1-2. Kodi mambo Akabu na Manase akhadasiyana tani, pontho ndi mibvundzo ipi inafuna ife kutawira?

TENDENI tione citsandzo ca amambo awiri akuti akhala m’maso mu ndzidzi wakale. M’bodzi atonga madzindza khumi a umambo wa Izraeli, waciwiri atonga madzindza mawiri a umambo wa Yuda. Maseze iwo akhala m’maso m’midzidzi yakusiyana, iwo acita pinthu pizinji pyakulandana. Amambo anewa awiri nee abvera Yahova, pontho acitisa atumiki ace kudawa. Kusiyapo pyenepi, amambo anewa akhalambira madzimunthu na kupha anthu. Ngakhale tenepo, iwo acitambo pinthu pinango pyakusiyana. M’bodzi wa iwo apitiriza kucita pinthu pyakuipa mpaka kufa kwace, mbwenye unango atcunyuka mbalekererwa madawo ace. Kodi amambo anewa akhali ani?

² Amambo anewa akhali Akabu, mambo wa Izraeli na Manase, mambo wa Yuda. Kusiyana kwa amambo anewa kunatipfundzisa cinthu cakufunika kakamwe, cakuti ndi kutcunyuka. (Mabasa 17:30; Aroma 3:23) Kodi kutcunyuka ninji, pontho ife tinapangiza tani kuti tatcunyuka? Ife tisafunika kudziwa pyenepi thangwi tisafuna kuti Yahova atilekerere tingacita madawo. Toera kugumana matawiro a mibvundzo ineyi, ife tinaona pinthu pidacita amambo anewa awiri, buluka penepo tinaona kuti tinapfundzanji na pitsandzo pyawo. Kusiyapo pyenepi, ife tinaona pinthu pidapfundzisa Yezu thangwi yakutcunyuka.

3. Kodi Akabu akhali mambo wa ntundu wanji?

³ Akabu akhali mambo wacinomwe, pontho atonga madzindza khumi a umambo wa Izraeli. Iye amanga banja na Yezabhele, mwana wa mambo wa ku Sidhoni, nzinda wakupfuma wakuti ukhali kunkwiriro kwa Izraeli. Thangwi ya kumanga banja na Yezabhele, Akabu mbadakwanisa kucitisa kuti dziko ya Izraeli ikhale na mpfuma zizinji. Mbwenye pyenepi pyaphekesa uxamwali wa Aizraeli  na Yahova. Pyenepi pyacitika thangwi Yezabhele akhalambira Bhaale, pontho akulumiza Akabu toera kukhazikisa ulambiri unoyu mu Izraeli wakuti ukhaphataniza kucita ulukwali mu templo na kupereka ana ninga ntsembe. Mu ndzidzi ukhali Yezabhele ninga nkazi wa Akabu, aprofeta onsene a Yahova akhali pangozwi. Iye apha azinji mwa aprofeta anewa. (1 Ama. 18:13) Akabu ‘acita pinthu pyakuipa kakamwe pamaso pa Yahova kupiringana onsene adatoma kutonga.’ (1 Ama. 16:30) Yahova akhaona pinthu pyonsene pikhacita Akabu pabodzi na Yezabhele. Mbwenye Yahova aabvera ntsisi mbatuma mprofeta Eliya toera kuenda kaphedza atumiki ace kuti asiye kucita pinthu pyakuipa mbalambira iye ndzidzi mbudzati kumala. Mbwenye Akabu na Yezabhele nee abvera.

4. Kodi Yahova alonga kuti mbadatcunyusa tani Akabu, pontho iye acitanji pidabva iye pyenepi?

⁴ Pakumalisa, wadzafika ndzidzi toera Yahova acite pinthu. Yahova atuma mprofeta Eliya toera aende kapanga Akabu na Yezabhele kuti iye asafuna kuatcunyusa. Anthu onsene a pabanja pawo mbadaphiwa. Mafala a Eliya atsukwalisa kakamwe Akabu. Mwakudzumatirisa, mamuna unoyu wakudzikuza ‘acepeseka.’—1 Ama. 21:19-29.

5-6. Ninji pinapangiza kuti Akabu nee akhadatcunyuka na ntima onsene?

⁵ Maseze Akabu akhadacepeseka pa ndzidzi unoyu, pinthu pidacita iye mukupita kwa ndzidzi nee pyapangiza kuti mwandimomwene iye akhadatcunyuka. Thangwi iye nee abulusa ulambiri wa Bhaale mu umambo wace, pontho nee akulumiza anthu toera alambire Yahova. Kusiyapo pyenepi, Akabu acita pinthu pinango pyakuti pyapangiza kuti iye nee akhadatcunyuka.

⁶ Mukupita kwa ndzidzi, Akabu aphemba Mambo Yosafate wa ku Yuda toera aende pabodzi na iye kamenya nkhondo na Asirya. Mbwenye Mambo Yosafate akhali mambo wadidi wakuti akhanyindira Yahova, pontho iye alonga kuti iwo akhafunika kubvundzisa mprofeta wa Yahova mbadzati kuenda kamenya nkhondo. Akabu nee akhafuna kucita pyenepi, thangwi iye alonga: ‘Pana mamuna unango wakuti ife tinakwanisa kubvundzisa Yahova kubulukira kuna iye; mbwenye ine ndisamuida thangwi angalonga pya ine, nee asalonga maprofesiya adidi, basi ene asalonga akuipa.’ Ngakhale tenepo, iwo abvundzisa mprofeta Mikeya. Ninga pikhadalonga Akabu, mprofeta unoyu wa Mulungu alonga pinthu pyakuipa pikhafuna kudzacitikira Akabu. M’mbuto mwakutcunyuka mbalekererwa na Yahova, mambo Akabu afungira nkaidi mprofeta unoyu wa Mulungu. (1 Ama. 22:7-9, 23, 27) Maseze Akabu afungira nkaidi Mikeya, iye nee mbadakwanisa kupingiza kukwanirisika kwa profesiya idalonga mprofeta unoyu wa Mulungu. Pidaenda iwo kunkhondo, Akabu aphiwa kweneko.—1 Ama. 22:34-38.

7. Pidafa Akabu, Yahova apangiza tani njira ikhamuona iye?

⁷ Pidafa Akabu, Yahova apangiza pakweca njira ikhaona iye mambo unoyu wakuipa. Pidafika Mambo Yosafate kunyumba kwace kubuluka kunkhondo, Yahova atuma mprofeta Jeu toera ansandike thangwi yakucita cibverano na Akabu. Jeu alonga: ‘Iwe usanyerezera kuti ndi pyadidi kuphedza anthu akuipa mbufuna anthu anaida Yahova?’ (2 Pya dziko. 19:1, 2) Nyerezerani basi: Mbidakhala kuti Akabu akhadatcunyuka na ntima onsene, mprofeta Jeu nee mbadalonga kuti iye akhali munthu wakuipa, pontho akhaida Yahova. Mwandimomwene, pyenepi pisapangiza kuti Akabu nee akhadatcunyuka na ntima onsene.

8. Kodi citsandzo ca Akabu cisatipfundzisanji thangwi yakutcunyuka?

⁸ Tinapfundzanji na citsandzo ca Akabu? Pidalonga Eliya kuna Akabu mphangwa zakuti banja yace mbidatcunyuswa, pakutoma Akabu acepeseka. Unoyu ukhali n’khaliro wadidi. Mbwenye pinthu pidacita iye mukupita kwa ndzidzi nee pyapangiza kuti iye akhadatcunyuka na ntima onsene. Natenepa, toera kupangiza kuti tatcunyuka tisafunika kucita pinthu pizinji kupiringana basi ene kulonga kuti ndiri wakutsukwala  thangwi ya madawo adacita ine. Cincino tendeni tione citsandzo ca Manase cakuti cinatiphedza toera kuona kuti kutcunyuka kwandimomwene kusaphatanizanji.

9. Kodi Manase akhali mambo wa ntundu wanji?

⁹ Pidapita pyaka cifupi na 200, Manase adzakhala mambo wa Yuda. Madawo ace panango akhali makulu kupiringana madawo adacita Akabu. Thangwi Bhibhlya isalonga: ‘Iye acita pinthu pizinji pyakuipa pamaso pa Yahova toera kuntsukwalisa.’ (2 Pya dziko. 33:1-9) Manase amangira maguwa alungu authambi, pontho acita dzimunthu yakusemwa mbaiikha mu templo ya Yahova. Pisaoneka kuti dzimunthu ineyi ikhaimirira kulambira ulukwali. Manase akhakhulupira mizimu, pyakulotera na pya ung’anga. Kusiyapo pyenepi, iye ‘apha anthu azinji kakamwe akusowa mulando,’ pontho iye ‘apisa anace pa moto’ toera kuapereka ninga ntsembe kuna alungu authambi.—2 Ama. 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Yahova asandika tani mambo Manase, pontho iye acitanji?

¹⁰ Ninga Akabu, Manase nee abvera uphungu ukhampasa Yahova mukuphatisira aprofeta ace. Natenepa, ‘Yahova abweresa ku Yuda atsogoleri a mambo wa ku Asirya, iwo aphata Manase wakuti akhadabisala mu djenje, am’manga na maunyolo mawiri a nkuwa mbaenda naye ku Bhabhilonya.’ Mu ndzidzi ukhali Manase nkaidi ku Bhabhilonya, pisaoneka kuti iye anyerezera mwadidi pinthu pikhadacita iye. Thangwi Bhibhlya isalonga kuti iye ‘acepeseka na ntima onsene pamaso pa Mulungu wa ambuyace.’ Kusiyapo pyenepi, ‘iye adembetera Yahova Mulungu wace toera ambvere ntsisi.’ Mwandimomwene, Manase ‘apitiriza kuphembera kuna Mulungu.’ Mwakukhonda penula, mamuna unoyu wakuipa acinja mbatoma kusaka Yahova ‘Mulungu wace,’ pontho apitiriza kucita phembero kuna iye.—2 Pya dziko. 33:10-13.

11. Mwakubverana na 2 Pya dziko ya Israele 33:15, 16, kodi Manase apangiza tani kuti atcunyuka na ntima onsene?

¹¹ Mukupita kwa ndzidzi, Yahova atawira maphembero a Manase. Iye aona kuti Manase akhadacinja thangwi ya pinthu pikhalonga iye m’maphembero ace. Natenepa Yahova alekerera Manase mbantawirisa toera akhale pontho mambo. Manase acita pyonsene toera kupangiza kuti iye atcunyuka na ntima onsene. Iye acita pinthu pyakuti Akabu nee apicita. Iye acinja makhaliro ace, pontho abulusa ulambiri wauthambi mbakulumiza anthu toera alambire Yahova. (Lerini 2 Pya dziko ya Israele 33:15, 16.) Manase akhafunika cipapo na cikhulupiro toera kucita pyenepi, thangwi mbadzati kutcunyuka iye akhali citsandzo cakuipa mu pyaka pizinji kuna banja yace, kuna anthu a cidzo mu umambo wace na anthu anango. Mbwenye mu unkhalamba wace, Manase ayesera kusasanyira pinthu pinango pyakuipa pidacita iye. Pisaoneka kuti iye adzakhala citsandzo cadidi kuna ndzukulu wace Yosiya, wakuti mukupita kwa ndzidzi adzakhala mambo wadidi kakamwe.—2 Ama. 22:1, 2.

12. Kodi citsandzo ca Manase cisatipfundzisanji thangwi yakutcunyuka?

¹² Tisapfundzanji na citsandzo ca Manase? Iye  acepeseka, pontho acita pinthu pinango pizinji. Iye acita phembero kuna Yahova toera am’bvere ntsisi, pontho acinja makhaliro ace. Iye awangisira kakamwe toera kusasanyira pinthu pyakuipa pikhadacita iye, pontho awangisira toera kulambira Yahova na kukulumiza anango toera acitembo pibodzi pyene. Citsandzo ca Manase cinakwanisa kuphedza ale akuti acita pinthu pyakuipa kakamwe. Pinthu pidacitikira Manase pisapangiza pakweca kuti Yahova ndi ‘wadidi, pontho ali dzololo toera kulekerera.’ (Masal. 86:5) Yahova analekerera ale anatcunyuka na ntima onsene.

13. Longani citsandzo cakuti cinatiphedza toera kubvesesa cinthu cakufunika kakamwe thangwi yakutcunyuka.

¹³ Manase acita pizinji kupiringana basi ene kutsukwala thangwi ya madawo adacita iye. Pyenepi pisatipfundzisa cinthu cakufunika kakamwe thangwi yakutcunyuka kwandimomwene. Onani citsandzo ici: Imwe musaenda kunyumba inacitirwa mabholo toera mukagule bholo. Mbwenye m’mbuto mwa kukupasani bholo, nyakugulisa asakupasani dzai. Kodi imwe munakomerwa nayo? Nkhabe. Munakomerwa nyakugulisa angakupangani kuti dzai ndi yakufunika kakamwe toera kucita bholo? Mwandimomwene nkhabe. Munjira ibodzi ene, Yahova asafuna kuti nyakudawa atcunyuke na ntima onsene. Nyakudawa angatsukwala thangwi ya madawo adacita iye, pyenepi ndi pyadidi. Mabvero anewa ndi akufunika toera kutcunyuka, mbwenye iwo basi ene nee akwana. Mphapo ndi pinthu pipi pinango pisafunika? Nsangani udalonga Yezu unatiphedza kakamwe toera kubvesesa pyenepi.

14. Mu nsangani wa Yezu, mwana wakutayika apangiza tani kuti atcunyuka?

¹⁴ Yezu alonga nsangani wakuwangisa kakamwe thangwi ya mwana wakutayika unagumanika pa Luka 15:11-32. M’phale unango apandukira pai wace mbabuluka panyumba, pontho aenda “ku dziko yakutali.” Kweneko, iye akhali na makhaliro akuipa kakamwe. Mbwenye mu ndzidzi ukhathabuka iye, m’phale unoyu atoma kunyerezera thangwi ya pinthu pidacita iye. Iye adzindikira kuti umaso wace ukhali wadidi kakamwe mu ndzidzi ukhali iye panyumba ya pai wace. Yezu alonga kuti m’phale unoyu ‘atoma kunyerezera mwadidi.’ Iye atonga kubwerera kunyumba, mbaphemba pai wace toera amulekerere. Cinthu cakufunika kakamwe ndi cakuti iye adzindikira kuti akhadacita pisankhulo pizinji pyakuipa. Mbwenye pyenepi nee pikhali pyakukwana. Iye akhafunikambo kucinja makhaliro ace.

15. Mwana wakutayika analongwa mu nsangani wa Yezu apangiza tani kuti akhadatcunyuka na ntima onsene?

¹⁵ Mwana wakutayika apangiza kuti akhadatcunyuka na ntima onsene kubulukira mu pinthu pidacita iye. Iye afamba nsindzo wakulapha kakamwe toera abwerere kunyumba. Pidafika iye kunyumba apanga pai wace kuti: ‘Ine ndadawira Mulungu kudzulu, pontho ndadawira imwe. Nee ndathemabve kucemerwa mwananu.’ (Luka 15:21) Mafala adalonga mwana unoyu asapangiza kuti iye akhafuna kukhala pontho na uxamwali na Yahova. Iye adzindikirambo kuti pinthu pidacita iye pyatsukwalisa pai wace. Pontho acita pyonsene pidakwanisa iye toera pai wace  akomerwe pontho naye. Kusiyapo pyenepi, iye akhali dzololo toera kuphata basa ninga m’bodzi wa anyabasa a pai wace. (Luka 15:19) Nsangani unoyu ndi wakufunika kakamwe kuna akulu a mpingo. Thangwi iwo unaaphedza mu ndzidzi unayesera iwo kuona khala munthu adacita madawo makulu atcunyuka na ntima onsene peno nkhabe.

16. Thangwi yanji panango pinakhala pyakunentsa kuna akulu a mpingo toera kudziwa kuti munthu atcunyuka na ntima onsene?

¹⁶ Ndi pyakunentsa kakamwe kuna akulu a mpingo toera kudziwa khala munthu adacita madawo makulu atcunyuka na ntima onsene. Thangwi yanji? Thangwi akulu a mpingo nee asakwanisa kuona pinthu piri muntima mwa munthu, natenepa iwo asawangisira toera kuona pinthu pinapangiza kuti munthu adacita madawo makulu atcunyuka na ntima onsene. Midzidzi inango, munthu anakwanisa kucita madawo makulu kakamwe akuti pinakhala pyakunentsa kuna akulu a mpingo anatsalakana nkhani yace toera kukhala na cinyindiro cakuti iye atcunyuka na ntima onsene.

17. (a) Ndi citsandzo cipi cinapangiza kuti panango munthu nee atcunyuka na ntima onsene maseze alonge kuti ali wakutsukwala thangwi ya madawo adacita iye? (b) Mwakubverana na 2 Akorinto 7:11, munthu wakuti atcunyuka na ntima onsene asafunika kucitanji?

¹⁷ Onani citsandzo ici: Nyerezerani kuti m’bale asacita upombo mu pyaka pizinji. M’mbuto mwakusaka ciphedzo, iye asabisa madawo anewa kuna nkazace, kuna axamwali ace na kuna akulu a mpingo. Buluka penepo, akulu a mpingo adziwa madawo adacita m’bale unoyu. Pidambvundzisa akulu a mpingo khala acitadi upombo, iye atawira, pontho asaoneka ninga ali wakutsukwala kakamwe thangwi ya madawo adacita iye. Kodi pyenepi pisapangiza kuti iye atcunyuka? Nkhabe. Akulu a mpingo asafunika kuona pinthu pizinji pinapangiza kutcunyuka, m’mbuto mwakuona basi ene kutsukwala kunapangiza munthu unoyu. Munthu unoyu nee acita madawo anewa kabodzi mwasusudeu, mbwenye acita madawo anewa mu pyaka pizinji. Kusiyapo pyenepi, iye nee abweka ekhene madawo anewa kuna akulu a mpingo, mbwenye akulu a mpingo apangwa na munthu unango thangwi ya madawo adacita iye. Natenepa akulu a mpingo asafunika kuona umboni unapangiza kuti mwandimomwene nyakudawa unoyu acinja manyerezero ace, mabvero ace na makhaliro ace. (Lerini 2 Akorinto 7:11.) Panango panapita ndzidzi uzinji toera munthu unoyu acite macinjo anapangiza kuti mwandimomwene atcunyuka. Natenepa iye anabuluswa mu mpingo mbakhala ndzidzi uzinji kunja kwa mpingo.—1 Akor. 5:11-13; 6:9, 10.

18. Kodi munthu adabuluswa mu mpingo anapangiza tani kuti atcunyuka na ntima onsene, pontho ninji pinafuna kucitika iye angatcunyuka na ntima onsene?

¹⁸ Toera apangize kuti atcunyuka na ntima onsene, munthu adabuluswa mu mpingo asafunika kugumanika pa misonkhano mwakukhonda phonya, kubvera uphungu udapaswa iye na akulu a mpingo thangwi yakucita phembero ndzidzi onsene na kupfundza Bhibhlya mwakukhonda phonya. Kusiyapo pyenepi, iye asafunikambo kuwangisira  toera kucalira pinthu pyakuti pinancitisa kugwa pontho m’madawo. Angawangisira toera kukhala pontho na uxamwali na Yahova, iye anakwanisa kukhala na cinyindiro cakuti Yahova anamulekerera na ntima onsene, pontho akulu a mpingo anam’bwezeresa mu mpingo. Akulu a mpingo angafuna kudziwa khala munthu adacita madawo atcunyuka na ntima onsene iwo asafunika kukumbuka kuti nkhani ibodzi na ibodzi ndi yakusiyana na inango. Pyenepi pinaaphedza toera akhonde kutonga mwakuipa.

19. Kodi kutcunyuka kwandimomwene kusaphatanizanji? (Ezekyele 33:14-16)

¹⁹ Ninga taona mu nsolo uno, kutcunyuka kwandimomwene kusaphataniza pinthu pizinji kupiringana basi ene kulonga kuti tiri akutsukwala thangwi ya pinthu pyakuipa pidacita ife. Munthu wakuti atcunyuka asafunika kucinja manyerezero ace, mabvero ace na macitiro ace toera kupangiza kuti atcunyuka. Iye asafunika kusiya makhaliro ace akuipa mbabvera midida ya Yahova. (Lerini Ezekyele 33:14-16.) Cinthu cakufunika kakamwe cinafuna kucita munthu adacita madawo ndi kuwangisira toera akhale pontho na uxamwali wakuwanga na Yahova.

20-21. Tisafunika kucitanji toera kuphedza munthu wakuti acita madawo makulu?

²⁰ Yezu alonga cinthu cakufunika kakamwe thangwi ya utumiki wace. Iye alonga: “Ine ndadzera . . . anyakudawa toera atcunyuke.” (Luka 5:32) Ife tisafunikambo kukhala na cifuno cibodzi cene. Mphapo tisafunika kucitanji khala xamwali wathu wapantima acita madawo makulu?

²¹ Ife nee tinapangiza kuti tisafuna xamwali wathu tingabisa madawo ace. Ife nee tinakwanisa kubisa madawo thangwi Yahova asaona pinthu pyonsene. (Mis. 5:21, 22; 28:13) Imwe munaphedza xamwali wanu mungampanga kuti akulu a mpingo anakwanisa kum’phedza. Xamwali wanu angakhonda kulonga madawo ace kuna akulu a mpingo, imwe musafunika kudziwisa akulu a mpingo. Pyenepi pinapangiza kuti mwandimomwene imwe musafuna kum’phedza. Pyenepi ndi pyakufunika kakamwe thangwi iye angakhonda kuphedzwa na akulu a mpingo mbatcunyuka, analuza uxamwali wace na Yahova.

22. Tinaonanji mu nsolo unatowera?

²² Mphapo ndiye tani khala munthu acita madawo makulu mu ndzidzi uzinji, pontho akulu a mpingo atonga kuti iye abuluswe mu mpingo? Kodi pyenepi pisabveka kuti iwo nee ambvera ntsisi? Mu nsolo unatowera, tinaona kuti Yahova asasandika tani anyakudawa mwantsisi, pontho tinantowezera tani.