1-2. Kasi Ahabu na Manase ŵakapambananga wuli, ndipo tizgorenge mafumbo wuli?

 TIYENI tidumbiskane za mathemba ghaŵiri gha mu nyengo yakale. Munyake wakawusanga ufumu wa mafuko 10 wa Israyeli; ndipo munyake wakawusanga ufumu wa mafuko ghaŵiri gha Yuda. Nangauli ŵakaŵako mu nyengo zakupambana kweni ŵakayananga mu vinthu vinandi. Mathemba ghose agha ghakagalukira Yehova na kupuluska ŵanthu ŵawo. Kweniso wose ŵakasopanga ŵachiuta ŵatesi ndipo ŵakakomanga ŵanthu. Kweni ŵanalume aŵa ŵakapambanangako pachoko. Munyake wakalutilira kuchita viheni m’paka apo wakafwira, apo munyake wakang’anamuka mtima ndipo wakagowokereka zakwananga zake. Kasi mbanjani ŵanalume aŵa?

² Mazina ghawo ni Ahabu, themba la Israyeli, na Manase, themba la Yuda. Mphambano iyo yilipo pakati pa ŵanalume ŵaŵiri aŵa yingatisambizga vinthu vinandi chomene pa nkhani yakuzirwa chomene iyi ya kung’anamuka mtima. (Mil. 17:30; Rom. 3:23) Kasi kung’anamuka mtima ni vichi, ndipo tingalongora wuli kuti tang’anamuka mtima? Tikukhumbikwira kumanya chifukwa tikukhumba kuti Yehova watigowokerenge para tananga. Kuti tisange mazgoro gha mafumbo agha, tisambirenge umo umoyo wa mathemba ghaŵiri agha ukaŵira, kweniso kuwona ivyo tingasambirapo pa ivyo ŵakachita. Kufuma apo tiwonenge ivyo Yesu wakasambizga pa nkhani ya kung’anamuka mtima.

3. Kasi Ahabu wakaŵa themba wuli?

³ Ahabu wakaŵa themba la nambara 7 la mafuko 10 gha ufumu wa Israyeli. Iyo wakatora Yezebeli, mwana wa themba la Sidoni, mtundu uwo ukaŵa usambazi chomene dera la kumpoto.  Pakuti Ahabu wakatora Yezebeli, pakaŵa mwaŵi wakupambanapambana wakuti mu Israyeli mungaŵa ndalama zinandi. Kweni nthengwa iyi yikapangiskaso Ŵaisrayeli kunangira chomene Yehova. Yezebeli wakasopanga Baala, ndipo wakachitiskanga Ahabu kuti wakhuŵilizgenge kusopa kwawunyankhasi uku, uko kukasazgangapo kuchita uhule pa tempile na kupeleka ŵana sembe. Apo Yezebeli wakaŵa fumukazi, ntchimi za Yehova zose zikaŵa pangozi. Wakakoma ntchimi zinandi za Yehova. (1 Mathe. 18:13) Ahabu nayo “wakaŵa muheni chomene pamaso pa Yehova kuluska wose awo ŵakaŵako iyo wandaŵeko.” (1 Mathe. 16:30) Yehova wakawonanga ivyo Ahabu na Yezebeli ŵakachitanga. Iyo wakamanyanga makora chomene vyose ivyo ŵakachitanga. Ndipouli, Yehova wakalongora lusungu, ndipo wakatuma ntchimi Eliya kuti yikawovwire ŵanthu kuti ŵasinthe na kwamba kumuteŵetera pambere nyengo yindamare. Kweni Ahabu na Yezebeli ŵakakana kupulikira.

4. Kasi Yehova wakati wamupenge chilango wuli Ahabu, ndipo Ahabu wakachita wuli?

⁴ Paumaliro, nyengo yikafika kuti Yehova wachitepo kanthu. Yehova wakatuma Eliya kuti wakaphalire Ahabu na Yezebeli za chilango icho chikwiza pa iwo. Wakati mbumba yawo yose yikomekenge. Uthenga wa Eliya ukamofya chomene Ahabu, mwamabuchi munthu munonono mtima uyu ‘wakajiyuyura.’—1 Mathe. 21:19-29.

5-6. Kasi tikumanya wuli kuti Ahabu wakasintha vyanadi yayi?

⁵ Nangauli Ahabu wakajiyuyura pa nyengo iyi, kweni ivyo wakachita pamanyuma pake vikalongora kuti wakasintha vyanadi yayi. Wakawuskamo yayi kusopa Baala mu ufumu wake. Ndipo wakachiska yayi ŵanthu kuti ŵasopenge Yehova. Vinthu vinyake ivyo Ahabu wakachita vikalongoraso kuti wandang’anamuke mtima.

⁶ Pamanyuma, Ahabu wakapempha themba la Yuda, Yehoshafati, kuti limovwireko kurwa nkhondo na Ŵaasiriya. Themba Yehoshafati likaŵa themba liwemi ilo likagomezganga Yehova, ndipo likasachizga kuti ŵafumbe dankha ntchimi ya Yehova pa ivyo ŵangachita pambere ŵandalute kukarwa nkhondo. Kweni Ahabu wakakana, ndipo wakati: “Pali munthu yumoza uyo tingafumbirako kwa Yehova. Kweni ine nkhumutinkha, chifukwa wakunichimira viwemi yayi kweni viheni pera.” Nangauli wakayowoya nthena, kweni nipera ŵakaluta kwa ntchimi Mikaya. Ahabu wakaneneskanga, ntchimi ya Chiuta iyi yikachima nadi viheni vyakukhwaskana na Ahabu. Kweni m’malo mwa kulapa na kupempha Yehova kuti wamugowokere, iyo wakajalira ntchimi iyi mu gadi. (1 Mathe. 22:7-9, 23, 27) Nangauli Ahabu wakafiska kujalira ntchimi ya Yehova iyi, kweni wakatondeska yayi uchimi wura kufiskika. Ndipo pa nkhondo yakulondezga iyo ŵakalutako, Ahabu wakakomeka.—1 Mathe. 22:34-38.

7. Kasi Yehova wakavumbura kuti wakamuwonanga wuli Ahabu wati wafwa?

⁷ Ahabu wakati wafwa, Yehova wakavumbura umo wakamuwoneranga mwanalume uyu. Themba liwemi Yehoshafati lati lawerako makora ku nkhondo, Yehova wakatuma ntchimi Yehu kukaliphalira kuti likananga kovwira Ahabu nkhondo. Ntchimi ya Yehova yikati: “Kasi ukovwira ŵaheni, panji kutemwa awo ŵakutinkha Yehova?” (2 Mid. 19:1, 2) Sono ghanaghanirani fundo iyi: Ahabu waŵenge kuti wakasintha nadi, mphanyi ntchimi yikamulongosora kuti ni munthu muheni uyo wakutinkha Yehova yayi. Apa ntchakuwonekerathu kuti nangauli Ahabu wakalongora nga wasintha, kweni wakasintha vyanadi yayi.

8. Kasi tikusambirapo vichi pa ivyo wakachita Ahabu pa nkhani ya kung’anamuka mtima?

⁸ Kasi tikusambirapo vichi pa ivyo wakachita Ahabu? Eliya wati waphalira Ahabu kuti mbumba yake yose yilangikenge, Ahabu mwaluŵiro wakajiyuyura. Apa wakachita chinthu chiwemi. Kweni ivyo wakachita pamanyuma ndivyo vikalongora kuti wakasintha vyanadi yayi. Ntheura, tikwenera kuchita vinandi kulongora kuti tang’anamuka mtima m’malo mwa kuphepiska waka pa ivyo tachita. Pasono  tidumbiskanenge ivyo tingasambirako kwa Manase pa nkhani ya kung’anamuka mtima kwanadi.

9. Kasi Manase wakaŵa themba wuli?

⁹ Pati pajumpha vyaka 200, Manase wakaŵa themba la Yuda. Kwananga kwake kukwenera kuti kukaŵa kukuru chomene kujumpha kwa Ahabu. Baibolo likuti: “Wakachita uheni ukuru chomene pamaso pa Yehova, kumukwiyiska.” (2 Mid. 33:1-9) Manase wakazengera ŵachiuta ŵatesi majotchero na kuŵika vikhuni vyakupatulika mu tempile la Yehova, ivyo vikwenera kuti vikimiranga uzaghali. Kweniso wakachitanga vya masalamusi, kuwukwa na kuchita ufwiti. Manase ‘wakathiskaso ndopa zambura mulandu zinandi chomene.’ Wakakoma ŵanthu ŵanandi, ndipo “wakajumphiska ŵana ŵake pa moto,” kupeleka sembe ku ŵachiuta ŵatesi.—2 Mathe. 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Kasi Yehova wakamulanga wuli Manase, ndipo iyo wakachita wuli?

¹⁰ Nga Ahabu, Manase nayo wakakana kupulikira ulongozgi wakufuma kwa Yehova kwizira mu ntchimi zake. Paumaliro, “Yehova wakaŵachemera [Ŵayuda] ŵalongozgi ŵa ŵankhondo ŵa themba la Asiriya, ndipo ŵakakora Manase na mbeja, ŵakamukaka na maunyoro ghaŵiri ghamkuŵa, ndipo ŵakaluta nayo ku Babuloni.” Apo wakaŵa mu jele ku Babuloni, vikulongora kuti Manase wakamba kughanaghanirapo chomene pa ivyo wakachita. Iyo “wakajiyuyura chomene pamaso pa Chiuta wa ŵasekuru ŵake.” Wakachita vinyakeso vinandi. “Wakaŵeya Yehova Chiuta wake kuti wamuchitire lusungu.” Ndipo “wakalutilira kulomba kwa iyo.” Munthu muheni uyu wakamba kusintha. Wakamba kuwona Yehova kuti ni “Chiuta wake,” ndipo wakamulombanga nyengo zose.—2 Mid. 33:10-13.

11. Kuyana na 2 Midauko 33:15, 16, kasi Manase wakalongora wuli kuti wang’anamuka nadi mtima?

¹¹ Nyengo yati yajumphapo, Yehova wakazgora malurombo gha Manase. Wakawona kuti Manase wasintha nadi kwizira mu ivyo wakalombanga. Ntheura Yehova wakamupulika Manase apo wakalombanga kuti wamugowokere na kumuzomerezga kuti waŵeso themba. Manase wakachita vyose ivyo wangafiska kuti walongore kuti wang’anamuka nadi mtima. Wakachita ivyo Ahabu wakatondeka kuchita. Iyo wakasintha nkharo yake. Wakamba kususka kusopa kwautesi ndipo wakachiska ŵanthu kuti ŵasopenge Yehova. (Ŵazgani 2 Midauko 33:15, 16.) Manase wakakhumbikwiranga kuŵa na chikanga na chipulikano kuti wachite ivi, chifukwa pambere wandasinthe wakaŵa chiyelezgero chiheni ku mbumba yake, ŵanthu ŵake ŵakuchindikika, na ŵanthu ŵake wose kwa vyaka vinandi. Kweni Manase wakati wachekura, wakayezga kunozga ghanyake mwa masuzgo agho wakambiska. Lekani wakwenera kuti wakaŵa chiyelezgero chiwemi kwa muzukuru wake Yosiya uyo pamanyuma wakazakaŵa themba liwemi chomene.—2 Mathe. 22:1, 2.

12. Kasi tikusambirako vichi kwa Manase pa nkhani ya kung’anamuka mtima?

¹² Kasi tikusambirako vichi kwa Manase? Iyo  wakajiyuyura, ndipo wakachitaso vinandi. Wakalomba kuti Yehova wamugowokere. Ndipo wakasintha nkharo yake. Wakalimbikira kunozga masuzgo agho wakambiska, ndipo wakachita vyose ivyo wangafiska kuti wasope Yehova na kovwira ŵanji kuti nawo ndimo ŵachitirenge. Chiyelezgero cha Manase chingawovwira awo ŵali kuchita vinthu viheni chomene. Ivyo vikachitikira Manase vikulongora kuti Yehova ni Chiuta “muwemi, wakunozgeka kugowokera.” (Sal. 86:5) Yehova wakugowokera awo ŵasintha zanadi.

13. Pelekani chiyelezgero icho chikutovwira kupulikiska nkhani ya kung’anamuka mtima.

¹³ Manase wakachita vinandi m’malo mwakujipulika waka kuti wananga. Ivi vikutisambizga fundo yakuzirwa chomene yakukhwaskana na kusintha kwanadi. Ghanaghanirani chiyelezgero ichi: Mwaluta ku sitoro kuti mukagure buledi. Kweni m’malo mwakumupani buledi uyo wakuguliska wakumupani ufu wakuphikira buledi. Kasi mungakondwa? Yayi. Kasi vingawovwira nanga uyo wakuguliska wangamulongosolerani kuti ufu uwu ndiwo ngwakuzirwa pakupanga buledi? Naposo yayi. Chifukwa pakukhumbikwa vinthu vinandi kuti buledi lipangike. Mwakuyana waka, Yehova wakukhumba kuti wakwananga wasinthe vyanadi kuluska kuchitapo waka chinthu chimoza. Usange wakwananga wakujinyumwa chifukwa cha ivyo wachita, icho nacho ntchiwemi chomene. Kujipulika nthena nkhwakuzirwa chomene usange munthu wakukhumba kuti wang’anamuke mtima, kweni kujipulika waka nkhwakukwana yayi. Kasi uyo wananga wakwenera kuchitaso vichi? Tikusambirako vinandi ku ntharika iyo Yesu wakayowoya.

14. Mu ntharika iyo Yesu wakayowoya, kasi ntchinthu wuli chakwamba icho mwana wakuzgeŵa wakachita kulongora kuti wang’anamuka mtima?

¹⁴ Yesu wakayowoya ntharika yakukhozga, iyo yili pa Luka 15:11-32. Munyamata wakagalukira adada ŵake, wakafumapo panyumba, na kuluta ku “charu chinyake chakutali.” Kura wakamba kuchita vinthu viheni. Kweni vinthu vyati vyamba kumusuzga chomene, wakamba kughanaghanirapo pa ivyo wakachita. Wakawamo kuti kunyumba ya adada ŵake wakakhalanga makora waka. Yesu wakayowoya kuti, munyamata uyu ‘wakajinyumwa.’ Ndipo pamanyuma wakaghanaghana zakuwelera kunyumba na kukapempha awiske kuti ŵamugowokere. Kughanaghanira fundo yakuti ivyo wakasankha vikaŵa viheni uko munyamata uyu wakachita kukaŵa kwakuzirwa chomene. Kweni kasi kughanaghana waka kukaŵa kwakukwana? Yayi. Wakeneranga kuchitapo kanthu.

15. Kasi mwana wakuzgeŵa wakalongora wuli kuti wang’anamuka nadi mtima?

¹⁵ Mwana wakuzgeŵa wakalongora kuti wang’anamuka mtima nadi kwizira mu ivyo wakachita. Wakamba ulendo wake utali kuwelera kunyumba. Pakuyowoya na adada ŵake wakati: “Nanangira kuchanya na imwe wuwo. Ndine wakwenelera chara kuchemeka mwana winu.” (Luka 15:21) Kuyowoya pakweru kufumira pasi pamtima kwa  munyamata uyu, kukalongora kuti wakaŵa wakukhumbisiska kunozga ubwezi wake na Yehova. Wakamanyaso kuti ivyo wakachita vikaŵakwenyerezga awiske. Ndipo wakaŵa wakunozgeka kuti waŵeso paubwezi uwemi na adada ŵake. Kuti wafiske kuchita nthena, wakajipeleka kuti waŵe wantchito wawo. (Luka 15:19) Ntharika iyi njakuti yitikondweske waka yayi. Kweni njakovwira chomene ku ŵalara ŵa mpingo. Yingaŵawovwira usange ŵakukhumba kumanya kuti uyo wachita kwananga kukuru wang’anamuka nadi mtima.

16. Chifukwa wuli chingaŵa chakusuzga kuti ŵalara ŵamanye usange munthu ngwakupera nadi?

¹⁶ Ntchipusu yayi kuti ŵalara ŵamanye usange uyo wachita kwananga kukuru ngwakupera nadi? Chifukwa wuli? Ŵalara ŵangamanya yayi ivyo vili mu mtima wamunthu, ŵakuchita kupenjerezga ukaboni wakulongora kuti munthu uyo wananga wamba kutinkha nadi ivyo wakachita. Nyengo zinyake, munthu wangaŵa kuti wananga chomene mwakuti ŵalara awo ŵakumana nayo ŵangakhorwa yayi kuti wapera zanadi.

17. (a) Kasi ntchiyelezgero wuli icho chikulongora kuti munthu wangaŵa kuti wapera zanadi yayi nanga wangaŵa na chitima? (b) Nga umo pakuyowoyera pa 2 Ŵakorinte 7:11, kasi munthu uyo walapa zanadi wakwenera kuchita wuli?

¹⁷ Wonani chiyelezgero ichi. Mubali wachita uleŵi kanandi waka kweniso kwa vyaka vinandi. M’malo mwakuti wasange wovwiri, iyo wakubisa ivyo wakuchita kwa muwoli wake, ŵanyake, na ŵalara. Paumaliro mbwe vyamanyikwa ivyo wakuchita. Ŵalara ŵati ŵiza na maukaboni ghakulongora kuti wachita uleŵi, iyo wakuzomera ndipo chitima chamukora. Kweni kasi chitima pera ntchakukwana? Ŵalara ŵakwenera kuwona vinandi m’malo mwakuwona waka chitima icho wali nacho. Chifukwa munthu uyu kwananga uku wachita kamoza pera yayi panji chifukwa chakuti waka wakasankha uheni vinthu, kweni wachita kwananga uku kanandi waka kweniso kwa vyaka vinandi. Ndiposo wakaphara yekha yayi kwananga uku, m’malo mwake munyake ndiyo wakamukora na kukaphara ku ŵalara. Ntheura ŵalara ŵakwenera kuwona ukaboni weneko wakuti munthu uyu wasintha nadi kwizira umo wakughanaghanira, umo wakujipulikira kweniso umo wakuchitira vinthu. (Ŵazgani 2 Ŵakorinte 7:11.) Pangatora nyengo kuti munthu wasinthe na kulongora kuti wang’anamuka nadi mtima. Ntchakuwonekerathu kuti wangasezgeka dankha mu mpingo kwakanyengo.—1 Kor. 5:11-13; 6:9, 10.

18. Kasi wakusezgeka wangalongora wuli kuti wapera nadi, ndipo chichitikenge ntchivichi para wapera nadi?

¹⁸ Kuti walongore kuti ngwakupera nadi, munthu wakusezgeka nyengo zose wakwenera kwiza ku maungano na kulondezga ulongozgi uwo ŵalara ŵamupa wakuti walombenge na kusambira Baibolo payekha nyengo zose. Kweniso wagegenge kuchita vinthu ivyo vikamupangiska kuti wanange. Para waŵikapo mtima kuti wanozge ubwezi wake na Yehova, Yehova wamugowokerenge nadi ndipo ŵalara ŵamovwirenge kuti  wawelereso mu mpingo. Kweni para ŵalara ŵakukhumba kumanya usange munthu ngwakupera nadi, ŵakwenera kumanya kuti nkhani zikuŵa zakupambana. Ntheura nkhani yiliyose ŵakwenera kuyiwona makora, ndipo ŵakwenera kugega kweruzga mwankhaza.

19. Kasi kupera kwenecho kukung’anamurachi? (Ezekiyeli 33:14-16)

¹⁹ Nga umo tasambilira, ntchakukwana yayi kuti wakwananga wayowoye waka pamlomo kuti phepani pamanyuma pakuti wachita kwananga kukuru. Wakwenera kusintha maghanoghano na mtima wake, na kwamba kuchita vinthu ivyo vikulongora kuti wapera nadi. Ivi vikusazgapo kuleka nkharo yake yiheni na kwambaso kupulikira malango ghaurunji gha Yehova. (Ŵazgani Ezekiyeli 33:14-16.) Chinthu chakuzirwa chomene kwa uyo wananga nkhuwoneseska kuti waŵeso paubwezi uwemi na Yehova.

20-21. Kasi tingamovwira wuli munyithu uyo wachita kwananga kukuru?

²⁰ Yesu wakalongosora fundo yakuzirwa chomene ya uteŵeti wake apo wakati: “Nkhizira kuzakachema . . . ŵakwananga kuti ŵang’anamuke mtima.” (Luka 5:32) Nase ndilo likwenera kuŵa khumbo lithu. Tiyelezgere kuti tamanya kuti mubwezi withu wapamtima wachita kwananga kukuru. Kasi tikwenera kuchita wuli?

²¹ Tingaŵa kuti tikumupweteka munyithu para tingabisa kwananga kwake. Kweniso tingabisirathu yayi kwananga kwake chifukwa Yehova wakuwona. (Zinth. 5:21, 22; 28:13) Mungamovwira chomene munyinu para mungamukumbuska kuti ŵalara ndiwo ŵangamovwira. Para munyinu wakugwenthangwentha kuphalira ŵalara ivyo wachita, mbwenu imwe ndimwe muŵaphalire ŵalara, para mwachita nthena mulongorenge kuti mukukhumba kumovwira nadi. Kweniso kuchita nthena nkhwakuzirwa chifukwa para ŵalara ŵandamovwire ndikuti ubwezi wake na Yehova uli pangozi.

22. Kasi tizamudumbiskana vichi mu nkhani yakulondezgapo?

²² Kweni wuli usange, wakwananga wali kuchita vinthu viheni chomene kweniso wachita kwanyengo yitali ndipo ŵalara ŵawona kuti wakwenera kusezgeka? Kasi apa ndikuti ŵachita nayo vinthu mwambura lusungu? Mu nkhani yakulondezgapo, tizamudumbiskana umo Yehova wakulongolera lusungu para wakulanga ŵakwananga ndipo tizamuwonaso umo ise tingamuyezgera.