1-2. Ahaba na Manase vho vha vho fhambana hani nahone ri ḓo fhindula mbudziso dzifhio?

RI ḒO amba nga ha mahosi mavhili e a tshila kale-kale. Iṅwe khosi yo vha i tshi vhusa tshaka dza fumi dza muvhuso wa Isiraele, ngeno iṅwe i tshi vhusa tshaka mbili dza muvhuso wa Yuda. Vho ita zwithu zwinzhi zwi fanaho naho vho tshila nga zwifhinga zwi sa fani. Eneo mahosi o shandukela Yehova nahone vha ita uri vhathu vha tshinye. Vhuvhili havho vho vha vha tshi gwadamela midzimu ya zwifanyiso nahone vhe vhavhulayi. Fhedzi vhenevha vhanna vhavhili vho vha vha sa fani. Muṅwe wavho o ita zwithu zwivhi u swika a tshi fa, fhedzi muṅwe a rembuluwa nahone a hangwelwa zwithu zwivhi zwe a ita. Vhenevha vhanna vho vha vhe vhonnyi?

² Madzina avho ndi Ahaba, khosi ya ḽa Isiraele, na Manase, khosi ya ḽa Yuda. Zwe vhenevha vhanna vha vha vho fhambana ngazwo zwi nga ri funza zwithu zwinzhi nga ha fhungo ḽa ndeme ḽa u rembuluwa. (Mish. 17:30; Vharoma 3:23) U rembuluwa zwi amba mini nahone ri nga zwi sumbedza hani? Ri tea u zwi ḓivha ngauri ri ṱoḓa uri Yehova a ri hangwele musi ri tshi tshinya. Uri ri wane phindulo dza dzenedzi mbudziso, ri ḓo ṱola vhutshilo ha enea mahosi mavhili nahone ra vhona zwine ra nga zwi guda kha zwe vha zwi ita. Nga murahu, ri ḓo amba nga ha zwe Yesu a zwi funza nga ha u rembuluwa.

3. Ahaba o vha e khosi-ḓe?

³ Ahaba o vha e khosi ya vhusumbe ya tshaka dza fumi dza muvhuso wa Isiraele. O vha o vhinga Isabele, ṅwananyana wa khosi ya Sidoni, shango ḽe ḽa vha ḽo pfuma thungo ya devhula. Yeneyo mbingano i nga vha yo dzhenisa lupfumo shangoni ḽa Isiraele.  Fhedzi yeneyo mbingano yo ita uri vhushaka ha Vhaisiraele na Yehova vhu ṋaṋe u tshinyala. Isabele o vha a tshi gwadamela Baali nahone a ṱuṱuwedza Ahaba uri a tendele vhurereli honoho vhu nengisaho he ha vha vhu tshi katela vhupombwe ha thembeleni na u ita zwiṱhavhelo nga vhana. Vhaporofita vha Yehova vhoṱhe vho vha vhe khomboni musi Isabele e mufumakadzi wa khosi. O ita uri vhunzhi havho vha vhulawe. (1 Dzikh. 18:13) Ahaba o “ita zwi sa takadzi Yehova u fhira vhoṱhe vhe vha vha hone phanḓa hawe.” (1 Dzikh. 16:30) Yehova o vhona zwoṱhe zwe Ahaba na Isabele vha ita. O vha a tshi ḓivha zwoṱhe zwe vha vha vha tshi khou ita. Fhedzi Yehova o vha na khathutshelo, a rumela muporofita Elia uri a thuse Vhaisiraele uri vha shanduke vha mu shumele tshifhinga tshi tshi kha ḓi vha hone. Naho zwo ralo, Ahaba na Isabele vha si thetshelese.

4. Yehova o ri o vha a tshi ḓo pfisa hani Ahaba vhuṱungu nahone Ahaba a ita mini?

⁴ Yehova o fhedza o dzhia vhukando. O ruma muporofita Elia u vhudza Ahaba na Isabele nḓila ye a vha a tshi ḓo vha pfisa ngayo vhuṱungu. Muṱa wavho woṱhe wo vha u tshi ḓo vhulawa. Maipfi a Elia a tou ṱhavha Ahaba. Zwi mangadzaho ndi uri onoyo munna a ḓikukumusaho o “ḓiṱukufhadza.”—1 Dzikh. 21:19-29.

5-6. Ndi mini zwi sumbedzaho uri Ahaba o vha a songo rembuluwa zwa vhukuma?

⁵ Naho Ahaba o ḓiṱukufhadza nga tshenetsho tshifhinga, zwe a ita nga murahu zwi sumbedza uri o vha a songo rembuluwa zwa vhukuma. Ho ngo vhuya a ḓidina nga u bvisa vhurabeli ha Baali muvhusoni wawe. Nahone ho ngo ṱuṱuwedza vhaṅwe uri vha gwadamele Yehova. Ahaba o dovha a ita zwiṅwe zwithu zwe zwa sumbedza uri o vha a songo rembuluwa.

⁶ Nga murahu, Ahaba o humbela Khosi Yehoshafati ya ḽa Yuda uri a mu tikedze musi a tshi ya u lwa na Vhasiria. Yehoshafati o vha e khosi yavhuḓi ye ya vha i tshi fhulufhela Yehova nahone o vhudza Ahaba uri musi vha sa athu u ya nndwani, vha thome vha vhudzise muporofita wa Yehova uri a vha vhudze zwine vha tea u ita. Fhedzi mathomoni Ahaba o vha a sa ṱoḓi u zwi ita. O ri: “Hu kha ḓi vha na munna muthihi ane ra nga vhudzisa khae nga ha Yehova; fhedzi ndi a mu vhenga, ngauri ha porofiti zwithu zwavhuḓi nga ha nṋe, u porofita zwithu zwivhi fhedzi.” Naho zwo ralo, vho ya vha amba na muporofita Mikaya. Mikaya o porofita mafhungo a si avhuḓi nga ha Ahaba sa zwe Ahaba a vha o zwi humbulela. Ahaba a re muvhi ho ngo rembuluwa a humbela uri Yehova a mu hangwele, nṱhani hazwo o posa onoyo muporofita Mikaya dzhele. (1 Dzikh. 22:7-9, 23, 27) Naho Ahaba o posa muporofita Mikaya dzhele, ho ngo kona u thivhela uri honoho vhuporofita vhu itee. Ahaba o mbo ḓi vhulawa nndwani.—1 Dzikh. 22:34-38.

7. Yehova o ri Ahaba ndi muthu-ḓe musi o no fa?

⁷ Musi Ahaba o no fa, Yehova o zwi sumbedza uri o vha a tshi mu dzhia hani. Musi Yehoshafati a re khosi yavhuḓi a tshi vhuyelela hayani, Yehova o rumela muporofita Yehu khae uri a mu kaidze nge a thusa Ahaba. Muporofita wa Yehova o ri: “Naa wo fanela u thusa vhavhi, naa wo fanela u funa vhane vha vhenga Yehova?” (2 Koron. 19:1, 2) Humbulani hezwi: Arali Ahaba o vha o rembuluwa zwa vhukuma, muporofita Yehu o vha a sa ḓo amba uri ndi muthu muvhi we a vha a tshi vhenga Yehova. Zwi tou pfala uri naho Ahaba o thoma nga u ḓisolanyana, o vha a songo rembuluwa nga vhuḓalo.

8. Ri guda mini kha Ahaba nga ha u rembuluwa?

⁸ Ri guda mini kha Ahaba? Musi Elia a tshi vhudza Ahaba uri Yehova u ḓo pfisa muṱa wawe vhuṱungu, Ahaba o thoma a ḓiṱukufhadza. O vha o ita zwavhuḓi. Fhedzi zwe a ita nga murahu, zwo sumbedza uri o vha a songo rembuluwa zwa vhukuma. Zwenezwi zwi sumbedza uri u rembuluwa a zwi ambi u sokou ḓisola  lwa tshifhinganyana. Zwino kha ri ambe nga ha Manase uri ri pfesese uri zwi amba mini u rembuluwa zwa vhukuma.

9. Manase o vha e khosi-ḓe?

⁹ Nga murahu ha miṅwaha ine ya nga lingana maḓana mavhili, Manase o vha khosi ya shango ḽa Yuda. Khamusi o vha a tshi fhira Ahaba nga vhuvhi. Bivhili i ri: “O ita zwi sa takadzi Yehova nga ho kalulaho, a mu sinyusa.” (2 Koron. 33:1-9) Manase o fhaṱela midzimu ya zwifanyiso dziaḽeṱare nahone a imisa tshifanyiso tsho vhaḓwaho tsha thanda khethwa ngomu thembeleni khethwa ya Yehova! Khamusi tshenetsho tshifanyiso tsho vha tshi tsha mudzimu wa mbebo. O vha a tshi ita zwa madambi, u tungula na vhuloi. Manase o dovha a “shulula malofha manzhi a vhathu vha si na mulandu.” O vhulaya vhathu vhanzhi u katela na u “posa vharwa vhawe muliloni” a tshi itela u vha ṋekedza sa zwiṱhavhelo kha midzimu ya mazwifhi.—2 Dzikh. 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Yehova o kaidza hani Manase nahone Manase a ita mini?

¹⁰ U fana na Ahaba, Manase ho ngo thetshelesa musi a tshi eletshedzwa nga vhaporofita vha Yehova. Mafheleloni, ‘Yehova a ḓisela Yuda vhalangammbi vha khosi ya Asuri, vha hovha Manase nga zwihovhi vha mu vhofha nga ngeḓane mbili dza koporo vha mu isa Babele.’ Zwi vhonala uri Manase o humbulisisa nga ha zwe a ita musi e henefho dzhele ya Babele. O “ḓiṱukufhadza nga maanḓa phanḓa ha Mudzimu wa vhomakhulukuku wawe.” O ita zwi fhiraho zwenezwo. O “humbela Yehova Mudzimu uri a mu khathutshele.” Zwi re zwone ndi uri Manase o “bvela phanḓa a tshi rabela Mudzimu.” Onoyo munna muvhi o vha a tshi khou shanduka. O thoma u dzhia Yehova sa “Mudzimu” wawe nahone a dzula a tshi amba nae nga thabelo.—2 Koron. 33:10-13.

11. U ya nga 2 Koronika 33:15, 16, Manase o sumbedza hani uri o rembuluwa zwa vhukuma?

¹¹ Yehova o fhedzisela o fhindula thabelo dza Manase. O zwi vhona uri onoyo munna o shanduka zwi tshi bva mbiluni nga nṱhani ha zwe a zwi amba kha thabelo dzawe. Ndi ngazwo Yehova o thetshelesa Manase musi a tshi humbela uri a mu hangwele nahone a dovha a mu vhuyedzedza vhuhosini. Manase o ita zwoṱhe zwe a vha a tshi nga kona uri a sumbedze uri o vha o rembuluwa zwa vhukuma. O ita zwe Ahaba a si zwi ite. O shandula nḓila ine a ḓifara ngayo. O lwa na vhurabeli ha mazwifhi o ḓiimisela nahone a ṱuṱuwedza vhathu uri vha gwadamele Yehova. (Vhalani 2 Koronika 33:15, 16.) Zwi tou pfala uri zwo ṱoḓa uri Manase a vhe na tshivhindi na lutendo ngauri ho vha ho no fhela miṅwaha minzhi e tsumbo mmbi muṱani wawe, kha vhaṅwe vharangaphanḓa na kha vhathu vhoṱhe. Fhedzi musi Manase o no kalaha, o lingedza u lugisa zwe a tshinya. Khamusi o ṱuṱuwedza muḓuhulu wawe Yosia nga nḓila yavhuḓi.  Nga murahu, onoyo muḓuhulu wawe o vha khosi yavhuḓi.—2 Dzikh. 22:1, 2.

12. Ri guda mini kha Manase nga ha u rembuluwa?

¹² Ri nga guda mini kha Manase? O ḓiṱukufhadza a ita na zwiṅwe. O rabela a humbela uri Mudzimu a mu khathutshele. O shandula nḓila ye a vha a tshi ḓifara ngayo. O ita zwe a vha a tshi nga kona uri a lugise zwe a tshinya nahone a ḓidina vhukuma u gwadamela Yehova na u thusa vhaṅwe u ita zwenezwo. Tsumbo ya Manase i ita uri na vhathu vho itaho zwivhi zwihulwane vha vhe na fhulufhelo. Zwenezwi zwi ri khwaṱhisedza uri Yehova Mudzimu ndi “wavhuḓi, [o] ḓiimisela u hangwela.” (Ps. 86:5) Vho rembuluwaho zwa vhukuma vha ḓo hangwelwa.

13. Ndi tshifanyiso tshifhio tshi re kha phara tshine tsha ri thusa u pfesesa tshithu tsha ndeme nga ha u rembuluwa?

¹³ Manase o ita zwo engedzeaho u fhira u sokou ḓisola nga zwivhi zwe a ita. Zwenezwo zwo ri farela ngudo khulwane nga ha u rembuluwa. Sa tsumbo: Arali no ya vhengeleni u renga khekhe, murengisi a ni ṋea kumba nṱhani ha khekhe, naa ni ḓo fushea? Hai! Kani zwi nga thusa arali murengisi a ṱalutshedza uri kumba ndi tshithu tsha ndeme tshi re kha khekhe? Zwi nga si thuse. Zwi fanaho na zwenezwo, Yehova u ṱoḓa uri muitazwivhi a rembuluwe zwa vhukuma. Ndi zwavhuḓi arali muitazwivhi a tshi ḓisola nga zwivhi zwe a ita. U ḓisola ndi zwa ndeme, fhedzi a zwi gumi henefho. Ndi zwifhio zwiṅwe zwine muitazwivhi a tea u zwi ita? Ri guda zwinzhi kha tshifanyiso tshi kwamaho mbilu tshe Yesu a tshi amba.

14. Kha tshifanyiso tsha Yesu, murwa wa ḽihwarahwara o thoma u sumbedza hani uri o rembuluwa?

¹⁴ Yesu o anetshela mafhungo a kwamaho mbilu a re kha Luka 15:11-32 nga ha murwa wa ḽihwarahwara. Onoyo muṱhannga o shandukela khotsi awe, a ṱuwa hayani a ya “shangoni ḽa kule.” Musi e henengei, o ḓifara luvhi na u tshila nga nḓila ya vhuhwarahwara. Musi vhutshilo vhu tshi vho mu konḓela, o thoma u humbulisisa nga ha zwe a ita. O zwi vhona uri zwo vha zwi tshi khou mu tshimbilela zwavhuḓi musi a tshi kha ḓi vha hayani. Yesu o amba uri onoyo muṱhannga o “vhona uri zwe a ita zwo khakhea.” A ḓivhudza uri ndi khwine u vhuyelela hayani a humbele khotsi awe uri vha mu hangwele. Zwo vha zwi zwa ndeme uri onoyo murwa a zwi vhone uri o ita phetho nnzhi dzi si dzavhuḓi. Fhedzi zwenezwo zwo vha zwi songo eḓana. O vha a tshi tea u litsha nḓila ye a vha a tshi ḓifara ngayo.

15. Murwa wa ḽihwarahwara o sumbedza hani uri o rembuluwa zwa vhukuma?

¹⁵ Murwa wa ḽihwarahwara o sumbedza uri o rembuluwa zwa vhukuma kha zwivhi zwe a ita. O fara lwendo lulapfu lwa u vhuyelela hayani. Musi a tshi swika, o amba na khotsi awe a ri: “Ndo tshinya phanḓa ha Mudzimu wa ṱaḓulu na phanḓa hau. A thi tsha fanelea u vha ṅwana wau.” (Luka 15:21) Musi onoyo muṱhannga a tshi ḓibula zwivhi, o vha a tshi khou sumbedza uri u khou ṱoḓa u lugisa vhushaka hawe na  Yehova. O dovha a zwi vhona uri zwe a ita zwo vhaisa khotsi awe. O vha o ḓiimisela u shuma vhukuma uri a dovhe a takalelwe nga khotsi awe, ndi ngazwo o ri khotsi awe vha mu ite muṅwe wa vhashumi vhavho. (Luka 15:19) Hetshi tshifanyiso a tshi sokou vha mafhungo a kwamaho mbilu. Tshi nga thusa vhahulwane musi vha tshi khou lingedza u wanulusa arali muthu o itaho tshivhi tshihulwane o rembuluwa zwa vhukuma.

16. Ndi ngani zwi tshi nga konḓela vhahulwane u ḓivha arali muthu o rembuluwa zwa vhukuma?

¹⁶ A zwo ngo leluwa uri vhahulwane vha ḓivhe arali muthu o itaho tshivhi tshihulwane o rembuluwa zwa vhukuma. Ndi ngani zwi sa leluwi? Ndi ngauri vhahulwane a vha koni u vhona zwi re mbiluni, nga zwenezwo, vha lingedza u wana vhuṱanzi ha uri wahashu u vho vhenga zwivhi zwe a zwi ita. Kha zwiṅwe zwiimo, muthu a nga vha o ita tshivhi tshihulwane a sa shoni lune vhahulwane vhane vha khou amba nae vha konḓelwa u vhona arali o rembuluwa zwa vhukuma.

17. (a) Ndi tsumbo ifhio i sumbedzaho uri muthu a nga vha a songo rembuluwa zwa vhukuma naho o ṱungufhala? (b) Samusi zwo sumbedzwa kha 2 Vhakorinta 7:11, muthu o rembuluwaho zwa vhukuma u lavhelelwa uri a ite mini?

¹⁷ Kha ri ambe nga ha tsumbo i tevhelaho. Kha ri ri wahashu u ita vhupombwe lunzhi-lunzhi lwa miṅwaha minzhi. Nṱhani ha uri a ṱoḓe thuso, u dzumbela mufumakadzi wawe, dzikhonani na vhahulwane honoho vhupombwe. Vhahulwane vha fhedzisela vho pfa zwe a ita. Musi vhahulwane vha tshi bvisela khagala vhuṱanzi ha uri o ita vhupombwe, u tenda mulandu nahone a vhonala a tshi khou ḓisola zwa vhukuma. Fhedzi naa izwo zwi sumbedza uri o rembuluwa zwa vhukuma? Hai. A zwo ngo eḓana kha vhahulwane uri onoyo muthu o ṱungufhala. Ndi ngauri hoyu muthu ho ngo sokou ita vhupombwe luthihi fhedzi nge a ita phetho i si yavhuḓi. O zwi ita lunzhi-lunzhi lwa miṅwaha minzhi. O itaho tshivhi ho ngo ya a ḓibula kha vhahulwane, fhedzi o tou ambululwa. Nga zwenezwo, vhahulwane vha ḓo tea u vhona vhuṱanzi ha uri onoyo o itaho tshivhi o shandula nḓila ine a humbula ngayo, nḓila ine a ḓipfa ngayo na nḓila ine a ḓifara ngayo. (Vhalani 2 Vhakorinta 7:11.) Zwi nga dzhiela onoyo muthu tshifhinga tshilapfu uri a ite dzenedzo tshanduko dzi ṱoḓeaho. A nga kha ḓi vha o bviswa tshivhidzoni tsha Vhukriste u swika a tshi sumbedza uri o rembuluwa.—1 Vhakor. 5:11-13; 6:9, 10.

18. Muthu o bviswaho tshivhidzoni a nga sumbedza hani uri o rembuluwa zwa vhukuma nahone hu ḓo itea mini khae?

¹⁸ Muthu o bviswaho tshivhidzoni u ḓo sumbedza uri o rembuluwa zwa vhukuma nga u dzula a tshi ḓa miṱanganoni na u tevhela nyeletshedzo ya vhahulwane ya uri a dzule a tshi rabela na u guda. U ḓo ḓidina vhukuma uri a iledze zwine zwa nga ita uri a dovhe a ite zwithu zwo khakheaho. Arali a finya dza khwaṱha uri a  lugise vhushaka hawe na Yehova, a nga vha na vhungoho ha uri Yehova u ḓo mu hangwela nga vhuḓalo na uri vhahulwane vha ḓo mu vhuyedzedza tshivhidzoni. Musi vhahulwane vha tshi lingedza u wanulusa arali muthu o rembuluwa zwa vhukuma, vha tea u humbula uri muṅwe mulandu a u fani na muṅwe nahone vha linganyisele musi vha tshi haṱula.

19. Muthu o rembuluwaho zwa vhukuma u tea u ita mini? (Hesekiele 33:14-16)

¹⁹ Ro zwi vhona uri a zwo ngo eḓana uri muitazwivhi a sokou amba uri u a ḓisola nge a ita tshivhi tshihulwane. U tea u shandula nḓila ine a humbula na u ḓipfa ngayo nahone u tea u ita zwithu zwine zwa sumbedza uri o rembuluwa. U tea u litsha nḓila mmbi ine a ḓifara ngayo nahone a tshile nga nḓila ine Yehova a i takalela. (Vhalani Hesekiele 33:14-16.) Tshithu tsha ndeme tshine muitazwivhi a tea u tshi ita ndi u dovha a vha na vhushaka havhuḓi na Yehova.

20-21. Ri nga thusa hani muthu o itaho tshivhi tshihulwane?

²⁰ Yesu o ṱalutshedza tshipiḓa tshihulwane tsha vhuḓinḓa hawe musi a tshi ri: “Ndo ḓela u vhidza vhaitazwivhi.” (Luka 5:32) Na riṋe ri tea u ita zwenezwo. Ngauralo, ri tea u ita mini arali khonani yashu ya tsini yo ita tshivhi tshihulwane?

²¹ Arali ra dzumba tshivhi tshe khonani yashu ya ita, ri ḓo vha ri tshi khou mu vhaisa. Naho ra lingedza u dzumba tshenetsho tshivhi, Yehova u vha a tshi khou zwi vhona. (Mir. 5:21, 22; 28:13) Ni nga thusa khonani yaṋu nga u mu eletshedza uri vhahulwane vha nga mu thusa. Arali khonani yaṋu a sa tendi u vhudza vhahulwane tshivhi tshe a ita, inwi ni tea u vha vhudza. Zwi ḓo vha zwi tshi khou sumbedza uri ni ṱoḓa u mu thusa. Zwenezwi ndi zwa ndeme ngauri arali a sa thusiwa nga vhahulwane, a shanduka, a nga xelelwa nga vhushaka hawe na Yehova.

22. Ri ḓo amba nga ha mini kha thero i tevhelaho?

²² Hu pfi mini arali muthu o ita tshivhi tshihulwane lwa tshifhinga tshilapfu nahone vhahulwane vha dzhia phetho ya uri a bviswe tshivhidzoni? Naa zwenezwo zwi amba uri a vha khathutsheli? Kha thero i tevhelaho, ri ḓo vhona nḓila ine Yehova a sumbedza ngayo khathutshelo musi a tshi kaidza vhaitazwivhi na nḓila ine ra nga mu edzisa ngayo.