1-2. Se a te mea ne ‵kese ei a tupu e tokolua konei, kae ne a fesili ka sau‵tala tatou ki ei?

KE ONOONO tatou ki tala o tupu e tokolua kolā ne ola i aso mua. E tokotasi ne pule atu ki te malo o matakāiga e sefulu o Isalaelu; kae ko te suā tino ne pule atu ki te malo o matakāiga e lua o Iuta. E tiga eiloa ne ola lāua i taimi kese‵kese, kae e uke a mea e ‵pau ei lāua. Ne ‵teke atu a te avā tupu konā ki a Ieova kae fai ana tino ke agasala. Ne agasala lāua i te ifo ki tupua mo te tatino. Kae e isi se mea ne ‵kese ei a tāgata e tokolua konei. E tokotasi ne tumau i ana uiga ma‵sei ke oko ki tena mate, kae ko te suā tino ne salamō kae ne fakamagalo ana agasala mō ana mea ‵se ne fai. Ko oi a lāua konei?

² Ko Aapo, te tupu o Isalaelu, mo Manase, te tupu o Iuta. A mea e ‵kese ei a te avā tāgata konei e akoako mai i ei a mea e uke e uiga ki se mataupu tāua—ko te salamō. (Galu. 17:30; Loma 3:23) Se a te salamō, kae fakaasi atu pefea? E ‵tau o iloa ne tatou te mea tenei me e ma‵nako tatou ke fakamagalo ne Ieova māfai ko agasala. Ke maua a tali ki fesili konei, ka iloilo ne tatou a olaga o tupu e tokolua konei, kae onoono me ne a mea e mafai o tauloto ne tatou mai i a lāua. Ka oti, ko sau‵tala ei tatou ki mea ne akoako mai ne Iesu e uiga ki te salamō.

3. A Aapo se vaegā tupu pefea?

³ A Aapo ko te tokofitu o tupu i te malo o matakāiga e sefulu o Isalaelu. Ne avaga a ia ki a Iesepela, te tama fafine a te tupu o Saitonu, se fenua maumea i te feitu ki mātū. Ne mafai ei o maua ne te fenua o Isalaelu a koloa e uke. Kae ne fakamasei foki i ei a te fesokotakiga o te atufenua kātoa mo Ieova. A Iesepela se tino tapuaki ki a Paala, kae ne fai ne ia Aapo ke  fakamalosi aka te lotu fakatakalialia tenā, telā e aofia i ei a fāfine talitāgata i te faletapu mo te ofoatuga o tama‵liki e pelā me ne taulaga. E seai se pelofeta a Ieova ne tokagamalie mai lalo i te pulega a Iesepela. Ne tamate ne ia a pelofea e tokouke. (1 Tupu 18:13) Kae ko Aapo “ne sili atu te ma‵sei o ana mea ne fai i te kilokiloga a Ieova i lō tino katoa mai mua atu i a ia.” (1 Tupu 16:30) Ne seki ‵kivi a mata o Ieova ki faifaiga a Aapo mo Iesepela. Ne iloa ‵lei ne ia a mea ne fai ne lāua. Ne uga atu ne Ieova mo te alofa a te pelofeta ko Elia, ke ‵fuli olotou faifaiga a koi tuai o tō talimuli latou. Kae ne ita fitifiti a Aapo mo Iesepela ke faka‵logo.

4. Se a te fakasalaga ne fakailoa atu e uiga ki a Aapo kae ne saga atu pefea a ia ki ei?

⁴ Fakamuli loa ne gata atu te kufaki o Ieova. Ne uga ne ia a Elia ke fakailoa atu ki a Aapo mo Iesepela te lā fakasalaga. Ne ‵tau o fakaseai katoatoa a tino katoa ne ‵tupu mai i a lāua. Ne pokomalō a Aapo i pati konā a Elia! Kae se mea fakapoi me “ne loto maulalo” a te tagata fakamatamata tenā.—1 Tupu 21:19-29.

5-6. Ne a mea e fakaasi mai me i a Aapo ne seki salamō tonu?

⁵ E tiga eiloa ne loto maulalo a Aapo i te taimi tenā, ne fakaasi fakamuli mai i ana faifaiga me ne seki salamō tonu a ia. Ne seki taumafai a ia o fakaseai atu te tapuakiga a Paala mai tena malo. Kae ne seki fakamalosi foki ne ia te tapuakiga ki a Ieova. Ne lavea atu foki a te sē salamō o Aapo i ana nisi faifaiga.

⁶ Fakamuli ifo, i te taimi ne ‵kami ne Aapo a te ‵tupu ‵lei mai i Iuta, ko Iosefatu, ke taua fakatasi lāua ki tino Sulia, ne fai atu te manatu o Iosefatu ke fesili muamua lāua ki se pelofeta a Ieova. Muamua la, ne seki talia ne Aapo te manatu tenā kae fai atu: “E toe tokotasi te tagata telā e mafai o fesili atu tatou ki a Ieova e auala i a ia; kae ko au e takalialia i a ia, me e se ‵valo sāle ne ia a mea ‵lei e uiga ki a au, kae ne mea ma‵sei fua.” Kae e ui i ei, ne fesili atu lāua ki te pelofeta ko Mikaio. Se mea tonu, me ne fai atu eiloa ne te tagata o te Atua a te tala sē ‵lei e uiga mō Aapo! I lō te ‵sala atu mo te loto salamō ki te fakamagaloga a Ieova, ne fakatonu atu te tagata masei ko Aapo ke ‵pei te pelofeta ki te falepuipui. (1 Tupu 22:7-9, 23, 27) E tiga eiloa ne mafai ne te tupu o ‵pei te pelofeta a Ieova ki te falepuipui kae ne seki mafai o taofi ne ia te fakataunuga o te valoaga tenā. I te taua telā ne fai, ne mate atu ei a Aapo.—1 Tupu 22:34-38.

7. Ne a pati a Ieova e uiga ki a Aapo mai tua o tena mateatuga?

⁷ Mai tua o te matega a Aapo, ne fakaasi atu ne Ieova tena kilokiloga ki te tagata tenā. I te fokiatuga a te tupu ‵lei ko Iosefatu ki te fale, ne uga atu ne Ieova a te pelofeta ko Ieu ke polopoloki ‵mafa tou tagata ona ko tena fai taugasoa ki a Aapo. Ne fai atu a te pelofeta a Ieova: “E mata, e ‵tau o fesoasoani atu koe ki tino ma‵sei, kae e mata, e ‵tau o alofa koe ki tino kolā e takalia‵lia ki a Ieova?” (2 Nofo. 19:1, 2) Mafaufau ki te mea tenei: Moi fai ne salamō tonu a Aapo, e mautinoa me e se taku ne te pelofeta a tou tagata pelā me se tino masei telā e takalialia ki a Ieova. E tiga eiloa te feitu tenā, e manino ‵lei me ne salamō malie a Aapo kae ne seki salamō katoatoa a ia.

8. Ne a mea e mafai o tauloto ne tatou e uiga ki te salamō mai te tala o Aapo?

⁸ Ne a mea e tauloto ne tatou mai te tala o Aapo? I te taimi ne logo ei a ia i te fekau fakamalaia a Elia e uiga ki tena gafa, ne loto maulalo muamua a Aapo. Se mea ‵lei te mea ne fai ne ia. Kae ne fakaasi mai i ana faifaiga fakamuli ifo me ne seki salamō a ia i tena loto. A te salamō e se ko te fakaasi atu fua o foliga fanoanoa mō se vaitaimi. Ke mafau‵fau nei tatou ki te suā tala telā ka fesoasoani mai ke  malamalama tatou i mea e aofia i te salamō tonu.

9. A Manase se vaegā tupu pefea?

⁹ I se lua senitenali mai tua ifo, ne fai a Manase mo tupu o Iuta. Kāti ne masei atu a ia i a Aapo! E fai‵tau tatou penei: “Ne fai ne ia a mea matagā e uke i te kilokiloga a Ieova, telā ne fai ei ke kaitaua a ia.” (2 Nofo. 33:1-9) Ne faka‵tu ne Manase a fatafaitaulaga ki atua fapaupau kae faite foki a pou lakau tapu—e pelā me se fakailoga o te tapuaki atu ki faifaiga fakatauavaga—i loto eiloa i te faletapu ‵malu o Ieova! Ne fai ne ia a faifaiga faivailakau, mea fakataulaitu, mo te faitapune. Ne “fakamaligi foki ne Manase a toto o tino e tokouke kolā e seai ne olotou ‵se.” Ne aofia i ana faifaiga tatino a te “‵sunu ne ia tena tama tagata i te afi,” e pelā me ne taulaga ki atua ‵se.—2 Tupu 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Ne polopoloki pefea ne Ieova a Manase kae ne saga atu pefea te tupu ki ei?

¹⁰ E pelā mo Aapo, ne ‵teke tonufe atu a Manase ki fakailoaga a Ieova e auala i Ana pelofeta. Fakamuli loa, “ne aumai ne Ieova a takitaki o kautau o te tupu o Asulia ke taua atu ki [Iuta], kae ne puke fakapagota ne latou a Manase ki kafilo kae saisai a ia ki pikifao kopa e lua kae ave a ia ki Papelonia.” I te taimi ne ‵pei ei ki te falepuipui i se fenua ‵mao, ne kamata o toe mafaufau faka‵lei a Manase ki ana mea ne fai. Ne “loto maulalo faeloa a ia i mua o te Atua o ana tupuga.” Kae ne fai foki ne ia a nisi mea. “Ne fakamolemole atu a ia ki a Ieova tena Atua ke maua tena taliaga.” A te ‵tonuga loa, ne“‵talo atu faeloa [Manase] ki a Ia.” Ne ‵fuli eiloa a te tagata masei tenā. Ne kamata o kilo atu a ia ki a Ieova e pelā me ko “tena Atua,” kae ne ‵talo atu faeloa tou tagata ki a ia.—2 Nofo. 33:10-13.

11. E ‵tusa mo te 2 Nofoaiga Tupu 33:15, 16, ne fakaasi atu pefea ne Manase me ne salamō tonu a ia?

¹¹ Fakamuli ifo, ne tali ne Ieova a ‵talo a Manase. Ne lavea ne ia a ‵fuliga i te loto o te tagata tenā, ona ko ana ‵talo. Ne fakamalosi aka a Ieova ne te fakamolemole a Manase kae ne toe fakafoki atu ne ia ki tena tulaga fakatupu. Ne fakaaoga faka‵lei ne Manase te avanoaga tenā ke fakaasi atu te lasi o tena loto salamō. Ne fai ne ia a te mea telā ne seki fai eiloa ne Aapo. Ne ‵fuli ne ia ana amioga. Ne ‵teke malosi atu a ia ki tapuakiga ‵se kae fakamalosi aka te tapuakiga tonu. (Faitau te 2 Nofoaiga Tupu 33:15, 16.) E mautinoa me ne manakogina eiloa a te loto malosi mo te fakatuanaki, ona ko Manase ne fai pelā me se fakaakoakoga masei ki tena kāiga, ana tino ma‵luga, mo ana tino i se fia sefulu tausaga. Kae nei la, i te fakaotiotiga o tena olaga, ne taumafai a Manase ke toe faka‵lei aka a mea kolā ne fai ne ia. Kāti ne fai a ia pelā me se fakaakoakoga ‵lei ki tena mokopuna koi foliki,  ko Iosia, telā ne fai fakamuli mo fai se tupu ‵lei.—2 Tupu 22:1, 2.

12. Ne a mea e mafai o tauloto ne tatou e uiga ki te salamō mai te tala o Manase?

¹² Ne a mea e mafai o tauloto ne tatou mai te tala o Manase? Ne loto maulalo a ia kae ne fai foki ne ia a nisi mea. Ne ‵talo a ia ke maua ne ia se fakamagaloga. Kae ne ‵fuli ne ia ana amioga. Ne galue malosi a ia o faka‵lei a mea ma‵sei ne fai ne ia, kae fai te ‵toe mea e mafai ke tapuaki ki a Ieova kae fesoasoani ki nisi tino ke fai foki penā. Ne fakaasi mai i te tala o Manase me e isi se fakamoemoega mō tino fai agasala matagā. Ko fakamaoni faka‵lei mai i konei me i a Ieova te Atua “e ‵lei kae e toka o fakamagalo.” (Sala. 86:5) E mafai eiloa o fakamagalo—a tino kolā e sala‵mō tonu.

13. Fakamatala mai se akoakoga tāua e uiga ki te salamō.

¹³ E uke a mea ne fai ne Manase i tafa o te salamō fua ki ana agasala. E akoako mai i ei se mea tāua e uiga ki te salamō. Mafaufau ki se tala fakatusa: Ko fanatu koe ki se koga ‵togi falaoa ke ‵togi sau keke. Kae i lō te tuku mai o se keke, ne tuku mai ne te tino i te sitoa se fuamoa. E mata, e lotomalie koe ki ei? Ikai! E mata, ka fiafia koe māfai e fakamatala mai ne te tino i te sitoa me i te fuamoa se mea tāua ki te paluga o te keke? Ikai foki! I se auala tai ‵pau, e fakamolemole mai a Ieova ki te tino agasala ke fakaasi atu te salamō. Kafai ko fanoanoa te tino agasala, se mea ‵lei tenā. A te lagonaga tenā se vaega tāua o te salamō, kae e se lava fua i konā. Ne a nisi mea e manakogina? E uke a mea e tauloto ne tatou mai i se tala fakatusa gali telā ne fai mai ne Iesu.

14. I te tala fakatusa a Iesu, ne a fakailoga muamua o te salamō ne fakaasi atu ne te tama fakamāumāu mea?

¹⁴ Ne fakamatala mai ne Iesu se tala fakamalosi loto e uiga ki se tama fakamāumāu mea i te Luka 15:11-32. Ne ‵teke atu se tamataene ki tena tamana, tiaki ne ia te fale, kae faimalaga atu “ki se fenua ‵mao.” I konā, ne ola a ia i se olaga masei kae fai valevale. I te taimi ne fepaki ei a ia mo tulaga faiga‵ta, ne toe kamata o mafaufau ‵mafa a ia ki ana mea ne fai. Ne iloa aka ne ia me e sili atu te ‵lei o tena olaga i tena nofoga i te fale. E pelā mo pati a Iesu, ne “ala aka ei [te] mafaufau” o te tamataene. Ne fakaiku aka ne ia ke toe foki ki te fale kae fakamolemole atu ki tena tamana ke fakamagalo a ia. A te taimi ne kamata o iloa ne te tama tagata a te uke o ana mea ma‵sei ne fai se mea tāua ‵ki. Kae e mata, ko lava loa i ei? Ikai. Ne ‵tau o ‵fuli ana amioga!

15. Ne fakaasi mai pefea ne te tama tagata ne galo i te tala fakatusa a Iesu me ko salamō tonu a ia?

¹⁵ Ne fakaasi mai ne te tama tagata ne galo a tena loto salamō tonu ki tena mea ne fai. Ne toe fai ne ia se malaga ‵mao o foki ki te fale. I te taimi ne oko atu a ia ki tena tamana, ne fai atu a ia: “Au ko oti ne agasala ki te lagi e pelā foki ki a koe. Ko se aoga au o taku ko tau  tama.” (Luka 15:21) Ne fakaasi mai i te fakatoesega a te tamataene mo tena loto kātoa me ne manako a ia ke toe faka‵lei tena fesokotakiga mo Ieova. Ne iloa foki ne ia me ne logo‵mae tena tamana ona ko ana faifaiga. Kae ne toka a ia o galue malosi ke mafai o toe talia a ia ne tena tamana kae ne loto fiafia foki a ia ke fai mo tino galue a tena tamana! (Luka 15:19) A te tala fakatusa tenei e sē se tala fakamalosi loto fua. A te akoakoga fakavae telā e maua mai i ei e aoga ki toeaina i te fakapotopotoga māfai e taumafai latou ke iloa aka me ko salamō tonu se tino ki tena agasala matagā io me ikai.

16. Kaia e mafai o faigata ki toeaina ke iloa ne latou me ko salamō tonu se tino io me ikai?

¹⁶ E sē se mea faigofie ki toeaina ke iloa me ko salamō tonu io me ikai se tino ki tena agasala matagā ne fai. Kaia? E se lavea ne toeaina a loto o tino, tela la, ne ‵tau o fakalago‵lago latou ki fakamaoniga matea me ko oti eiloa ne ‵fuli katoatoa a te kilokiloga a te lotou taina ki tena agasala. I nisi taimi, e mafai o masei ‵ki te agasala a se tino telā e fai ei ke faigata ke tali‵tonu a toeaina me i a ia ko salamō tonu.

17. (a) Se a te fakaakoakoga e fakaasi mai me i te fakaasiatuga fua o lagonaga fanoa‵noa e se lava ke fakamaoni aka a te salamō tonu o se tino? (e) E pelā mo te mea e fakamatala mai i te 2 Kolinito 7:11, ne a mea e ‵tau o fai ne se tino telā ko salamō tonu?

¹⁷ Mafaufau ki se fakaakoakoga. Ne mulilua se taina i taimi e uke mō se fia tausaga. I lō te ‵sala ki se fesoasoani, e ‵funa ne ia tena amioga masei mai i tena avaga, ana taugasoa mo toeaina. Fakamuli ifo, ne iloa aka ei tena agasala. I te taimi ne fakaasi atu ei a fakamaoniga o tena agasala, ne taku ‵tonu mai ne ia tena mea ne fai kae foliga mai foki me ko salamō a ia. E mata, ko salamō tonu eiloa a ia? A toeaina kolā e aofia i tena fakamasinoga e ‵tau o ‵sala atu ki nisi fakamaoniga i lō te ‵kilo atu fua ki ana lagonaga fanoa‵noa. A te agasala tenei e sē se mea ne tupu fakavave aka kae se faifaiga masei telā ne fai i tausaga e uke. Ne seki fakaasi atu ne te tino agasala a tena agasala; kae ne fakailoa atu ki toeaina. Tela la, e ‵tau o lavea atu ne toeaina a fakamaoniga me ko oti ne ‵fuli tonu a mafaufauga, lagonaga, mo amioga a te tino agasala. (Faitau te 2 Kolinito 7:11.) Kāti e manakogina se vaitaimi tai leva ke fai ne te tagata tenā a ‵fuliga e ‵tau o fai. Kāti ka tapale keatea a ia mai te fakapotopotoga Kelisiano mō se vaitaimi.—1 Koli. 5:11-13; 6:9, 10.

18. E mafai pefea o fakaasi atu ne se tino fakatea a te salamō tonu, kae ne a mea e mafai o iku mai i ei?

¹⁸ Ke fakaasi mai tena salamō tonu, e ‵tau mo te tino fakatea o kau mai faeloa ki fakatasiga kae fakagalue aka a pati fakatonutonu a toeaina ke fai ana polokalame ‵talo mo ana sukesukega. Ko taumafai malosi foki a ia ke ‵kalo keatea mai i so se fakanofonofoga telā ka  fai ei ke toe agasala a ia. Kafai e galue malosi a ia o faka‵lei tena fesokotakiga mo Ieova, e mafai o talitonu tou tagata me ka fakamagalo katoatoa a ia ne Ieova, kae ka toe fakafoki mai a ia ne toeaina ki te fakapotopotoga. E tonu, kafai e taumafai a toeaina ke iloa ne latou me e salamō tonu se tino, e ‵tau o iloilo ne latou a tulaga kese‵kese o agasala taki tasi a tino fai agasala kae ‵kalo keatea mai te fakamasino atu i se auala sē ‵tau.

19. Ne a mea e aofia i te salamō tonu? (Esekielu 33:14-16)

¹⁹ E pelā mo mea ne tauloto ne tatou, a te salamō tonu, e aofia i ei a mea e uke atu i lō te fakatoese atu fua mō te agasala ne fai ne tatou. E aofia foki i ei a te ‵fuliga tonu o te mafaufau mo te loto kolā e iku atu ki faifaiga ‵lei. E aofia i te mea tenei a te ‵fulitua atu ki se auala sē tonu kae ‵fuli atu o toe sasale i auala o Ieova. (Faitau te Esekielu 33:14-16.) A te ‵toe mea tāua ki te tino agasala ko te taumafai ke faka‵lei aka tena fesokotakiga mo Ieova.

20-21. E mafai pefea o fesoasoani tatou ki se tino telā ne fai ne ia se agasala matagā?

²⁰ Ne fakamatala fakatoetoe mai ne Iesu se vaega tāua o tena galuega talai, i ana pati: “Au ne vau o kalaga ki tino agasala ke sala‵mo.” (Luka 5:32) Tenā foki te manakoga e ‵tau o maua ne tatou. Mafaufau la me ko iloa ne koe me ne fai ne se taugasoa pili se agasala matagā. Ne a ‵tou mea e ‵tau o fai?

²¹ Ka fakalogo‵mae fua ne tatou te ‵tou taugasoa māfai e taumafai o ‵funa aka tena agasala. E se mafai o manuia a taumafaiga konā me e kilokilo mai a Ieova ki ‵tou mea e fai. (Faata. 5:21, 22; 28:13) E mafai o fesoasoani koe ki tou taugasoa mai te fakamasaua atu ki a ia me e ma‵nako a toeaina o fesoasoani. Kafai e ita tou taugasoa ma taku atu tena agasala ki toeaina, e ‵tau o fakaasi atu ne koe ki toeaina, e fakaasi atu ei me e manako tonu koe o fesoasoani ki a ia. A tena fesokotakiga mo Ieova ko tu atu i se tulaga fakamataku!

22. Se a te mea ka sau‵tala tatou ki ei i te suā mataupu?

²² Kae e pefea la māfai ne agasala malosi se tino mō se taimi leva kae ko fakaiku aka ne toeaina ke fakatea a ia? E mata, e fakauiga i ei me e se a‵lofa fakamagalo latou ki a ia? I te suā mataupu, ka sau‵tala tatou ki te auala e polopoloki ei ne Ieova a tino agasala mo te alofa fakamagalo mo te auala ke fakaakoako tatou ki ei.