1. Aˬ dui jawˇ gaˇ aˬ jeˬ˗euˬ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ jaˆ˗eu nga?

 Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ tiˬ gʼaˬ ya pyeuꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ myahˇ ya zmˬ gaˇ laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui˗eu ma. Aˬ dui tsaꞈ gaˬ˗awˇ zaˬ lahˇ pyeuꞈ laˇ ni mˇ˗eu gaˇ˗ahˇ mˇ˗eu heu neh, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ lehˇ ehˇ˗eu tsawˇ myahˇ nehˬ˗ehˇ geuˇ ni yaw dehꞈ dehꞈ˗eu ma. Aˬ dui “mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ za ni” yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ ha geuꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ jah˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ laˇ ni ya caw ba gaˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu ma. (Gʼaˬkʼehˇ 13:48) Zaˬ lahˇ deuˬ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ mˇ byah nya˗awˇ gʼoꞈ laˇ ngeh ‘muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ byah˗eu laꞈ kʼoeˇ Yeˬsuˇ laˬ kʼaˬ cehˇ’˗euˬ loꞈ˗ehˇ, aˬ dui˗ahˇ kʼawꞈ teu loꞈ˗ehˇ laˬ kʼaˬ cehˇ laˇ˗eu meh.—Luˇkaꞈ 10:1, 17, 21.

2. Aˬ dui tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗awˇ, aˇ yeˇ taˬ huiˬ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ nya˗eu nga?

² Aˬ dui tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗awˇ, aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ pyeuꞈ˗eu lehˇ haw˗eu ma. Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ Tiˆmoˇseˬ˗ahˇ ‘Yawˬ ha˗euˬ gʼawˇ mawˇ gaˇ kawˆ maˬ ehˇ, yawˬ ha mehˬ˗eu tsoˆ˗eu jeˬ gaˇ kawˆ maˬ ehˇ, yaw muiˬ˗ehˇ yahˇ˗awˬ. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, nawˇ kʼoeˇ loꞈ˗ehˇ mˇ˗eu kʼoeˇ˗aˬ, nawˬ˗euˬ gʼawˇ mawˇ˗ahˇ maˬ ehˇ, nawˬ neh mehˬ nehˬ tsoˆ nehˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, ka kʼoꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu meh’ lehˇ ehˇ˗eu meh. (1 Tiˆmoˇseˬ 4:16) Tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ heu naˇ tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ˗ahˇ ka kʼoꞈ˗eu gaˇ pyeuꞈ meh. Aˬ dui Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, aˬ dui yaw muiˬ˗ehˇ yaw dehꞈ dehꞈ˗eu leh jeh˗eu ma. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ ciˬ huiˬ ciˬ mahˇ˗eu jeˬ za ni yaw dehꞈ dehꞈ˗awˇ, aˬ dui neh tsaꞈ gaˬ˗awˇ mehˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ dehꞈ caw˗eu leh jeh˗eu ma. (Piˇliˇpiˆ 1:27) Aˬ dui maˬ tsaꞈ gaˬ˗iˇ mi naˆ˗ehˇ yaw muiˬ˗ehˇ lehˬ hmˬ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ caw ba nehˬ laꞈ lehˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗eu heu neh “yawˬ ha mehˬ˗eu tsoˆ˗eu jeˬ”˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ haw tsoˆ taˬ˗eu ma.

3. Aˬ dui tsaꞈ gaˬ ngeh tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ ha geuꞈ ngaˇ laˬ? Yaw jeˬ maˬ jeˬ ehˇ haw?

³ Aˬ dui kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh leh jeh˗awˇ tsaꞈ gaˬ kʼawꞈ, yawˬ ha˗euˬ jawˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ dui neh tsaꞈ gaˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ nui maˬ maˬ ahˇ˗eu uˬ taꞈ, maˬ naˇ haˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Mehˇ nmˇ Jaw Liˬdaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Aˬ yawꞈ naˇ Aiˇsa lehˬ˗ahˇ 1929 kʼoꞈ˗ahˇ neh 1947 kʼoꞈ˗ahˇ keuˆ ni aˬ yawꞈ tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ tsaꞈ gaˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ paˇ dmˬ deuˬ aˇ muiˇ dmˬ dzehˬ ni biꞈ˗euˬ kʼawꞈ, tiˬ gʼaˬ˗iˬ  Saˇ kiˇ maˬ pyeuꞈ laˇ˗aˬ. Aˬ yawꞈ “Tsawˇ haˬ deuˬ myaˬ tiˬ paˆ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ˗eu uˬ taꞈ, tiˬ gʼaˬ na naˇ laˆ jiˇ laˆ tsoeˬ laˇ˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. Giˇlaˆ dzaw nymˇ˗ahˇ dzaw jiˇ˗euˬ Miˇshaˬnaˬliˬ deuˬ teu gaˇ caw ba leˬ˗euˬ kʼawꞈ, gʼoeˬ kʼoꞈ ehˇ gʼaˬ ni byah laˇ˗awˇ neh hawˇ˗eu Aiˇsa lehˬ tsawˇ jeuˬ tiˬ gʼaˬ na Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ a nehˬ˗awˇ iˇ cuꞈ shawˇ˗euˬ meh.

4. Tsawˇ haˬ deuˬ aˬ dui neh tsaꞈ gaꞈ˗euˬ gaˇ maˬ ha geuꞈ ngeh aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh laˇ nya˗eu nga?

⁴ Tsawˇ haˬ deuˬ aˬ dui neh tsaꞈ gaˬ˗euˬ gaˇ maˬ ha geuꞈ ngeh, aˬ dui˗ahˇ nui ma cawˆ laˇ nya˗eu meh. Pawˇluˆ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ myaˬ tiˬ paˆ Yeˬsuˇ˗ahˇ Meˬsiˇya pyeuꞈ˗eu lehˇ maˬ ha geuꞈ ngeh aˬ yawꞈ ‘Ngaˇ aˇ naˆ ni noeˬ shaˬ luꞈ˗eu nga. Ngaˬ˗euˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ maˬ tsehˆ leˇ ni shaˬ zahˬ aˇ naˆ ni ya mˇ luꞈ˗eu nga’ lehˇ ehˇ˗eu meh. Aˬ dui˗ahˇ jiˇ Pawˇluˆ loꞈ˗ehˇ gʼeh laˇ nya˗eu meh. (Loˇmaˆ 9:1-3) Aˬ dui yawˬ ha˗euˬ dzaw zaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ guiˬ lahˬ shaˇ nehˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh leh jeh˗awˇ mehˬ nehˬ˗eu kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maˬ huiˬ maˬ mahˇ laˇ˗eu miˇ neh, aˬ dui aˬ yawꞈ˗ahˇ Jaˇliꞈ mehˬ˗eu ya naˬ leˇ ngeh maˬ ehˇ, tiˬ gʼaˬ gʼaˬ˗ahˇ iˇ cuꞈ shawˇ˗eu aˇ tiˆ˗ahˇ laˇ keuˆ nya ni maˬ caw ba nehˬ nya ngeh maˬ ehˇ, teu naˇ aˬ dui˗euˬ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ guiˬ lahˬ maˬ biꞈ nehˬ nga lehˇ noeˬ˗awˇ, nui maˬ cawˆ paˬ˗ehˇ gʼeh ngaˇ laˬ? Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ (1) tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ mˇ byah˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga? (2) Tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ haw paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga? lehˇ ehˇ˗eu gaˇ kawˆ nyiˬ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ ma.

5. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ ngeh tiˬ poˆ na aˬ dui neh noeˬ taˬ˗eu loˆ˗ehˇ aˬ jeˬ miˇ neh maˬ pyeuꞈ laˇ˗eu nga?

⁵ Jaˇliꞈ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ nui kʼahˇ mˇ˗eu deuˬ “kʼaˇ mˇ˗eu jeˬ guiˬ lahˬ baw meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Ja ceuˬ 1:3) Ehˇ kʼawꞈ heu naˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ ngeh yawˬ jeˬ na luꞈ aˬ dui neh noeˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ meh lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ dui maˬ ehˇ, nui deuˬ maˬ ehˇ, maˬ byah kuꞈ˗eu miˇ neh, aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ “shaˬ zahˬ tiˬ byah ni jaˆ meh.” (Yawˇbaˆ 14:1) Kʼoeˇ naˇ aˬ dui˗ahˇ laˆ tsoeˬ laˇ˗eu deuˬ jiˇ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ laˆ naˬ˗eu leh jeh luꞈ meh. (1 Gawˇliˬtu 16:9; 1 Teˇsaˬloˇni 2:18) Toˆ˗ehˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ mˇ byah˗euˬ lehˇ aˬ jeˬ˗ahˇ haw˗awˇ ehˇ˗eu nga? Dawˬ kʼoꞈ teu˗ahˇ za˗eu gʼaˇ duˬ Jaˇliꞈ zahˇ tiˬ kawˆ na˗ahˇ ja sawˇ ma.

6. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ mˇ byah nya˗euˬ lehˇ aˬ jeˬ˗ahˇ haw˗awˇ ehˇ˗eu nga?

⁶ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui neh oˇ oꞈ˗euˬ jeˬ hawˇ˗eu leh jeh˗euˬ jeˬ˗ahˇ haw. Aˬ dui neh tsaꞈ gaˬ˗euˬ gaˇ tsawˇ haˬ deuˬ ha geuꞈ maˬ ha geuꞈ kʼawꞈ, aˬ dui gaˇ heu˗ahˇ nui gaˬ ahˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ leh jeh˗awˇ mˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui gaˇ heu˗ahˇ mˇ byah nya˗euˬ lehˇ haw˗eu meh. Pawˇluˆ “Miˬyehˇ˗aˬ, dawˇ coe ni yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu gʼaˬ meh. Naw maꞈ neh mˇ˗euˬ gaˇ deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ maˬ ngehˇ˗a. Naw maꞈ neh Ka li zaˬ cawˬ cawˬ caw ba dzeuˇ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ maˬ ehˇ, nymˬ˗mˇ caw ba luꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ maˬ ehˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ aˬ cawˬ mawˇ nya ni naw maꞈ neh mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ maˬ ngehˇ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Heˬbyehˇ 6:10) Aˬ dui tiˬ gʼaˬ gʼaˬ˗ahˇ iˇ cuꞈ shawˇ˗eu aˇ tiˆ˗ahˇ laˇ keuˆ nya ni maˬ caw ba nehˬ nya˗euˬ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui neh leh jeh˗euˬ jeˬ hawˇ˗eu aˬ dui˗euˬ nui gaˬ˗ahˇ maˬ ngehˇ˗a. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ ngeh, aˬ dui neh noeˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ maˬ pyeuꞈ laˇ kʼawꞈ ni, Pawˇluˆ neh Gawˇliˬtu meuˬ˗ahˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ “Sahˬpaˬ Yeˬsuˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu yawꞈ ngehꞈ maˬ ngeuˇ˗a lehˇ siˬ nya”˗awˬ lehˇ ehˇ˗eu dawˬ˗ahˇ noeˬ taˬ luꞈ˗uˇ.—1 Gawˇliˬtu 15:58.

7. Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ neh ngeh keuˆ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga?

 ⁷ Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ naˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu paw nya dui dui˗eu Miˇshaˬnaˬliˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ meuˬ gʼawˬ mya meuˬ˗ahˇ aˇ muˇ yaw shuiꞈ beh˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ cawˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ maˬ mehˬ nya nga lehˇ ehˇ laˇ ngeh, aˬ yawꞈ tsawˇ haˬ aˇ myaˆ gʼaˬ˗ahˇ Ka li zaˬ pyeuꞈ laˇ ni caw ba nehˬ nya˗euˬ lehˇ maˬ ehˇ ni “Aˬ yawꞈ maꞈ naˆ maˬ tseˇ ngaˇ mˇ taˬ shaˇ taˬ˗euˬ jaˆ ma” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (2 Gawˇliˬtu 11:23) Pawˇluˆ loꞈ˗ehˇ duˇ ni aˬ dui jiˇ Yeˬhawˇbaˬ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu jeˬ naˇ, aˬ dui neh oˇ oꞈ˗euˬ jeˬ hawˇ˗eu leh jeh˗euˬ jeˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ noeˬ taˬ luꞈ˗uˇ.

8. Tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ jeˬ˗ahˇ noeˬ taˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

⁸ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗euˬ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ nui kʼahˇ shiˇ. Yeˬsuˇ zaˬ lahˇ shiꞈ tseˇ gʼaˬ˗ahˇ tseˇ doˆ˗awˇ, laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ bi tsaꞈ gaˬ˗iˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ tsaꞈ gaˬ gʼaˬ˗awˇ laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ gʼoꞈ keuˆ laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ jeˬ miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu nga? Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬsuˇ˗ahˇ “Sahˬ paˬ˗oˇ, nga maꞈ nawˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ gʼoe˗awˇ dawˬ biꞈ nehˬ naˇ nehꞈ deuˬ kʼawꞈ naˇ haˬ˗eu meh” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ “nehꞈ deuˬ naw maꞈ˗euˬ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ gaˇ laˬ kʼaˬ taˬ cehˇ, mˬ kʼoeˇ taˆ naw maꞈ˗euˬ tsawˇ myahˇ boꞈ ahˇ taˬ˗euˬ gaˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗awˬ” lehˇ ehˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ noeˬ jeˬ noeˬ kawˆ˗ahˇ laˆ paˇ nehˬ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 10:17-20) Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ laꞈ kʼoeˇ aˬ myah luꞈ muiˬ˗eu jeˬ tehꞈ˗ehˇ ya puˬ˗eu maˬ ngeuˇ˗a lehˇ siˬ nya˗eu meh. Zaˬ lahˇ deuˬ neh tsaꞈ gaˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗euˬ deuˬ laꞈ kʼoeˇ neh aˇ myaˆ gʼaˬ jah˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ lehˇ aˬ dui maˬ siˬ nya˗a. Zaˬ lahˇ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ neh mˇ nya˗euˬ jeˬ˗ahˇ maˬ ngeuˇ ni Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ neh leh jeh˗euˬ gaˇ nui kʼahˇ shiˇ˗eu miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh.

9. Gaˬlaˬtiˆ 6:7-9-ahˇ haw ngeh aˬ dui oˇ oꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ tsaꞈ gaˬ daˆ leꞈ naˇ aˬ jeˬ za˗eu nga?

⁹ Aˬ dui oˇ oꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ tsaꞈ gaˬ daˆ leꞈ naˇ, mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ za. Aˬ dui Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh tsaꞈ gaˬ˗awˇ mehˬ nehˬ˗eu heu naˇ, ‘Miˬyehˇ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ˗ahˇ taꞈ˗eu siˬ yoeˬ sehˬ luꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗awˇ’, aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ˗ahˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ neh bi sheuˬ gʼeh˗eu jeˬ jiˇ pyeuꞈ meh. Aˬ dui tiˬ gʼaˬ gʼaˬ˗ahˇ iˇ cuꞈ shawˇ˗eu aˇ tiˆ˗ahˇ laˇ keuˆ nya ni maˬ caw ba nehˬ nya˗euˬ kʼawꞈ, aˬ dui “gʼaˬ byehˆ maˬ byehˆ ni” yaw muiˬ jeˬ mˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ biꞈ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ meh.—Gaˬlaˬtiˆ 6:7-9-ahˇ gui.

10. Tsawˇ haˬ deuˬ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ˗ahˇ ha geuꞈ maˬ ha geuꞈ˗eu heu naˇ aˬ jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu nga?

¹⁰ Tsawˇ haˬ deuˬ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ˗ahˇ ha geuꞈ maˬ ha geuꞈ˗eu heu naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui ma nehˬ˗ehˇ taꞈ. Gaˇ kawˆ teu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ Yeˬsuˇ siˬ yoeˬ sehˬ˗eu gaˇ kawˆ yaw jeˬ ma jeˬ˗ahˇ ja sawˇ nehˬ taˬ˗euˬ meh. Teu laꞈ kʼoeˇ siˬ yoeˬ sehˬ˗eu gʼaˬ miˇ tsaˬ gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ sehˬ˗euˬ kʼawꞈ, miˇ tsaˬ miˇ muiˬ˗ahˇ ga˗iˇ˗euˬ siˬ yoeˬ tehꞈ˗ehˇ mehˇ laˇ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 8:5-8) Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ heu deuˬ naˇ “Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ”˗ahˇ ha geuꞈ˗eu maˬ duˇ leˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh lehˇ dzawˇ nehˬ taˬ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 8:11-15) Aˬ dui jiˇ siˬ yoeˬ sehˬ˗eu gʼaˬ loꞈ˗ehˇ duˇ ni tiˬ gʼaˬ˗ahˇ˗iˬ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ˗ahˇ ha geuꞈ ni maˬ ka tiˇ nya˗a. Heu naˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui ma˗ahˇ taꞈ˗eu meh. Aˬ dui˗euˬ gaˇ naˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ tsaꞈ gaˬ daˆ leꞈ˗eu heu pyeuꞈ meh. Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ yawˬ gʼaˬ na luꞈ yawˬ ha neh mˇ doˆ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ maˬ ngeuˇ ni, “yawˬ ha neh kʼaˇ mˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ geuˇ ni Miˬyehˇ laꞈ sawˬ biꞈ nehˬ tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh.—1 Gawˇliˬtu 3:8.

11. Noˇaˬ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ mˇ byah nya˗euˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ nya˗eu nga? (Sahˬ boꞈ baˆ kʼoˆ˗euˬ aˇ baˇ˗ahˇ haw)

¹¹ Gaˇ hu˗euˬ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ gʼawˬ mya gʼaˬ tsaꞈ gaˬ ngeh jiˇ, tsawˇ haˬ deuˬ maˬ naˇ haˬ˗a. Yaw jeˬ ma jeˬ, Noˇaˬ “yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ mehˬ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ”˗awˇ, aˬ yawꞈ oeˬ tseˇ kʼoꞈ, ngaˬ tseˇ kʼoꞈ ehˇ gʼaˬ ni tsaꞈ gaˬ˗euˬ meh. (2 Beˬtuˆluˆ 2:5) Aˬ yawꞈ tiˬ gʼaˬ na aˬ yawꞈ neh tsaꞈ gaˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗eu paˬ lehˇ noeˬ tmˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ toˆ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ meh lehˇ maˬ ehˇ˗aˬ.  Toˆ˗ehˇ ehˇ ngeh to˗aˬ, Yeˬhawˇbaˬ Noˇaˬ saˇ baoˬ tsoˆ luꞈ ngeh, aˬ yawꞈ˗ahˇ “Nawˬ˗euˬ miˬ zaˬ, nawˬ˗euˬ aˬ li deuˬ hawˇ˗eu, nawˬ˗euˬ kuiˬ ma deuˬ nehˬ˗ehˇ saˇ baoˬ laꞈ kʼoeˇ uˇ leˇ˗awˬ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 6:18) Kʼoeˇ uˬ taꞈ, Noˇaˬ Miˬyehˇ neh aˬ yawꞈ˗ahˇ bi tsoˆ˗euˬ saˇ baoˬ˗euˬ yaw huiˬ yaw mahˇ˗ahˇ haw ngeh, tsawˇ haˬ deuˬ myaˬ tiˬ paˆ aˬ yawꞈ neh tsaꞈ gaˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ maˬ naˇ haˬ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu paˬ. (Aˇdahˬbeh˗eu 6:15) Ehˇ loꞈ˗ehˇ Noˇaˬ neh tsaꞈ gaˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ naˇ haˬ˗aˬ. (Aˇdahˬbeh˗eu 7:7) Yeˬhawˇbaˬ Noˇaˬ˗ahˇ gaˇ heu˗ahˇ maˬ mˇ byah nya ngaˬ lehˇ haw ngaˇ laˬ? Maˬ, maˬ haw˗a. Noˇaˬ Miˬyehˇ neh kʼaˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ mˇ˗euˬ miˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ mˇ byah nya˗euˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ haw˗eu meh.—Aˇdahˬbeh˗eu 6:22.

12. Yeˬlaˬmiˇ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ yawꞈ neh tsaꞈ gaˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ maˬ naˇ haˬ˗eu uˬ taꞈ, laˆ tsoeˬ laˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ daˆ leꞈ nya ni caw ba nehˬ˗euˬ jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga?

¹² Yeˬlaˬmiˇ jiˇ oeˬ tseˇ kʼoꞈ dzehˬ ni tsaꞈ gaˬ˗euˬ kʼawꞈ ni, tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ naˇ haˬ˗eu uˬ taꞈ, laˆ jiˇ bi laˆ tsoeˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ ‘dawˬ doeˇ ya daˬ˗eu maˬ tsehˆ leˇ’˗eu miˇ neh, gaˇ heu˗ahˇ maˬ paˇ mˇ ma lehˇ noeˬ gaˇ keuˆ ni nui ma cawˆ˗eu meh. (Yeˬlaˬmiˇ 20:8, 9) Ehˇ kʼawꞈ Yeˬlaˬmiˇ gʼaˬ byehˆ maˬ byehˆ˗aˬ. Aˬ yawꞈ˗ahˇ maˬ muiˬ pawˬ dzeˇ dzaˬ˗ahˇ noeˬ˗eu nui noeˬ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ nya ni hawˇ˗eu, tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ mˇ daˆ leꞈ nya ni caw ba nehˬ˗euˬ jeˬ naˇ, aˬ jeˬ nga? Aˬ yawꞈ aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ kawˆ nyiˬ kawˆ˗ahˇ noeˬ keuˆ˗euˬ meh. Dahˬ beh˗eu jeˬ naˇ, aˬ yawꞈ neh tsaꞈ gaˬ˗euˬ dawˬ heu naˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ “noeˬ tmˬ”˗eu jeˬ biꞈ˗eu meh. (Yeˬlaˬmiˇ 29:11) Nyiˬ jeˬ aˬ yawꞈ jeˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ dah zaˇ bi ngehˬ˗eu lehˇ Yeˬlaˬmiˇ˗ahˇ tseˇ taˬ˗euˬ meh. (Yeˬlaˬmiˇ 15:16) Aˬ dui jiˇ Yeˬlaˬmiˇ loꞈ˗ehˇ duˇ ni tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ biꞈ˗eu laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ tsaꞈ gaˬ luꞈ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ zmˬ luꞈ˗eu ma. Aˬ dui aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ kawˆ teu nyiˬ kawˆ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ naˇ, tsawˇ haˬ deuˬ aˬ dui neh tsaꞈ gaˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ ha geuꞈ maˬ ha geuꞈ kʼawꞈ, aˬ dui laˬ kʼaˬ cehˇ daˆ leꞈ nya˗eu meh.

13. Maˬkuˆ 4:26-29 laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu Yeˬsuˇ neh ja˗euˬ yaw jeˬ ma jeˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga?

¹³ Nui jah paw huiˬ laˇ mahˇ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˇ yamˬ ya zmˬ. Yeˬsuˇ gaˇ kawˆ heu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ siˬ yoeˬ sehˬ˗eu gʼaˬ yuˆ kʼaˆ˗eu yaw jeˬ ma jeˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ dzawˇ nehˬ taˬ˗euˬ meh. (Maˬkuˆ 4:26-29-ahˇ gui.) Siˬ yoeˬ sehˬ gʼaˬ ngeh, siˬ yoeˬ kʼoeˇ tiˬ poˆ cuiˆ cuiˆ˗ehˇ aˇ ji ji laˇ˗awˇ, huiˬ laˇ luꞈ˗eu meh. Siˬ yoeˬ sehˬ˗euˬ gʼaˬ cehˇ bawˬ kawˇ ma˗ehˇ bi huiˬ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ, tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ jahˇ nya˗a. Teu gaˇ duˇ ni dzaw zaˬ deuˬ jiˇ tiˬ poˆ cuiˆ cuiˆ˗ehˇ huiˬ laˇ mahˇ laˇ˗eu meh. Aˬ dui jiˇ dzaw zaˬ deuˬ˗ahˇ aˬ dui bi pyeuꞈ mawꞈ˗eu loꞈ˗ehˇ kawˇ ma˗ehˇ huiˬ laˇ mahˇ laˇ ni maˬ ka tiˇ nya˗a. Teu miˇ neh dzaw zaˬ deuˬ yawˬ ha neh noeˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ maˬ huiˬ maˬ mahˇ laˇ ngeh, gʼaˬ taˬ baˬ, gʼaˬ byehˆ taˬ byehˆ. Deh ma mˇ˗eu loꞈ˗ehˇ, zaˬ lahˇ pyeuꞈ laˇ ni mˇ˗eu gaˇ˗ahˇ jiˇ nui ma gʼawˬ mahˇ ni ya taˬ˗awˇ, aˇ yamˬ ya zmˬ˗eu meh.—Yaˬkoˆ 5:7, 8.

14. Tsawˇ haˬ deuˬ aˬ dui neh tsaꞈ gaˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗eu gʼaˇ duˬ, aˇ yamˬ ga leˇ˗eu lehˇ aˬ jeˬ˗euˬ yaw jeˬ ma jeˬ˗ahˇ haw ngeh siˬ laˇ˗eu nga?

¹⁴ Tsaꞈ gaˬ duˬ tiˬ tsahˇ na˗ahˇ naˇ, tiˬ gʼaˬ gʼaˬ iˇ cuꞈ shawˇ˗eu aˇ tiˆ˗ahˇ laˇ keuˆ˗eu gʼaˇ duˬ aˇ yamˬ gʼawˬ mya kʼoꞈ ga leˇ˗eu meh. Mehˇ nmˇ Ga˗lehˇ diˬ hawˇ˗eu Luˇbiˬ Ehˇlamˬ aˬ yawꞈ nyaꞈ nmˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw ma. Aˬ yawꞈ nyaꞈ 1959 kʼoꞈ, Kehˇnaˬdaˬ miˇ kʼahˬ Ku behˆ meuˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gaˇ ya mˇ iˇ˗euˬ meh. b Dahˬ beh ngeh teu gaˇ jawˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ nymˇ kaˬ taꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ hawˇ˗eu aˬ da koꞈ dawˬ deuˬ˗ahˇ guˆ˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ maꞈ neh tsaꞈ gaˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ maˬ naˇ haˬ˗a. Ga˗lehˇ diˬ “Nga nyaꞈ nyiˬ kʼoꞈ byah ni yawˬ nah na luꞈ naˬ liˬ yehꞈ laꞈ byah ni tiˬ nymˇ maˬ doe maˬ doe˗ehˇ tsaꞈ gaˬ˗iˇ kʼawꞈ, tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ naˇ haˬ˗a. Tsawˇ haˬ deuˬ laˇ gʼoˆ dawˬ peh oe˗awˇ cu haw le kʼawꞈ ni, nga maꞈ˗ahˇ mawˇ naˇ yawˬ gaˇ yawˬ cah gʼeh˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ nga maꞈ gʼaˬ byehˆ maˬ byehˆ˗aˬ” lehˇ ehˇ˗eu meh. Aˇ yamˬ myahˇ laˇ ngeh tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ nui noeˬ tiˬ poˆ cuiˆ cuiˆ˗ehˇ paˇ laˇ˗awˇ, laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ laˇ˗euˬ meh. Nymˬ˗mˇ naˇ meuˬ teu meuˬ˗ahˇ aˇ muˇ smˬ muˇ jaˆ˗eu meh.—Iˇsaˬyaˇ 60:22.

15. 1 Gawˇliˬtu 3:6, 7 zaˬ lahˇ pyeuꞈ laˇ ni mˇ˗eu gaˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ mehˬ˗eu nga?

 ¹⁵ Zaˬ lahˇ pyeuꞈ laˇ ni mˇ˗eu gaˇ heu naˇ, tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ ya caw ba˗eu gaˇ pyeuꞈ. Tiˬ gʼaˬ gʼaˬ iˇ cuꞈ shawˇ˗eu aˇ tiˆ˗ahˇ laˇ keuˆ˗eu gʼaˇ duˬ, aˇ muˇ muˇ lahˇ ni ya caw ba˗eu meh. (1 Gawˇliˬtu 3:6, 7-ahˇ gui.) Yaw jeˬ ma jeˬ, gaˇ kawˆ heu˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ tsaꞈ gaˬ iˇ ngeh nui ma ahˇ˗eu tiˬ gʼaˬ˗ahˇ ya mawˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ sahˬ boꞈ aˇ taꞈ maˬ ngeuˇ naˇ, maˬgaˬziˇ biꞈ nehˬ yaꞈ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maˬ gʼa kʼoꞈ iˇ nya˗eu miˇ neh, dzaˇ˗i mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ gʼaˬ˗ahˇ bi gʼa kʼoꞈ iˇ˗euˬ meh. Mehˇ nmˇ teu gʼaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ Jaˇliꞈ mehˬ dahˬ beh˗awˇ, Jaˇliꞈ mehˬ iˇ ngeh jiˇ mehˇ nmˇ nui deuˬ˗ahˇ cawˬ˗awˇ neh iˇ˗eu meh. Mehˇ nmˇ nui deuˬ jiˇ dzaw zaˬ˗ahˇ gʼawˬ mya jeˬ gʼawˬ mya paw neh gʼaˬ biꞈ˗eu meh. Heu naˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ nui jah ziꞈ laˇ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ dzehˬ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. Aˬ dui teu loꞈ˗ehˇ jahˇ naˇ, Yeˬsuˇ neh ehˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ cehˇ yehˬ˗eu aˇ yamˬ˗ahˇ siˬ yoeˬ sehˬ˗eu gʼaˬ hawˇ˗eu cehˇ yehˬ˗eu gʼaˬ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu loꞈ˗ehˇ, aˬ dui jiˇ tiˬ gʼaˬ gʼaˬ iˇ cuꞈ shawˇ ngeh yawˬ gʼaˬ na luꞈ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu ma.—Yoˇhaˬ 4:35-38.

16. Aˬ dui jawˇ saˇ maˬ doˆ˗eu maˬ ngeuˇ naˇ, gʼaˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ paˇ ahˇ˗euˬ kʼawꞈ, aˬ jeˬ miˇ neh tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ nya˗eu nga?

¹⁶ Aˬ dui jawˇ saˇ maˬ doˆ miˇ neh maˬ ehˇ, gʼaˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ ahˇ˗eu miˇ neh maˬ ehˇ, gaˇ hu loꞈ˗ehˇ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ hawˇ˗eu mehˬ˗eu gaˇ˗ahˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ maˬ paˇ mˇ nya˗euˬ kʼawꞈ ni, aˬ dui kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh mˇ naˇ, laˬ kʼaˬ cehˇ nya˗eu meh. Sahˬ paˬ Daˬbiˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Aˬmaˬlehˇ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ yawꞈ pehˬ˗euˬ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ hawˇ˗eu, Iˇsaˬleˬlaˆ nui deuˬ˗euˬ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ nyehꞈ gʼeh˗awˇ, myawˬ deuˬ jiˇ yuˇ geuꞈ jiˇ˗euˬ meh. Daˬbiˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nymˇ jiˇ˗ahˇ caw ba iˇ mawꞈ dui dui˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ zaˬ yo aˬ li nyiˬ yaˇ gʼaˬ, gʼaˬ doeˇ doeˇ dui dui˗awˇ maˬ iˇ coeˇ˗eu miˇ neh, Daˬbiˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ myawˬ gahˬ deuˬ˗ahˇ bi loꞈ piˇ yaꞈ˗euˬ meh. Daˬbiˇ Aˬmaˬlehˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ˗awˇ gʼoꞈ keuˆ laˇ ngeh, aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ guiˇ deuˆ iˇ˗euˬ deuˬ maˬ ehˇ, myawˬ gahˬ deuˬ˗ahˇ loꞈ piˇ yaꞈ˗euˬ deuˬ maˬ ehˇ, yawˬ gʼaˬ na luꞈ myawˬ gahˬ deuˬ˗ahˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ ya biˇ geuꞈ meh lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (1 Saˬmeuˬlaˆ 30:21-25) Zaˬ lahˇ pyeuꞈ laˇ ni mˇ˗eu gaˇ jiˇ teu gaˇ duˇ˗eu meh. Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh mˇ˗awˇ, aˇ naˆ tehꞈ˗ehˇ mˇ nya˗euˬ kʼawꞈ ni, tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ gʼaˬ, iˇ cuꞈ shawˇ˗eu aˇ tiˆ˗ahˇ laˇ keuˆ˗awˇ, dehꞈ ziˇ gaˇ ma˗ahˇ cah laˇ ngeh aˬ dui laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu ma.

17. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh guiˬ lahˬ huiˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

¹⁷ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ gaˬ˗awˇ aˬ dui neh mˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ nui gaˬ keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ haw nehˬ laꞈ˗eu miˇ neh, guiˬ lahˬ huiˬ˗eu ma. Aˬ dui neh tsaꞈ gaˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ ha geuꞈ ni, aˬ dui maˬ ka tiˇ nya˗a lehˇ Miˬyehˇ siˬ nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Miˬyehˇ aˬ dui aˇ naˆ ni leh jeh˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ aˇ naˆ ni gaˬ˗eu lehˇ haw mawˇ˗awˇ aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ laꞈ sawˬ biꞈ˗eu yaw duˬ baw meh. Aˬ dui zaˬ lahˇ pyeuꞈ laˇ ni mˇ˗eu gaˇ˗ahˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh mˇ˗awˇ, aˬ dui gaˇ teu laꞈ kʼoeˇ laˬ kʼaˬ cehˇ daˆ leꞈ nya ni aˬ jeˬ jeˇ ya jahˇ˗eu lehˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ mehˬ nehˬ laꞈ˗eu meh. (Yoˇhaˬ 14:12) Aˬ dui gʼaˬ byehˆ maˬ byehˆ naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ nui kʼahˇ shiˇ˗eu yaw duˬ baw meh.