɛ a mafu ku Ujehofa wɛ ɔcɛ “olɔhi lɛ alɔ klla ī je íne nɛ̄ alɔ bīya ā yá alɔ ɛhi.” (Aíjē 86:5) Ujehofa géē je aɔdobɔbi nɛ ācɛ nōo ya opiyabɔ ɔkwɔɔkwɛyi a ya a ya uwa ɛhi.

13. Je ocabɔ éyi nōo ta alɔ abɔ ō jé ɔdā nōo wɛ ɛyi ka opiyabɔ ō ya a.

¹³ Umanasɛ ya fiyɛ ō mafu ku aɔdobɔbi nɛ ó ya a kwu ɔ iyē. Ɔɔma nwu alɔ ɛnɛɛnɛ ɛlā ocɛgbá éyi lɛyikwu opiyabɔ ɔkwɔɔkwɛyi ō ya. Leyi yɛ ocabɔ nyā ɛ: Alɔ je ɔ ku a le yɛ gā ɛga néē gē ya ubrɛd, anu a da uwa ku a gáā lá ubrɛd a. Amáŋ ikɔkɔ néē géē je ubrɛd gā uwɔ a, é kwu uflɔ u gā uwɔ. A géē lɛ eeye? Ehee! Ó géē ta uwɔ abɔ ɔdaŋ kē le da uwɔ ka uflɔ wɛ ipu aɔdā ocɛgbá néē bi le ya ubrɛd a? Ehee, ɔtu i gáā hɛ uwɔ ŋ kpɔ! Ɔwɛ ekponu ɔɔma, Ujehofa dɔka ku ɔcɛ obiya íne kóō le piyabɔ ɔkwɔɔkwɛyi. Ɔdaŋ ka ɔcɛ obiya íne le mafu ku aɔdā nɛ ó ya a kwu ɔ iyē, ɔɔma lɔhi. Uce ō ya ɔɔma wɛ aya ocɛgbá nōo wɛ ipu opiyabɔ ō ya, amáŋ ɔɔma foofunu i jɛ ŋ. Ɔdā ɔhá nyá cɛgbá kpɔ a? Alɔ nwu ɔdā alɛwa ŋma ɔ̄kā ō lɛ abɔ kwu ɔtu ɔcɛ nɛ Ujisɔsi ka a.

14. Ipu aciije ku Ujisɔsi a, ɛgɛnyá nɛ ɔyinɔnyilɔ nōo bi a mafu ocabɔ aflɛyi ka ó le piyabɔ a?

¹⁴ Ujisɔsi ka ɔ̄kā ō tu ɔtu kwu ɔtu éyi, lɛyikwu ɔyinɔnyilɔ nōo bi ipu ɔkpá ku Ulúku 15:11-32 a. Ɔyinɔnyilɔ a lɛ ikpɛyi olɔfu ya tu adā nu, le yɛ ŋma ɔlɛ anu ó le yɛ gā “ɛga oligbó nɛ̄hi” a. Abɔɔ a, ó gbɔɔ ō lā oyeeyi obɔbi nɛhi. Amáŋ eko nɛ oyeeyi kwu lɔnɔ tu ɔ nɛɛnɛhi a, ó gbɔɔ ō gbɛla lɛyikwu ōmiya obɔbi nɛ ó ya a. Ó gáā le jé ku oyeeyi lɔhi lɛ ɔ nɛhi eko nɛ ó yɔ ɔlɛ adā nu a. Ujisɔsi ka ka ɔyinɔnyilɔ ɔɔma gáā ‘gbeyi gɔɔ.’ Ó le miya ō cigbihi gā ɔlɛ, cɛɛ kóō nyɔ i lɛ ɔkɔ gba lɛ adā nu kóō kwu je yɛ ɔ ɛhi. Ó cɛgbá nɛhi ku ɔyinɔnyilɔ ɔɔma kóō wa i jé ka ó lɛ ōmiya obɔbi alɛwa ya. Amáŋ ɔɔma foofunu jɛ nɛɛ? Ehee. Ó cɛgbá ō lɛ uce ō ya ku nu piyabɔ!

15. Ɛgɛnyá nɛ ɔyinɔnyilɔ nōo bi a mafu ka ó le piyabɔ ɔkwɔɔkwɛyi a?

¹⁵ Ɔyinɔnyilɔ nōo bi ɔɔma mafu ka ó le piyabɔ ɔkwɔɔkwɛyi ŋma aɔdobɔbi nɛ ó ya a. Ó lɛ iyawu nōo ligbo nɛhi a yɛ gā ɔlɛ. Eko nɛ ó le yɛ fu ɛgiyi adā nu a, ó kahinii: “N lɛ íne kú Ɔwɔicō mɛ́mla ákú uwɔ bīya. Ń cíkā kéē hī um ka ɔyí uwɔ gɛ ŋ́.” (Ulúk. 15:21) Aɔdobɔbi nɛ ɔyinɔnyilɔ ɔɔma ya nɛ ó ka tɛɛcɛ a mafu ka ó dɔka ō lɛ ɛma ku nu mla Ujehofa glaya. Ó klla jé ku uce ō ya ku nu ɔɔma biya adā ɔtu nɛhi. Ó  kē ceyitikwu kóō lɛ ɛma olɔhi lɛ mɛmla adā nu kpɔ. O ya ɛɛ ka ó lɔfu ya ɔɔma a, ó le tutu ō je piya éyi ku ācɛ nōo gē yuklɔ lɛ adā nu a! (Ulúk. 15:19) Aciije nyá i wɛ ɔ̄kā ō tu ɔtu kwu ɔtu foofunu ŋ. Ɔ̄kā a wɛ otabɔ lɛ anyakwɔcɛ ku ujɔ. Ó lɔfu ta uwa abɔ eko duuma néē dɔka ō jé ɔdaŋ ku ɔcɛ nōo biya íne nɛɛnɛhi a le piyabɔ ɔkwɔɔkwɛyi.

16. Ɔdiya nōó lɔfu lɔnɔ ku anyakwɔcɛ ku ujɔ kéē jé ɔdaŋ ku ɔcɛ le piyabɔ ɔkwɔɔkwɛyi a?

¹⁶ Ó gē lɔnɔ nɛhi ku anyakwɔcɛ ku ujɔ kéē jé ɔdaŋ ku ɔcɛ nōo biya íne nɛɛnɛhi a le piyabɔ ɔkwɔɔkwɛyi. Ɔdiya a? Anyakwɔcɛ ku ujɔ i jé ipu ɔtu ku ɔcɛ gla ŋ, ohigbu ɛnyā, é gē ceyitikwu ō dɔka ɔdā nōo mafu ku ɔyinɛ alɔ nōo biya íne nɛɛnɛhi a, le nwu ō wɔtu ɔdobɔbi nɛ ó ya a. Ipu āhɔ̄ ōhī, ɔcɛ lɔfu biya íne nɛɛnɛhi nɛ anyakwɔcɛ ku ujɔ nōo nyɔ gáā kɛla mla ɔ a, i gáā cɛ ɔdaŋ ku ɔyinɛ alɔ ɔɔma le piyabɔ ɔkwɔɔkwɛyi ŋ.

17. (a) Ocabɔ nyá mafu ka ɔcɛ i gáā lɔfu piyabɔ ɔkwɔɔkwɛyi ŋ, ɔdaŋ nōó kóō yɔ i ya bɛɛka ɔdā nōó ya a kwu ɔ iyē nɛhi a? (b) Ɛgɛ nɛ ɔkpá ku 2 Ācɛ Ukɔ́rīnti 7:11 ka lɛ a, ɔdi nɛ ɔcɛ nōo yɔ i mafu ka ó le piyabɔ ɔkwɔɔkwɛyi cika ō ya a?

¹⁷ Leyi yɛ ocabɔ nyā ɛ. Ɔyinɛ alɔ nɔnyilɔ éyi humayi ce ikpo ku ɔnyā nōó wɛ ɔnyā nu ŋ ma ihayi alɛwa ɛ. Amáŋ ikɔkɔ nɛ ó géē nyɔ kéē ta ɔ abɔ a, ó kwu ɔdobɔbi nɛ ó ya a u tayinu ŋma ɛgiyi ɔnyā nu, aɔya ku nu, mla anyakwɔcɛ ku ujɔ. Amáŋ igbihaajɛ, anyakwɔcɛ ku ujɔ gáā le jé lɛyikwu ɔdā nɛ ó ya a. Eko nɛ anyakwɔcɛ ku ujɔ gáā le da ɔ ka ó humayi biya íne bɔbi bɔbi a, ó ce ɔdā nɛ ó ya a, klla gbɔɔ ō ya bɛɛka ɔdā nɛ ó ya a kwu ɔ iyē nɛhi a. Amáŋ, ɔɔma mafu ka ó le piyabɔ nɛɛ? Ehee. Anyakwɔcɛ ku ujɔ a géē cɛgbá ō má fiyɛ ɛgɛ nɛ ó yɔ i ya bɛɛka ɔdā nɛ ó ya kwu ɔ iyē a. Ɔyinɛ alɔ nɔnyilɔ a i ya ɔdobɔbi ɔɔma igbeekponu, ohigbu ka ó lɛ ōmiya obɔbi ya ŋ. Ikɔkɔ ɔɔma, ó humayi biya íne bɔbi bɔbi ihayi alɛwa ɛ. Ɔcɛ ō biya íne ɔɔma i gáā ka ɔdobɔbi nɛ ó ya tɛɛcɛ abɔyi nu ŋ, ikɔkɔ ɔɔma, ɔcɛ ɔhá jé lɛyikwu ɔ ɛɛ nɛ ó gáā da anyakwɔcɛ ku ujɔ a. Ohigbu ɛnyā, anyakwɔcɛ ku ujɔ géē cɛgbá ō má ocabɔ nōo mafu ka ɔcɛ obiya íne ɔɔma le ɛlá ō gbo ku nu, ɛgɛ nɛ ɔtu gē ya ɔ lɛ, mla uce ō ya ku nu piyabɔ ɔkwɔɔkwɛyi. (Jé 2 Ācɛ Ukɔ́rīnti 7:11.) Ó lɔfu je eko gbɔbu ɛɛ ka ɔcɛ ɔɔma kóō ya opiyabɔ nōo mafu ka ó le piyabɔ ŋma íne ō biya ku nu a ɔkwɔɔkwɛyi. A jé ŋ, é lɔfu je ɔ taajɛ ŋma ipu ujɔ ku Ācɛ O Yɛce Ukraist.​—1 Ukɔ́r. 5:11-13; 6:9, 10.

18. Ɛgɛnyá nɛ ɔcɛ néē le taajɛ ŋma ipu ujɔ gáā mafu ka ó le piyabɔ ɔkwɔɔkwɛyi a, ɔdi kē gáā ya ɔdaŋ ka ó le piyabɔ ɔkwɔɔkwɛyi a?

¹⁸ O ya ɛɛ kóō mafu ka ó le piyabɔ ɔkwɔɔkwɛyi a, ɔcɛ néē le taajɛ ŋma ipu ujɔ a géē wa ōjila ku ujɔ ojigogo, ó klla géē yɛce ukɔ́ nɛ anyakwɔcɛ ku ujɔ tu ɔ kóō bēē gbɔɔkɔ mla ō bēē klɔcɛ ku Ubáyíbu ɛ̄cī doodu a. Ó klla géē ceyitikwu kóō lɛ abɔ ci aɔdā nōo lɔfu wɛ ojama lɛ ɔ ō gáā biya íne kpɔ a. Ɔdaŋ ka  ó ceyitikwu lɔfu lɔfu kóō lɛ ɛma ku nu mla Ujehofa glaya, ó lɔfu jé kpɔcii ka Ujehofa géē je íne obiya ku nu ya ɔ ɛhi, anyakwɔcɛ ku ujɔ klla géē ta ɔ abɔ kóō gáā wɛ ipu ujɔ a kpɔ. Ɔdaŋ ku anyakwɔcɛ ku ujɔ yɔ i ceyitikwu kéē má ɔdaŋ ku ɔcɛ lɛ opiyabɔ ya ɔkwɔɔkwɛyi, é jé ku āhɔ̄ lɔfu wɛ ɛyɛɛyɛyi. Ohigbu ɛnyā, é géē leyi yɛ āhɔ̄ a lɔɔlɔhi, cɛɛ ka é hii ŋmo ɔcɛ a ɛpɔbi ipu icɔnu ŋ.

19. Ɔdi nōó wɛ ku ɔcɛ kóō ya opiyabɔ ɔkwɔɔkwɛyi a? (Isíkɛ̄lu 33:14-16)

¹⁹ Ɛgɛ nɛ alɔ nwu ɛ ma, alɔ má ka ó jɛ ɔdaŋ ku ɔcɛ nōo biya íne nɛɛnɛhi a mafu ku ɔdā nɛ ó ya a kwu ɔ iyē foofunu ŋ. Ó cika ō lɛ ɔwɛ nɛ ó gē gbɛla, ɛgɛ nɛ ɔtu gē ya ɔ lɛ, mla ɔwɛ nɛ ó gē ya odee a piyabɔ, o ya ɛɛ kóō mafu ka ó le piyabɔ ɔkwɔɔkwɛyi. Ó cika ō lɛ abɔ ci uce obɔbi ō ya ku nu, cɛɛ kóō lɛyitaajɛ lɛ ɔwɛ nɛ Ujehofa dɔka ku alɔ lā oyeeyi a. (Jé Isíkɛ̄lu 33:14-16.) Ɔdā nōo cɛgbá fiyɛ duu lɛ ɔcɛ nōo biya íne a, wɛ ō lɛ ɛma olɔhi mla Ujehofa kpɔ.

20-21. Ɛgɛnyá nɛ alɔ gáā lɔfu je otabɔ lɛ ɔcɛ nōo lɛ íne biya nɛɛnɛhi a?

²⁰ Ujisɔsi lɛ aya nōo cɛgbá fiyɛ duu ipu uklɔ ku ɔna ō ta ku nu a teyi peee eko nɛ ó kahinii: “N wā gáā hī ācobīyíne ā igwú kéē pīyabɔ̄.” (Ulúk. 5:32) Ɔɔma cika ō wɛ ɔdā nɛ alɔ bi ɔtu duu a. Ó lɛ a, ɔdi nɛ alɔ cika ō ya, ɔdaŋ ku ɔya ku alɔ éyi nōo kwu alɔ ajaajɛ a lɛ ɔdā nōó lɔhi ŋ ma ya a?

²¹ Alɔ gē yɔ i ya ɔya ku alɔ nōo biya íne a ɔdobɔbi, ɔdaŋ ku alɔ kwu ɔdā nɛ ó ya a u tayinu, nɛ alɔ i gáā da anyakwɔcɛ ku ujɔ ŋ. Alɔ i gáā je ɔdobɔbi ɔɔma tayinu gla ŋ, ohigbu ku Ujehofa yɔ i má ɔ. (Aíit. 5:21, 22; 28:13) A lɔfu je otabɔ lɛ ɔya ku uwɔ ɔɔma, ŋma lɛ ō da ɔ ku anyakwɔcɛ ku ujɔ dɔka ō ta ɔ abɔ. Ɔdaŋ ku ɔya ku uwɔ a ta ō da anyakwɔcɛ ku ujɔ lɛyikwu ɔdobɔbi nɛ ó ya a, a cika ō le da anyakwɔcɛ ku ujɔ. Ɛnyā géē mafu ku a dɔka ō ta ɔ abɔ ɔkwɔɔkwɛyi. Ɛnyā cɛgbá nɛhi, ohigbu ka ɔdaŋ ka ó miyɛ otabɔ ku anyakwɔcɛ ku ujɔ cɛɛ kóō ya opiyabɔ ŋ, ɛma nɛ ó lɛ mla Ujehofa a lɔfu hɛ ɔ abɔ!

22. Ɔdi nɛ alɔ gáā kɛla lɛyikwu ɔ ipu ikpɛyi ɛlā nōo gboce ɛnyā a?

²² Ó lɛ a, ɔdaŋ ku ɔcɛ ɔɔma humayi biya íne bɔbi bɔbi, nɛ anyakwɔcɛ ku ujɔ le miya kē cika ō kwu u taajɛ ŋma ipu ujɔ bɛ? Ɔɔma mafu kē lɛ eyinyinyi ŋ nɛɛ? Ipu ikpɛyi ɛlā nōo gboce ɛnyā, alɔ géē kɛla lɛyikwu ɔwɛ eyinyinyi nɛ Ujehofa gē bi le ya ācɛ obiya íne itala, mla ɛgɛ nɛ alɔ lɔfu gbla ɔ ya a.