Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

MUTWE WA KUFUNDA 40

Kulapila kya Kine Kulumbulula Ka?

Kulapila kya Kine Kulumbulula Ka?

“Naishile na kwita bandengamambo kuba’mba balapile.”—LUKA 5:32.

LWIMBO 36 Tulamenga Muchima Wetu

BIJI MU UNO MUTWE *

1-2. Ñanyi lupusano lwajinga pa bamfumu babiji, kabiji ñanyi mepuzho o tusakukumbula?

 TWAYAI twisambe pa bamfumu babiji bajingako myaka ya kala. Umo walaminenga bufumu bwa mikoka jikumi bwa Isalela; mukwabo walaminenga bufumu bwa mikoka ibiji bwa Yuda. Nangwa kya kuba bano bamfumu baikeleko pa bimye byapusana, bino baubile bintu byavula bingi bipashishe. Bano bamfumu babiji basatukijile Yehoba kabiji balengejile bantu kulenga mambo. Bonse babiji bapopwelanga bankishi kabiji baipayanga bantu. Pano bino, pajinga lupusano pa bano banabalume babiji. Umo watwajijile kuba byatama kufikatu ne kimye kyo afwile, bino mukwabo walapijile kabiji bamulekejileko mambo pa bintu byatama bingi byo aubile. Bano bantu bajinga bañanyi?

2 Mazhina abo bajinga Ahaba, mfumu wa Isalela, ne Manase, mfumu wa Yuda. Lupusano lwajinga pa bano banabalume babiji lwakonsha kwitufunjisha bintu byavula pa mutwe wanema bingi wa lulapilo. (Byu. 17:30; Loma 3:23) Kulapila kulumbulula ka, kabiji twakonsha kumwesha byepi amba twalapila? Twafwainwa kuyuka mikumbu mambo tukeba Yehoba kwitulekelako mambo inge twalenga mambo. Pa kuba’mba tutaane mikumbu, tusakwisamba pa byajinga bwikalo bwa bano bamfumu babiji ne kumona byo twakonsha kufunjilako ku bintu byo baubile. Apa bino twisambe ne bintu byafunjishe Yesu pa lulapilo.

BYO TWAKONSHA KUFUNJILAKO KU BWIKALO BWA MFUMU AHABA

3. Ahaba wajinga mfumu wa mutundu ka?

3 Ahaba wajinga mfumu wa butanu na bubiji wa bufumu bwa mikoka jikumi bwa Isalela. Wasongwele Yezebeli, mwana wa mfumu wa kyalo kya Shidona, kyalo kyanonkele bingi kyajinga ku buyeke. Ano masongola afwainwa aletele bunonshi mu kyalo kya Isalela. Bino ano masongola alengejile ne kisaka kya Isalela kukizhamo kulenga mambo kwi Yehoba. Yezebeli wapopwelanga Baela, kabiji walengejile Ahaba kutundaika buno bupopweshi bwa bunya, bwavwangilemo kuba bulalelale mu nzubo ya Lesa ne kutapisha baana. Yezebeli byo ajinga muka mfumu, bangauzhi ba Yehoba bonse bumi bwabo bwajinga mu kizumba. Waipayile bangauzhi ba Lesa bavula. (1 Mfu. 18:13) Kabiji Ahaba “waubile bintu byatama bingi kwi Yehoba kukila aba bonse bajingako kala.” (1 Mfu. 16:30) Yehoba kechi watajilepotu pa byaubilenga Ahaba ne Yezebeli ne. Wayukile bintu byonse byo baubilenga. Bino na mambo a lusa, Yehoba watumine ngauzhi Elaija kuya na kukwasha bantu kuba’mba bapimpule byubilo byabo ne kutendeka kumwingijila kimye saka kikyangye kupwa. Bino Ahaba ne Yezebeli bakaine kumvwina.

4. Yehoba waambile’mba ukamuba byepi Ahaba, kabiji waubile byepi byo aumvwine bino byambo?

4 Kepo kimye kyafikile kya kuba’mba Yehoba obepo kimo. Watumine Elaija kuya na kwamba byambo bya luzhachisho lwa kwa Ahaba ne Yezebeli. Abino byambo byajinga bya kuba’mba kisemi kyabo kyonse bakekizhiya. Byambo byaambile Elaija byamufikile pa muchima Ahaba. Kya kukumya kyajinga kya kuba’mba muntu wajinga na bwitote byo aumvwinetu bino byambo ‘wipelwile.’—1 Mfu. 21:19-29.

Na mambo a kuba’mba Mfumu Ahaba kechi walapijile kya kine ne, watayile ngauzhi wa Lesa mu kaleya (Monai mafuka 5-6) *

5-6. Twayuka byepi kuba’mba Ahaba kechi walapijile kya kine ne?

5 Nangwa kya kuba Ahaba wipelwile pa kyokya kimye, bintu byo aubile pa kupitapo kimye byamwesheshe’mba kechi walapijile kya kine ne. Kechi wakwashishe bantu kuleka kupopwela Baela mu bufumu bwanji ne. Kabiji kechi watundaikilenga bantu kupopwela Yehoba ne. Kuji ne bintu bikwabo byaubile Ahaba byamwesheshe’mba kechi walapijile ne.

6 Mu kuya kwa kimye, Ahaba waichile Yehoshafwata mfumu wa Yuda kuba’mba eye na kumukwasha kulwa na bena Silya. Yehoshafwata wajinga mfumu wawama waketekejile mwi Yehoba, kabiji waambile’mba patanshi bepuzhe ngauzhi wa Yehoba ebabuule bya kuba saka bakyangye kuya ku nkondo. Ahaba kechi wakebelenga kuba bino ne. Waambile’mba: “Kuji muntu umo wakonsha kwitwipwizhako kwi Yehoba; bino namushikwa, mambo kechi waula bintu byawama pe amiwa ne, waulatu byatama.” Nangwa byonkabyo, baipwizhe ngauzhi Mikaya. Ne kya kine, uno muntu wa Lesa kechi wabuujile Ahaba bintu byawama ne. Uno mfumu watamine aye Ahaba kechi walapijile ne kulomba Yehoba kuba’mba amulekeleko mambo ne, bino watayile ngauzhi mu kaleya. (1 Mfu. 22:7-9, 23, 27) Nangwa kya kuba mfumu watayile ngauzhi wa Yehoba mu kaleya, bino kechi wakonsheshe kukanya bungauzhi bo aawile kuba’mba bubule kufika ne. Byo bayile ku nkondo, Ahaba bamwipayile.—1 Mfu. 22:34-38.

7. Yehoba wamulumbulwile byepi Ahaba kimye kyo afwile?

7 Ahaba byo afwile, Yehoba wasolwele byo amumonanga uno mwanamulume. Mfumu wawama aye Yehoshafwata byo abwelele mu mutende, Yehoba watumine ngauzhi Yehu kuya na kumubuula kuba’mba walubankenye kuya na kukwasha Ahaba. Ngauzhi wa Yehoba waambile’mba: “Nanchi mwafwainwa kukwasha babi, ne kutemwa boba bashikwa Yehoba nyi?” (2 Moba 19:1, 2) Langulukai pa kino: Inge kya kuba Ahaba walapijile kya kine, ngauzhi inge kechi wamulumbulwile’mba wajinga muntu mubi washikilwe Yehoba ne. Nangwa kya kuba Ahaba wamwesheshe’mba wilangulwishe pa byubilo byanji, bino kechi walapijile kya kine ne.

8. Byaubile Ahaba bitufunjishapo ka pa kulapila?

8 Twakonsha kufunjilako ka kwi Ahaba? Elaija byo amubuujile’mba kisemi kyanji bakekikambula, Ahaba wipelwile. Kino kintu kyo aubile kyawamine. Bino bintu byo aubile mu kuya kwa kimye byamwesheshe’mba kechi walapijile kya kine ne. Onkao mambo, kulapila kwavwangamo byavula, kechi kwambatu amba mbena kulomba lulekelo lwa mambo pa kyo naubile ne. Twayai twisambe pa muntu mukwabo usakwitukwasha kuyuka bintu byavwangwamo mu kulapila kwa kine.

BYO TWAKONSHA KUFUNJILAKO KU BWIKALO BWA MFUMU MANASE

9. Manase wajinga mfumu wa mutundu ka?

9 Byo papichile myaka nobe 200, Manase waikele mfumu wa Yuda. Bintu byo aubile byatamine bingi kukila ne pa byaubile Ahaba. Baibolo waamba’mba: “Waubile bintu byatama byavula bingi ku meso a Yehoba, ne kumuzhingijisha.” (2 Moba 33:1-9) Manase washimikile bya kusokelapo bitapisho ku balesa ba bubela, kabiji wabikile kipashañano kya kusonga kya kichi kya mulumbulumbu kyazhila mu nzubo ya Yehoba. Kyamweka kino kichi kyaimejilengako bupopweshi bwavwangilemo kutumbijika byubilo bya bulalelale. Waubilenga bingelekezha, bya lubuko, ne kupanda manga. Kabiji “waichijile mashi avula bingi a bantu babula mambo.” Waipayile bantu bavula bingi kabiji “wasokele ne mwananji mu mujilo,” kwikala kitapisho ku balesa ba bubela.—2 Mfu. 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Yehoba wakambwile byepi Manase, kabiji uno mfumu waubilepo byepi?

10 Byonkatu byaubile Ahaba, Manase wakaine kumvwina lujimuno lwafumine kwi Yehoba kupichila mu bangauzhi banji. Kepo “ebaletejile [bena Yuda] bakulumpe ba nzhita ya mfumu wa Asilya, kabiji bakwachile Manase ne kumukoba twanda kabiji bamukashile mashimbi abiji a mukuba ne kumutwala ku Babilona.” Kyamweka Manase byo ajinga mu kaleya mu Babilona, walangulukilepo bingi pa bintu byo aubile. “Watwajijile kwipelula ku meso a Lesa wa bashakulu banji.” Kino kechi kyo kyonkatu kyo aubile ne. “Wasashijile Yehoba Lesa wanji amba amubile bibusa.” Manase “watwajijile kulomba kwi aye.” Uno mwanamulume watamine bingi watendekele kupimpula byubilo byanji. Watendekele kumona Yehoba amba “Lesa wanji,” kabiji walombelenga kwi aye na mukoyo.—2 Moba 33:10-13.

Na mambo a kuba’mba Mfumu Manase walapijile kya kine, wakainye bupopweshi bwa bubela (Monai jifuka 11) *

11. Kwesakana na byaamba 2 Byambo bya Moba 33:15, 16, Manase wamwesheshe byepi amba walapijile kya kine?

11 Mu kuya kwa kimye, Yehoba wakumbwile milombelo ya kwa Manase. Wamwene kuba’mba uno mwanamulume wapimpwile byubilo byanji na mambo a bintu byo alombelengapo. Onkao mambo, Yehoba watelekele ku misashijilo ya kwa Manase kabiji wamuswishishe kubwela pa bufumu. Manase waingijile na ngovu kumwesha kuba’mba walapijile kya kine. Waubile kintu kyakankelwe kuba Ahaba. Wapimpwile byubilo byanji. Waingijile na ngovu kulekesha bupopweshi bwa bubela ne kutundaika bupopweshi bwa kine. (Tangai 2 Byambo bya Moba 33:15, 16.) Pa kuba’mba obe bino Manase wakebewenga kuchinchika ne lwitabilo, mambo saka akyangye kulapila, watwajile mungi kisemi kyanji, babineme, ne bantu banji pa myaka yavula. Bino byo akomene, waesekele kupwisha makatazho amo o aletele. Kyamweka walengejile munkananji aye Yosiya kwikala na byubilo byawama, kabiji kulutwe Yosiya waikele mfumu wawama bingi.—2 Mfu. 22:1, 2.

12. Byaubile Manase bitufunjishapo ka pa kulapila?

12 Twakonsha kufunjilako ka kwi Manase? Wipelwile, kabiji waubile ne bintu bikwabo. Walombele ne kusashijila’mba bamubile lusa. Kabiji wapimpwile byubilo byanji. Waingijile na ngovu kupwisha makatazho o aletele, kabiji waingijile papelejile bulume bwanji kupopwela Yehoba ne kukwasha bakwabo kuba kino. Byaubile Manase bikwasha ne boba balenga mambo akatampe kwikala na luketekelo. Byapichilemo Manase bimwesha kuba’mba Yehoba Lesa ‘wawama kabiji waswila jimo kulekela mambo.’ (Sala. 86:5) Yehoba ulekelako mambo aba balapila kya kine.

13. Ambai kimwesho kitukwasha kuyuka kintu kyanema kyakonsha kukwasha muntu kulapila.

13 Manase waubile bintu byavula kechi kumvwatu bulanda pa mambo o alengele ne. Kino kitufunjisha kishinka kyanema bingi pa kulapila kya kine. Langulukai pa kino kimwesho: Mwaya mu shitolo wa kajo kabiji mwaambila ubena kupotesha’mba mubena kukeba keke. Uno muntu kwimupa keke ne, wimupako jike. Abya mukatambula jike nyi? Ine mwane ne. Nanchi mukomvwa bulongo inge kya kuba awo muntu wimulumbulwila’mba jike kyo kintu kyanema kyo twingijisha pa kulenga keke nyi? Ine. Ne Yehoba ukeba ndengamambo kulapila kya kine. Inge muntu walenga mambo waumvwa bulanda pa mambo o alenga, ko kuba’mba wauba bulongo. Kumvwa bulanda ke kintu kyanema kyakonsha kukwasha muntu kulapila, bino kechi kyo kyonkatu kikebewa ne. Ñanyi kintu kikwabo kyo afwainwa kuba? Tufunjilako byavula bingi ku kishimpi kyaambile Yesu.

KUYUKA LULAPILO LWA KINE

Mwana wasatukile byo alubulukile muchima, waendele museke walepa bingi kubwela ku nzubo (Monai mafuka 14-15) *

14. Mu kishimpi kya kwa Yesu, mwana wasatukile wamwesheshe byepi biyukilo bya lulapilo?

14 Yesu waambile jishimikila jawama bingi ja mwana wasatukile, janembwa pa Luka 15:11-32. Nsongwalume wasatukijile bashanji, wafuma pa nzubo “ne kuya ku kyalo kingi kwalepesha.” Ku kyalo ko ayile, wakekelenga bwikalo buncha. Bino bwikalo byo bwakatezhe, walangulukilepo pa bintu byatama byo afuukwile kuba. Wavulukile bwikalo bwanji byo bwawamine kimye kyo ajinga mu nzubo ya bashanji. Yesu waambile’mba uno nsongwalume ‘walubulukile muchima.’ Wafuukwilepo kubwela ku nzubo na kulomba lulekelo lwa mambo kwi bashanji. Kyanemene bingi uno mwana kuyuka’mba bintu byo afuukwile byatamine. Bino nanchi kino kyonkatu kyakebewanga nyi? Ine. Wafwainwe kupimpula byubilo byanji.

15. Mwana waelekele wa mu kishimpi kya kwa Yesu wamwesheshe byepi amba walapijile kya kine?

15 Mwana waelekele wamwesheshe’mba walapijile ku bintu byo aubile. Waendele museke walepa kubwela ku nzubo. Byo afikile kwi bashanji, waambile’mba: “Tata, nalenga mambo kwi Lesa wa mwiulu ne kwi anweba. Kechi nafwainwa kutelwa’mba nemwanenu ne.” (Luka 15:21) Byambo byaambile uno nsongwalume bimwesha kuba’mba wakebelenga kuwamisha bulunda bwanji ne Yehoba. Kabiji wayukile kuba’mba byubilo byanji byakozhezhe bashanji ku muchima. Kabiji winengezhezhe kwingila na ngovu pa kuba’mba ekale na bulunda bwawama ne bashanji. Pa kuba’mba obe kino, wakebelenga bashanji kumumonangatu byonka byo bamonanga ba mingilo. (Luka 15:19) Kino kishimpi kechi jishimikila ja kwitusangajikatu ne. Jino jishimikila jikwasha bingi bakulumpe mu kipwilo. Jakonsha kwibakwasha kuyuka inge muntu walengele mambo akatampe walapila kya kine.

16. Mambo ka o kyakonsha kukatezha bakulumpe mu kipwilo kuyuka inge muntu walapila kya kine?

16 Kechi kyapeela bakulumpe mu kipwilo kuyuka inge muntu walengele mambo akatampe pano walapila kya kine ne. Mambo ka? Bakulumpe mu kipwilo kechi bayuka biji mu muchima wa muntu ne. Onkao mambo, besekesha kumona bishiino bimwesha’mba mulongo walengele mambo wafunda kushikwa kintu kyatama kyo aubile. Bimye bimo, muntu wakonsha kulenga mambo atama bingi kya kuba bakulumpe babena kwisamba nanji kechi bakonsha kushiinwa kuba’mba walapila kya kine ne.

17. (a) Ñanyi bintu bimo bimwesha kuba’mba muntu kechi walapila kya kine ne, nangwatu inge wamwesha bulanda pa mambo o alengele? (b) Kwesakana na byaamba 2 Kolinda 7:11, muntu walapila kya kine wafwainwa kuba byepi?

17 Langulukai pa kino. Mulongo walenga mambo a bulalelale pa bimye byavula kabiji pa myaka yavula. Mu kifulo kya kulomba bukwasho, wafya bino byubilo byanji ku mukazhanji, ku balunda nanji, ne ku bakulumpe mu kipwilo. Mu kuya kwa kimye, ano mambo asoloka ku bakulumpe mu kipwilo. Bakulumpe mu kipwilo byo bamusolomoka ne kumubuula’mba baji na bishinka bibena kumwesha’mba walengele mambo a bulalelale, waswa kuba’mba kya kine walengele oo mambo kabiji wamwesha ne bulanda pa kyo aubile. Pano nanchi kumvwa bulanda kumwesha’mba walapila nyi? Ine. Bakulumpe mu kipwilo babena kwamba ano mambo bakakeba kumona byavula kechi bulanda bonkatu ne. Uno muntu kechi walengeletu ano mambo jimotu na mambo a kubula kufuukula bulongo bintu ne. Bino walengele ano mambo akatampe pa bimye byavula kabiji pa myaka yavula. Uno ndengamambo kechi mwine wasolwele ano mambo ne; muntu mukwabo ye wiasolwele. Onkao mambo, bakulumpe mu kipwilo bakakebanga kumona bishiino bimwesha’mba ndengamambo kine wapimpula milanguluko yanji ne byubilo byanji. (Tangai 2 Kolinda 7:11.) Pakonsha kupita kimye kyabaya pa kuba’mba uno muntu apimpule byubilo byanji ne kumwesha’mba walapila kya kine. Uno muntu bakamupanga mu kipwilo kya bwina Kilishitu pa kimye kyabaya.—1 Ko. 5:11-13; 6:9, 10.

18. Muntu ye bapanga mu kipwilo wakonsha kumwesha byepi amba walapila kya kine, kabiji ki ka kyakonsha kumweka inge walapila kya kine?

18 Muntu ye bapanga mu kipwilo pa kuba’mba amweshe’mba walapila kya kine, wafwainwa kutanwanga ku kupwila kimye kyonse ne kulondela lujimuno lwamupele bakulumpe mu kipwilo lwa kulombanga kimye kyonse ne kufunda Baibolo. Kabiji wafwainwa kwibikako kuchinuzhuka bintu byakonsha kumulengela kulenga mambo jibiji. Inge waingila na ngovu kuwamisha bulunda bwanji ne Yehoba, wakonsha kwikala na luketekelo lwa kuba’mba Yehoba ukamulekelako mambo kabiji bakulumpe mu kipwilo bakamukwasha kubwela mu kipwilo. Pano bino, kimye bakulumpe mu kipwilo kyo babena kukeba kuyuka inge muntu walapila kya kine, bavuluka kuba’mba mambo apusana-pusana. Onkao mambo, bapesapesa mambo onse bulongo ne kuchinuzhuka kuchiba mambo lubilo.

19. Kulapila kya kine kulumbulula ka? (Ezikyo 33:14-16)

19 Byonka byo twafunda, kulapila kya kine kulumbulula byavula kechi kulombatu lulekelo lwa mambo ne. Kwavwangamo kupimpula milanguluko ne byubilo ne kuba bintu bimwesha’mba muntu walapila. Kino kyavwangamo kuleka byubilo byatama ne kutendeka kukookela mizhilo ya Yehoba jibiji. (Tangai Ezikyo 33:14-16.) Kintu kyanema kyafwainwa kuba ndengamambo ke kuwamisha bulunda bwanji ne Yehoba.

KWASHAINGA BANDENGAMAMBO KULAPILA

20-21. Twakonsha kukwasha byepi muntu walenga mambo akatampe?

20 Yesu walumbulwile lubaji lwanema lwa mwingilo wanji kimye kyo aambile’mba: “Naishile na kwita bandengamambo kuba’mba balapile.” (Luka 5:32) Ne atweba kyo kyo twafwainwa kukebesha kuba. Inge kya kuba twayuka’mba mulunda netu walenga mambo akatampe, twafwainwa kuba byepi?

21 Inge twafya ko kuba’mba kechi tubena kukwasha mulunda netu walenga mambo ne. Kishinka ke kya kuba’mba kafwako wakonsha kufya mambo ne, mambo Yehoba umona byonse. (Maana 5:21, 22; 28:13) Mwakonsha kukwasha mulunda nenu kupichila mu kumubuula kuba’mba aye ku bakulumpe mu kipwilo na kutambula bukwasho. Inge mulunda nenu wakana kuya na kusolola mambo o alenga ku bakulumpe mu kipwilo, anweba mwafwainwa kubuula bakulumpe oo mambo. Kuba bino kumwesha’mba mubena kukeba kukwasha mulunda nenu. Mambo bulunda bwanji ne Yehoba buji mu kizumba.

22. Tukesamba pa ka mu mutwe walondelapo?

22 Pano kyakonsha kwikala byepi inge kya kuba’mba muntu walenga mambo akatampe pa kimye kyabaya kabiji bakulumpe mu kipwilo bafuukulapo kumupanga mu kipwilo? Nanchi kino kilumbulula’mba bamufwa nshiji nyi? Mu mutwe walondelapo, tukesamba pa jishinda jawama Yehoba jo afunjishishamo bandengamambo ne byo twakonsha kulondela byo oba.

LWIMBO 103 Bakafunga ke bya Bupe ku Bantu

^ jifu. 5 Lulapilo lwa kine kechi kwambatu amba nalapila ne. Uno mutwe usakwitukwasha kuyuka kulapila kwa kine byo kulumbulula. Usakwamba pa bantu banembwa mu Baibolo nabiji Mfumu Ahaba, Mfumu Manase, ne mwana wayile na kwikala bwikalo buncha wa mu kishimpi kya kwa Yesu. Usakwamba ne bintu bakulumpe mu kipwilo byo bafwainwa kulangulukapo pa kuba’mba bamone inge mulongo nangwa nyenga walenga mambo akatampe walapila kya kine.

^ jifu. 60 KULUMBULULA BIPIKICHALA: Mfumu Ahaba wazhingila bingi kabiji wakambizha bakapaso banji kutwala ngauzhi wa Yehoba mu kaleya.

^ jifu. 62 KULUMBULULA BIPIKICHALA: Mfumu Manase wakambizha ba mingilo konauna bipashañano byo aimikile mu nzubo ya Lesa.

^ jifu. 64 KULUMBULULA BIPIKICHALA: Mwana wasatukile wakooka na mambo a kwenda museke walepa, bino wakasuluka byo amona nzubo ke imweke palepa byobya.