1. ¿Achkë rma röj kan jun nimaläj spanïk nqanaʼ rma yoj testigos de Jehová?

¡CHQAWÄCH röj, kan jun nimaläj spanïk ri yoj testigos de Jehová! ¿Achkë rma? Rma kan qakʼwan rubʼiʼ Dios chqä nqakʼüt chë yoj ru-testigos taq nqatzjoj chrij le Biblia chqä nqatzjoj chrij ryä chkë ri winäq. Kan jaʼäl nqanaʼ yeqatoʼ ri winäq ri ütz kan rchë yeʼok rusamajelaʼ Jehová (Hech. 13:48). Röj kan nqanaʼ achiʼel xnaʼ Jesús, ri kan kiʼ rukʼuʼx xuʼän taq rutzeqelbʼëy xetzolin pä chutzjoxik ri utziläj taq rutzjol y xkitzjoj che rä jontir ri ütz xbʼanatäj kikʼë (Luc. 10:1, 17, 21).

2. ¿Achkë rubʼanik nqakʼüt chë chqawäch röj kan kʼo ruqʼij ri rutzjoxik le Biblia?

² Chqawäch röj, ri nqatzjoj le Biblia kan kowan ruqʼij. Ri apóstol Pablo xyaʼ re naʼoj reʼ che rä Timoteo: «Chaq taqïl tatzʼetaʼ qa awiʼ rït chqä ri achkë yeʼakʼüt». Ryä chqä xuʼij reʼ che rä: «We xtaʼän riʼ, xtaköl qa awiʼ rït chqä ri yekʼoxan awchë» (1 Tim. 4:16). Re tzij reʼ nkikʼüt chqawäch chë taq nqatzjoj le Biblia, najin yeqatoʼ ri winäq rchë nkiköl kiʼ. Y rma yoj ruwinaq ri Ruqʼatbʼäl tzij Dios chaq taqïl nqatzʼët achkë rubʼanik kʼaslemal qakʼwan. Rma riʼ nqajoʼ chë ronojel ri nqaʼän nuʼän chë ri winäq nkiyaʼ ruqʼij Jehová chqä chë tqʼalajin chkiwäch chë nqanmaj ri utziläj taq rutzjol ri nqatzjoj chkë (Filip. 1:27). Röj chqä nqakʼüt chë chaq taqïl nqatzʼët achkë ri yeqakʼüt taq nqatjoj qiʼ rchë nq-ël chutzjoxik le Biblia chqä taq nqakʼutuj qatoʼik che rä Jehová taq nqbʼä kikʼë ri winäq rchë nqatzjoj chrij ryä chkë.

3. ¿Achkë kinaʼoj rkʼë jbʼaʼ nkiʼän ri winäq taq nqatzjoj le Biblia chkë? Tayaʼ jun tzʼetbʼäl.

³ Ye kʼa, tapeʼ nqaʼän jontir ri nqkowin chpan rusamaj Jehová, rkʼë jbʼaʼ ri winäq ri ye kʼo chpan qa-territorio ma kan ta nkajoʼ nkiyaʼ kixkïn chqë o kan ma nkiyaʼ ta kixkïn chqë taq nqatzjoj le Biblia chkë. Tqaquʼ achkë xbʼanatäj rkʼë ri qachʼalal Georg Lindal, ri ruyonïl xtzjoj le Biblia pa tinamït Islandia pa junaʼ 1929 kʼa pa  1947. Tapeʼ kan kʼïy publicaciones xyaʼ qa chkë ri winäq, majun ta jun chkë ryeʼ xok testigo de Jehová. Ryä xtzʼibʼaj reʼ: «Ye kʼo jojun kan ma nkajoʼ ta nkiyaʼ kixkïn chwä, ye kʼa kan konojel bʼaʼ chkë ri winäq kan ma nkirayij ta nkitamaj más». Chrij riʼ, xeʼapon nkʼaj misioneros ri xetjöx chpan Galaad rchë xebʼetoʼon chutzjoxik le Biblia. Tapeʼ ke riʼ, majun ta jun winäq xrajoʼ xjäl runaʼoj. Xqʼax na 9 junaʼ kʼa riʼ taq jojun winäq chpan ri tinamït riʼ xkijäch kikʼaslemal che rä Jehová chqä xeqasäx pa yaʼ. *

4. ¿Achkë rkʼë jbʼaʼ nqanaʼ taq ri winäq ma nkiyaʼ ta kixkïn chqë taq nqatzjoj le Biblia chkë?

⁴ Taq ri winäq ma nkajoʼ ta nkitjoj kiʼ chrij le Biblia, röj kan nbʼison qan. Rkʼë jbʼaʼ nqanaʼ ri xnaʼ Pablo, ri xuʼij chë kowan xbʼison chqä kan xtiʼon ran rma kan konojel bʼaʼ chkë ri judíos ma xkajoʼ ta xkinmaj chë Jesús ya riʼ ri chaʼon rma Dios (Rom. 9:1-3). Rkʼë jbʼaʼ ya riʼ chqä nqanaʼ röj taq kʼo chë nqapabʼaʼ qa rutjoxik jun winäq rma ma nusmajij ta ri najin nutamaj, tapeʼ kan qatjon qaqʼij rkʼë chqä chaq taqïl nqtzjon rkʼë Dios pa ruwiʼ. Chqä rkʼë jbʼaʼ nqbʼison rma majun bʼëy qatoʼon ta jun winäq rchë nbʼeʼok rusamajel Dios. We ya riʼ najin nbʼanatäj qkʼë, ¿kʼo ta komä chë ntiʼon qan o nqaquʼ chë Jehová ma najin ta nqrtoʼ pä chbʼanik rusamaj? Chpan re tjonïk reʼ xkeqaqʼalajsaj re kaʼiʼ kʼutunïk reʼ: ¿achkë rubʼanik nqatamaj we Dios ütz najin nutzʼët qasamaj o manä? chqä ¿achkë kʼo ta chë nqayoʼej chë nbʼanatäj taq nqatzjoj le Biblia chkë ri nkʼaj chik?

5. ¿Achkë rma taq nqaʼän rusamaj Jehová, ma ronojel ta mul nuʼän kan achiʼel qayoʼen röj?

⁵ Taq le Biblia ntzjon chrij jun winäq ri nuʼän ruraybʼal Dios, nuʼij reʼ chrij: «Jontir ri xtuʼän ri winäq riʼ kan ütz xttel chwäch» (Sal. 1:3). Ye kʼa reʼ ma ntel ta chë tzij chë jontir ri nqaʼän chpan rusamaj Jehová kan xttel achiʼel wä nqajoʼ röj. Rma jontir xa yoj ajmakiʼ, reʼ nuʼän chë kʼïy mul nqïl kʼayewal pa qakʼaslemal (Job 14:1). Chqä rkʼë jbʼaʼ ri winäq ri itzel nkinaʼ chqë nkiʼän chë ri qʼatbʼäl taq tzij ma nkiyaʼ ta chik qʼij chqë nqatzjoj le Biblia (1 Cor. 16:9; 1 Tes. 2:18). Rma riʼ ¿achkë nbʼanö chë Jehová ütz nutzʼët ri samaj nqaʼän? Tqatzʼetaʼ jojun naʼoj ri ye kʼo chpan le Biblia ri xkojkitoʼ rchë nqaqʼalajsaj re kʼutunïk reʼ.

6. ¿Achkë nbʼanö chë Jehová kan ütz nutzʼët ri samaj nqaʼän?

⁶ Jehová nutzʼët taq röj nqatäj qaqʼij chbʼanik rusamaj chqä taq ma nikʼo ta qakʼuʼx nqaʼän riʼ. Ryä kan kiʼ rukʼuʼx qkʼë taq nutzʼët chë röj nqatäj qaqʼij chutzjoxik le Biblia rma nqajoʼ ryä, tapeʼ ri winäq ma nkiyaʼ ta kixkïn chqä. Pablo xtzʼibʼaj reʼ: «Dios ma itzel ta runaʼoj y ma numestaj ta ri samaj ibʼanon pä chqä ri ajowabʼäl ikʼutun pä chrij ri rubʼiʼ, rma xeʼitoʼ ri ralkʼwal Dios y rma ma iyaʼon ta qa rubʼanik riʼ» (Heb. 6:10). Jehová ma numestaj ta ri samaj nqaʼän rma nqajoʼ ryä, tapeʼ majun ta jun winäq ri qayaʼon rutjonik chrij le Biblia oknäq pä chpan rutinamit. Rma riʼ ütz nqaʼij chë ri xuʼij qa Pablo nbʼetzʼaqät chqä chqij röj. Ryä xuʼij: «Ri samaj niʼän kan kʼo ruqʼij rma  rukʼwan riʼ rkʼë ruraybʼal ri Ajaw» (1 Cor. 15:58). Ri samaj nqaʼän kan kowan ruqʼij, tapeʼ ma kan ta ntel achiʼel wä qayoʼen röj.

7. ¿Achkë nqatamaj chrij ri xuʼij Pablo chrij ri samaj xuʼän?

⁷ Ri apóstol Pablo xok jun utziläj misionero chqä xuʼän chë xejeʼ congregaciones chkipan kʼïy tinamït. Tapeʼ ke riʼ, taq jojun cristianos ri nkinaʼ wä chë más kiqʼij chwäch Pablo itzel xetzjon chrij chqä xkiʼij chë kan ma pa rubʼeyal ta najin yerukʼüt ri naʼoj, ryä ma xuʼij ta chkë jaruʼ winäq yerutoʼon rchë xeʼok rutzeqelbʼëy Cristo. Pa rukʼexel riʼ, ryä xuʼij chkë: «Rïn más yïn samajnäq pä» (2 Cor. 11:23). Rma riʼ, achiʼel xuʼän Pablo, röj chqä majun bʼëy tqamestaj ta chë ri más ruqʼij chwäch Jehová ya riʼ nqatäj qaqʼij chqä ma nikʼo ta qakʼuʼx chbʼanik rusamaj.

8. ¿Achkë kʼo chë ma nqamestaj ta taq nqatzjoj le Biblia chkë ri winäq?

⁸ Ri samaj nqaʼän chutzjoxik le Biblia nuʼän chë Jehová kiʼ rukʼuʼx nuʼän qkʼë. Kʼo jun qʼij, Jesús xerutäq 70 chkë ri rutzeqelbʼëy rchë xkibʼetzjoj Ruqʼatbʼäl Tzij Dios chkë ri winäq. Taq xetzolin pä, le Biblia nuʼij chë kan kiʼ kikʼuʼx. ¿Achkë rma? Ryeʼ xkiʼij: «Yajün ri demonios nkinmaj qatzij taq nqaksaj ri abʼiʼ rït». Ye kʼa Jesús xuʼij reʼ chkë: «Ma ttel ta ikʼuʼx rma ri itzel taq espíritus nkinmaj itzij, pa rukʼexel riʼ xa kan ttel ikʼuʼx rma xtzʼibʼäx qa ibʼiʼ chlaʼ chkaj» (Luc. 10:17-20). Jesús retaman wä chë taq ri rutzeqelbʼëy xtkitzjoj Ruchʼaʼäl Dios, ma ronojel ta mul ütz xttel jontir chkiwäch. Jun tzʼetbʼäl. Röj ma qataman ta jaruʼ chkë ri winäq ri xkiyaʼ kixkïn chkë rutzeqelbʼëy Cristo xeʼok na cristianos. Achiʼel nqatzʼët, ri rutzeqelbʼëy Jesús xkʼatzin xqʼax pa kijolon chë, tapeʼ ma itzel ta ntel kikʼuʼx rma ri winäq xkiyaʼ kixkïn chkë, ri más ruqʼij ya riʼ chë Jehová kiʼ rukʼuʼx kikʼë rma xkitäj kiqʼij chbʼanik ri samaj riʼ.

9. Rkʼë ri nuʼij chpan Gálatas 6:7 kʼa 9, ¿achkë xtbʼanatäj we ma xtikʼo ta qakʼuʼx chutzjoxik le Biblia?

⁹ Xtyaʼöx qakʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta we majun bʼëy xtqayaʼ qa rutzjoxik le Biblia. We röj xtqaʼän jontir ri kʼo pa qaqʼaʼ rchë nqatzjoj le Biblia chqä xtqakʼüt ri utziläj taq rutzjol chkiwäch ri winäq, xtqakʼüt chë najin nqaʼän ruraybʼal Dios chqä chë najin nqayaʼ qʼij chë ri loqʼoläj ruchqʼaʼ nsamäj pa qakʼaslemal. We ma xtqkos ta chbʼanik rusamaj, Jehová nuʼij chqë chë xtyaʼ qakʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta, tapeʼ ma xtqkowin ta xtqaʼän chë jun winäq ntok pä chpan rutinamit Jehová (taskʼij ruwäch Gálatas 6:7-9).

10. ¿Achkë rma ye kʼo winäq nkiyaʼ kixkïn chqë taq nqatzjoj le Biblia chkë, ye kʼa ye kʼo chik jojun manä?

¹⁰ Rma ri kʼo pa kan ri winäq xtkiyaʼ kixkïn chqë o manä. Jesús xtzjoj rij reʼ chpan ri kʼambʼäl tzij chrij jun ajtkoʼn. Chpan re kʼambʼäl tzij reʼ, jun achï xerutïk ijaʼtz chkipan jalajöj kiwäch ulew. Ye kʼa xa xuʼ xkiyaʼ kiwäch ri xeqä chpan ri ütz ulew (Luc. 8:5-8). Jesús xuʼij chë ri jalajöj kiwäch ulew nukʼambʼej tzij ri kan ri winäq, ntel chë tzij, ri jalajöj kinaʼoj nkikʼüt taq ntzjöx «ruchʼaʼäl Dios» chkë (Luc. 8:11-15). Achiʼel jun ajtkoʼn ri ma pa ruqʼaʼ ta ryä kʼo wä jaruʼ ruwäch nuyaʼ rutkoʼn, röj chqä ma nqkowin ta nqaʼän chë jun winäq tsmajij ri nqatzjoj che rä. Ye kʼa yaʼon qa pa qaqʼaʼ nqatïk pa kan ri winäq ri ijaʼtz chrij ri Ruqʼatbʼäl Tzij Dios. Rma riʼ ütz nqayaʼ pa qajolon ri xuʼij ri apóstol Pablo, chë chqajujnal xtqïl rajäl rukʼexel rma ri samaj xtqaʼän, y ma rma ta jaruʼ winäq xkeqaksaj pä pa rutinamit Dios (1 Cor. 3:8).

11. ¿Achkë rma ütz nqaʼij chë Jehová kan kiʼ rukʼuʼx xuʼän rkʼë Noé tapeʼ ri winäq ma xkiyaʼ ta kixkïn che rä? (Tatzʼetaʼ ri achbʼäl ri kʼo pä chwäch re revista reʼ).

¹¹ Kan ye kʼïy rusamajelaʼ Jehová kitzjon Ruchʼaʼäl Dios chkë winäq ri ma xkajoʼ ta xkiyaʼ kixkïn chkë. Tqaquʼ rij Noé. Ryä rkʼë jbʼaʼ kan pa junaʼ xtzjoj ruchʼaʼäl Dios (2 Ped. 2:5). Rkʼë jbʼaʼ ryä ruyoʼen wä chë ri winäq nkiyaʼ kixkïn che rä, ye kʼa Jehová ma xuʼij ta che rä chë ya riʼ xtbʼanatäj. Pa rukʼexel riʼ, taq xuʼij che rä achkë rubʼanik  kʼo chë nuʼän che rä ri arca, ryä xuʼij reʼ che rä: «Rït chqä ri awixjayil, ri oxiʼ akʼajol chqä ri kixjayil kʼo chë yixok chpan ri arca» (Gén. 6:18). Y taq xuʼij che rä jaruʼ raqän chqä ruwäch kʼo chë nuʼän che rä ri arca, Noé rkʼë jbʼaʼ xqʼax chwäch chë ma kan ta ye kʼïy xtkiyaʼ kixkïn che rä (Gén. 6:15). Y kan ya riʼ xbʼanatäj, majun ta jun chkë ri winäq ri xjeʼ chkipan ri qʼij qa riʼ xyaʼ ruxkïn che rä Noé (Gén. 7:7). ¿Xquʼ komä Jehová chë majun ta xkʼatzin wä ri samaj xuʼän Noé? Manä, ma ke riʼ ta. Chwäch Jehová, Noé kan ütz rusamaj xuʼän rma kan xuʼän jontir ri xuʼij che rä (Gén. 6:22).

12. ¿Achkë xuʼän Jeremías rchë jmul chik kiʼ rukʼuʼx xtzjoj ruchʼaʼäl Dios tapeʼ ri winäq ma xkiyaʼ ta kixkïn che rä chqä xkiyaʼ kʼayewal pa ruwiʼ?

¹² Ri profeta Jeremías kan pa junaʼ chqä xtzjoj ruchʼaʼäl Dios tapeʼ ri winäq ma xkiyaʼ ta kixkïn che rä chqä xkiyaʼ kʼayewal pa ruwiʼ. Rma kan kowan xkiyöqʼ chqä xetzeʼen chrij, ryä kowan xbʼison. Rma riʼ, jbʼaʼ ma xyaʼ qa rubʼanik ri samaj xyaʼöx che rä rma Jehová (Jer. 20:8, 9). Tapeʼ ke riʼ, ryä ma xyaʼ ta qa rubʼanik ri samaj riʼ. ¿Achkë xtoʼö ri profeta rchë jmul chik kiʼ rukʼuʼx xtzjoj ruchʼaʼäl Dios? Ri xtoʼö rchë ya riʼ xyaʼ re kaʼiʼ naʼoj reʼ pa rujolon. Naʼäy, ya riʼ chë ri rutzjol xyaʼ Dios che rä chë tuʼij chkë ri winäq, xtuʼän chë ri winäq kʼo ütz nkiyoʼej chkiwäch apü (Jer. 29:11). Rukaʼn, ya riʼ chë Jehová xchaʼ ryä rchë nukʼwaj rubʼiʼ (Jer. 15:16). Röj chqä qakʼwan jun rutzjol ri yerutoʼ ri kowan kʼayewal kilon rchë kʼo ütz nkiyoʼej chkiwäch apü, chqä qakʼwan rubʼiʼ Jehová rma yoj ru-Testigos. Taq nqayaʼ qan chkij re kaʼiʼ naʼoj reʼ, reʼ xtuʼän chë kan kiʼ qakʼuʼx nqatzjoj le Biblia chkë ri winäq tapeʼ ma xtkiyaʼ ta kixkïn chqë.

13. ¿Achkë nqatamaj chrij ri kʼambʼäl tzij xuʼij Jesús ri nqïl chpan Marcos 4:26 kʼa 29?

¹³ Kan nukʼwaj tiempo rchë jun winäq njeʼ rukʼuqbʼäl kʼuʼx. Jesús xqʼalajsaj ri naʼoj riʼ rkʼë jun kʼambʼäl tzij chrij jun ajtkoʼn ri nwär chaqʼaʼ (taskʼij ruwäch Marcos 4:26-29). Ri ajtkoʼn riʼ kʼo chë xyoʼej chë rutkoʼn nuyaʼ ruwäch, y majun ta jun xkowin xuʼän rchë chë ri ijaʼtz más chanin nkʼïy. Ke riʼ chqä nbʼanatäj rkʼë jun winäq ri nqatjoj chrij le Biblia. Rkʼë jbʼaʼ kʼo chë xtqayoʼej na jun tiempo rchë xtqatzʼët chë jun winäq nusmajij ri najin nutamaj. Achiʼel jun ajtkoʼn, ri ma nkowin ta nuʼän chë nkʼïy yän rutkoʼn kan achiʼel nrajoʼ ryä, röj chqä ma nqkowin ta nqaʼän chë ri tijoxelaʼ nkʼuqeʼ yän kikʼuʼx kan achiʼel nqajoʼ röj. Rma riʼ, ma qkos ta chqä ma tikʼo ta qakʼuʼx we nqatzʼët chë jun qatijoxel ma chanin ta najin nkʼuqeʼ pä rukʼuʼx chpan ruchʼaʼäl Dios. Achiʼel jun ajtkoʼn, röj chqä nkʼatzin ma nikʼo ta qakʼuʼx nqayoʼej kʼa taq ri qatijoxel xtrajoʼ xtyaʼ ruqʼij Jehová (Sant. 5:7, 8).

14. ¿Achkë tzʼetbʼäl nkʼutü chë rkʼë jbʼaʼ xtqʼax na kʼïy tiempo rchë chë ri winäq xtkiyaʼ kixkïn chqë?

¹⁴ Chkipan jojun territorios, nqʼax na kʼïy junaʼ rchë chë jun winäq nbʼeʼok rusamajel Jehová. Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë ya Gladys chqä ya Ruby Allen, ye kaʼiʼ precursoras regulares aj Canadá ri kan kichʼalal kiʼ. Pa junaʼ 1959, xetaq pa jun tinamït rchë Quebec (Canadá). * Ri winäq kan ma nkiyaʼ ta wä kixkïn rma nkixiʼij wä kiʼ chkiwäch ri sacerdotes católicos chqä chwäch ri nkiʼij ri winäq. Ya Gladys nuʼij: «Kaʼiʼ junaʼ, 8 horas chpan jun qʼij, xqbʼä chuchiʼ taq jay rchë xqabʼetzjoj le Biblia, ye kʼa majun ta wä jun winäq ntel pä. Taq ri winäq yojkitzʼët apü chpan ru-ventana ri puerta, kan ma nkijäq ta wä ruchiʼ jay chqawäch. Ye kʼa ma xikʼo ta qakʼuʼx chbʼanik ri samaj riʼ». Xqʼax ri tiempo, ri winäq kan más ütz kinaʼoj xkiʼän chqä más xkiyaʼ kixkïn. Komä kʼo oxiʼ congregaciones chpan ri tinamït riʼ (Is. 60:22).

15. ¿Achkë nukʼüt 1 Corintios 3:6 chqä 7 chrij ri samaj nqaʼän chkitoʼik ri winäq rchë yeʼok rutzeqelbʼëy Cristo?

¹⁵ Rchë ntoʼöx jun winäq rchë nbʼeʼok rusamajel Dios, nkʼatzin kitoʼik ye kʼïy. Jontir ri ye kʼo chpan jun congregación yekowin yetoʼon rchë chë jun winäq nbʼeʼok testigo de Jehová (taskʼij  ruwäch 1 Corintios 3:6, 7). Tqayaʼ jun tzʼetbʼäl. Rkʼë jbʼaʼ jun publicador nuyaʼ qa jun tratado o jun revista che rä jun winäq ri xyaʼ ruxkïn. Ye kʼa ri qachʼalal riʼ nutzʼët chë ma xtrïl ta chwäch xtbʼeruchʼaʼej chik jmul ri winäq riʼ. Rma riʼ nuʼij che rä jun chik publicador chë tbʼerutzʼetaʼ jbʼaʼ ri winäq. Re publicador reʼ nuchäp rutjoxik ri winäq chrij le Biblia chqä yerukʼwaj äl jalajöj qachʼalal rchë nkibʼeyaʼ rutjonik. Y jojun chkë ri qachʼalal riʼ jalajöj rubʼanik nkitoʼ ri tijoxel. Jontir ri publicadores ri yebʼä rkʼë qachʼalal yetoʼon rchë chë ri tijoxel nutamaj más chrij Jehová. Reʼ xtuʼän chë jontir ri xkitäj kiqʼij rchë xkitoʼ jun winäq ütz ntel kikʼuʼx taq ri winäq riʼ nbʼeʼok testigo de Jehová (Juan 4:35-38).

16. Tapeʼ rït ma kan ta kʼïy chik awchqʼaʼ kʼo o awlon jun yabʼil, ¿achkë rma ütz kiʼ akʼuʼx naʼän rkʼë ri yakowin naʼän chpan rusamaj Jehová?

¹⁶ Rkʼë jbʼaʼ röj ma kan ta nqkowin chik nq-el chutzjoxik le Biblia o yeqatjoj ri winäq achiʼel wä rubʼanon qa, rma xqïl jun yabʼil o rma ma kan ta kʼïy chik qachqʼaʼ kʼo. Tapeʼ ke riʼ, rït ütz kiʼ akʼuʼx naʼän rma ri yakowin naʼän chpan rusamaj Jehová. ¿Achkë rma nqaʼij riʼ? Tqatzʼetaʼ achkë xbʼanatäj taq David, ri qʼatöy tzij, chqä ri achiʼaʼ ri ye bʼenäq rkʼë, xekiköl ki-familias chqä jontir ri kichë ryeʼ pa kiqʼaʼ ri amalequitas. Ri qʼij riʼ, ye 200 achiʼaʼ kowan wä ye kosnäq rchë yebʼä pa chʼaʼoj. Rma riʼ xeyaʼöx qa rchë nkichajij ri achkë wä kʼo kikʼë. David chqä ri achiʼaʼ ri ye bʼenäq rkʼë xechʼakon chkij ri amalequitas chqä kan kʼïy bʼeyomäl xkïl qa. Chrij riʼ, David xuʼij chë ri bʼeyomäl riʼ kʼo chë junan njach chkiwäch ri achiʼaʼ ri xebʼä pa chʼaʼoj chqä ri ma xebʼä ta (1 Sam. 30:21-25). Ke riʼ chqä jbʼaʼ nbʼanatäj rkʼë ri samaj najin nqaʼän komä chrij kitoʼik ri winäq rchë yeʼok rutzeqelbʼëy Cristo. Tapeʼ röj nqanaʼ chë ma kan ta kʼïy chik nqkowin nqaʼän achiʼel wä rubʼanon qa, röj chqä ütz kiʼ qakʼuʼx nqaʼän taq jun winäq ntok pä chpan rutinamit Dios we najin nqaʼän jontir ri nqkowin chbʼanik rusamaj Jehová.

17. ¿Achkë rma ütz nqtyoxin che rä Jehová?

¹⁷ Kan nqtyoxin che rä Jehová rma kowan nuloqʼoqʼej ri samaj nqaʼän. Ryä retaman chë röj ma nqkowin ta yeqachaqtiʼij ri winäq rchë nkiyaʼ kixkïn chqë o rchë yeʼok rusamajelaʼ. Tapeʼ ke riʼ, ryä nutzʼët taq röj nqatäj qaqʼij chbʼanik rusamaj rma kowan nqajoʼ ryä, y kan nuyaʼ kʼïy utzil pa qawiʼ rma nqaʼän riʼ. Jehová chqä nukʼüt chqawäch achkë rubʼanik röj kiʼ qakʼuʼx nqaʼän rkʼë ri nqkowin nqaʼän chpan ri samaj chrij rutzjoxik le Biblia (Juan 14:12). Rma riʼ tqayaʼ chwäch qan chë Jehová kiʼ rukʼuʼx xtuʼän qkʼë we röj ma xtikʼo ta qakʼuʼx chbʼanik rusamaj.