1, 2. ¿Kʼusi jelelik-o li Akab xchiʼuk Manasese, xchiʼuk kʼusi ta jtakʼtik batel?

 KALBETIK skʼoplal chaʼvoʼ ajvaliletik ta voʼne. Li june ajvalilaj ta Israel xchiʼuk jaʼ la sventain li lajunchop nitilulale. Li yane ajvalilaj ta Juda xchiʼuk jaʼ la sventain li chaʼchop nitilulale. Akʼo mi jelajtik yorail kuxiik, oy kʼusitik xkoʼolajik-o. Li chaʼvoʼ ajvaliletik taje la stoy sbaik ta stojolal Jeova, laj yakʼik ti akʼo spas smul li steklumale, laj yichʼik ta mukʼ jecheʼ diosetik xchiʼuk milvanik. Pe oy kʼusi jelel la spasik. Yuʼun li june jech-o chopol kʼusitik la spas ti kʼu sjalil kuxie, pe li yane la sutes yoʼonton ta skoj li kʼusitik chopol la spase, vaʼun laj yichʼ akʼel ta perton. ¿Buchʼutik yakal chkalbetik skʼoplal?

² Li ajvalil ta Israele jaʼ sbi Akab xchiʼuk li ajvalil ta Judae jaʼ sbi Manases. Li kʼusi jelelik-oe ep kʼusi chakʼ jchantik ta sventa li sutesel oʼontonale (Ech. 17:30; Rom. 3:23). ¿Kʼusi skʼan xal ti ta jsutes koʼontontike xchiʼuk kʼuxi chkakʼtik ta ilel? Skʼan jnaʼtik taje, yuʼun jkotoltik ta jkʼantik ti xakʼutik ta perton Jeova kʼalal ta jsaʼ jmultike. Sventa xkaʼibetik smelolale, ta jkʼeltik kʼusitik la spasik li chaʼvoʼ ajvalil taje xchiʼuk li kʼusi chakʼ jchantike. Ta tsʼakale, ta jkʼeltik kʼusi laj yal Jesus ta sventa li sutesel oʼontonale.

3. ¿Kʼu yelan echʼ ta ajvalil li Akabe?

³ Li Akabe jaʼ li svukubal ajvalil echʼ ta Israele. Nupun xchiʼuk Jesabel ti jaʼ stseb li ajvalil ta Sidon, ti jaʼ jun jkʼulej jteklum ti te xkom ta nortee. Epaj van skʼulejalik li jteklum Israel ta skoj li kʼusi la spas Akabe, pe mas to chopol laj yil-o sbaik xchiʼuk Jeova. Chichʼ ta mukʼ Baal li Jesabele xchiʼuk  la stijbe yoʼonton Akab sventa spukbe skʼoplal li chopol relijion taje, ti lek chilik ti xmulivajik ta temploe xchiʼuk ti xchikʼbeik ta smoton sdiosik li ololetike. Kʼalal jaʼo meʼ ajvalil li Jesabele, tskʼan ox tsmil skotol li yaj-alkʼoptak Jeovae xchiʼuk ep onoʼox laj yakʼ ta milel (1 Rey. 18:13). Li Akabe «mas to toj chopol echʼ ta sat li Jeovae ti jaʼ mu sta li yantik [ajvaliletik ] echʼe» (1 Rey. 16:30). Li Jeovae te ta sat skotol li kʼusi tspas Akab xchiʼuk Jesabele, pe kʼuxubaj ta yoʼonton li steklumale. Jaʼ yuʼun, la stak batel Elias sventa sjel stalelalik yoʼ to oy yoraile. Pe li Akab xchiʼuk Jesabele muʼyuk la stukʼulanik.

4. ¿Kʼusi laj yichʼ albel li Akabe, xchiʼuk kʼu yelan laj yaʼi sba?

⁴ Kʼot yorail ti laj smalael yuʼun li Jeovae. La stak batel Elias sventa xalbe Akab xchiʼuk Jesabel ti chichʼ lajesbel skʼoplal li yutsʼ yalalike. Chopol tajek laj yaʼi sba Akab ta skoj li kʼusi laj yal j-alkʼope, jaʼ yuʼun «la sbikʼtajes sba» (1 Rey. 21:19-29).

5, 6. ¿Kʼuxi jnaʼojtik ti muʼyuk sutes yoʼonton ta melel li Akabe?

⁵ Akʼo mi la sbikʼtajes sba li Akabe, muʼyuk laj yakʼ ta ilel ti sutesoj yoʼonton ta melele. Yuʼun muʼyuk la slajesbe skʼoplal li yichʼel ta mukʼ Baal ta Israele mi jaʼuk la stijbe yoʼonton li j-israeletik sventa xichʼik ta mukʼ li Jeovae. Jech xtok, oy to kʼusitik yan la spas ti laj yakʼ ta ilel ti muʼyuk sutesoj yoʼontone.

⁶ Ta tsʼakale, li Akabe la skʼanbe li ajvalil Jeosafat ta Juda ti akʼo xkoltaat sventa xbat stsakik ta kʼop li jsiriaetike. Li lekil ajvalil Jeosafat ti spatoj yoʼonton ta stojolal Jeovae laj yalbe Akab ti baʼyel akʼo sjakʼbeik junuk yaj-alkʼop Jeova li kʼusi skʼan spasike. Xi toʼox laj yal li Akabe: «Oy to jun vinik ti xuʼ xkalbetik akʼo sjakʼbe li Jeovae; pe kontra tajek chkil, yuʼun kʼalal ta jakʼbe li kʼusi chkʼot ta jtojolale, muʼyuk onoʼox lek kʼusi chalbun, naka chopol kʼusi chal». Pe laj onoʼox sjakʼbeik li j-alkʼop Mikayae, vaʼun laj yal ti chil svokol li Akabe. Akʼo mi jech, muʼyuk la sutes yoʼonton li Akabe mi jaʼuk la skʼanbe perton li Jeovae. Li kʼusi la spase jaʼ ti la stikʼ ta chukel li Mikayae (1 Rey. 22:7-9, 23, 27). Akʼo mi la xchuk li yaj-alkʼop Jeovae, kʼot onoʼox ta pasel li kʼusi albate. Kʼalal bat ta paskʼope, te laj ta milel (1 Rey. 22:34-38).

7. ¿Kʼusi laj yal Jeova ta stojolal Akab kʼalal chamem xa oxe?

⁷ Kʼalal chamem xa ox li Akabe, li Jeovae laj yal li kʼusi tsnop ta stojolale. Kʼalal sut batel ta sna li ajvalil Jeosafate, lek noʼox kʼot. Vaʼun, li Jeovae la stak batel li j-alkʼop Jeu sventa stukʼibtas ta skoj ti la spas ta jmoj sjol xchiʼuk li Akabe. Xi laj yalbee: «¿Mi yuʼun jaʼ chakolta li buchʼu toj chopole xchiʼuk mi yuʼun jaʼ chakʼan li buchʼutik skontrainojik Jeovae?» (2 Kron. 19:1, 2). Jnopbetik skʼoplal liʼe: ti lajuk sutes yoʼonton ta melel li Akabe, li j-alkʼope muʼyuk laj yal jechuk ti te kapal skʼoplal xchiʼuk li buchʼu toj chopole xchiʼuk ti skontrainoj Jeovae. Akʼo mi chopol laj yaʼi sba Akab ta skoj li kʼusitik la spase, jamal xvinaj ti muʼyuk la sutes yoʼonton ta melele.

8. Li kʼusitik la spas Akabe, ¿kʼusi chakʼ jchantik ta sventa li sutesel oʼontonale?

⁸ ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi la spas Akabe? Kʼalal laj yal Elias kʼuxi tstoj smul li yutsʼ yalale, laj toʼox sbikʼtajes sba li Akabe. Toj lek ti jech la spase. Pe ta tsʼakale, oy kʼusitik la spas ti jamal vinaj-o ti muʼyuk sutesoj yoʼonton ta melele. Taje chakʼ jchantik ti kʼalal ta jsutes koʼontontik ta melele, maʼuk noʼox skʼan chopol xkaʼi jbatik ta skoj li jmul la jpastike. Jkʼeltik batel yan skʼelobil sventa xkaʼibetik mas smelolal.

9. ¿Kʼu yelan echʼ ta ajvalil li Manasese?

⁹ Te van chib sien jabil ta tsʼakale, kʼot ta ajvalil ta Juda li Manasese. Mas to van chopol li kʼusitik la spase, jaʼ mu sta li Akabe. Li Vivliae chal ti «ep tajek kʼusitik chopol la spas ta sat Jeova ti chopol laj yaʼi-o sba yuʼune» (2 Kron. 33:1-9). «La svaʼan skajlebtak matanal sventa jecheʼ diosetik» xchiʼuk «te laj yakʼ ta sna Dios li slokʼol chʼul poste la spase», yikʼaluk van jaʼ slokʼol jun meʼ dios yuʼun jyanlumetik. La spas majia, la xchan tʼunol xchiʼuk akʼchamel. Jech xtok, «toj ep buchʼutik la smalbe xchʼichʼel ti muʼyuk smulike». Ep buchʼutik la smil xchiʼuk «la xchikʼ ta kʼokʼ xnichʼnabtak» sventa xakʼbe ta smoton li jecheʼ diosetik yuʼune (2 Rey. 21:6, 7, 10, 11, 16).

10. Li Manasese, ¿kʼuxi laj yichʼ tukʼibtasel yuʼun Jeova, xchiʼuk kʼusi la spas?

¹⁰ Li Manasese jaʼ jech la spas kʼuchaʼal li Akabe, yuʼun muʼyuk la stukʼulan li kʼusi albat yuʼun j-alkʼopetik ti takbilik batel yuʼun Jeovae. Vaʼun, «li Jeovae la stak talel bankilal soltaroetik yuʼun ajvalil ta Asiria sventa xtal kontrainatikuk [li judaetike], la stsakik batel li Manasese, la xojbeik xotxot takʼin xchiʼuk la xchukik batel ta chaʼlik kadena ti pasbil ta kovree, vaʼun laj yikʼik batel ta Babilonia». Yaʼeluke, la snopbe skʼoplal li kʼusitik spasoj kʼalal te tikʼil ta chukele. «Jech-o la sbikʼtajes sba ta stojolal li Dios yuʼun smoltotake». Pe maʼuk noʼox, yuʼun «solel xvokolet ta stojolal li Jeova Dios yuʼune» xchiʼuk «jech-o la spas orasion». Yakal xa ox sjel stalelal, jaʼ xa Sdios laj yil li Jeovae xchiʼuk ep ta velta la skʼopon (2 Kron. 33:10-13).

11. ¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel Manases ti la sutes yoʼonton ta melele? (2 Kronikas 33:15, 16).

¹¹ Ta tsʼakale, li Jeovae la stakʼbe s-orasion li Manasese. Laj yil ti jel xa ox li kʼusi oy ta yoʼonton kʼalal la spas orasione. Li Jeovae kʼuxubaj ta yoʼonton ti xvokolet ta stojolale xchiʼuk laj yakʼ ochuk ta ajvalil yan velta. Li Manasese laj yakʼ tajek persa sventa xakʼ ta ilel ti sutesoj yoʼonton ta melele: la sjel stalelal, la slajesbe skʼoplal li yichʼel ta mukʼ jecheʼ diosetike xchiʼuk la stijbe yoʼonton li j-israeletik sventa xichʼik ta mukʼ li Jeovae. Taje mu jechuk la spas li Akabe (kʼelo 2 Kronikas 33:15, 16). Laj yakʼ ta ilel xchʼunel yoʼonton xchiʼuk stsatsal yoʼonton kʼalal jech la spase, yuʼun ta epal jabil oy kʼusitik chopol laj yakʼbe xchan li yutsʼ yalale, li bankilaletik yuʼune xchiʼuk li j-israeletike. Pe kʼalal mol xa oxe, laj yakʼ persa sventa slekubtas junantik li kʼusitik toʼox chopol spasoje. Lek van kʼusitik laj yakʼbe xchan li smom ti Josias sbie, yuʼun ta mas tsʼakale, kʼot ta lekil ajvalil (2 Rey. 22:1, 2).

12. Li kʼusitik la spas Manasese, ¿kʼusi chakʼ jchantik ta sventa li sutesel oʼontonale?

 ¹² ¿Kʼusi chakʼ jchantik ta stojolal li Manasese? Maʼuk noʼox la sbikʼtajes sba, yuʼun la spas orasion, xvokolet la skʼanbe koltael Jeova xchiʼuk la sjel stalelal. Jech xtok, laj yakʼ persa stukʼibtasel li kʼusitik chopol la spase, lik yichʼ ta mukʼ Jeova xchiʼuk la skolta yantik sventa jechuk spasik ek. Li kʼusi kʼot ta stojolale chakʼ kiltik ti xuʼ xichʼik akʼel ta perton li buchʼutik tsots tspas smulike, yuʼun jamal chakʼ ta ilel ti toj lek yoʼonton li Diose xchiʼuk ti chchʼay mulile (Sal. 86:5). Li buchʼutik tsutes yoʼontonik ta melele ch-akʼatik ta perton yuʼun li Jeovae.

13. Albo junuk skʼelobil ti oy kʼusi tsots skʼoplal chakʼ jchantik ta sventa li sutesel oʼontonale.

¹³ Jech kʼuchaʼal laj kiltike, li Manasese maʼuk noʼox chopol laj yaʼi sba ta skoj li kʼusi chopol la spase. Taje oy kʼusi toj tsots skʼoplal chakʼ jchantik. Sventa xkaʼibetik smelolale, kalbetik skʼoplal liʼe. Nopo noʼox ti chbat aman apane, pe li buchʼu chchonolaje jaʼ noʼox chakʼbot jpʼisuk arina. ¿Mi bal noʼox chavaʼi taje? Muʼyuk. Pe ¿mi chalbot ti jaʼ chichʼ pasel-o pan li arinae? Mu onoʼox bal xavaʼi akʼo mi jech chalbot. Jaʼtik jech ek, li Jeovae tskʼan ti sutes yoʼonton ta melel li buchʼu tspas smule. Lek onoʼox mi chopol chaʼi sba ta skoj li kʼusi la spase, yuʼun te smakojbe skʼoplal li sutesel oʼontonale. Pe oy to kʼusi skʼan spas. Jkʼeltik jun lokʼolkʼop laj yal Jesus sventa xkaʼibetik smelolale.

14. Li kerem laj yalbe skʼoplal Jesuse, ¿kʼuxi lik yakʼ ta ilel ti sutesoj yoʼontone?

¹⁴ Li ta Lukas 15:11 kʼalal ta 32, te chalbe skʼoplal jun lokʼolkʼop ti laj yal Jesus ta sventa jun chʼayemal kerem. La stoy sba ta stojolal stot li kereme, lokʼ batel ta sna xchiʼuk «bat ta namal balumil». Te la spas li kʼusitik xal yoʼontone. Pe kʼalal la snuptan svokole, lik snopbe skʼoplal li kʼusitik chopol la spase xchiʼuk laj yakʼ venta ti jaʼ toʼox mas lek ti te xchiʼuk stote. Jech kʼuchaʼal laj yal Jesuse, jaʼ to te vul xchʼulel. Sut batel ta sna sventa skʼanbe perton li stote. Laj yaʼibe smelolal ti oy kʼusitik chopol la spase, pe mu baluk noʼox taje. Yuʼun oy to kʼusitik yan skʼan spas.

15. ¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel ti sutesoj yoʼonton ta melel li chʼayemal kereme?

¹⁵ Li chʼayemal kereme, ¿kʼuxi laj yakʼ ta ilel ti sutesoj yoʼonton ta melele? Nom xanav sventa xkʼot li ta snae. Kʼalal kʼot xchiʼuk la snup ta be li stote, xi laj yalbee: «Jtaoj jmul ta stojolal Dios ta vinajel xchiʼuk ta atojolal. Mu xa jta-o ti chapʼisun ta anichʼone» (Luk. 15:21). Kʼalal jech jamal laj yale, laj yakʼ ta ilel ti tskʼan lek chil sba xchiʼuk Jeova yan veltae. Jech xtok, laj yakʼ ta aʼiel ti snaʼoj ti laj yakʼbe svokol  stot ta skoj li kʼusitik la spase. Oy kʼusitik tspas ta sjunul yoʼonton sventa lekuk x-ilat yan velta yuʼun li stote akʼo mi jech noʼox ch-ilat kʼuchaʼal jun yaj-abtel (Luk. 15:19). Li lokʼolkʼop liʼe maʼuk noʼox jun loʼil sventa stij koʼontontik. Chakʼ ta ilel junantik beiltaseletik ti chkoltaatik li moletik sventa xakʼik venta mi sutesoj yoʼonton ta melel li buchʼu tsots spasoj smule.

16. Li moletike, ¿kʼu van yuʼun vokol chaʼiik snaʼel mi sutesoj yoʼonton ta melel li jun krixchanoe?

¹⁶ Li moletike mu kʼunuk chaʼiik snaʼel mi sutesoj yoʼonton ta melel li buchʼu tsots la spas smule. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun mu xilik li kʼusi oy ta koʼontontike. Jaʼ yuʼun, skʼan sabeik lek sprevail ti chakʼ ta ilel ti sjeloj xa stalelal li jun ermanoe xchiʼuk ti spʼajoj xa li kʼusi la spas toʼoxe. Pe junantike xuʼ van toj kʼexlal sba li kʼusi la spasike o yolbaj xa la spasik li kʼusi chopole, vaʼun li moletike vokol van chaʼiik xchʼunel mi sutesoj yoʼonton ta melele.

17. 1) ¿Kʼuxi chvinaj ti muʼyuk sutesoj yoʼonton ta melel li buchʼu tspas smul akʼo mi chopol tajek chaʼi sbae? Albo junuk skʼelobil. 2) ¿Kʼusi skʼan spas li buchʼu sutesoj yoʼonton ta melele? (2 Korintios 7:11).

¹⁷ Kalbetik junuk skʼelobil. Jun ermano tsmukul sati yajnil ta epal jabil. Muʼyuk tskʼan koltael, muʼyuk chalbe yajnil, yamigotak mi jaʼuk li moletik ta tsobobbail ti mulivajem talele. Pe ta tsʼakale, kʼot ta xchikin li moletike. Kʼalal chalbeik ti oy lek sprevail yuʼunik ti mulivajeme, chal li smule xchiʼuk chopol tajek chaʼi sba yileluk ta skoj li kʼusitik la spase. ¿Mi jaʼ skʼan xal ti sutesoj yoʼonton ta melele? Moʼoj. Li moletike oy to kʼusi skʼan stsakik ta venta. Li ermano taje maʼuk noʼox jun velta mulivaj ti muʼyuk laj yaʼi kʼuxi tsʼuje, yuʼun ta epal jabil tsots mulivaj talel. Jech xtok, muʼyuk laj yal ta jamal stuk li smule, yuʼun yan-o buchʼu laj yalbe li moletike. Jaʼ yuʼun, li moletike skʼan skʼelbeik lek sprevailtak mi ta melel sjeloj li kʼusitik tsnope, ti kʼu yelan chaʼi sbae xchiʼuk li kʼusitik tspase (kʼelo 2 Korintios 7:11). Sventa xakʼ ta ilel ti sutesoj yoʼonton ta melele, xuʼ van jal xichʼ yuʼun sventa oyuk kʼusitik sjel ta xkuxlejal. Jaʼ yuʼun, xuʼ van ta xichʼ lokʼesel ta tsobobbail (1 Kor. 5:11-13; 6:9, 10).

18. ¿Kʼuxi chakʼ ta ilel ti sutesoj yoʼonton ta melel li buchʼu chichʼ lokʼesel ta tsobobbaile, xchiʼuk kʼusi sbalil tstabe?

¹⁸ ¿Kʼuxi chakʼ ta ilel ti sutesoj yoʼonton ta melel li buchʼu chichʼ lokʼesel ta tsobobbaile? Skʼan mu xchʼay sba li ta tsobajeletike, skʼan nopolik noʼox spas orasion xchiʼuk ti xchan Svivlia jech kʼuchaʼal albat yuʼun li moletike. Jech xtok, skʼan skʼel-o sba li kʼusitik xuʼ stsʼuj-o ta mulil yan veltae. Mi chakʼ persa sventa lekuk xil sba xchiʼuk Jeova yan veltae, ta me x-akʼat  ta perton xchiʼuk chkoltaat yuʼun li moletik sventa sut talel li ta tsobobbaile. Li moletike snaʼojik ti jelajtik li kʼusitik chkʼot ta pasele, jaʼ yuʼun tskʼelbeik lek skʼoplal ta jujuntal xchiʼuk maʼuk ti jpʼel xa xalik kʼalal chchapanvanike.

19. ¿Kʼusi skʼan spas li buchʼu sutesoj yoʼonton ta melele? (Esekiel 33:14-16).

¹⁹ Jech kʼuchaʼal laj xa jchantik tale, li buchʼu tsutes yoʼonton ta melele maʼuk noʼox chal ti chopol tajek chaʼi sba ta skoj li kʼusi chopol la spase. Yuʼun skʼan sjel li kʼusitik tsnope, ti kʼu yelan chaʼi sbae xchiʼuk skʼan xakʼ ta ilel ta stalelal. Skʼan xikta li xchopol talelale xchiʼuk ti xchʼunbe smantal Jeova yan veltae (kʼelo Esekiel 33:14-16). Li kʼusi mas tsots skʼoplal skʼan xile jaʼ ti lekuk xil sba xchiʼuk Jeova yan veltae.

20, 21. ¿Kʼuxi xuʼ jkoltatik li buchʼu tsots spasoj smule?

²⁰ Li Jesuse laj yal ti jtos kʼusi mas tsots skʼoplal tal spase jaʼ liʼe: «Tal jtak ta ikʼel li jpasmuliletik sventa sutes yoʼontonike» (Luk. 5:32). Skʼan jaʼuk jech oy ta koʼontontik spasel ek. Vaʼun chaʼa, ¿kʼusi skʼan jpastik mi laj kaʼitik ti tsots la spas smul junuk kamigotike?

²¹ Mi ta jmukbetik smul li kamigotike, jaʼ noʼox chkakʼbetik mas svokol. Muʼyuk onoʼox sbalil mi jech la jpastike, yuʼun yiloj skotol li Jeovae (Prov. 5:21, 22; 28:13). Ta jkoltatik li kamigotik kʼalal chkalbetik ti tskʼan chkoltaat yuʼun li moletike. Mi mu skʼan xal li smule, voʼotik skʼan xkalbetik li moletike. Jaʼ jech chkakʼtik ta ilel ti ta melel ta jkʼan ta jkoltatike, yuʼun xuʼ me mu xa lekuk xil sba xchiʼuk li Jeovae.

22. ¿Kʼusi ta jkʼeltik li ta yan xchanobile?

²² Mi oy buchʼu ta epal jabil spasoj talel tsots smul xchiʼuk chichʼ lokʼesel ta tsobobbaile, ¿mi jaʼ skʼan xal ti muʼyuk laj yakʼ ta ilel xkʼuxul yoʼontonik li moletike? Li ta yan xchanobile, ta jkʼeltik ti ta xkʼuxul yoʼonton tstukʼibtas jpasmuliletik li Jeovae xchiʼuk ta jkʼeltik kʼuxi xuʼ jchanbetik stalelal.