1, 2. 1) ¿Tlake tlamantli amo sanse kichijkej Acab uan Manasés? 2) ¿Tlake tlajtlanili tijnankilisej?

MA TIKITAKAJ tlen kichijkej omej tlanauatianij katli itstoyaj uejkajkia. Se kinnauatik matlaktli pilaltepetsitsij ipan Israel, uan nopa seyok kinnauatik omej pilaltepetsitsij ipan Judá. Maske amo itstoyaj ipan sanse xiuitl, se keski tlamantli kena kichijkej sanse. Nopa omej tlanauatianij, kiijixnamijkej Jehová, kichijkej ma tlajtlakolchiuakaj toTeotsij itekipanojkauaj, kinueyichijkej sekinok teotsitsij uan temiktijkej. Maske kiampa kichijkej, se tlen nopa tlanauatijketl nochipa kichijki tlen amo kuali uan amo kema moyolkuepki, uan nopa seyok moyolkuepki ika tlen kichijki uan Jehová kitlapojpoljuik. Ma tikitakaj ajkia inijuantij elij.

² Acab, tlanauatiyaya ipan Israel, uan Manasés tlanauatiyaya ipan Judá. Tlen kichijkej ni omej tlakamej, uelis tijyekosej kenke tlauel ipati kema se akajya moyolkuepa (Hech. 17:30; Rom. 3:23). ¿Tlake kineki kiijtos kema se akajya nelnelia moyolkuepa, uan kenijkatsa kinextia? Ni tlauel ipati tijmatisej pampa kema timokuapolouaj tijnekij Jehová ma techtlapojpoljui. Techpaleuis tijnankilisej ni tlajtlanili kema tikitasej tlen kichijkej ni omej tlanauatianij uan tlake techmachtia. Nojkia, tikitasej tlen Jesús kiijtok kema se akajya moyolkuepa.

3. ¿Kenijkatsa tlanauatik Acab?

³ Acab, elki nopa chikompa tlanauatijketl tlen Israel. Mosiuajtik iuaya Jezabel, iichpoka tlanauatijketl tlen tlali Sidón, se altepetl katli tlauel tlatominpiayaya tlen mokauayaya  ika norte. Maske uelis Acab uan Jezabel kinpaleuijkej israeleuanij ma kipiakaj miak tlamantli, nojkia kichijkej ayokmo kuali ma mouampojchiuakaj ika Jehová. Jezabel kiueyichiuayaya Baal uan kichijki Acab ma kinchiualtik sekinok nojkia kiampa ma kichiuakaj, yeka ipan teokali momekatiyayaj uan temakayayaj ininkoneuaj kej tlakajkaualistli. Nojkia, Jezabel tlauel kintlatsakuiltik Jehová itlajtolpanextijkauaj, uan tlanauatik ma kinmiktikaj se keskij (1 Rey. 18:13). Acab, “kichijki tlen axkuali iixpa toTeko. Kichijki más axkuali que tlen kichijtoyaj nochi sekinok tlanauatianij achtoui que ya” (1 Rey. 16:30). Maske Jehová kiitayaya tlen kichiuayayaj Acab uan Jezabel, ya kintlasojtlak israeleuanij uan kititlanki Elías ma kinpaleuiti moyolkuepasej uan kiampa amo kintsontlamiltiskiaj. Maske kiampa kichijki, Acab uan Jezabel amo kinejkej kitlakakilisej Jehová.

4. ¿Tlake kiiljuijkej Acab uan tlake kichijki?

⁴ Maske Jehová kintlasojtlak, amo nochipa kiampa kichijki. Kititlanki Elías ma kiniljuiti Acab uan Jezabel kenijkatsa kintlatsakuiltiskia: kiniljuik nochi ichampoyouaj kintsontlamiltiskia. Acab tlauel moyolkokok ika tlen kiijtok Elías. Yeka, maske moueyimatiyaya, teipa moechkapantlalik (1 Rey. 21:19-29).

5, 6. ¿Kenijkatsa tijmatij Acab amo nelnelia moyolkueptoya?

⁵ Maske uajkaya Acab moechkapantlalik, tlen kichijki teipa kinextik amo nelnelia moyolkueptoya. Amo kitsontlamiltik kampa kiueyichiuayayaj Baal uan amo kinpaleuik israeleuanij ma kiueyichiuakaj Jehová. Nojkia, kichijki sekinok tlamantli tlen kinextik amo moyolkueptoya.

⁶ Teipa, kema Acab kiiljuik tlanauatijketl Josafat tlen Judá ma kipaleui kinteuisej siriaeuanij, Josafat kiiljuik achtoui kitlatsintokisej se Jehová itlajtolpanextijka. Acab amo kinejki kiampa ma kichiuakaj, yeka kiijtok: “Itstok se nikaj. [...] Na tlauel nijkualankaita pampa axkema nechiljuia tlen kuali”. Maske kiampa kiijtok, kitlatsintokijkej tlajtolpanextijketl Micaías (o Micaya), uan ya kiiljuik Acab kipanoskia tlen tlauel amo kuali. Acab amo moyolkuepki uan amo kiiljuik Jehová ma kitlapojpoljui, ya tlanauatik ma kitsakuakaj Micaías (1 Rey. 22:7-9, 23, 27). Maske kiampa kichijki, amo kitsakuilik tlen Jehová ipa kiijtojtoya kipanos. Kema yajki ipan se tlateuijkayotl, Acab kimiktijkej (1 Rey. 22:34-38).

7. ¿Tlake kiijtok Jehová kema Acab ya miktoya?

⁷ Kema Acab ya miktoya, Jehová kiijtok kenijkatsa kiitayaya. Yeka, kema tlanauatijketl Josafat tlakuepilik ichaj, Jehová kititlanki tlajtolpanextijketl Jehú ma kitlalnamiktiti pampa kipaleuijtoya Acab. Kiiljuik: “¿Para tlen tijpaleuia se tlen fiero uan timouampojchijtok ika se tlen ikualankaitaka toTeko?” (2 Crón. 19:1, 2). Ma timoiljuikaj ipan ni tlamantli: tlaj Acab nelnelia moyolkueptostia, uajka Jehú amo kiijtojtoskia eliyaya “se tlen fiero” maseuali uan “se tlen ikualankaitaka” Jehová. Nopa kinextik maske Acab kiyolkokok ika tlen kichijki, amo nelnelia moyolkueptoya.

8. ¿Tlake tijyekouaj tlen Acab kichijki?

⁸ Ma tikitakaj tlake tijyekouaj tlen kichijki Acab. Kema Elías kiiljuik kintsontlamiltiskiaj ichampoyouaj, Acab moechkapantlalik. Maske tlauel kuali pampa kiampa kichijki, teipa kinextik amo nelnelia moyolkueptoya. ¿Tlake tijyekouaj? Kema se akajya nelnelia moyolkuepa amo san kiijtoua kiyolkokoua tlen kichijki, moneki kichiuas se keski tlamantli. Ma tikitakaj  seyok neskayotl tlen techpaleuis tijkuamachilisej ni tlamantli.

9. ¿Tlake kichijki Manasés kema tlanauatik?

⁹ Se doscientos xiuitl teipa, Manasés tlanauatik ipan judá uan uelis ya nojua tlauel tlajtlakolchijki, uan amo kej Acab. Biblia kiijtoua: “Tlauel miak tlamantli kichijki Manasés tlen elki fiero iixpa toTeko uan yeka tlauel kikualankamakak” (2 Crón. 33:1-9). Ya tlanauatik ma kichijchiuakaj kampa kinueyichiuaskiaj sekinok teotsitsij uan kikalakik Jehová ichaj se tlaketsali tlen kiueyichiuayayaj, uelis kiixnextiyaya kema momekatiaj. Nojkia, kintekiuik tetlajchiuianij, katli tetonalitaj, “kinmiktik miak[ej] tlakamej tlen axtleno kichijtoyaj” uan kintlatik ikoneuaj “keja se tlakajkaualistli” (2 Rey. 21:6, 7, 10, 11, 16).

10. ¿Kenijkatsa Jehová kitlalnamiktik Manasés, uan ya tlake kichijki?

¹⁰ Kej Acab, Manasés nojkia amo kineki kitlakakilis Jehová kema kitlalnamiktik ika itlajtolpanextijkauaj. Teipa, Jehová “kichijki para nopa tlayakananij tlen isoldados nopa tlanauatijketl tlen tlali Asiria ma yakaj Jerusalén. Uan inijuantij kiitskijkej Manasés uan kitlalilijkej teposchijkoli para kitilanasej uan kiilpijkej imets uan ima ika cadenas tlen bronce uan kiuikakej ipan tlali Babilonia”. Uan uelis kema nopaya itstoya, moyoliljuik ipan tlen kichijtoya. Ya “moiknonejki uan momaijto ika nochi iyolo iixpa [Jehová] tlen elki ininTeko iuejkapantatauaj” uan nojua momaijtojtoya. Manasés katli tlauel amo kuali eliyaya, pejtoya moyolkuepa. Pejki kiita Jehová kej iTeotsij uan tlauel miakpa momaijtok (2 Crón. 33:10-13).

11. Kej kiijtoua 2 Crónicas 33:15, 16, ¿kenijkatsa kinextik Manasés nelnelia moyolkueptoya?

¹¹ Jehová pejki kitlakakilia Manasés kema momaijtouayaya. Ika tlen kiiljuiyaya, kiitak nelnelia moyolkueptoya. Yeka, kitlasojtlak kema kiiljuik ma kitlapojpoljui uan kikajki sampa ma tlanauati. Manasés kichijki kampeka kinextis nelnelia moyolkueptoya. Kichijki se keski tlamantli tlen Acab amo kema kichijki: kipatlak kej monejnemiltiyaya, kixolejki kampa kinueyichiuayayaj teotsitsij uan kinpaleuik sekinok sampa ma kiueyichiuakaj Jehová (xijpoua 2 Crónicas 33:15, 16). Ika tlen kichijki kinextik amo majmauiyaya uan kuali tlaneltokayaya pampa tlauel miak xiuitl kiitakej ichampoyouaj, tlanauatianij uan nochi maseualmej, san kichiuayaya tlen amo kuali. Uan nama kema ya ueuejtixtoya, ayokmo kiampa kichijki. Yeka, uelis tlauel kipaleuik ipilixui Josías, katli teipa elki se kuali tlanauatijketl (2 Rey. 22:1, 2).

12. ¿Tlake tijyekouaj tlen Manasés kichijki?

¹² Manasés amo san moyolkokok ika tlen  kichijtoya, ya kiiljuik Jehová ika nochi iyolo ma kitlapojpoljui uan ma kipaleui kipatlas kej monejnemiltiyaya. Nojkia, kichijki kampeka ayokmo kichiuas tlen achtouia kichiuayaya, kiueyichiuas Jehová uan kinpaleuis sekinok nojkia kiampa ma kichiuakaj. Tlen Manasés kichijki, kinpaleuia katli kichijtokej se ueyi tlajtlakoli ma motemachikaj uelis kintlapojpoljuisej. Nojkia, kinextia Jehová kipia tlauel kuali iyolo uan tetlapojpoljuia (Sal. 86:5). Ma tikilnamiktokaj, katli nelnelia moyolkuepaj, ya kintlapojpoljuia.

13. Ika se neskayotl, xikixtoma tlake kineki kiijtos kema se akajya nelnelia moyolkuepa.

¹³ Kej tikitaj, Manasés kichijki seyok tlamantli uan amo san kiyolkokok tlen kichijtoya. ¿Tlake tijyekouaj? Ma tikitakaj se neskayotl tlen techpaleuis tijkuamachilisej. Ma timoiljuikaj se akajya kineki kikouas se pastel, kema tlajtlani kimakaj se teksistli, ¿kiseliskia tlen kimakaj uan amo tleno kiijtoskia? Amo. Uan, ¿tlaj katli kinamaka pastel kiiljuiskia nopa maseuali nopa teksistli nojkia kitlaliliaj pastel uan tlauel kiajuiyajmaka? Maske nopa nelia, ya amo kineki teksistli. Nojkia kiampa pano ika se katli tlajtlakolchiua, Jehová kineki ma moyolkuepa ika nochi iyolo. Yeka, maske se akajya kiyolkokoua tlen kichijtok, amo san ya nopa moneki. Ma tikitakaj tlake nojua moneki kichiuas ika se tlapoualistli tlen Jesús kiijtok.

14. ¿Kenijkatsa nopa telpokatl katli tlakuepilik ichaj pejki kinextia nelnelia moyolkueptoya?

¹⁴ Jesús kiijtok se tlapoualistli tlen nopa telpokatl katli kistej ichaj, tlen kiijtoua ipan Lucas 15:11-32. Nopa telpokatl kiijixnamijki itata uan “kistejki para yas uejka ipan seyok tlali”. Nopaya amo kuali monejnemiltik. Uan kema kipixki miak kuesoli, kiitak amo kuali tlen kichijtoya uan kikuamachilik tlauel kuali itstoya kampa itata. Jesús kiijtok nopa telpokatl motlalnamiktik. Yeka, tlakuepilik kampa itata uan kiiljuik ma kitlapojpoljui. Ya amo san kikuamachilik tlauel amo kuali tlen kichijtoya, monejki kipatlas kej monejnemiltiyaya.

15. ¿Kenijkatsa kinextik nopa telpokatl katli tlakuepilik ichaj nelnelia moyolkueptoya?

¹⁵ Nopa telpokatl katli kistej ichaj kinextik nelnelia moyolkueptoya kema kichijki se ueyi kampeka tlakuepilis ichaj maske tlauel uejka kampa itstoya. Kema asito, kiiljuik itata: “Papá, nitlajtlakolchijtok iixtla toTeko Dios uan moixtla, uan ayok kinamiki para tinechitas keja nimokone” (Luc. 15:21). Ika tlen kiijtok kinextik sampa kinekiyaya mouampojchiuas ika Jehová. Nojkia, kiitak tlauel kiyolkokojtoya itata ika tlen kichijtoya. Yeka, kichijki kampeka sampa kuali ma kiita itata, uan kiampa kinextik kema kiiljuik ma kiita  kej se tlatekipanojketl (Luc. 15:19). Ni tlapoualistli amo san techyolchikaua, nojkia kinpaleuia ueuejtlakamej kiitasej tlaj katli kichijtok se ueyi tlajtlakoli nelnelia moyolkueptok.

16. ¿Kenke ueuejtlakamej kemantika kimatij ouij kiitasej tlaj se akajya nelnelia moyolkueptok?

¹⁶ Ueuejtlakamej kimatij ouij kiitasej tlaj se akajya katli kichijki se ueyi tlajtlakoli nelnelia moyolkueptok. ¿Kenke? Pampa inijuantij amo uelij kiitaj tlen nelnelia kipia ipan iyolo. Yeka, moneki kichiuasej kampeka kiitasej se keski tlamantli tlen kinpaleuis kimatisej tlaj katli tlajtlakolchijki nelnelia moyolkueptok uan ayokmo kichiua tlen achtouia kichiuayaya. Kemantika ueuejtlakamej ouij kimatij kiitasej tlaj se maseuali katli tlajtlakolchijki nelnelia moyolkueptok pampa amo nesi tlaj pinaua.

17. 1) Xikijto ika se neskayotl kema se akajya kinextia amo nelnelia moyolkueptok maske kiijtoua moyolkokoua. 2) Kej kiijtoua 2 Corintios 7:11, ¿tlake moneki kichiuas katli nelnelia moyolkueptok?

¹⁷ Ma tikitakaj se neskayotl. Se toikni momekatik miak xiuitl. Maske kiampa kichijki, amo kiniljuik isiua, iuampoyouaj yon ueuejtlakamej. Teipa ueuejtlakamej kimatij tlen kichijtok. Kema kiiljuiaj kimatkej momekatijtoya, ya amo kitlatia uan nesi kiyolkokoua tlen kichijki. ¿Kinextia ni tlamantli nelnelia moyolkueptok? Amo. Yeka, ueuejtlakamej moneki kiitasej sekinok tlamantli. Ni maseuali amo sampatsi tlajtlakolchijki, miak xiuitl kiampa kichijki. Nojkia, ya amo kiijtok tlen kichijtoya, kiijtok seyok katli kiitak uan kiniljuik ueuejtlakamej. Yeka, inijuantij moneki kiitasej se keski tlamantli tlen kinextia tlaj nelnelia kipatlatok kej moiljuia, kej kiyolmati uan tlen kichiua (xijpoua 2 Corintios 7:11). Uelis monekis panos miak tonali uan kiampa kipatlas se keski tlamantli tlen kinextis tlaj nelnelia moyolkueptok. Yeka, monekis kikixtisej tlen tlanechikoli (1 Cor. 5:11-13; 6:9, 10).

18. ¿Kenijkatsa kinextia katli kikixtijtokej tlen tlanechikoli nelnelia moyolkueptok, uan kenijkatsa kipaleuis?

¹⁸ Se akajya katli kikixtijtokej, moneki kichiuas kampeka nochipa yas tlanechikoli uan kichiuas tlen ueuejtlakamej kitlajtolmakaj, kej momaijtos uan momachtis Biblia, kiampa kinextis nelnelia moyolkueptok. Nojkia, moneki kichiuas kampeka ayokmo kichiuas yon se tlamantli tlen ueliskia kichiuas sampa ma tlajtlakolchiua. Tlaj kichiua kampeka sampa mouampojchiuas ika Jehová, ya kitlapojpoljuis uan ueuejtlakamej kipaleuisej sampa ma tlakuepili. Ueuejtlakamej kimatij amo sanse kema kitlajtolsenkauaj se akajya, yeka kichiuaj kampeka kiitasej tlen nelnelia panotok uan kichiuaj ika tlaiknelili.

19. Kej kiijtoua Ezequiel 33:14-16, ¿tlake moneki kichiuas se akajya katli nelnelia moyolkueptok?

 ¹⁹ Kej tikitstokej, katli tlajtlakolchijtok moneki amo san kiijtos kiyolkokoua tlen kichijki, moneki kipatlas kej moiljuia, kej kiyolmati uan kinextis ika tlen kichiua. Nojkia, moneki kichiuas kampeka kuali monejnemiltis uan kichiuas ipan inemilis toTeotsij itlanauatiljuaj (xijpoua Ezequiel 33:14-16). Katli tlajtlakolchijtok moneki kiilnamikis tlauel ipati sampa mouampojchiuas ika Jehová.

20, 21. ¿Kenijkatsa uelis tijpaleuisej se akajya katli tlajtlakolchijtok?

²⁰ Jesús kiijtok tlake seyok tlamantli kichiuako kema tlajtolmoyauako. Ya kiijtok: “Niualajtok para nikinnotsas tlakamej tlen kimatij kipiaj inintlajtlakoljuaj para ma moyolkuepakaj” (Luc. 5:32). Uan ya nopa tijnekij. Uajka, ¿tlake moneki tijchiuasej tlaj tijmatij se touampo kichijtok se ueyi tlajtlakoli?

²¹ Tlaj amo tikijtouaj tlen kichijtok, uajka amo tijpaleuisej touampo pampa tijmatij Jehová nochi kiita (Prov. 5:21, 22; 28:13). Uelis tijpaleuisej kema tikiljuisej ueuejtlakamej kinekij kipaleuisej. Tlaj ya amo kineki kamanaltis ininuaya, uajka tojuantij ma tijchiuakaj. Kiampa tijnextisej nelnelia tijnekij tijpaleuisej. Nopa kipaleuis nojua kuali ma mouampojchijto ika Jehová.

22. ¿Tlake tikitasej ipan seyok tlamachtili?

²² Nama, tlaj se akajya tlajtlakolchijtok miak xiuitl uan ueuejtlakamej kikixtiaj tlen tlanechikoli, ¿kineki kiijtos amo kitlasojtlakej? Ipan tlamachtili 41, tikitasej kenijkatsa Jehová kema tetlalnamiktia kichiua ika tlaiknelili pampa tetlasojtla uan kenijkatsa uelis tijchiuasej kej ya.