1. Njika muńe̱nge̱ n’edube di be̱nno̱ e?

E SE̱ muńe̱nge̱ n’edube di be̱nno̱ o be̱ Mboṅ a Yehova! Di bambe̱ dina la Loba, di malee̱ pe̱ ná je nde mboṅ ao tongwea n’ebol’a dikalo na ya timbise̱ bato bokwedi. Je muńe̱nge̱ ponda di mongwane̱no̱ moto ńena ńe “o bete̱medi ba mudī be mapule̱ ońola longe̱ la bwindea” o timba muboled’a Yehova. (Bebolo 13:48, nwt-F) Di be̱n nde besengedi bō̱ ka Yesu, nu “sombise̱ o mudī musangi” ponda bokwedi bao ba langwedino̱ mo̱ myango ma bwam ma dikalo labu.—Lukas 10:1, 17, 21.

2. Ne̱ni di malee̱no̱ ná dikalo lasu le biso̱ mweńa e?

² Di mano̱ngo̱ ebol’asu ya dikalo mweńa jita. Ńamuloloma Paulo ome̱le̱ Timoteo ná: “No̱ngo̱ jangame̱ye̱ ońola wame̱ne̱ na ońola nje o malee̱no̱.” A bati pe̱ ná: “O mabola te̱ nika, ke̱ o me̱nde̱ jongise̱ wame̱ne̱ na ba pe̱ ba masengane̱ wa.” (1 Tim. 4:16) Dikalo lasu di masunga malonge̱. Di mano̱ngo̱ jangame̱ye̱ ońola biso̱me̱ne̱ ońolana je nde owas’a byanedi ba Janea la Loba. Di mawe̱ ponda ye̱se̱ o be̱ne̱ bedangwedi be masese̱ Yehova, na be pe̱ mulatako na myango ma bwam di malangwano̱. (Fil. 1:27) Di malee̱ ná di ‘mano̱ngo̱ jangame̱ye̱ ońola nje di malee̱no̱’ tongwea na bonsaṅe̱ dikalo lasu o mbad’a bwam na baise̱ pe̱ jongwane̱ la Yehova obiana di malangwea bato bape̱pe̱ myango ma bwam.

3. Mo̱ bato be̱se̱ ba me̱nde̱ kasa mwe̱ndi ma Janea e? Bola eyembilan.

³ To̱ na miwe̱n masu me̱se̱, bato ba mōnda masu ma dikalo be ná ba si kase myango ma bwam ma Janea. Jombweye eyembilan a munasango Georg Lindal, nu te̱ dikalo mo̱me̱ne̱ mō̱ o jita la mindi ma ekombo a Island botea 1929 nate̱na 1947. A boli lokoli la kalati, nde to̱ moto a s’emedi mbale̱. A tili ná: “Bato bō̱ ba ta nde ba te̱nge̱ne̱ mwe̱ndi ma Bibe̱l, nde dongo dinde̱ne̱ di si lee̱le̱ nde ńo̱ngi ná bambam.” Bamuloloma ba busi o Esukul’a Gilead ba  lomabe̱ o Island o sue̱le̱ ebol’a dikalo, nde babo̱ pe̱ ba te̱ dikalo mimbu jita esibe̱ ná moto to̱ mō̱ a lee̱le̱ ńo̱ngi. Ombusa mbu dibua nde bato bō̱ ba Island ba bake̱no̱ babo̱me̱ne̱ na Yehova ba dubisabe̱ pe̱. *

4. Ne̱ni jeno̱ ná di senga ke̱ bato ba si makasa myango ma bwam e?

⁴ Di mabwa ndutu ke̱ bato ba mabanga jokwa Bibe̱l. Je ná di senga ka Paulo, nu ta nu ‘be̱ne̱ ndutu ninde̱ne̱ na sese ni si mabo̱’ ońolana Bonayuda ba si ta ba pula dube̱ ná Yesu a ta nde Mesia. (Rom. 9:1-3) Nje bola yete̱na to̱ na miwe̱n mo̱ngo̱ me̱se̱, name̱ne̱ pe̱ na mika mo̱ngo̱, moto weno̱ tombise̱ jokwa la Bibe̱l a titi ńaka, na ná wangame̱n jembe̱ di jokwa e? Ye pe̱ te̱ ná o si bedi tombise̱ jokwa la moto nate̱n’o dubise̱ e? Mo̱ nik’e mapula nde kwala ná wa nde we njo̱m e, na ná Yehova a si namse̱ ebol’ango̱ ya dikalo e? O din jokwa, di mala jalabe̱ min myuedi miba: (1) Nje e malee̱ ná di mabola ebol’asu ya dikalo bwam e? (2) Nje jangame̱nno̱ bia ke̱ di mate̱ye̱ bato dikalo e?

5. Nje ye ná e bola ná ebol’asu ya dikalo e si tongwe̱le̱ ponda ye̱se̱ ka nje te̱ di mapulano̱ e?

⁵ Bibe̱l e makwala ońola moto nu mabole̱ jemea la Loba ná: “To̱ nje pe̱ a mabolano̱ e matombwane̱.” (Mye. 1:3) Nde nik’e si mapula kwala ná mambo me̱se̱ di me̱nde̱no̱ bola ońola Yehova ma me̱nde̱ nde dangwa ka nje te̱ di mapulano̱. Longe̱ la mot’a benama di ‘londi na ndutu’ ońolana di titi ke̱nge̱nge̱. (Hiob 14:1) O sumo te̱ nika, ponda iwo̱ basingedi basu be ná beka ná di te̱ dikalo. (1 Kor. 16:9; 1 Tes. 2:18) Nje Yehova a mombwano̱ o ebol’asu ya dikalo e? Jombweye bepasi ba Bibe̱l bō̱ be mongwane̱ biso̱ o jalabe̱ mi myuedi.

6. Nje Yehova a mombwano̱ o ebol’asu ya dikalo e?

⁶ Yehova a mombwa nde miwe̱n masu na titimbe̱ di malee̱le̱no̱. Yehova a mabwane̱ biso̱ muńe̱nge̱ ońolana di mate̱ dikalo na ko̱di, to̱ e be̱ nde ná bato ba si malambe̱ye̱ biso̱ toi. Paulo a tili ná: “Loba a titi nusite̱m na sim, o dimbea ebol’ańu na ndol’ańu ńena lo lee̱le̱no̱ ońola dina lao, kana lo boledino̱ basangedi, lo diano̱ pe̱ lo mabolea babo̱.” (Bon. 6:10) To̱ e be̱ nde ná di si bedi tombise̱ jokwa la Bibe̱l nate̱n’o dubise̱, Yehova a si madimbea miwe̱n masu na ndol’asu. Byala bena Paulo a langwedino̱ kriste̱n a Korinto ná “Ebol’ańu o Sango e titi ewolo” be mombwea pe̱ wa, to̱ e be̱ nde ná miwe̱n mo̱ngo̱ mi si maya bepuma ka nje te̱ o mapulano̱.—1 Kor. 15:58.

7. Nje byala ba ńamuloloma Paulo jombwea ebol’ao ya dikalo be mokwe̱le̱no̱ biso̱ e?

 ⁷ Ńamuloloma Paulo a boli ebolo ende̱ne̱, a bokise̱ myemba ma peńa o jita la mindi. Nde ponda bato bō̱ ba saino̱ mo̱ ná a titi mulēd’a bwam, Paulo a si lango muso̱ngi ma bato ongwane̱no̱ o timba kriste̱n. O diwengisan a tili ná: “Mba na buki o bebolo jita bwambi.” (2 Kor. 11:23) Kapo̱ ka Paulo, di si dimbea ná miwe̱n masu na titimbe̱ di malee̱le̱no̱ nde be mweńa buka me̱se̱ o miso̱ ma Yehova.

8. Nje di s’angame̱nno̱ dimbea jombwea ebol’asu ya dikalo e?

⁸ Dikalo lasu di mabwese̱ Yehova muńe̱nge̱. Yesu a lom 70 ma bokwedi o te̱ dikalo la Janea, o su la dikalo labu, “ba ta ba wa na muńe̱nge̱.” Ońola nje ba tano̱ muńe̱nge̱ jita e? Ba kwali ná: “Na midī ma bobe pe̱ mi sibise̱ mo̱me̱ne̱ owas’asu o dina lo̱ngo̱.” Nde Yesu a te̱se̱ jo̱nge̱le̱ labu ponda a kwalane̱no̱ babo̱ ná: “Lo si bwa muńe̱nge̱ ná midī ma bobe mi sibise̱ mo̱me̱ne̱ owas’ańu; nde bwa nde muńe̱nge̱ ná mina mańu ma tilabe̱ o mo̱ń.” (Lukas 10:17-20) Yesu a ta a bia ná bato ba si me̱nde̱ kasa babo̱ bwam ponda ye̱se̱. Oteten a bato bena bokwedi ba Yesu ba kwalisane̱no̱, di si bi baninga ba timbi kriste̱n. Bokwedi ba ta bangame̱n so̱ṅtane̱ ná ba s’angame̱n bwa muńe̱nge̱ buka te̱ ońolana bato ba kasi babo̱, nde muńe̱nge̱ mabu mu ta nde mwangame̱n be̱ ná Yehova a do̱lisan miwe̱n mabu.

9. Bupisane̱ kalat’a Galatia 6:7-9, nje di me̱nde̱no̱ kusa yete̱na di lee̱le̱ titimbe̱ o ebol’asu ya dikalo e?

⁹ Di lee̱le̱ te̱ titimbe̱ o ebol’asu ya dikalo, di me̱nde̱ be̱ne̱ longe̱ la bwindea. Di mapo̱ngo̱ te̱ miwe̱n masu me̱se̱ o te̱ dikalo na jokwe̱le̱ pe̱ myango ma bwam, je pe̱ nde ‘sa o mudī’ ebanja je nde jese̱le̱ ná mudī ma Loba mu be̱ne̱ ngińa omo̱ń a longe̱ lasu. Yehova a kakane̱ ná a me̱nde̱ bola biso̱ longe̱ la bwindea yete̱na di si ‘wo̱li’, to̱ e be̱ nde ná di s’ongwane̱ moto o dubisabe̱.—Langa Galatia 6:7-9.

10. Nje e mabole̱ ná bato ba kase dikalo lasu to̱ ke̱m e?

¹⁰ Bupisane̱ bete̱medi ba mulema mao nde moto a me̱nde̱no̱ kasa myango ma bwam to̱ ke̱m. Yesu a tele̱ye̱ ni mbale̱ ponda a bolino̱ munia ma musaedi ńena nu myase̱le̱ mbolako o mińangadu me diwengisan, nde dongo buka te̱ nde di ya bepuma. (Lukas 8:5-8) Yesu a kwali ná mi mińangadu me̱se̱ me nde mbadi milema ma bato mi makasano̱ “eyal’a Loba.” (Lukas 8:11-15) Ka nje yeno̱ na musaedi, di titi ná di bola ná mbale̱ e ńake o milema ma bena di te̱ye̱no̱ dikalo. M’bē̱ masu mwe nde ná di benge sa mbolako a bwam ńa mwe̱ndi ma Janea. Paulo a kwali ná “moto te̱ a me̱nde̱ kusa mao musawedi kapond’ebol’ao,” seto̱ kaponda bepuma b’ebol’ao.—1 Kor. 3:8.

11. Ońola nje Yehova a bwane̱no̱ dikalo la Noa muńe̱nge̱ to̱ná bato ba si sengane̱no̱ mo̱ e? (Ombwa duta la dipapa laboso.)

¹¹ Baboledi ba Yehova ba ponda ni tombi pe̱ ba te̱ye̱ bato bena ba bangi sengane̱ babo̱ dikalo. K’eyembilan, Noa a ta “mulangwed’a te̱me̱ la sim,” lambo ka 40 to̱ 50 ma mbu yen ebe. (2 Pet. 2:5) Yen ebe a ta o̱nge̱le̱ ná bato ba me̱nde̱ sengane̱ mo̱, nde Yehova a si ta a kwala ná nik’e me̱nde̱ bolane̱. O diwengisan, ponda a langwedino̱ Noa ná a longe elimbi, a kwalane̱ nde mo̱ ná: “O me̱nde̱ jingea o elimbi, wa na bana bo̱ngo̱ ba bome na munj’ango̱ na bito ba bana bo̱ngo̱.” (Bbot. 6:18) Ponda Loba a bolino̱ pe̱ mo̱ mame̱ne̱ m’elimbi, yen ebe Noa a so̱ṅtane̱ ná bato jita ba si me̱nde̱ sengane̱ mo̱,  ońolana ba si me̱nde̱ be̱ne̱ epolo o elimbi. (Bbot. 6:15) Ka nje te̱ di bino̱, to̱ moto a si sengane̱ Noa. (Bbot. 7:7) Mo̱ Yehova o̱nge̱le̱ nde ná Noa a si boli nde ebol’ao ya dikalo bwam e? Tomtom! Yehova a bwane̱ Noa muńe̱nge̱, ońolana a boli nje Yehova a baise̱no̱ mo̱ na jemea.—Bbot. 6:22.

12. Ne̱ni muto̱ped’a mudī Yeremia a we̱lino̱ be̱ muńe̱nge̱ to̱ná bato ba si sengane̱no̱ mo̱, nde ba te̱nge̱ne̱no̱ pe̱ mo̱ e?

¹² Muto̱ped’a mudī Yeremia pe̱ a te̱ dikalo buka 40 ma mbu to̱ná bato ba si sengane̱no̱ mo̱, ba te̱nge̱ne̱no̱ pe̱ mo̱. “Bosambo na muyema” ma basingedi bao ba bo̱bise̱ mo̱ kańena a puli jese̱le̱ ebol’ao. (Yer. 20:8, 9) Nde Yeremia a si wo̱li! Nje yongwane̱ mo̱ o benga te̱ dikalo na bwane̱ pe̱ mo̱ muńe̱nge̱ e? A soke̱ nde mo̱nge̱le̱ mao o mambo maba ma mweńa. Laboso, mwe̱ndi ma Loba mwena Yeremia a langwedino̱ tumba, mu me̱nde̱ wanea babo̱ ‘mbaki na dipita ońola mińa mi maye̱.’ (Yer. 29:11) Di londe̱ maba, Yehova nde a ta a po̱so̱ Yeremia o bīse̱ tumba mwe̱ndi mao. (Yer. 15:16) Biso̱ pe̱ di mawanea nde bato mwe̱ndi ma dipita, je pe̱ nde Mboṅ a Yehova. Di soke̱ te̱ mo̱nge̱le̱ masu o ma mambo maba ma mweńa, je ná di be̱ muńe̱nge̱ e be̱ ná bato ba sengane̱ biso̱ to̱ ke̱m.

13. Nje munia ma Yesu mu maso̱be̱ o Marko 4:26-29 mu mokwe̱le̱no̱ biso̱ e?

¹³ E mapula ponda ná moto a ńake o mbad’a mudī. Yesu a lee̱ ni mbale̱ o munia mao ma muse̱-myonda nu we̱le̱ mbolako o mińangadu nde na mo̱ a ko̱ iyo̱. (Langa Marko 4:26-29.) Mbolako i de̱be̱ i kumo nde ńaka son na son, muse̱-myonda a si wusa pe̱ to̱ bola ná i pomane̱ ńaka buka nika. Yen ebe e me̱nde̱ pula ná wa pe̱ wenge̱le̱ pond’a bwaba obiana o me̱ne̱ moto o matombise̱no̱ jokwa a mawe̱le̱ nje a mokwano̱ o ebolo. Ka nje te̱ muse̱-myonda a titino̱ ná a bola ná mbolako a de̱no̱ e pomane̱ ńaka ka nje te̱ a mapulano̱, nika pe̱ nde di titino̱ ná di bola ná bato di matombise̱no̱ mokwa ma Bibe̱l ba pomane̱ ńaka ka nje te̱ di mapulano̱. Di si bo̱bo̱ so̱ yete̱na ba titi pomane̱ ńaka ka nje te̱ di mapulano̱. Ka nje te̱ yeno̱ n’ebol’a mōnda, ebol’a timbise̱ bato bokwedi e mabaise̱ we̱lisane̱.—Yak. 5:7, 8.

14. Njik’eyembilan e malee̱ ná ye ná e no̱ngo̱ ponda obiana bepuma b’ebol’asu ya dikalo be mabotea je̱ne̱ne̱ e?

¹⁴ O bepolo bō̱, nik’e no̱ngi pond’a bwaba obiana moto mō̱ buka te̱ a madubisabe̱. Jombweye eyembilan a Gladys na Ruby Allen, bonańango baba ba lomabe̱ ka paonia ya pond’a mususu o mundi ma Kebe̱k o Kanada o mbu 1959. * Bato ba ta be̱ ba banga senga mwe̱ndi ma Janea, ebanja ba ta ba bwa bo̱ngo̱ jombwea nje myoyo mabu ma mboa na pata ya ebas’abu ba wusano̱ bola to̱ kwala. Gladys mo̱ ná: “Di te̱ dikalo la jo̱mbe̱ na jo̱mbe̱ mbu miba, hawa lo̱mbi buńa te̱ esibe̱ ná moto a tele̱ye̱ biso̱ jo̱mbe̱! Bato ba ta be̱, ba po̱i te̱ oboso ba jo̱mbe̱, na babo̱ be̱ne̱ biso̱, ba mayo̱mbo̱ nde, bala. Nde di si wo̱li.” Na ponda, bato ba botedi be̱ muyao, bō̱ pe̱ ba botea lambe̱ye̱ babo̱ toi. O nin we̱nge̱, myemba milalo me o mu mundi.—Yes. 60:22.

15. Nje kalat’a 1 Korinto 3:6, 7 e mokwe̱le̱no̱ biso̱ jombwea ebol’a timbise̱ bato bokwedi e?

 ¹⁵ Timbise̱ la moto mokwedi di mabaise̱ jongwane̱ la bato jita. Mwemba mwe̱se̱ mwe ná mongwane̱ moto o dubisabe̱. (Langa 1 Korinto 3:6, 7.) K’eyembilan, munasango mō̱ e ná a bola moto nu lee̱le̱ ńo̱ngi trakt to̱ kalat’a mo̱di. Ombusa ponda, nde nu munasango e̱ne̱ ná mudango mao mu si mabola mo̱ epolo o timba pe̱pe̱le̱ nu moto, na mo̱ a baise̱ munasango nupe̱pe̱ ná mo̱ ale po̱ngo̱ di pe̱pe̱le̱. Nu munasango a botedi jokwa la Bibe̱l na nu moto. Nde mo̱ pe̱ a kumwa po̱ tombise̱ di jokwa mwemba na bonasango na bonańango bape̱pe̱, bena ba wanedi nu mokwe̱ Bibe̱l jongwane̱, mō̱ te̱ o ńao mbadi. Munasango to̱ munańango te̱ nu mokwe̱ Bibe̱l a me̱nde̱no̱ dongame̱ne̱ a me̱nde̱ jongwane̱ mo̱ o bata bia Yehova. Ońola nika, be̱se̱ bena ba boli ebolo na ngińa o bwam ba jongwane̱ mo̱ be ná ba bwa muńe̱nge̱ ke̱ a nidubisabe̱.—Yohane 4:35-38.

16. Ońola nje weno̱ ná o benga bwa muńe̱nge̱ o ebol’ango̱ ya dikalo to̱ e be̱ nde ná o maboa, to̱so̱ o si be̱n pe̱ ngudi jita e?

¹⁶ Yen ebe diboa to̱ si be̱ne̱ la ngudi be o jeka wa o no̱ngo̱ dongo o ebol’a dikalo na ya timbise̱ bato bokwedi ka nje te̱ o tano̱ o bola kwaṅ. We te̱ nde ná o benga be̱ muńe̱nge̱ ońola nje weno̱ we̱le̱ bola o ebol’a mumbwa. Jombweye eyembilan a kiṅe̱ David, ponda mo̱ na bato bao ba bila ba sungino̱ mbia mabu, nde ba timbane̱ pe̱ ndumban ba no̱ngo̱ne̱no̱ Bonaamale̱k. Kana bebwea ba bato ba bila beba be tano̱ be wo̱lo̱, ba jai nde o tata myūna. Ombusa babo̱ buka o bwemba, David a domse̱ nde ná dongo la ba bena balo o bwemba na la ba bena ba jai o mundi o bwam ba tata myūna di mabe̱ nde kapo̱. (1 Sam. 30:21-25) Nika pe̱ nde yeno̱ n’ebol’asu ya timbise̱ bato bokwedi. Yen ebe o titi pe̱ we̱le̱ te̱ dikalo to̱ lee̱ ka nje te̱ o mapulano̱. Nde o boli te̱ nje ye̱se̱ ye o ngud’ango̱, wa pe̱ we ná o benga bwa muńe̱nge̱ munde̱ne̱ ponda te̱ moto a mabiano̱ Yehova, na mo̱ a dubisabe̱.

17. Ońola nje jangame̱nno̱ timbise̱le̱ Yehova masoma e?

¹⁷ Di matimbise̱le̱ Yehova masoma ońola mbadi a me̱ne̱no̱ ebol’asu ya dikalo. A bi ná di titi ná di ńakisane̱ bato o sengane̱ biso̱, to̱ o bolea mo̱. Nde to̱ na nika, a me̱ne̱ miwe̱n di mapo̱ngo̱no̱ na ndolo di be̱nedino̱ mo̱, a manamse̱ pe̱ biso̱. A malee̱ pe̱ biso̱ ne̱ni bwane̱ nje di mabolano̱ o ebol’a mumbwa muńe̱nge̱. (Yohane 14:12) Je ná di be̱ mbaki ná Loba a me̱nde̱ bwane̱ biso̱ muńe̱nge̱ yete̱na di si wo̱li!