1-2. Kansi mfumu Ahabu na Manase enzosiyana tyani, ndipo tilaŵizhyane makonsho otyani m’nkhani ino?

M’NKHANI ino, tilaŵizhyane cisanzo ca mafumu aŵili amene enkhalako m’nthawi yakale. M’mozi enzolamulila mafuko 10 a Isiraeli pamene muyakine enzolamulila mafuko aŵili a Yuda. Olo kuti enkhalako pa nthawi zosiyana, mafumu aŵa ecita zinthu zinyinji zolingana. Mwacisanzo, onse aŵili epandukila Yehova ndipo ecitisha ŵanthu anyinji kuti acimwe. Kuyangizhyila pa izi, onse enzolambila mafano ndipo ecitisha kuti ŵanthu anyinji apaiwe. Koma pali zinthu ziyakine zamene mafumu aŵa ecita mosiyana. Muyakine epitilizhya kucita vinthu viipa kwa umoyo wake wonse. Koma muyakine elapa mofumila pansi pamtima ndipo Yehova emukhululukila. Kansi mazina yao ni ŵani?

² Woyamba ni Ahabu, wamene enze mfumu ya Isiraeli ndipo waciŵili ni Manase wamene enze mfumu ya Yuda. Cisanzo ca mafumu aŵa citiyavye kuziŵa tanthauzo ya kulapa mofumila pansi pamtima. (Mac. 17:30; Aro. 3:23) Kansi kulapa kutanthauzanji? Nanga tingaoneshe tyani kuti talapa mofumila pansi pamtima? Tufunika kuziŵa mayankho ya makonsho aŵa cifukwa tonse tiliye ungwilo ndipo tufunishisha kuti Yehova akotikhululukila tikacimwa. Kuti tipeze mayankho ya makonsho aŵa, tilaŵizhyane cisanzo ca mafumu aŵili ŵatatomola, ndipo tione zatingaphunzilepo pa cisanzo cao. Posilizhyila, tione zeciphunzisa Yesu pa nkhani ya kulapa.

3. Kansi mfumu Ahabu ecita vinthu viipa votyani?

³ Ahabu enze mfumu ya namba 7 ya mafuko 10 a Isiraeli. Yove elungula Yezebeli, mwana wa mfumu ya ku Sidoni. Mzinda uyu wenze wolemela ndipo wenze kumpoto. Izi zecitisha kuti Aisiraeli akopeza ndalama zinyinji cifukwa eyamba kucita malonda na ŵanthu  a mumzinda wameme uyu. Koma zecitisha soti kuti Aisiraeli ayambe kucita zinthu ziipa ngako zamene zeononga ushamwali wao na Yehova. Zenze tetyo cifukwa Yezebeli enzolambila Baala ndipo enyengelela mulume wake kuti akocilikiza cipembezo camene ici. Ahabu evomela olo kuti cipembezo ici cenzocilikiza vinthu viipa monga kucita uhule wa pakacisi nopeleka ŵana monga nsembe. Peenze mfumukazi, Yezebeli ecitisha kuti aneneli a Yehova anyinji apaiwe ndipo izi zecitisha kuti aneneli ayakine akonkhala mwamantha. (1 Maf. 18:13) Ahabu “ecita zinthu zinyinji ziipa pamenso pa Yehova kupambana onse amene enkhalako yove akaliyonkhalako.” (1 Maf. 16:30) Yehova enzoona zinthu zonse zeenzocita Ahabu na Yezebeli. Cifukwa ni Mulungu wacifundo, yove etuma mneneli Eliya kuti akacenjeze ŵanthu ŵake kuti aleke kucita vinthu viipa. Koma Ahabu na Yezebeli ekana kucinja.

4. Kansi Yehova etumizhya uthenga wanji kwa Ahabu, ndipo yove ecitanji pecimvwa uthenga uyu?

⁴ Posilizhyila pake, Yehova etuma mneneli Eliya kuti akauzhye Ahabu na Yezebeli kuti aŵaononge pamozi na banja yao yonse. Ahabu ekhuzika peecimvwa uthenga uyu ndipo “elicefya.”—1 Maf. 21:19-29.

5-6. Kansi n’cinji cuonesha kuti Ahabu aliyolape mofumila pansi pamtima?

⁵ Olo kuti Ahabu elicefya peecimvwa uthenga uyu, zecicita pavuli pake zeonesha kuti aliyolape mofumila pansi pamtima. Yove aliyouzhye ŵanthu a mu ufumu wake kuti aleke kulambila Baala. Ndipo aliyoŵalimbikishe kuti ayambe soti kulambila Yehova. Ahabu ecita soti zinthu ziyakine zamene zeonesha kuti aliyolape mofumila pansi pamtima.

⁶ M’kuluta kwa nthawi, Ahabu esenga Mfumu Yehosafati wamene enzolamulila ku Yuda kuti amuyavye pa nkhondo yolimbana na Asiriya. Yehosafati enze mfumu yabwino ndipo enzodalila Yehova. Tetyo, euzhya Ahabu kuti cingankhale bwino kuti asenge mneneli wa Yehova kuti aŵauzhye zenzofunika kucita akaliyoluta ku nkhondo. Poyamba, Ahabu ekana malangizo aŵa ndipo elaŵila kuti: “Pali munthu m’mozi wamene angatikonsheleko kwa Yehova, koma numuzonda ngako cifukwa olosela vinthu viipa veka-veka vokhuza neo.” Pavuli pake, Ahabu ecinja maganizo ŵake ndipo esenga mneneli Mikaya kuti aŵakonshele kwa Yehova. Monga ni mwecilaŵilila Ahabu, mneneli Mikaya elosela vinthu viipa vokhuza yove. Koma m’malo molapa nosenga Yehova kuti amukhululukile, Ahabu elamula kuti mneneli uyu aikiwe m’jele. (1 Maf. 22:7-9, 23, 27) Olo kuti Ahabu ekwanisha kuika mneneli uyu m’jele, aliyokwanishe kukangisha kuti ulosi uyu ukwanilishiwe. Monga ni mweciloselela mneneli uyu, Ahabu epaiwa peeciya ku nkhondo.—1 Maf. 22:34-38.

7. Kansi Yehova elaŵila kuti Ahabu enze munthu wotyani pavuli pakuti wamwalila?

⁷ Pavuli pakuti Ahabu wamwalila, Yehova etuma mneneli Yehu kuti akazuzule mfumu Yehosafati cifukwa cocita mgwilizano na Ahabu. Mneneli uyu emukonsha kuti: “Kansi mufunika kuyavya ŵanthu aipa? Ndipo kansi mufunika kukondana na ŵanthu ozonda Yehova?” (2 Mbi. 19:1, 2) Koma ganizilani izi: Kuti Ahabu enze elapa mocokela pansi pamtima, kansi sembe mneneli uyu emukamba kuti enze munthu muipa wamene enzozonda Yehova? Yai. Olo kuti poyamba Ahabu eonesha kuti elapa, yove enze aliyolape mofumila pansi pamtima.

8. Kansi cisanzo ca Ahabu cutiphunzisa cinji?

⁸ Kansi tingaphunzilepo cinji pa cisanzo ca Ahabu? Mneneli Eliya pecimuuzhya kuti Yehova amuononge pamozi na banja yake, Ahabu elicefya. Koma zecicita pavuli pake zuonesha kuti enze aliyolape mofumila pansi pamtima. Izi zutiphunzisa kuti kulapa mofumila pansi pamtima kuyangizhyilapo zinyinji osati tyala kumvwa cisoni cifukwa ca vinthu viipa vetecita. Tufunika kucitapo kanthu kuti tioneshe kuti talapa cendi. Lomba, tiyeni tikambilane cisanzo ciyakine  camene cingatiyavye kumvwisha tanthauzo ya kulapa mofumila pansi pamtima.

9. Kansi Manase ecita vinthu votyani?

⁹ Pavuli pa vyaka pafupifupi 200 kufumila pecimwalila Ahabu, Manase enkhala mfumu ya Yuda. Yove ecita vinthu vinyinji viipa kupambana vecicita Ahabu. Baibo yulaŵila kuti Manase, “ecita vinthu vinyinji viipa pamenso pa Yehova.” (2 Mbi. 33:1-9) Mwacisanzo, emanga maguwa ansembe a milungu yawenye ndipo efwika mpaka na poika fano yosema ya mzati wopatulika m’kacisi wa Yehova. Cuoneka kuti fano iyi yenzoonesha kuti kulalana pa kacisi kwenzeve vuto. Ndipo ni izi lini zeka, yove enzocita zamasenga, enzoombeza, ndipo esankha ŵanthu kuti akolosela zamsogolo. Ecitisha soti kuti ŵanthu anyinji osalakwa apaiwe. Kuyangizhyila apo, “eshoka mwana ŵake pa mulilo” kuti atwale nsembe ku milungu yawenye.—2 Maf. 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Kansi Yehova em’pasa cilango cotyani Manase, ndipo yove ecitanji?

¹⁰ Monga ni mwecicitila Ahabu, Manase ekana kumvwila macenjezo ofumila kuli aneneli a Yehova. Posilizhyila pake, “Yehova etumizhyila [Yuda], akulu-akulu a masoja a Asuri. Ndipo ekata Manase nomumanga na vomangila viŵili vakopa noluta naye ku Babulo.” Peenze m’jele ku Babulo, cuoneka kuti Manase eganizilapo mosamala pa vinthu viipa veenzocita. Yove “elicefya ngako pamenso pa Mulungu wa makolo ŵake.” Ndipo “epitilizhya kumusenga kuti amucitile cifundo nomukhululukila macimo ŵake.” Patontho-patontho, Manase eyamba kucinja umoyo wake ndipo esimikizhya kuti Yehova ndiye “Mulungu wacendi.”—2 Mbi. 33:10-13.

11. Molingana na 2 Mbiri 33:15, 16, kansi Manase eonesha tyani kuti elapa mofumila pansi pamtima?

¹¹ Zinthu zeenzokamba Manase m’mapemphelo ŵake zeonesha kuti elapa kufumila pansi pamtima. Tetyo, Yehova emukhululukila ndipo emulola kuti apitilizhye kulamulila monga mfumu. Manase ecita zilizonse zangakwanishe kuti aoneshe kuti elapa kufumila pansi pamtima. Mosiyana na Ahabu, yove eleka kucita vinthu viipa veenzocita ndipo ecosa mafano yonse yenze m’kacisi noyaononga. Pavuli pake, euzhya ŵanthu kuti aleke kulambila mafano, noŵalimbikisha kuti ayambe soti kulambila Yehova. (Ŵelengani 2 Mbiri 33:15, 16.) Kuti acite izi, Manase enzofunika kunkhala wotang’a mtima nodalila Yehova, cifukwa kwa nthawi itali esonkhezela abanja ŵake na ŵanthu a mu ufumu wake kuti akocita vinthu viipa. Olo kuti pa nthawi iyi enze wacikulile, Manase ecita zilizonse zangakwanishe kuti alimbikishe ŵanthu kuti ayambe soti kulambila Yehova. Mosakaikila, cisanzo cake ciweme niye ceyavya mzukulu wake Yosiya kuti ankhale mfumu yabwino.—2 Maf. 22:1, 2.

12. Kansi tingaphunzilepo cinji pa cisanzo ca Manase?

¹² Kansi tingaphunzilepo cinji pa cisanzo ca Manase? Pecilangiwa, yove elicefya ndipo esenga Yehova kuti amucitile cifundo. Kuyangizhyila apo, eleka kucita vinthu viipa noyamba kulambila Yehova, ndipo elimbikisha ŵanthu ayakine  kuti acite cimozimozi. Cisanzo ca Manase cingayavye ŵala amene ecita cimo ikulu kuzindikila mfundo yakuti Yehova ni muweme mtima ndipo ni “wokonzeka kutikhululukila.” (Sal. 86:5) Koma kuti atikhululukile, tufunika kulapa mofumila pansi pamtima.

13. Fotokozani cisanzo camene cutiyavya kumvwisha tanthauzo ya kulapa mofumila pansi pamtima.

¹³ Manase ezindikila kuti vinthu veenzocita venze viipa ndipo ecimvwa cisoni. Koma kuzindikila pakweka kwenze kosakwanila. Tetyo eyamba kucita zinthu zoonesha kuti elapa cendi. Izi zutiphunzisa mfundo yofunika ngako pa nkhani yolapa mofumila pansi pamtima. Ganizilani cisanzo ici: Yelekezelani kuti mwaluta ku shopu kuti mukagule keke. Koma m’malo mokupasani keke, wogulisa okupasani malungu. Kansi mungangotola noluta ku ng’anda? Yai. Nanga tyani ngati wogulisa angakuuzhyeni kuti malungu ni yamozi mwa vinthu vaakuseŵenzesha popanga keke, kansi mungatole? Kulaŵila cendi, mungatole lini cifukwa mufuna keke. Molingana na izi, Yehova ofuna kuti ŵanthu amene ecita cimo ikulu alape mofumila pansi pamtima, osati tyala kumvwa cisoni cifukwa ca cimo yecicita. N’cendi kuti kumvwa cisoni cifukwa ca macimo yetecita ni cinthu cofunika ngako, koma pakweka ni kosakwanila. Monga ni mwecicitila Manase, tufunika kucitapo kanthu kuti tioneshe kuti talapa cendi. Kansi tufunika kucita zinthu ziyakine zotyani kuti tioneshe kuti talapa mofumila pansi pamtima? Fanizo ya mwana woloŵelela yecilaŵila Yesu, yutiyavya kupeza yankho ya konsho iyi.

14. Kansi mwana woloŵelela wa m’fanizo ya Yesu eonesha tyani kuti elapa?

¹⁴ Yesu efotokoza fanizo yocitisha cidwi ya mwana woloŵelela yamene yupezeka pa Luka 15:11-32. Mwana wa m’fanizo iyi epandukila ausuwake. Pavuli pake, ecoka pa ng’anda noluta ku calo ca kutali. Peenze ku calo ici, yove eloŵelela m’minkhalidwe iipa. Koma pecikumana na mavuto, mwana uyu ezindikila kuti epanga zosankha zolakwika. Eyamba kuganizila za umoyo wabwino koma soti wacimwemwe weenze nao peenze pa ng’anda pa ausuwake. Yesu elaŵila kuti, “nzelu pezemuwelela,” eganiza kuti cili bwino kuti awelele kwa ausuwake noŵasenga kuti amukhululukile. Mwana uyu ecita bwino kuzindikila kuti epanga zosankha zolakwika, koma kansi kucita izi pakweka kwenze kokwanila? Yai. Yove enzofunika kucitapo kanthu kuti aoneshe kuti elapa cendi.

15. Kansi mwana woloŵelela wa m’fanizo ya Yesu eonesha tyani kuti elapa mofumila pansi pamtima?

¹⁵ Mwana woloŵelela wa m’fanizo iyi, ecitapo kanthu kuti aoneshe kuti elapa mofumila pansi pamtima. Coyamba, eyenda msenga utali kuti awelele ku ng’anda. Pecifwika kwa ausuwake, eŵauzhya kuti: “Nacimwila kululu koma soti nacimwila mweo. Ndipo n’ne wosayenelela kuitiwa kuti mwana wanu.” (Luka 15:21) Zecilaŵila mwana uyu, zeonesha kuti enzofunishisha kukonza soti ushamwali wake na Yehova. Kuyangizhyila apo, yove ezindikila kuti zecicita  zekhumudwisha ausuwake. Tetyo, enze wokonzeka kucita ciliconse kuti ausuwake ayambe soti kum’khulupilila nomukonda, cakuti efwika mpaka na poŵasenga kuti ankhale wanchito wao. (Luka 15:19) Fanizo iyi ingayavye akulu kuti azindikile ngati munthu wamene ecita cimo ikulu walapa mofumila pansi pamtima olo yai.

16. Ndaŵa yanji n’cinthu lini copepuka kuti akulu aziŵe ngati munthu walapa mofumila pansi pamtima?

¹⁶ N’cinthu lini copepuka kuti akulu aziŵe ngati munthu walapa mofumila pansi pamtima. Talaŵila tetyo cifukwa akulu angakwanishe lini kuziŵa zili mumtima mwa munthu. Tetyo, zocita za munthu wamene ecita cimo ikulu niye zuŵayavya kuti aziŵe ngati walapa mofumila pansi pamtima olo yai. Nthawi ziyakine cunkhala covuta kuti akulu aziŵe ngati munthu walapa cendi maka-maka ngati wankhala ocita cimo imozi na imozi mowelezhyawelezhya.

17. (a) Fotokozani cisanzo cuonesha kuti kumvwa cisoni cifukwa ca macimo yakucita munthu n’kosakwanila kuti aoneshe kuti walapa cendi. (b) Molingana na 2 Akorinto 7:11, kansi munthu ofunika kucitanji kuti aoneshe kuti walapa mofumila pansi pamtima?

¹⁷ Ganizilani cisanzo ici. Tiyelekezele kuti mkwasu wankhala ocita cigololo kwa vyaka vinyinji. M’malo mosenga akulu kuti amuyavye, yove osankha kufisa nkhani iyi kuli akulu, mkazi wake na Akhristu ayake. Koma m’kuluta kwa nthawi, nkhani iyi yaziŵika. Ndipo akulu pakusamalila nkhani yake, yove ovomelezhya kuti n’cendi kuti enzocita nkhalidwe iyi ndipo oonesha cisoni pa zinthu zeenzocita. Kansi izi zutanthauza kuti walapa mofumila pansi pamtima? Yai. Akulu angafunike kuona umboni woyangizhyilika kuti aziŵe ngati munthu uyu walapa cendi. Talaŵila teti cifukwa ziliyocitike mwangozi kuti mkwasu uyu acimwe, koma wankhala ocita cimo iyi kwa vyaka vinyinji. Kuyangizhyila apo, mkwasu uyu aliyoulule yeka kuti enzocita cimo, koma ŵanthu ayakine ndiye eziŵisha akulu. Tetyo, akulu angafunike kuona umboni wakuti mkwasu uyu wacinja kaganizidwe kake na zicitidwe zake. (Ŵelengani 2 Akorinto 7:11.) Zingatole nthawi kuti mkwasu uyu acinje umoyo wake ndipo angafunike kucosewa mumpingo kwa kanthawi.—1 Akor. 5:11-13; 6:9, 10.

18. Kansi munthu wamene ecosewa mumpingo angaoneshe tyani kuti walapa mofumila pansi pamtima, ndipo pangankhale zofumapo zotyani?

¹⁸ Kuti aoneshe kuti elapa mofumila pansi pamtima, munthu wamene ecita cimo ikulu ofunika kupezeka pa misonkhano nthawi zonse. Kuyangizhyila apo, ofunika kukonkha malangizo yangamupase akulu yakuti ofunika kupemphela nophunzila Baibo nthawi zonse. Ofunika soti kuyesayesa kupewa zinthu zamene zingamucitishe kuti acite soti cimo yecicita. Ngati ocita khama kuti akonze soti ushamwali wake na Mulungu nokonkha malangizo yecipasiwa, Yehova ni wokonzeka kum’khululukila ndipo akulu angamuwezhyele mumpingo. Posamalila nkhani ya munthu wamene ecita cimo ikulu, akulu ozindikila kuti nkhani iliyonse yusiyana na iyakine. Tetyo, ocita zinthu mofasa nopewa kuweluza mopupuluma.

19. Kansi kulapa mofumila pansi pamtima kuyangizhyilapo kucita cinji? (Ezekieli 33:14-16)

 ¹⁹ Monga ni mwataonela, kuti munthu aoneshe kuti walapa mofumila pansi pamtima ofunika kucita zinyinji osati tyala kumvwa cisoni cifukwa ca cimo yecicita. Yove ofunika kucinja kaganizidwe kake noyamba kucita zinthu zoonesha kuti walapa cendi. Izi zuyangizhyilapo kuleka kucita vinthu viipa veenzocita noyamba kukonkha malamulo a Yehova. (Ŵelengani Ezekieli 33:14-16.) Cinthu cofunika ngako cakufunika kucita munthu wamene ecita cimo ikulu ni kukonza soti ushamwali wake na Yehova.

20-21. Kansi tingayavye tyani Mkhristu wamene ecita cimo ikulu?

²⁰ Yesu efotokoza colinga cikulu ceenzocitila nchito yolalikila pecilaŵila kuti: “Newela kuzoita . . . ocimwa kuti alape.” (Luka 5:32) Tufunika kutolela cisanzo ca Yesu mwa kuyavya ŵanthu amene ecita cimo ikulu kuti alape. Mwacisanzo, kansi tufunika kucitanji ngati taziŵa kuti muyasu olo wabanja wasu ecita cimo ikulu?

²¹ Kungankhale kusoŵa cikondi ngati tingafise cimo yake cifukwa angacinje lini kuti akapulumuke. Ndipo kucita izi n’kusakhulupilika kwa Yehova cifukwa yove oona ciliconse. (Miy. 5:21, 22; 28:13) Tetyo, tufunika kumulimbikisha kuti akauzhye akulu kuti amuyavye. Ndipo ngati okana kuuzhya akulu, tufunika kuŵauzhya. Ngati tingacite izi, niye patingaoneshe kuti tumukonda cendi cifukwa zingamuyavye kuti alape nonkhala soti pa ushamwali wabwino na Yehova.

22. Kansi tikaphunzile cinji m’nkhani yokonkhapo?

²² Ganizilani kuti Mkhristu wankhala ocita macimo kwa nthawi itali ndipo akulu aganiza zomucosa mumpingo. Kansi izi zingatanthauze kuti akulu aliye cifundo? M’nkhani yokonkhapo, tikaone mwamene Yehova opelekela cilango mwacikondi koma soti mwacifundo ku ŵanthu amene ecita cimo ikulu. Ndipo tikaone mwatingatolele cisanzo cake.