ENUKPLAKPLA NYƆTA 42
Kando ji mɔ nyɔnɔnwi lɔ mɛ yí yele
“Mí do enushanu kpɔ. Mí sɔ enu ci yí nyɔ le wo mɛ.”—1 TƐS. 5:21.
EHAJIJI 142 Míalé Míaƒe Mɔkpɔkpɔa Me Ðe Asi Sesĩe
SUSU VEVI LƆ *
1. Nyi yí taɖo amɛ sugbɔ cakaɔ?
SƐNSƐN kotokun nɛniɖe li yí gbɛ yí nunɔ mɔ yewonyi Kristotɔwo. Wobuini mɔ yewosɛnkɔ Mawu shigbe lé eji do nɛ. Eyi taɖo amɛ sugbɔ caka! Wobiɔnɔ se mɔ: “Sɛnsɛn adodwi kuɖeka yí lia, alo wo pleŋ nu yí jɔnɔ ji nɔ Mawu?” Mìkando ji mɔ enu ci mìwo Yehowa Kunuɖetɔwo kplakɔ amowo nyi nyɔnɔnwi yí mìwoɖekɛ yí sɛnkɔ Yehowa shigbe lé eji do nɛa? Èkando jia? Enyɔ, na mìakpɔ kpeɖoji lɔwo.
2. Sɔ koɖo 1 Tɛsalonikitɔwo 1:5 ɖe, nyi yí dasɛ mɔ apotru Pɔlu kando nyɔnɔnwi lɔ jiɔ?
2 Apotru Pɔlu kando nyɔnɔnwi lɔ ji sɛnsinɖe. (Hlɛn 1 Tɛsalonikitɔwo 1:5.) Denyi jijɔ ci ekpɔkpɔ le mɛ taɖo ekando ji mɔ nyɔnɔnwi lɔ yɔ o. Vɔ éwa ɖaŋ kplanɔ Mawu Nyɔ lɔ nywiɖe. Éxɔɛ se mɔ “Enuŋwlɛŋwlɛ lɔwo so Mawu gbɔ.” (2 Tim. 3:16) Nyiwo yí ekplaɔ? Le Enuŋwlɛŋwlɛ lɔwo mɛɔ, Pɔlu kpɔ kpeɖoji matrɔmatrɔ ci yí dasɛ mɔ Yesu yí nyi Mɛsia ci gbe woɖo ɖɛ, vɔ Ʒuifu sɛnsɛnŋkɔnɔtɔwo delɔn do ji o. Sɛnsɛnŋkɔnɔtɔ cɛwo nunɔ mɔ yewokplanɔ nyɔnɔnwi lɔ amowo, vɔ enu ciwo Mawu gbe yí wowanɔ. (Titu 1:16) Pɔlu dewa wowo tɔ han o, decan fiɖewo nɔ Mawu Nyɔ lɔ mɔ wowo ji yeaxɔ se keŋ gbe kpɛtɛwo ɖɛ o. Élɔn faa wa do ‘Mawu Nyɔ lɔ’ ji yí gbekplɛ koɖo amowo.—Edɔ. 20:27.
3. Mìakpɔ ɖoŋci nɔ nyɔbiɔsewo pleŋ gbɔxwe yí akando ji mɔ mìkpɔ nyɔnɔnwi lɔa? (Kpɔ dakavi ci yí nyi “ Yehowa dɔwo koɖo yi susuwo sugbɔ keke ‘wo da tɛnŋ hlɛn’ wo o.”)
3 Mɛɖewo kpɔɛ mɔ sɛnsɛn adodwi lɔ ɖo ana ɖoŋci nɔ nyɔbiɔsewo pleŋ, ciwo dele Bibla mɛ can. Atɛnŋ anyi ahaan? Na mìakpɔ Pɔlu kpɔwɛ. Édo ŋsɛn yi kpena xɔsetɔwo mɔ wo le “do enushanu kpɔ,” vɔ élɔn do ji hɛnnɛ mɔ enu sugbɔ li ciwo mɛ yedemɔŋje o. (1 Tɛs. 5:21) Éŋwlɛ mɔ: “Mì de jenɔshi Mawu nyɔwo vɛ” o. Énu kpi mɔ: “Mì le enu kpɔkɔ flufluɖe shigbe ŋmɛkpɔnu makɔmakɔ tɔhanci ɛnɛ.” (1 Kor. 13:9, 12) Pɔlu demɔŋje enushianu mɛ o, mìwo can. Ele ahan gan, Pɔlu mɔŋje nyɔnɔnwi veviwo mɛ so Yehowa nu. Enu ciwo enya na ekando ji mɔ yele nyɔnɔnwi lɔ mɛ!
4. Lé mìawɛ ado ŋsɛn kankandoji ci mìɖo mɔ mìkpɔ nyɔnɔnwi lɔɔ, yí nyiwo mìakpɔ kudo Kristotɔ adodwiwo nuɔ?
4 Emɔ ɖeka ci ji mìato yí ado ŋsɛn kankandoji ci mìɖo mɔ mìkpɔ nyɔnɔnwi lɔ yí nyi mɔ, mìasɔ lé Yesu sɛn Mawu do vayi sɔ koɖo lé Yehowa Kunuɖetɔwo sinkɔ do le egbɛ mɛ. Le nyɔta cɛ mɛɔ, mìakpɔɛ mɔ Kristotɔ adodwiwo (1) gbenɔ vojusɛnsɛn, (2) donɔ bubu Yehowa ŋkɔ nu, (3) lɔn nyɔnɔnwi lɔ, yí (4) lɔn wowonɔnɔwo veviɖe.
MÌGBENƆ VOJUSƐNSƐN
5. Nyi mìkpla so lé Yesu sɛn Mawu le emɔ nywitɔ ji mɛɔ, yí lé mìawɛ awa do enu ci ekpla mì jiɔ?
5 Lɔnlɔn ci Yesu ɖo nɔ Mawu dɔ yí esɛn yiɖekɛ kpaŋ, hwenu ele jeŋkwi mɛ koɖo hwenu eva nɔ nyigban ji. (Luiki 4:8) Ékpla yi nukplaviwo mɔ wowo can, wo le sɛn Yehowa ɖekɛ kpaŋ. Yesu fin, yi nukplavi egbejinɔtɔwo fin, ɖekɛ dezan enutatawo le wowo sɛnsɛn mɛ o. Ci enyi gbɔngbɔn yí Mawu Yehowa nyiɔ, ŋɖekɛ deli agbetɔ awa keke atɛnŋ aɖyi o! (Ezai 46:5) Mɛɖowo wa enutatawo yí wole dumɛ nɔ mɛ ciwo woyɔnɔ mɔ amɛkɔkɔɛwo keŋ donɔ gbe ɖaɖa nɔ wo. Lé eɔkpɔ yɛ doɔ? Le Ese Amɛwo ciwo Yehowa do mɛɔ, evetɔ nu mɔ: “De ɖo a mɛ nukpla ɖekpokpwi o. Ŋgbe mɛ nɔnɔmɛ ɖekpokpwi alo enutata ci yí a ɖyi jeŋkwi mɛ nu alo nyigbanji nu, alo enu ci yí nɔ̀nɔ eshi gɔnmɛ o. Ŋgbe sɛn alo a sumɔ voju ɖekpokpwi o.” (Hun. 20:4, 5) Mɛ ciwo yí ji mɔ yewo nu ajɔ ji nɔ Mawu mɔŋje mɛ mɔ yewodeɖo azan enutatawo yí asɔ sin o.
6. Lé Yehowa Kunuɖetɔwo sɛnnɔ Mawu do le egbɛ mɛɔ?
6 Exolɔtɔwo nu mɔ le apotruwo gamɛɔ, Mawu ɖekɛ yí Kristotɔ ŋkɔtɔwo sɛnnɔ. Le kpɔwɛ mɛ, wema ci yí nyi Histoire de l’Église chrétienne nu mɔ nɔ womɔ Kristotɔ ŋkɔtɔwo le zan enutatawo le Mawu sɛnsɛn mɛɔ, “wodalɔn gbeɖe o.” Egbɛɔ, Yehowa Kunuɖetɔwo srankɔ exwe sanŋdi ŋkɔtɔ mɛ Kristotɔwo kpɔwɛ. Mìdedonɔ gbe ɖaɖa nɔ “amɛkɔkɔɛwo” alo mawudɔlawo nɔnɔmɛtatawo o; mìdedonɔ gbe ɖaɖa nɔ Yesu ŋtɔkpu can hɛnnɛ o. Mìdejinɔ ha nɔ drapo alo wanɔ ŋɖekpokpui ci yí anyi eju lɔ sɛnsɛn o. Nɔ ŋɖeŋɖe jɔkɔ can ɔ, mìɖui gligaan mɔ mìawa do Yesu nyɔ cɛwo ji. Émɔ: “[Yehowa,] ao Mawu lɔ ɖekɛ kpaŋ yí à sɛn.”—Mt. 4:10.
7. Lé Yehowa Kunuɖetɔwo to akpo nɔ sɛnsɛnha kpɛtɛwo xesexese doɔ?
7 Egbɛɔ, amɛ sugbɔ kplɔ cɔciŋkɔnɔtɔ ganganwo do. Wokannɔfu wo keke ele shigbe mɔ wojikɔ asɛn wo hannɛ. Amɛ sugbɔ yinɔ ŋkɔnɔtɔ gangan ŋtɔ́wo cɔciwo yí xwlenɔ wowo wemawo yí gbejɔnɔ ho sugbɔ sɔ donɔ alɔ cɔci lɔwo. Amɛ sugbɔ xɔnɔ nyɔ ɖekpokpui ci ŋkɔnɔtɔ lɔwo nu ji se. Wowo pastɔ lɔwo kpɔkpɔ jɔnɔ ji nɔ wo keke àbu mɔ Yesu ŋtɔ yí wokpɔkɔ! Vɔ mɛ ciwo yí nyi Mawu sɛntɔ adodwiwo deɖo sɛnsɛnŋkɔnɔtɔ ɖekɛ o. Nyɔnɔnwi enyi mɔ mɛɖewo le ŋkɔ nɔ dɔ lɔ, vɔ mìwanɔ do Yesu nukplamu cɛ ji, “míwo pleŋ mí nyi nɔvinɔ̀wo.” (Mt. 23:8-10) Mìdesɛnnɔ agbetɔwo o, nɔ sɛnsɛnŋkɔnɔtɔ alo politiki cɛkpatɔ yí wonyi can. Ahanke mìdedonɔ alɔ wowo sɛnsɛnhawo alo wowo politiki gbɛbɔbɔwo o. Ewaɖeɔ, mìdenɔnɔ akpa ɖekɛ ji alo canɔ ka koɖo xexe lɔ o. Mìto akpo nɔ sɛnsɛn ciwo yí nunɔ mɔ yewonyi Kristotɔwo le nu cɛwo pleŋ mɛ.—Ʒan 18:36.
MÌDONƆ BUBU YEHOWA ŊKƆ NU
Bubu enyi nɔ Kristotɔ adodwiwo mɔ yewoxokɔ nuxu so Yehowa nu nɔ mɛbuwo (Kpɔ mamamɛ 8-10) *
8. Lé mìwɛ yí nya mɔ Yehowa ji mɔ wo le kanfu ye ŋkɔ lɔ yí ana mɛshiamɛ ajeshi ɖɛɔ?
8 Gbeɖekaɔ, Yesu do gbe ɖaɖa mɔ: “Eda, kanfu Ao ŋkɔ!” Eyi egbe gangan ɖeka ɖyi so jeŋkwi mɛ, yí Yehowa ɖo gbe mɔ yeakɔ ye ŋkɔ lɔ ŋci. (Ʒan 12:28) Le Yesu sumɔsumɔdɔ lɔ mɛ pleŋ ɔ, ékanfu Dalɔ ŋkɔ. (Ʒan 17:26) Eyi taɖo enyi bubu nɔ Kristotɔ adodwiwo mɔ yewoazan Mawu ŋkɔ lɔ yí ana amowo ajeshi ɖɛ.
9. Lé exwe sanŋdi ŋkɔtɔ mɛ Kristotɔwo dasɛ mɔ yewodonɔ bubu Mawu ŋkɔ nu doɔ?
9 Le exwe sanŋdi ŋkɔtɔ mɛ K.H. ci woɖo Kristo hamɛ lɔ dejinjin ɔ, Yehowa “trɔ yi susu do jukɔnwo nu keŋ asɔ amowo le wo mɛ nɔ yi ŋkɔ.” (Edɔ. 15:14, NWT) Enyi bubu nɔ Kristotɔ cɛwo mɔ yewoazan Mawu ŋkɔ lɔ yí ana amowo ajeshi ɖɛ. Wozannɔ Mawu ŋkɔ lɔ le wowo kunuɖeɖedɔ lɔ mɛ koɖo hwenu woŋwlɛkɔ Bibla wemawo. * To emɔ cɛ jiɔ, wodasɛ mɔ yewoɖekɛ yí nyi jukɔn ci yí kplakɔ Mawu ŋkɔ lɔ amowo.—Edɔ. 2:14, 21.
10. Lé mìwɛ yí nya mɔ Yehowa Kunuɖetɔwo ɖekɛ yí nyi jukɔn nɔ Yehowa ŋkɔɔ?
10 Yehowa Kunuɖetɔwo nyi jukɔn nɔ Yehowa ŋkɔa? Na mìakpɔ kpeɖoji lɔ. Egbɛɔ, sɛnsɛnŋkɔtɔwo wa ŋɖekpokpui ci ji wosun keŋ wla Mawu ŋkɔ do amowo. Woɖe ŋkɔ lɔ si le wowo Bibla gɔnmɛɖeɖewo mɛ, yí le fiɖowoɔ, wodo se mɔ wodazan Mawu ŋkɔ lɔ le wowo sɛnsɛn mɛ o. * Yehowa Kunuɖetɔwo ɖekɛ yí donɔ bubu Mawu ŋkɔ lɔ nu yí gbekplɛni amowo. Alo ŋsu yɔa? Mìwo yí na amɛ sugbɔwo jekɔshi Mawu ŋkɔ ɖɛ sɔwu sɛnsɛnha bu ɖekpokpui! Eyi taɖo mìwanɔ ŋɖekpokpui ci ji mìsun yí nɔnɔ agbe esɔnɔ koɖo mìwo ŋkɔ ci yí nyi Yehowa Kunuɖetɔwo. (Ezai 43:10-12) Mìwa Ŋɔŋlɔ Kɔkɔeawo Xexe Yeye Gɔmeɖeɖe ciwo yí wu miliɔn 240. Mìtrɔ yí sɔ Yehowa ŋkɔ do yi tɔxu le fini Bibla gɔnmɛɖetɔ buwo ɖi si le. Mìgbewakɔ Bibla nukplawema ciwo mɛ wozan Yehowa ŋkɔ le le egbe ciwo yí wu 1 000 mɛ!
MÌLƆN NYƆNƆNWI LƆ
11. Lé Kristotɔ ŋkɔtɔwo ɖo lɔnlɔn gangan nɔ nyɔnɔnwi lɔ doɔ?
11 Yesu lɔn nyɔnɔnwi lɔ; nyɔnɔnwi cɛ kudo Mawu koɖo enu ciwo avawa nu. Yesu nɔ agbe yí esɔ koɖo nyɔnɔnwi lɔ, yí na amowo nya nyɔnɔnwi lɔ. (Ʒan 18:37) Yesu dokplɔtɔ adodwiwo can lɔn nyɔnɔnwi lɔ veviɖe. (Ʒan 4:23, 24) Apotru Piɛ yɔ Kristotɔwo sɛnsɛn mɔ “nyɔnɔnwi mɔ.” (2 Piɛ 2:2) Lɔnlɔn gangan ci Kristotɔ ŋkɔtɔwo ɖo nɔ nyɔnɔnwi lɔ na wogbe sɛnsɛnwo susuwo, kɔnuwo koɖo agbetɔwo susuwo; ɖo wotrɔ kpe nyɔnɔnwi lɔ. (Kol. 2:8) Ahanke le egbɛ mɛɔ, Kristotɔ adodwiwo jekɔ agbla veviɖe yí “zɔnnɔ zɔnlin le nyɔnɔnwi lɔ mɛ” nɛ, wocunɔ wowo jixɔsewo pleŋ do Yehowa Nyɔ lɔ ji yí nɔnɔ agbe esɔnɔ koɖo Mawu Nyɔ lɔ.—3 Ʒan 3, 4.
12. Nyi Dɔjikpɔha lɔ wanɔ nɔ édo jeshi mɔ mìɖo atrɔ lé mìmɔŋje ŋɖe mɛ doɔ, yí nyi yí taɖo ewɛni ahan ɔ?
12 Yehowa Kunuɖetɔwo denunɔ mɔ yewonya Bibla mɛ nyɔnɔnwiwo pleŋ vɛ o. Nyɔnɔnwi enyi mɔ wowa afɛn yí ɖe Bibla nukplakpla ɖewo mɛ yí gbewa afɛn le lé woakplɔ hamɛ lɔ do mɛ vayi. Ecɛ deɖo akpaca mì o. Bibla ɖe mɛ gbajɛɛ mɔ nɔ hwenu lɔwo vayikɔɔ, woavamɔmɔŋje nyɔnɔnwi lɔ mɛ doji. (Kol. 1:9, 10) Yehowa danasɛ nyɔnɔnwi lɔ vivivi, eyi taɖo mìɖo ado ʒinxo keke je hwenu mìavamɔŋje nyɔnɔnwi lɔ mɛ petii. (Elo. 4:18) Nɔ Dɔjikpɔha lɔ do jeshi mɔ mìɖo atrɔ lé mìmɔŋje ŋɖe mɛ doɔ, ésonɔ do ji kaba yí wanɔ trɔtrɔ lɔ. Egbɛɔ, cɔciwo trɔnɔ wowo nukplakplawo nɔ wowo nu akpe nɔ wowo hamɛviwo koɖo xexeɛmɛtɔwo. Vɔ Yehowa Kunuɖetɔwo wanɔ trɔtrɔwo ɖo mìji mɔ mìwo nu akpe nɔ Mawu yí mìasin shigbe lé Yesu sin nɛ. (Ʒaki 4:4) Denyi ci lé amowo kpɔkɔ nuwo do le xexeɛ mɛ trɔ yí na mìwanɔ trɔtrɔwo o, vɔ ci mìvase Bibla kpaxwe ɖe mɛ nywiɖe yí dɔ mìwanɔ trɔtrɔwo. Mìlɔn nyɔnɔnwi lɔ!—1 Tɛs. 2:3, 4.
MÌLƆN MÌWONƆNƆWO VEVIÐE
13. Nɔnɔmɛ gangantɔ ci Kristotɔ adodwiwo danasɛɔ, yí lé eze le Yehowa Kunuɖetɔwo mɛ le egbɛ mɛ doɔ?
13 Wojeshi exwe sanŋdi ŋkɔtɔ mɛ Kristotɔwo ɖɛ mɔ woɖo nɔnɔmɛ nywiwo, vɔ lɔnlɔn yí nyi nɔnɔmɛ gangantɔ ci wodasɛ. Yesu nu mɔ: “Ecɛ yí amowo pleŋ akpɔ anya mɔ mínyi anyi nukplaviwo, nɔ lɔnlɔn le mí mɛ.” (Ʒan 13:34, 35, NWT) Egbɛɔ, Kunuɖetɔwo sekɔ vivi nɔ lɔnlɔn koɖo ɖekawawa ci yí le wo mɛ le xexeɛ pleŋ mɛ. Mìto akpo nɔ sɛnsɛn kpɛtɛwo pleŋ, ɖo ci mìso eju koɖo akɔta vovovowo mɛ can ɔ, mìlɔnnɔ mìwonɔnɔwo shigbe xomu ɖeka mɛ tɔwo nɛ. Ecɛ zenɔ gbawlɛɛ le mìwo bɔbɔwo, takpekpewo koɖo takpekpeganwo mɛ. Ecɛ donɔ ŋsɛn kankandoji ci mìɖo mɔ, mìwo sɛnsɛn yí kpe nɔ Yehowa.
14. Sɔ koɖo Kolosetɔwo 3:12-14 ɖe, emɔ vevitɔ ci ji mìatɛnŋ alɔn mìwonɔnɔwo leɔ?
14 Enuŋwlɛŋwlɛ lɔwo do ŋsɛn mì mɔ mìwo le “ɖo lɔnlɔn adodwi nɔ [mìwonɔnɔwo].” (1 Piɛ 4:8) Emɔ ɖeka ci ji mìdanasɛ lɔnlɔn cɛ le yí nyi mɔ, mìsɔ nu kenɔ mìwonɔnɔwo yí ŋwlanɔ ŋkuvi do gbɔjɔgbɔjɔ tɔxuwo. Mìgbejinɔ emɔ ciwo ji mìato awa xomɛvu nɔ mɛshiamɛ le hamɛ lɔ mɛ yí axɔ wo mɛdru, nɔ woje agɔ do mì can. (Hlɛn Kolosetɔwo 3:12-14.) Nɔ mìlɔnnɔ mìwonɔnɔwo ahan ɔ, anyi mìdadasɛ mɔ mìnyi Kristotɔ adodwiwo.
“XƆSE ÐEKA”
15. Emɔ bu ciwo ji mìgbesrannɔ exwe sanŋdi ŋkɔtɔ mɛ Kristotɔwo le le Mawu sɛnsɛn mɛɔ?
15 Mìsrannɔ kpɔwɛ ci exwe sanŋdi ŋkɔtɔ mɛ Kristotɔwo ɖo le Mawu sɛnsɛn mɛ to emɔ buwo ji hɛnnɛ. Ðeka yí nyi mɔ, toto ci yí le mìwo habɔbɔ lɔ mɛ sɔ koɖo exwe sanŋdi ŋkɔtɔ mɛ tɔ. Le kpɔwɛ mɛ, ekán lɔ mɛ hamɛwo jikpɔtɔwo, hamɛmɛshinshinwo koɖo sumɔsumɔdɔwatɔwo le mì shi. (Fil. 1:1; Titu 1:5) Shigbe exwe sanŋdi ŋkɔtɔ mɛ Kristotɔwo nɛɔ, mìwanɔ do Yehowa se ciwo yí kudo gbɔdɔndɔn, alɔlele, ehun nyɔwo ji; mìglɔnnɔ ta nɔ hamɛ lɔ so nuvɔnwatɔ matrɔjimɛwo shi hɛnnɛ.—Edɔ. 15:28, 29; 1 Kor. 5:11-13; 6:9, 10; Ebre. 13:4.
16. Nyi mìkpla so enyɔ ci wonu le Efezitɔwo 4:4-6 mɛɔ?
16 Yesu nu mɔ amɛ sugbɔ anu mɔ yewonyi ye nukplaviwo, vɔ denyi wo pleŋ yí tokɔ nyɔnɔnwi o. (Mt. 7:21-23) Enuŋwlɛŋwlɛ lɔwo can kanxle mì mɔ, le ŋkeke kpɛtɛkpɛtɛwo mɛɔ, amɛ sugbɔ “a le enu wakɔ shigbe wo nyi Mawu dɔwavi ɛnɛ.” (2 Tim. 3:1, 5) Ele ahan gan, Bibla nu nɔ mì petii mɔ “xɔse ɖeka” nu yí kpe nɔ Mawu.—Hlɛn Efezitɔwo 4:4-6.
17. Miwo yí kplɔ Yesu do yí le xɔse adodwi kuɖeka lɔ mɛ le egbɛ mɛɔ?
17 Miwo yí le xɔse adodwi kuɖeka lɔ mɛ le egbɛ mɛɔ? Mìkpɔ kpeɖoji lɔwo vɔ. Mìkpɔ lé Yesu kpla nu amowo mɔ wo le sɛn Mawu do koɖo lé exwe sanŋdi ŋkɔtɔ mɛ Kristotɔwo sin do. Sɛnsɛn adodwi kuɖeka kpaŋ yí li: Eyi nyi Yehowa Kunuɖetɔwo. Mɔnukpɔkpɔ gangan enyi nɔ mì mɔ, mìle Yehowa mɛwo mɛ yí jeshi nyɔnɔnwi ci yí kudo Yehowa koɖo enu ciwo ejikɔ avawa nu! Eyi taɖo le vamɛ mɔ mìakando ji pleŋpleŋ mɔ nyɔnɔnwi lɔ mɛ yí mìle.
EHAJIJI 3 Wòe Nye Míaƒe Ŋusẽ Kple Míaƒe Mɔkpɔkpɔ
^ par. 5 Le nyɔta cɛ mɛɔ, mìagbeje lé Yesu sɛn Mawu do mɛ koɖo lé yi nukplavi ŋkɔtɔwo sɛn Mawu do shigbe Yesu nɛ. Mìagbekpɔ enu ci yí taɖo mìatɛnŋ anu mɔ Yehowa Kunuɖetɔwo yí wakɔ sɛnsɛn adodwi lɔ le egbɛ mɛ.
^ par. 9 Kpɔ dakavi ci yí nyi “Kristotɔ ŋkɔtɔwo zan Mawu ŋkɔa?” le Jutakpɔxɔ 1er juillet 2010, kp. 6 (Dele Ajagbe mɛ o).
^ par. 10 Le kpɔwɛ mɛ, le exwe 2008 mɛɔ, Papa Benedict XVI ɖe gbe mɔ “wodazan Mawu ŋkɔ lɔ alo ayɔɛ” le Katoliki sɛnsɛn, hajijiwo alo gbedodoɖawo mɛ o.
^ par. 63 FOTOWO MƐ ÐEÐE: Yehowa Kunuɖetɔwo ɖe Xexe Yeye Gɔmeɖeɖe Bibla ti le egbe ci yí wu 200 mɛ, nɔ amowo atɛnŋ ahlɛn Mawu Nyɔ lɔ le wowoŋtɔwo gbewo mɛ. Wozan Mawu ŋkɔ le Bibla cɛ mɛ.
