1-2. Akapeea tetai nga ariki i tuke ei, e eaa te uianga ka pauia?

KA URIURI ana tatou i te oraanga o nga ariki tei ora ana i te tuatau taito. Kua tutara tetai i te patireia tino ngauru o Iseraela; e tetai kua tutara ana i te nga kopu o te patireia o Iuda. Noatu kua ora ana raua i te tuatau ke, e maata te au mea aiteite ta raua i rave. Kua akarongo kore teia nga ariki kia Iehova e kua akatupu i tona iti tangata kia ara. Kua akamori itoro raua e kua tamate i te tangata, inara e tuke tetai i rotopu ia raua. Kua aruaru tetai i te aerenga kino e tae ua atu ki te openga o tona oraanga, e tetai mai kua tataraara e kua akakoreia tana angaanga rikarika i rave. Koai raua?

² To raua ingoa ko Ahaba, te ariki o Iseraela, e ko Manase, te ariki o Iuda. Ka riro to raua akaraanga ei tauturu ia tatou kia mārama i tetai tumu manako puapinga​—te tataraara. (Anga. 17:30; Roma 3:23) Eaa te tataraara, e akapeea tatou me akaari e kua tataraara tatou? Ka anoanoia tatou kia mārama i te reira no te mea ka inangaro tatou ia Iehova kia akakore i ta tatou ara. Kia kite i te pauanga ki teia uianga, ka akamanako tatou i te oraanga o teia nga ariki kia kite eaa ta tatou ka apii mai mei to raua akaraanga. E oti ka akamanako tatou i ta Iesu i apii mai no te tataraara.

3. Mei teaa rai te tu o te ariki ko Ahaba?

³ Ko Ahaba te toko itu o te ariki tei tutara i te kopu tino ngauru o Iseraela. Kua akaipoipo aia ia Iezebela, te tamaine a te ariki o Sidona, e enua apinganui i te tua tokerau. Kua riro to raua akaipoipo ei apai mai i te apinganui ki te enua o Iseraela. Inara kua takinokino te reira i te pirianga o te iti tangata kia Iehova.  Kua akamori a Iezebela ia Baala, e kua akamaroiroi ia Ahaba kia akatotoa i teia akonoanga viivii, tei kapiti mai i te peu akaturi e te akaatinga tamariki. Kua rokoia te au peroveta a Iehova i te kino i te tuatau e tutara ra a Iezebela. E maata ia ratou tei tamateia e ïa. (1 Ari. 18:13) Kua rave katoa a Ahaba “i te kino i mua i te aroaro o Iehova, maata rave atura tana i tei na mua katoa iaia ra.” (1 Ari. 16:30) Te kite ua maira a Iehova i te au mea kino ta Ahaba e Iezebela e rave ra. Inara no tona aroa, kua tono a Iehova i te peroveta ko Elia ei akamatakite i tona iti tangata kia taui i to ratou aerenga i mua ake ka akautungaia ai ratou. Kare ra a Ahaba e Iezebela i akarongo ana.

4. Eaa te utunga tei akakiteia kia Ahaba, e akapeea aia i te ariu atu anga ki te reira?

⁴ Aere ua rai, kua pou te akakoromaki o Iehova. Kua tono aia ia Elia kia akakite i tana utunga kia Ahaba e Iezebela. Ka tamate pouroaia ta raua uanga. Kua tataraapa a Ahaba te rongo anga aia i te tuatua a Elia! Mea poitirere, kua “taakaaka mai” teia tangata akatietie.​—1 Ari. 21:19-29.

5-6. Akapeea tatou i kite ei kare a Ahaba i tataraapa tikai ana?

⁵ Noatu kua taakaaka a Ahaba iaia uaorai i tera atianga, kua riro tana i rave i muri mai ei akaari e kare aia i tataraara ana ma te ngakau tae. Kare aia i tauta ana i te akaatea i te akamorianga ia Baala mei tona patireia. E kare aia i akamaroiroi ana i te iti tangata kia akamori ia Iehova. Kua akaari katoa a Ahaba i tona tu tataraara kore na roto i te au mataara ke atu.

⁶ I muri mai te patianga a Ahaba i te ariki meitaki o Iuda ko Iehosaphata kia piri mai kiaia i te tamaki i to Arama, akakite mai a Iehosaphata e na mua raua i te ui atu ki tetai peroveta a Iehova. I te akamataanga kua patoi a Ahaba i te na ko anga: “Okotai nei tangata i toe, ko Mikaia te tamaiti a Imela, kia ui rai tatou kia Iehova iaia: kua makitakita ra au iaia; kare oki aia e totou meitaki mai iaku nei, ko te tuatua kino anake.” Noatu te reira, kua ui rai raua ki te peroveta. Tano rai ta Ahaba tuatua e kua totou mai te peroveta a te Atua i te kino no Ahaba! Kare aia i tataraara ana e i kimi i te akakore anga a Iehova, inara kua titiri te ariki kino a Ahaba i te peroveta ki roto i te are tapekaanga. (1 Ari. 22:7-9, 23, 27) Noatu kua rauka i te ariki te tapeka i te peroveta a Iehova, kare i rauka iaia i te akakore i te totou mei te tupu anga. Kua tamateia a Ahaba i roto i te tamaki tei aru mai.​—1 Ari. 22:34-38.

7. Akapeea a Iehova i te akataka anga ia Ahaba i muri ake i tona mateanga?

⁷ I muri ake i te mateanga a Ahaba, kua akakite mai a Iehova i tona manako no teia tangata. Te oki anga te ariki meitaki ko Iehosaphata ki tona kainga ma te ‘au, kua tono a Iehova i te peroveta ko Iehu ei ako iaia no tona pirianga kia Ahaba. Akakite te peroveta a Iehova: “E tika ainei kia tauturu koe i te aronga kino; e anoano rai koe i tei makitakita ia Iehova?” (2 Para. 19:1, 2) Akamanako ana i teia: Naringa kua tataraara a Ahaba ma te ngakau tae, mea papu e kare te peroveta e akataka iaia ei tangata kino tei makitakita ia Iehova. Taka meitaki ua, noatu kua akaari a Ahaba i te tu tataraapa, kare aia i tataraara mou tikai ana.

8. Eaa ta tatou ka apii mai no runga i te tataraara mei te akaraanga o Ahaba?

⁸ Eaa ta tatou ka apii mai mei te akaraanga o Ahaba? Te rongo anga aia i te karere akavaanga a Elia no te takore anga i tona uanga, kua taakaaka a Ahaba iaia uaorai. E mea meitaki tana i rave. Inara kua akaari mai tana i rave i muri mai kare aia i tataraara mou ma te ngakau tae. No reira kia tataraara tikai tatou, kare tatou e karanga ua e kua tataraara tatou i tetai mea tarevake ta tatou i rave. Ka akamanako akaou tatou i tetai akaraanga ei tauturu ia tatou kia mārama eaa tikai te aiteanga kia tataraara mou tikai.

9. Mei teaa rai te tu o te ariki ko Manase?

⁹ E rua anere mataiti i muri mai, kua riro a Manase ei ariki no Iuda. Penei e kino roa atu aia ia Ahaba! Akakite te Pipiria: “E ravenga kino maata tana i mua i te aroaro o Iehova, ei akakoko iaia kia riri mai.” (2 Para. 33:1-9) Kua akatu a Manase i te au atarau no te au atua ke ke, e kua tuku katoa aia i tetai itoro taraiia​—penei e akairo no te akamorianga ainga​—i rotopu tikai i te iero tapu o Iehova! Kua rave aia i te peu manamana e te purepure. Pera katoa e “maata roa atu oki te toto i maringi ara kore ua ia Manase.” Kapiti mai tana akamaringi anga toto, “kua tuku aia i tana uaorai tamaiti na te ai” ei atinga na te au atua pikikaa.​—2 Ari. 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Akapeea a Iehova i te akoanga ia Manase, e akapeea te ariki te ariu atu anga ki te reira?

¹⁰ Mei ia Ahaba rai, kua mārokiakia a Manase e kare i akarongo ana ki te akamatakite anga a Iehova na roto i tana au peroveta. No reira, “i apai mai ei a Iehova i te au rangatira o te nuku o te ariki o Asura ki runga ia [Iuda], ko tei opu ua ia Manase i roto i te rakau taratara, e kua tapeka iaia ki te tapeka veo, e kua apai atura iaia ki Babulonia.” Iaia i roto i te are auri i tetai enua ke, kua akamanako oonu a Manase i tana i rave. “Kua taakaaka rava iaia uaorai ki mua i te aroaro o te Atua o tona ra ai metua.” Inara e maata atu tana i rave. “Kua kimi aia i tona Atua ia Iehova.” Ko te tika, “kua pure oki aia” kiaia. Te taui ra te tu o teia tangata kino. Kua akamata aia i te kite ia Iehova “tona Atua,” e kua pure putuputu aia kiaia.​—2 Para. 33:10-13.

11. Ia 2 Paraleipomeno 33:15, 16, akapeea a Manase i te akaari anga e kua tataraara mou tikai aia?

¹¹ Aere ua rai kua pau a Iehova i ta Manase pure. Kua kite Aia e kua taui te ngakau o Manase, mei tei akaariia i roto i tana au pure. No reira kua akarongo a Iehova ki te pure a Manase e kua akaoki i tona taoonga ariki. Kua taangaanga meitaki a Manase i te reira tuatau i te akaari mei teaa te oonu o tona tataraara. Kua rave aia i te au mea kare i rauka ana ia Ahaba i te rave. Kua taui aia i tona tu. Kua maroiroi aia i te patoi i te akamorianga pikikaa e kua akamaroiroi i tona iti tangata kia akamori ia Iehova. (E tatau ia 2 Paraleipomeno 33:15, 16.) E mea papu kua anoanoia a Manase kia ngakau toa e kia akaari i te akarongo no te mea kua roa te tuatau te riro anga aia ei akakeuanga kino ki runga i tona ngutuare tangata, tana aronga tutara e tona iti tangata. Inara i teianei, kua ruaine a Manase e kua tauta aia i te akatikatika i te au manamanata tana i akatupu. E mea papu kua riro aia ei akakeu anga meitaki ki runga i tana mokopuna ko Iosia, tei riro mai ei ariki meitaki tikai.​—2 Ari. 22:1, 2.

12. Eaa ta tatou ka apii no runga i te tataraara mei te akaraanga o Manase?

¹² Eaa ta tatou ka apii mei te akaraanga o Manase? Kua taakaaka aia iaia uaorai e kua rave i tetai mea ke atu. Kua pure aia ma te pati akatenga  kia akakoreia mai tana ara. E kua taui aia i tona aerenga. Kua akatikatika aia i te au manamanata tana i akatupu e kua aruaru i te akamorianga ia Iehova e i te tauturu i tetai ke kia pera katoa. Ka tauturu te akaraanga o Manase i te aronga tei rave i te au ara kino tikai. Kua papu roa ia tatou e “te meitaki ra oki [te Atua ko Iehova] e kua tika [iaia] i te akakore i te ara nei.” (Sala. 86:5) Ka akakoreia te ara a te aronga tei tataraara mou tikai.

13. Akatutu mai i tetai apiianga puapinga no te tataraara.

¹³ Kare a Manase i tataraara ua i tana ara i rave. E apiianga puapinga ta teia e apii maira ia tatou no te tataraara. Akamanako i teia akatutuanga: Kua aere koe ki te toa varaoa e kua oko i tetai kēke. Inara, kare te tangata okooko i oronga mai i tetai kēke, e uamoa tana i oake mai. Ka mataora ainei koe? Kare! Akapeea me akamārama mai te tangata okooko e mea puapinga te ua moa no te maani i te kēke? Kare rai koe e mataora! Mei tera katoa ta Iehova ka inangaro mei te aronga tei tataraara. Me tataraapa tetai tangata i tana i rave, e mea meitaki te reira. E tuanga puapinga ïa no te tataraara, inara kare e rava te reira. Eaa atu te ka anoanoia? E maata ta tatou ka apii mei tetai parapore manea ta Iesu i akakite mai.

14. I roto i te parapore a Iesu, akapeea te tamaiti kaimoumou apinga te akamata anga i te tataraara?

¹⁴ Akakite mai a Iesu i tetai tua pumaana no runga i te tamaiti kaimoumou apinga tei tataia ia Luka 15:11-32. Kua akarongo kore teia tamaiti mapu ki tona metua, kua akaruke i te kainga e kua “tere ki te enua mamao.” Iaia i reira, kua noo aia i te oraanga taukore. Inara kia rokoia aia e te putaua, kua akamata aia i te akamanako meitaki i tana i rave. Kua akamaara aia e oraanga meitaki tona i roto i te ngutuare o tona metua. Mei ta Iesu i tuatua, kua “rako tangata maira aia.” Kua karanga aia kiaia uaorai e ka oki aia ki tona kainga e ka kimi i te akakore anga ara a tona metua. E mea puapinga kia kite te tamaiti mei teaa rai te maata o tana ara i rave. Inara kua rava ainei te reira? Kare. E angaanga tana i anoanoia kia rave!

15. Akapeea te tamaiti ngaro i roto i te parapore a Iesu te akaari anga i tona tataraara?

¹⁵ Kua tataraara te tamaiti ngaro ma te ngakau tae no tana i rave. Kua tere mamao aia i te oki ki tona kainga. Te aravei anga aia i tona metua, karanga aia: “Kua ara au i Tei te rangi ra, e ia koe katoa oki, e kare atura e tau kia tuatuaia au e, e tamaiti naau.” (Luka 15:21) Akaari mai te tuatua tataraara a teia tamaiti mapu i tona inangaro kia akameitaki akaou i tona pirianga kia Iehova. Kua mārama katoa aia e kua mamae tona metua no tana i rave. Kua papa ua aia i te angaanga pakari kia akamareka i tona metua, e kua puareinga ua kia akariroia aia ei tavini no tona metua! (Luka 15:19) Kare teia parapore i te tua meitaki ua. Ka riro te au kaveinga i roto i teia tua ei tauturu i te aronga  pakari me tauta ratou i te akava i tetai taeake irinaki no tana au ara kino i rave.

16. Eaa i ngata ai no te aronga pakari kia kite tikai me kua tataraara tetai tangata?

¹⁶ Kare i te mea māmā ua no te aronga pakari kia kite me kua tataraara mou tikai tetai tangata tei rave i te ara kino. No teaa ra? Kare oki te aronga pakari i kite eaa to roto i te ngakau, no reira ka anoanoia ratou kia akara meitaki i ta te taeake au angaanga ka rave kia kite me kua taui tona aerenga manako no tana ara. Tetai taime kua rave tetai tangata i te ara viivii tikai e kare te aronga pakari tei aravei iaia i papu me kua tataraara aia ma te ngakau tae.

17. (a) Eaa te akaraanga te akaari maira e kare e rava ua te tataraapa no te tataraara mou tikai? (e) Ia 2 Korinetia 7:11, eaa te ka inangaroia mei te tangata tataraara mou tikai?

¹⁷ Akamanako ana i teia akaraanga. Kua akaturi tetai taeake no tetai tuatau roa. Kare aia i kimi i te tauturu, inara kua uuna aia i tana ara mei tana vaine, mei tona au oa e te aronga pakari. I te openga, kua mou aia. Te akakiteia anga e kua kitenaia aia, kua āriki aia i tana i rave, e i te akaraanga kua tataraara tikai. Ka rava ainei te reira? Ka anoanoia te aronga pakari e rave ra i te akavaanga kia kite maata atu i te tataraapa ua. Kare te tangata ara i inga no te tu paruparu no tetai tuatau poto ua mari ra kua rave aia i te angaanga kino no tetai tuatau roa. Kare aia i akakite ana i tana i rave; kua mou aia. No reira ka anoanoia te aronga pakari kia kite i te akapapuanga e kua taui tikai te aerenga manako e te tu o te tangata ara. (E tatau ia 2 Korinetia 7:11.) Penei ka pou tetai tuatau roa kia taui te tu o teia tangata. Papu e ka akaateaia aia no roto mai i te putuputuanga Kerititiano no tetai tuatau.​—1 Kori. 5:11-13; 6:9, 10.

18. Akapeea tetai tangata tei akaateaia me akaari e kua tataraara aia ma te ngakau tae, e eaa te ka tupu me rave aia i te reira?

¹⁸ Ei akaari i te tataraara ma te ngakau tae, ka anoanoia tetai tangata tei akaateaia kia aere putuputu mai ki te uipaanga e kia aru i te au akoanga a te aronga pakari kia pure putuputu e kia apii i te Pipiria. Ka angaanga pakari katoa aia kia kopae i te au mea te ka timata iaia kia ara akaou. Me angaanga pakari aia kia akameitaki i tona pirianga kia Iehova, ka papu iaia e ka akakore mai a Iehova i tana ara e ka āriki akaou mai te aronga pakari iaia ki roto i te putuputuanga. Me tauta te aronga pakari kia kite me kua tataraara mou tikai tetai tangata, mārama ua ratou e e tukeke te turanga o te au taeake. No reira ka akara matatio ratou i te au akavaanga tataki tai.

19. Eaa ta te tataraara mou tikai e ō maira? (Ezekiela 33:14-16)

¹⁹ Mei ta tatou i apii mai, kare e rava ua kia karanga e kua tataraapa tikai tatou no tetai angaanga tarevake ta tatou i rave. Ka anoanoia tetai tangata kia taui i tona aerenga manako  e kia rave i te au angaanga i te akaari e kua tataraara aia. Kapiti mai, kia akaruke i tona aerenga tarevake e te ariu akaou ki to Iehova aerenga. (E tatau ia Ezekiela 33:14-16.) Te akakoroanga o te tangata ara koia oki kia akameitaki akaou i tona pirianga kia Iehova tei takinoia.

20-21. Akapeea koe me tauturu i tetai tangata tei rave i te ara kino?

²⁰ Akakite a Iesu i tetai tuanga puapinga no tana angaanga tutu aere: “I aere mai [au] e tiki . . . i te aronga ara ra, kia tataraara.” (Luka 5:32) Ka inangaro katoa tatou kia aru iaia. Me kite mai tatou e kua rave tetai oa piri mou i te ara kino, eaa ta tatou ka rave?

²¹ Kare to tatou oa e meitaki mai me uuna tatou i tana ara. Kare katoa te reira e puapingaia no te mea te akara ua maira a Iehova. (Mase. 5:21, 22; 28:13) Tauturu i toou oa na te akakite anga kiaia e ka inangaro te aronga pakari i te tauturu. Me kare rai toou oa e aere ki te aronga pakari, ka tau koe kia akakite i tana i rave ki te aronga pakari. Na teia mataara, te akaari ra koe e ka inangaro tikai koe i te tauturu iaia. Mea puapinga roa teia! Me kare aia e kimi i te tauturu, ka ngere aia i tona pirianga kia Iehova!

22. Eaa ta tatou ka uriuri i te atikara ka aru mai?

²² Akapeea ra me kua rave tetai tangata i te ara viivii no tetai tuatau roa e ka iki te aronga pakari kia akaateaia aia mei te putuputuanga? Ko te aiteanga ainei e kua akonoia aia ma te aroa kore? I te atikara ka aru mai, ka akara meitaki tatou i to Iehova tu aroa me ako aia i te aronga ara e akapeea tatou me aru iaia.