Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

BUŊGƐI PƐƐKƐI 40

Yɛɛnɛ Chɔm yɛ Maa Waŋndo Mal Yɔŋndɔ Wɔɔŋndo?

Yɛɛnɛ Chɔm yɛ Maa Waŋndo Mal Yɔŋndɔ Wɔɔŋndo?

I hiŋ “le mi wanaa lahakiaa mal yɔŋnda ndala wɔɔŋndaŋ.” ​—LUKU 5:​32.

CHONDII 36 Ŋ Mandaŋ Kɔlta Naalaŋ

SƆƆŊ KULLOŊ O BUŊGƐI HEI NIŊ *

1-2. Teŋgeŋ yɛɛ wa yɛ masaa Ehabi a masaa Manaasɛ tɛɛŋ, nduyɛ nyunala kuɛɛ naŋ cho yɛ yaasiaa?

Ŋ YAASIAŊNDƆ tamaseliila masaa a ŋiɔɔŋ, a wa o sindɔɔ niŋnda. Opilɛ wa masaa le masɛi kayii tɔ ve o Isɔluɛi niŋ, nduyɛ opilɔɔ wa masaa le masale kayii ŋiiŋnde o Chuda niŋ. Mi che bɛɛ masaa haa ve o teleŋ pilɛ niŋ te, kɛ ma tosa sɔɔŋ bɔɔbɔɔ o nɛi pilɔɔ choo. Mi nda ŋiɔɔŋ kpou kɛɛ Chɛhowa diikɔŋndo, nduyɛ ma tosa mi wanaa nduaa mal nɛi tonyaa. Nda ŋiɔɔŋ kpou ma wou balaŋ o piɔmnda sooluu niŋ, nduyɛ ma diu wanaa bɔɔbɔɔ. A koŋ kpou, teŋgeŋndo wa masaa ŋiɔɔŋnda haa tɛɛŋ. Mi opilɔɔ lo sɔɔŋ wɔɔŋndoŋ tosaa haaa mbo sɔla piɔmndo. Kɛ mi opilɔɔ mal yɔŋndɔ wɔɔŋndo, nduyɛ mi Chɛhowa mal ndu haki le sɔɔŋ wɔɔŋ o tosa woŋ. Masaa ŋiɔɔŋaa kuɛɛ wa yɛ haa?

2 Masaa haa opilɛ wa Ehabi ni masaa le Isɔluɛi, nduyɛ opilɔɔ wa Manaasɛ ni, masaa le Chuda. Sɔɔŋ masaa ŋiɔɔŋ nda haa tosa woŋ pɛɛku naa suɛi sɔvɛ sɔvɛ bɛndu. Ndi cho ni, mɛɛ waŋndo chɔm maa o mal yɔŋndɔ wɔɔŋndo yɛ. (Walta. 17:​30; Luomaŋ. 3:​23) Yɛɛ cho yɛ yɔŋ wɔɔŋndo malɔɔ? Nduyɛ vɛɛ naŋ chɔm yɛ maa ŋ mal yɔŋ naa wɔɔŋndo? Ŋ nɔ miŋ sina mulilaŋ le nyunalaŋ ndaŋ kanifuule, te ŋ tosa pɛ hakioo ŋ yeema mi Chɛhowa mal naa haki. Le miŋ sɔla mulilaŋ le nyunalaŋ ndaŋ, ŋ cho yaasiaa tamaseliila masaa a ŋiɔɔŋ, nduyɛ miŋ che nyɛ naŋ pɛɛku leniŋndo. Ŋ cho vɛlɛ yaasiaa nyɛ Chiisu pɛɛku a yɔŋ wɔɔŋndo malɔɔ okɔɔ wo.

YƐƐ NAŊ PƐƐKU YƐ O TAMASI MASAA EHABI WO NIŊ?

3. Masa suu kuɛɛ Ehabi wa yɛ?

3 Ehabi wa masa ŋɔmmɛu wo ni le masɛi kayii tɔ ve o Isɔluɛi niŋ. Laa ndɔ wa Chɛsibɛɛ ni, masaa Saidɔŋ chua ndɔɔ. Lɛŋnde sulaa leŋ pila Saidɔŋ wa kpeŋgii baluaŋnde ni. Naapum le mɛɛ Ehabi chua chua masaa hoo o nɔɔ niŋ yɛ, mi hei huŋ a sullo tau o lɛŋnde Isɔluɛileŋ niŋ. Kɛ mi hei tɛɛmbuu chaŋyɛi kɛndɛi Isɔluɛiya ndaa nɔ a Chɛhowa ve. Baal Chɛsibɛɛ ndoo sooluu ni, nduyɛ mbo tosa mi Ehabi nyindu waŋnda le ma sooluu mɛlɛka lachoowaa hoo. Nduyɛ o fondaŋnda ndaa sooluu mɛlɛka lachoowaa hoo laŋ niŋ, mi ndaa tosa kaa ihini nɔɔlɛiyo, nduyɛ mi ndaa soli chɛlɛkpiaa salalaŋ. Teleŋ Chɛsibɛɛ wa lanɔɔ masaa wo, yoomula wanaa nda suaa le Chɛhowa wa kpou wa o kpundɔɔ niŋ, nduyɛ pɛŋ mbo diu diu a bɔɔbɔɔ. (1 Masaa. 18:​13) Ehabi bɛɛ, “mbo tosa yɔŋ wɔɔŋndo mbo hiau masa o masa keeku Isɔluɛi ndu lachi.” (1 Masaa. 16:​30) Chɛhowa wa chɔɔ nyɛ Ehabi nda Chɛsibɛɛ wa tosaa wo. Ndoo sina nyɛ o nyɛ nda wa tosaa. Nduyɛ le mɛɛ o cho Mɛlɛka inyiɛɛ bɛndu yɛ, mbo yɔŋ wana ndoo suaa le ndu wo Ilaacha, le mbo sila nda a wanaa nduaa le ma siŋgaŋ yɔŋii ndii hiou lɔɔ. Kɛ Ehabi nda Chɛsibɛɛ yeŋ lani le.

4. Yɛɛ Chɛhowa ndoo kɛɛsiaa yɛ le Ehabi tosallo, nduyɛ yɛɛ Ehabi tosa yɛ?

4 O mɛɛlulaŋ kpɔŋ, mi Chɛhowa saŋga a nda biuwɔŋndo, nduyɛ mbo kɛɛsiaa le mbo tosa nyɛ. Mbo viam Ilaacha wana ndoo suaa le ndu wo o Ehabi a Chɛsibɛɛ lo, le mbo dimul nda a nyɛpalaa o wa nda hunɔɔ tusi choo wo okɔɔ. Mi Chɛhowa kɛɛsiaa maa, o cho wana o wana o yuŋgu Ehabi wo niŋ diyɔɔ. Mi yooŋgu Ilaacha kɔ dimul Ehabi wo tosa mbo tambu kɔl tau. Nduyɛ mi po yoŋga koŋ “tusiŋ toolo.” Hei wa bɔɔ suɛi kɔndɔfili bɛndu!—1 Masaa. 21:​19-29.

Mi Masaa Ehabi duau wana ndoo suaa le Mɛlɛka wo o chiɛi manyumndo niŋ (Tofa pɛl 5-6) *

5-6. Yɛɛ chɔm yɛ maa masaa Ehabi mel yɔŋndɔ wɔɔŋndo?

5 Mi che bɛɛ mi Ehabi tusiŋ a teleŋ koŋ, kɛ mi nyɛ o tosa okoŋ kɔɔli wo chɔm maa o mel yɔŋndɔ wɔɔŋndo le. O kuuna waŋnda Baal sooluuwo o masale ndɔleŋ bɛŋgu le, nduyɛ o dɛɛniaa waŋnda le ma piɛi Chɛhowa le. Nɛila cheleŋndaŋ la cho vɛlɛ la chɔm maa Ehabi mel yɔŋndɔ wɔɔŋndo le laŋ.

6 Mɛɛ nyɔɔ viou tiŋ, mi masaa Ehabi dimul masaa Chɛhosiafati o wa masaa le Chuda wo, le mbo kɔ mala ndu Siiliaŋnda chɔulaba. Mi Chɛhosiafati dimul Ehabi maa, a dimul fɛŋ wana ndoo suaa le Mɛlɛka wo a ndi okɔɔ. O tasela ndɔ, mi Ehabi kɛɛ ndu diom. Kɛ okoŋ kɔɔli, mbo dimi aa: “Po pilɛ cho ma veelu ndu aa Maikaya, po Imilaa wo, ndu bɛɛ wana suaa le Mɛlɛka wo o cho ni. Kɛ ndu ndu I tul ndu bɔɔ leyɛ, fondole o dimi sɔɔŋ waa lachiŋ kɛndɛ a ya okɔɔ le. Teleŋ o teleŋ sɔɔŋ dɛnɛ palaŋ koni o dimi a ya okɔɔ ni.” A koŋ kpou, ma viam waŋndo le mbo kɔ veelu Maikaya, nduyɛ mɛɛ Ehabi dimi yɛ kpeekpei i yɔŋnuŋ ni. Mi wana suaa le Mɛlɛka wo dimi yooŋgu wɔɔŋndo a ndu okɔɔ. Kɛ yɔŋii masaa Ehabi ndoo mal yɔŋndɔ wɔɔŋndo, nduyɛ mbo nyuna Chɛhowa le mbo mal ndu haki, mbo yɔŋ yooŋgoo le ma dɔu wana ndoo suaa le Mɛlɛka wo o chiɛi manyumndo niŋ. (1 Masaa. 22:​7-9, 23, 27) Mi che bɛɛ mbo tosa ma duau wana ndoo suaa le Mɛlɛka wo o chiɛi manyumndo niŋ, kɛ mi nyɛ Chɛhowa dimi a ndu okɔɔ wo yɔŋnuŋ. Mbo sɔla piɔmndo o chɔu nda kuɛ koŋ ndo.—1 Masaa. 22:​34-38.

7. Mɛɛ Ehabi vi, yɛɛ Chɛhowa ndoo dimi yɛ a ndu okɔɔ sanaa a wana ndoo suaa le ndu wo?

7 Mɛɛ Ehabi vi, mi Chɛhowa chɔm kpendekele mɛɛ ndoo che ndu yɛ. Mɛɛ chɔuwo chuu mi masaa Chɛhosiafati miiŋgu o ndu lo, mi Chɛhowa viam Chɛhu wana ndoo suaa le ndu wo le mbo kɔ dimul ndu maa, ndoo bɛnda kposoŋ mi ndoo kɔ mala Ehabi chɔulabaa le. Mi wana ndoo suaa le Mɛlɛka wo nyuna masaa Chɛhosiafati aa: “Le yɛɛnɛ ŋ kɔ mala yɛ wanaa kɔl vesɛiya haa sɔŋgɔɔ, ma kaala wanaa tul haa Mɛlɛka Yaawɛɛ yɛleŋ nda?” (2 Kolo. 19:​1, 2) Yiyaŋndɔ a hei okɔɔ. Te Ehabi ndoo mal pɛ yɔŋndɔ wɔɔŋndo, wana ndoo suaa le Mɛlɛka wo ve diomndaŋ ndaŋ dimi a ndu okɔɔ le. I cho kpendekele maa mɔnɛi koni Ehabi bii le yɔŋndɔ wɔɔŋndo ni, kɛ ndoo mel ndu le.

8. Yɛɛ naŋ pɛɛku yɛ o tamasi Ehabi wo niŋ, te o hiŋ pɛ a yɔŋ wɔɔŋndo malɔɔ okɔɔ?

8 Yɛɛ naŋ pɛɛku yɛ o tamasi Ehabi wo niŋ? Mɛɛ o tuei yooŋgu Ilaacha dimi a ndu vɛlɛ a yuŋgu ndɔɔ okɔɔ wo, mbo tusiŋ toolo, keŋ wa bɔɔ suɛi kɛndɛ bɛndu. Kɛ sɔɔŋ o tosa okoŋ kɔɔli woŋ, chɔm maa o kpeekpei niŋ ndoo mel yɔŋndɔ wɔɔŋndo le. Mɛɛ hei sim maa, yɔŋ wɔɔŋndo malɔɔ cho ko mɔnɛi biyɔɔ le nyɛ naŋ tosa wo le. Ŋ yaasiaŋndɔ tamaseliiyo opilɛ, le miŋ bii bila nyɛ o sim le yɔŋ wɔɔŋndo malɔɔ wo.

YƐƐ NAŊ PƐƐKU YƐ O TAMASI MASAA MANAASƐ WO NIŊ?

9. Masa suu kuɛɛ Manaasɛ wa yɛ?

9 Wɔsilaŋ le kɛmɔɔ le diiŋ hiouwɔɔ okoŋ kɔɔli, mi Manaasɛ simnuŋ masaa le Chuda. Nduyɛ wana che pɛ maa, ndu hiou sɔɔŋ wɔɔŋndoŋ tosa a Ehabi. Baabuiyo dimi aa: “Mbo tosa mi Mɛlɛka Yaawɛɛ o duaunuŋ tumbe a ndu, fondole le sɔɔŋ wɔɔŋ bɛnduŋ o wa tosaa woŋ.” (2 Kolo. 33:​1-9) Mbo taŋgul maaŋndaŋ le mɛlɛkaa lachoowaa sooluuwo, mbo toosiaa suŋgbuleŋ le leŋ sooluuwo. Naapum suŋgbule leŋ lee sim le mɛlɛka lachoowa ndaa laalaŋ maa ndu ke nda piɔɔ ni wo. Nduyɛ mbo chua suŋgbule leŋ, mbo kɔ kɛsi leŋ o chiɛi Mɛlɛka Yaawɛɛ wo niŋ. Mbo pianduŋ piondɔŋndo pila, nduyɛ mi ndoo kuɛ o wanaa ndaa viam yawaa wa lo, a o wanaa ndaa dimi sɔɔŋ lachioŋ nda lo. “Mbo tosa mi kooma waŋnda chieeya ma kua koŋgilaŋ,” vɛlɛ mbo diu wanaa bɔɔbɔɔ. Nduyɛ pɛŋ, “puaa nduaa o velu kɛsɛ kɛsɛ wa, mbo soli nda sala luamaa” o mɛlɛkaa lachoowaa lo.—2 Masaa. 21:​6, 7, 10, 11, 16.

10. Vɛɛnɛ Chɛhowa ndoo sila yɛ Manaasɛ, nduyɛ vɛɛ Manaasɛ bii yɛ sila koŋ?

10 Maa Ehabi, mi Manaasɛ kɛɛ sila Chɛhowa ndoo ke ndu wo sanaa a wanaa ndaa suaa le ndu wa. O mɛɛlulaŋ kpɔŋ, “mi Mɛlɛka Yaawɛɛ o tosa mi wana wa sovɛiyaa Masaa le Asiiliaa bolleŋ ndo, o huŋ del Manaasɛ choo a sɔŋgɔɔ. Ma bii Manaasɛ, ma baa ndu doŋnde o miliŋ, ma duau ndu o yɔlɔŋ ŋbulɔŋsiiyoŋ, ma kua a ndu Babilɔŋ o biyɔɔ niŋ.” Naapum teleŋ Manaasɛ wa koŋ o biyɔɔ niŋndo, mbo yiyaŋ tau a sɔɔŋ o wa tosaa woŋ okɔɔ. Mbo ‘tusiŋ toolo,’ nduyɛ mbo tosa vɛlɛ nyɛ cheleŋ. “Mbo nyɔɔlu Mɛlɛka finyaa nduaa mamaa le ndu malaa.” Nduyɛ pɛŋ, mbo “piɛi Mɛlɛka,” o cho ko lepilɛ le, kɛ le teleŋnda bɔɔbɔɔ. Mi masa dɛnɛ wɔɔŋndo hoo siŋgaŋ. Nduyɛ mbo kandu Chɛhowa chɔɔ maa, Mɛlɛka ndɔɔ o cho. Le hei, mi ndoo piɛi o ndu lo teleŋ o teleŋ.—2 Kolo. 33:​10-13.

Mi Masaa Manaasɛ faŋga piɛile lachoowaleŋ o masale ndɔleŋ bɛŋgu, nduyɛ mi keŋ chɔm kɛsɛ maa o mal yɔŋndɔ wɔɔŋndo (Tofa pɛl 11) *

11. A mɛɛ Koloniko Diiŋ Ndɔɔ 33:​15, 16 dimi yɛ, vɛɛ Manaasɛ chɔm yɛ maa mbo mal yɔŋndɔ wɔɔŋndo?

11 Mɛɛ nyɔɔ viou tiŋ, mi Chɛhowa muli piɛile Manaasɛ leŋ. O piɛile ndɔleŋ niŋ, mbo cha kɛsɛ maa o mal yɔŋndɔ wɔɔŋndo. Le hei, mbo yaŋ ndu nilaŋ, nduyɛ mbo mal ndu haki. Mbo tosa mi Manaasɛ miiŋgu o masale ndɔleŋ choo. Mi Manaasɛ tosa tau le chɔmndo kpendekele maa o mal yɔŋndɔ wɔɔŋndo. Mbo tosa nyɛ Ehabi tosa kposoŋ te wo. Mbo siŋga kaala ndɔlaŋ. Nduyɛ mbo kindiŋ kpoke le piɛile lachoowaleŋ faŋaa, okoŋ mbo toolu piɛile tonyaleŋ. (Nuawɔ Koloniko Diiŋ Ndɔɔ 33:​15, 16.) Kɔl simulaa vɛlɛ a laalaŋndo pila ndoo yeemaŋ ni le hei tosaa. Kanifuule, mi tamasi ndɔ wɔɔŋndo piiliaŋ yuŋgu ndɔɔ, wanaa wa wallo o masale ndɔleŋ bɛŋgu wa a Isɔluɛiya le wɔsiŋ bɔɔbɔɔ. Kɛ o yuuwɛi nduɛi niŋ, mbo kindiŋ le sɔɔŋ o tɛɛmbuu woŋ toosiaa, nduyɛ mi tamasi ndɔ kɛndɔɔ piiliaŋ Choosaya po ndɔ mamaa tau. Okoŋ kɔɔli mi Choosaya simnuŋ masa kɛndɛ kɛndɔɔ.—2 Masaa. 22:​1, 2.

12. Yɛɛ naŋ pɛɛku yɛ o tamasi Manaasɛ wo niŋ, te o hiŋ pɛ a yɔŋ wɔɔŋndo malɔɔ okɔɔ?

12 Yɛɛ naŋ pɛɛku yɛ o tamasi Manaasɛ wo niŋ? Mbo tusiŋ toolo, nduyɛ mbo tosa sɔɔŋ tau. Mbo piɛi o Chɛhowa lo le mbo mala ndu, nduyɛ mbo siŋga kaala ndɔlaŋ. Mbo tosa wallo kalaŋ le sɔɔŋ o tɛɛmbuu woŋ toosiaa. Mbo tosa nyɛ o tiuba wo le Chɛhowa piɛiyo, nduyɛ mbo mala acheleŋnda le ma tosa nyɛ pilɛ koŋ kpe. Tamasi Manaasɛ wo mala wanaa tosa haki wɔɔŋ wɔɔŋndo wa tau. Tamasi ndɔɔ chɔm naa kpendekele maa, Chɛhowa “cho wana kɛndɛ,” nduyɛ maa “le teleŋ o teleŋ o cho o bɛɛndiaŋ le naa malɔɔ le yɔŋnda naala wɔɔŋndaŋ.” (Sam 86:​5) A tonya, mi Chɛhowa mal wanaa mal yɔŋnda ndala wɔɔŋndaŋ nda haki.

13. Chɔmndɔ tamaseliiyo o mala naa miŋ bii bila nyɛ cho yɔŋ wɔɔŋndo malɔɔ wo.

13 Manaasɛ bii ko mɔnɛi le haki ndɔɔ le, kɛ mbo tosa nyɛ. Tamasi ndɔɔ pɛɛku naa suɛi sɔvɛ sɔvɛi a yɔŋ wɔɔŋndo malɔɔ okɔɔ. Yiyaŋndɔ a tamaseliiyo hoo okɔɔ. Ŋ dimi wɔ maa, a kuɛ o fondaŋ nda luam beediiyo wo. Nduyɛ ma nyuna wana luam beediiyo wo le mbo ke num beediiyo. Te o yɔŋ pɛ mi wana koŋ ke num kolo luamaa beediiyo, baa ma naŋ pa kɔl? Sako. Kɛ te o wa yɛ mi wana koŋ tɛɛsial num maa a kolo koŋ nda toosiaa beediiyo ni. Baa ma naŋ vɛlɛ pa kɔl? Sako. O nɛi pilɛ koŋ choo, nyɛ Chɛhowa dimul wana tosa haki wɔɔŋndo wo, cho yɔŋndɔ wɔɔŋndo malɔɔ ni. I cho suɛi sɔvɛ le mi wana koŋ bii mɔnɛi le haki wɔɔŋ o tosa wo kanifuule, koŋ cho nyɔɔ opilɛ o o nɔ mbo tosa le yɔŋndɔ wɔɔŋndo malɔɔ wo. Kɛ o cho ko keŋ te o nɔ mbo tosa le. Yɛɛ o nɔ yɛ vɛlɛ mbo tosa? Ŋ cho pɛɛku a keŋ okɔɔ o tale Chiisu dimi wo niŋ.

VƐƐ NAŊ SINA YƐ MAA WAŊNDO MAL YƆŊNDƆ WƆƆŊNDO

Mɛɛ poombɔ ndoo laasiaŋndo sina maa diɔmnde o wa tosaa ni, mbo miiŋgu pila o finya ndɔ lo (Tofa pɛl 14-15) *

14. O tale Chiisu dimi wo niŋ, vɛɛnɛ poombɔ ndoo laasiaŋndo kandu yɛ chɔmndo maa mbo mal yɔŋndɔ wɔɔŋndo?

14 O Luku 15:​11-32 niŋ, mi Chiisu dimi bundɛi a poombɔ ndoo laasiaŋndo okɔɔ. Mi poombɔɔ hoo kɛɛ finya ndɔ diom, mbo mal chiɛi ndaa, nduyɛ “mbo kuaŋnuŋ o lɛŋnde cheleŋ niŋ pɔɔli.” Mɛɛ o kuɛ loŋ, mbo kɔ luei balaŋ o kaala nɔɔlɛilaŋ niŋ, nduyɛ mbo laasiaa nyɛ o nyɛ o sɔɔŋ fondoŋ niŋ. Mɛɛ yima bɛnduaŋ ma del o lɛŋnde leŋ niŋ, mbo kandu yiyaŋndo yiŋgoloŋ a sɔɔŋ o wa tosaa woŋ okɔɔ. Mbo yiyaŋ a mɛɛ sɔɔŋ wa nyɛkɛndɛi a ndu yɛ teleŋ o wa o finya ndɔ lo chiɛi niŋndo. Nduyɛ a mɛɛ Chiisu dimi yɛ, mi poombɔɔ hoo cha “maa diɔmnde o wa tosaa ni.” Le hei, mbo kɛɛsiaa maa o cho miiŋgu o finya ndɔ lo mbo nyɔɔlu ndu le mbo mal ndu haki. I wa bɔɔ suɛi sɔvɛ le mbo sina maa diɔmnde o wa tosaa ni. Kɛ keŋ ve letuu le. Ndoo nɔ mbo tosa nyɛ cheleŋ.

15. Vɛɛ poombɔ laasiaŋndo chɔm yɛ kpendekele maa, mbo mal yɔŋndɔ wɔɔŋndo?

15 Nyɛ poombɔ hoo tosa wo chɔm ni kpeekpei maa, mbo mal yɔŋndɔ wɔɔŋndo. Mbo miiŋgu pila o finya ndɔ lo, nduyɛ mbo dimul ndu aa: “Kɛkɛ, I tosa hakioo a Mɛlɛka vɛlɛ a num. I bɛnda lɛ pɛŋ ma veelu ya maa po num te.” (Luku 15:​21) Mɛɛ poombɔɔ hoo chɔɔmuu yɔŋndɔ wɔɔŋndo, mi hei chɔm kpendekele maa, ndoo yeema mbo miiŋgu o chaŋyɛi kɛndɛi niŋ a Chɛhowa. Nduyɛ mbo sina vɛlɛ maa, mi sɔɔŋ o tosa woŋ tɛɛmbuu finya ndɔ kɔllo tau. Le hei, o wa o bɛɛndiaŋ le wallo tosaa kalaŋ, le mi finya ndɔ hini kɔl a ndu. Mbo dimi pɛŋ maa, finya ndɔ chua ndu maa wanaa nduaa walla opilɛ. (Luku 15: 19) Taloo hoo cho ko bundɛi yɔŋaa le. Nyɛ dimiŋ o bundɛi hei niŋndo pɛɛku bɛnduaa kundaa sɔɔŋ sɔvɛ sɔviɔŋ, te a wa pɛ yaasiaa le sinaa te waŋndo mal pɛ yɔŋndɔ wɔɔŋndo kpeekpei.

16. Le yɛɛ i wa yɛ ikala le mi bɛnduaa kundaa sina maa waŋndo mal yɔŋndɔ wɔɔŋndo?

16 Te waŋndo tosa pɛ haki wɔɔŋ wɔɔŋndo, i ve bɛɛŋ bɛɛŋ le mi bɛnduaa kundaa sina maa o mal yɔŋndɔ wɔɔŋndo le. Le yɛɛ? Kanifuule, bɛnduaa kundaa sina nyɛ cho waŋndo o kɔllo le. Nyɛ nda cho chɔɔ wo kinɛi tosa ni ma sina te wana koŋ mal pɛ yɔŋndɔ wɔɔŋndo. Lepum mi waŋndo tosa haki wɔɔŋ wɔɔŋndo, nduyɛ mi hei tosa mi bɛnduaa kundaa chal o suɛi nduɛi choo wa, nɔ kiisaŋndo maa o mellɔ yɔŋndɔ wɔɔŋndo le.

17. (a) Tamaselii kuɛɛ chɔm yɛ maa mɔnɛi biyɔɔ le haki naŋ tosa wo chɔm naa maa ŋ mal yɔŋ naa wɔɔŋndo le? (b) A mɛɛ 2 Kɔliŋtiaŋ 7:​11 dimi yɛ, yɛɛ wana mal yɔŋndɔ wɔɔŋndo wo nɔ yɛ mbo tosa?

17 Ŋ tofaŋndɔ tamaseliiyo hoo. Puaapilɛnɔɔ luei balaŋ o kaa suundɛiyo niŋ, nduyɛ mbo tosa ndu le wɔsiŋ bɔɔbɔɔ. Kɛ yɔŋii ndoo dimul laa ndɔ, chaaŋaa nduaa, a bɛnduaa kundaa le ma mala ndu yɛ, mbo viaŋ haki koŋ. O mɛɛlulaŋ kpɔŋ, mi bɛnduaa sina a ndi okɔɔ. Mɛɛ bɛnduaa dimul ndu a ndi okɔɔ, mbo chɛl maa tonya i cho ni, nduyɛ mbo bii mɔnɛi le haki o tosa koŋ ndo. Kɛ baa keŋ cho pa letuu? Bɛnduaa chal o suɛi waa nuaa choo wa, nɔ ma tosa tau mbo hiou kɔllo handɔɔ o mɔnɛi wana koŋ cho biyɔɔ ve choo. O cho lepilɛ le o tosa kaa hoo le, kɛ le wɔsiŋ bɔɔbɔɔ bala ndɔlaŋ la wa leniŋ. Nduyɛ o cho ndupila le sɔlɔlaŋ te, chɔɔmuuwo nda chɔɔmuu ndu ni. Le hei, bɛnduaa nɔ ma che mɛɛ kpɛ wana koŋ siŋgaŋ o yiyaŋnda ndɔlaŋ niŋ, yeemaŋ ndɔŋ a o kaala ndɔlaŋ niŋ yɛ. (Nuawɔ 2 Kɔliŋtiaŋ 7:​11.) Naapum mbo chua teleŋndo tau, le mi wana waa nuaa siŋga kaala ndɔlaŋ. O sɔɔŋ waa nuaa niŋ, lepum mi wana waa nuaa sɔla solioo o kunda leKilisiɔŋndo niŋ.—1 Kɔliŋ. 5:​11-13; 6:​9, 10.

18. Vɛɛ wana sɔla solioo wo chɔm yɛ maa o mal yɔŋndɔ wɔɔŋndo, nduyɛ yɛɛ wa yɛ niŋ fulamakɔɔlioo?

18 Le mi wana sɔla solioo wo chɔm maa o mal yɔŋndɔ wɔɔŋndo, o nɔ mbo wa kɔlaŋ o bɔŋaŋndaŋ teleŋ o teleŋ, nduyɛ mbo tol sila bɛnduaa kɔɔli le waa piɛileŋ a pɛɛkɔŋndo teleŋ o teleŋ. Nduyɛ o nɔ mbo fafaŋ sɔɔŋ tosa mbo luei balaŋ o kaa nɔɔlɛiyo niŋndo. O nɔ mbo tosa wallo kalaŋ le mbo miiŋgu o chaŋyɛi kɛndɛi niŋ a Chɛhowa, nduyɛ o nɔ mbo nɔ tiindaŋndo maa Chɛhowa cho ndu malɔɔ haki vɛlɛ maa bɛnduaa cho ndu miŋgi o kundaa niŋ, te o mal pɛ yɔŋndɔ wɔɔŋndo. I cho tonya maa, te bɛnduaa chal pɛ o suɛi waŋndo choo, a nɔ ma sina maa suɛi kɛ kɛ cho teŋgeŋ. Le hei, a nɔ ma bii sɔɔŋ kpou o nɛi pilɔɔ choo le. Nduyɛ a nɔ ma keleŋa waŋndo yamɛi kilul te.

19. Yɛɛ o sim yɛ le yɔŋ wɔɔŋndo malɔɔ? (Isikiaa 33:​14-16)

19 A mɛɛ naŋ pɛɛku niŋ o buŋgɛi hei niŋ yɛ, le mi waŋndo chɔm maa o mal yɔŋndɔ wɔɔŋndo, o cho ko mɔnɛi le o nɔ mbo bii le. Kɛ o nɔ mbo siŋga sɔɔŋ o yiyaŋ choo woŋ a yeemaŋ ndɔŋ. Nduyɛ o nɔ mbo tosa sɔɔŋ, ŋ chɔm maa o mal yɔŋndɔ wɔɔŋndo woŋ. Hei sim ni maa, o nɔ mbo mal kaala ndɔla wɔɔŋndaŋ, nduyɛ mbo kandu vɛlɛ sawala Chɛhowalaŋ diikɔŋndo. (Nuawɔ Isikiaa 33:​14-16.) Suɛi sɔvɛ wana tosa yɔŋ wɔɔŋndo wo nɔ mbo kɛsiŋ o kɔlle cho le mbo miiŋgu o chaŋyɛi kɛndɛi niŋ a Chɛhowa ni.

MALA WANAA TOSA YƆŊ WƆƆŊNDO WA LE MA MAL YƆŊNDA WƆƆŊNDO

20-21. Vɛɛ naŋ mala yɛ wana tosa haki wɔɔŋ wɔɔŋndo wo?

20 Teleŋ Chiisu wa yooŋgu kɛndɔɔ dimioo wo, mbo chɔm saboo opilɛ le hunɔɔ ndɔɔ o chieeŋndo choo. Mbo dimi aa: I hiŋ “le mi wanaa lahakiaa mal yɔŋnda ndala wɔɔŋndaŋ.” (Luku 5:​32) Nduyɛ naa bɛɛ hei nɔ ni mii wa yeemɛi nɛi. Te o yɔŋ pɛ miŋ saaluŋ maa chaaŋ naa kɛndɛ kɛndɔɔ tosa yɔŋ wɔɔŋndo, yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ tosa?

21 Te ŋ viŋi viŋi pɛ wana koŋ, mɛɛ chaŋyɛi nduɛi a Chɛhowa naŋ cho keŋ chɔɔloo tɛɛmbuuwo ni. Nduyɛ mɛɛ mɛɛ naŋ kindiŋ, ŋ tiu niŋ ba miŋ veŋ haki ndɔɔ le fɛɛŋ te kanifuule, Chɛhowa cho chɔɔ. (Pulɔ. 5:​21, 22; 28:​13) A mala chaaŋ num, te a loonuŋ ndu pɛ maa bɛnduaa nɔ yeemɛi tau le ndu malaa. Kɛ te chaaŋ num koŋ kɛɛ pɛ le bɛnduaa dimullo a ndi okɔɔ, mɛɛ a nɔ ma dimul nda. Keŋ cho chɔm ni kpeekpei maa, a yeema mi bɛnduaa mala ndu. Loonuŋ maa te bɛnduaa mala wana koŋ te, chaŋyɛi o nɔ a Chɛhowa ve cho ndu hiɔlɔŋ. Vɛɛ naŋ mala yɛ wana tosa haki wɔɔŋ wɔɔŋndo wo?

22. Yɛɛ naŋ cho yɛ yaasiaa o buŋgɛi cho lachi ve niŋ?

22 Te o yɔŋ yɛ maa haki wɔɔŋ wɔɔŋndo waŋndo tosa ni, nduyɛ maa le teleŋ vilɛi niŋ o cho o kaa koŋ niŋ, okoŋ mi bɛnduaa kɛɛsiaa maa o nɔ mbo sɔla solioo. Baa keŋ chɔm ni maa bɛnduaa tuiinuŋ ndu inyiɛɛ le? O buŋgɛi cho lachi ve niŋ, ŋ cho yaasiaa mɛɛ Chɛhowa tuiinuŋ wanaa tosa yɔŋ wɔɔŋndo wa nyiɛɛye yɛ, nduyɛ a mɛɛ naŋ tual tamasi ndɔɔ kɔɔli yɛ.

CHONDII 103 Wanaa Mandaa Lasaa Mɛlɛka Ke Naa Wa

^ pɛl. 5 Te waŋndo bii pɛ mɔnɛi le nyɛ o tosa wo, koŋ chɔm ko naa maa o mal yɔŋndɔ wɔɔŋndo le. O buŋgɛi hei niŋ, ŋ cho yaasiaa tamasi Masaa Ehabi, Masaa Manaasɛ, a poombɔ nila kalu Chiisu soo a ndu okɔɔ o tale ndɔɔ niŋndo, le halikpeŋ miŋ bii bila nyɛ o sim le yɔŋ wɔɔŋndo malɔɔ wo. Ŋ cho vɛlɛ chɔ sɔɔŋ bɛnduaa kundaa nɔ ma yaasiaa woŋ, le sinaa te wana tosa haki wɔɔŋ wɔɔŋndo wo mal pɛ yɔŋndɔ wɔɔŋndo.

^ pɛl. 60 TƐƐSIAA LE FOTUEIYO: Masaa Ehabi dimul sovɛiyaa nduaa a kɔl touwo, le ma dɔu Maikaya wana ndoo suaa le Mɛlɛka wo o chiɛi manyumndo niŋ.

^ pɛl. 62 TƐƐSIAA LE FOTUEIYO: Masaa Manaasɛ dimul waŋnda le ma tɛɛmbuu piɔmaa ndoo simi o chiɛi Mɛlɛkaa niŋnda.

^ pɛl. 64 TƐƐSIAA LE FOTUEIYO: Poombɔ ndoo laasiaŋndo cho o saŋgɛi yɔkɔɔ mɛɛ o buli tiŋ vilɛiyo, le kɔlaŋ o finya ndɔ lo. Nduyɛ mɛɛ o che chiɛi ndaa landaŋ, mbo naŋ kɔl.