1. Ká addudho koe hwè na ndirigoti ko adi ko máma ko kʉ Yova dzá Dimu nari dho?

KOE Hwè na ndirigoti ko nanga adi jini bbo ko kʉ Yova dzá Dimu nari dho! Ko kʉ Yova dzá nrŭ ndirigoti ko adi ridho ko kʉ kedzá Dimu lo ko d’ra ndirigoti longa ko ddi nja nrŭ dho ke djo nari chulu. Ko adi hwè ba njati ko kó “ni thí kʉ bblo choro nŭnŭ di ná shinga badha dho ná ke” tsotso ndi chu bbʉbbʉlo ná saa na. (Mdo. 13:48) Ko adi ko mbu Yesu bbai. Ke “bangʉe hwè bbo” ke unakpa d’rangʉe ndima ba ná bblo lo lod’radha dhi njí kana ná saa na.​—Lu. 10:1, 17, 21.

2. Kodhó lod’radha dhi njí ko nja mana na bbo nari ká ko ka ko dho ngbaribbai?

² Lod’radha dhi njí e mana na bbo ko dho. Mutume Paulo d’rangʉeri Timoteo dho: “Arø ni ró, ndirigoti ni ddi nrŭ dho nalo na.” Paulo pongʉeri ri ki: “Ni njiri fø ró, ni si ni nganga gø, nidhó lo rr ná nrŭ ma na.” (1 Ti. 4:16) Lod’radha dhi njí adi nrŭ gøgø. Ko adi rø ko ró bblo dhonalo ko kʉ Mungu dhó Pidhinga tsena raia. Ko adi riji ko nji nalo bbʉ madha Yova dho ndirigoti ri tso nju nrŭ dho kod’ra nalo na maddi. (Flp. 1:27) Ko adi ‘rø ko ró longaddidha dhi njí kana’ matayarisho ko nji lod’radha dho ndirigoti ledha ko nzi Yova tso nari chulu.

3. Krʉ kʉ ná nrŭ ká ka ndima rr Pidhinga dzá hwè dhi lo i rr? Abbʉ ddikpa loroji.

³ Ni mai ko adi kpakpanga nji ko d’ralo ro, bí kʉ ná nrŭ nzɨ adi kodhó lo u ri. Akonja le-djo Georg Lindal dhó loroji, ke nga ngʉe lod’radha tso ddiro Islande nǎ eneo nǎ 1929 djoro kpø 1947 djo. Ke ndongʉe buku kpari bí nrŭ dho, ro ddikpa le ma nzá ddi ngʉngʉe Yova dzá Dimu ri. Ke ndiri: “Nja nrŭ ngʉ adi Biblia nǎ lo gʉgʉ, ro nja nrŭ nzɨ ngʉ adi riji ndima rr ri rr maddi ri.” Ngba mai Gileadi nǎ darasa nji ná bbamisionere le chongʉe njí tsotso kodha dho fø lu ro, ndiro fø bbagʉ nja nrŭ bbʉ ndima Yova dho  ndirigoti ndima ba batiso d’e, cho dangʉe tisa. *

4. Ko ká ka ko mbu ko ngbaribbai njati nrŭ u hwè dhi lo i nzá ró?

⁴ Ko thí adi bʉni bʉ njati nrŭ di ko d’ra nalo rr nzá ró. Ko ka ko mbu ko Paulo bbai, ke pongʉeri “ndi thí nanga lɨlɨ njedha na ndirigoti ndɨ le ronga ndɨ nari na” dhonalo bí kʉ ná Wayaudi nzá ungʉe Yesu kʉ masiya nari ro ri. (Ro. 9:1-3) Njaro ni Biblia nǎ longaddi ddikpa le dho. Ni nji kpakpanga nie bblo kʉ ná mwalimu ndirigoti ni nji sala bbo mwanafunzi dzá lo dho. Ro ke nzɨ njí ro nji ndi chu nalo nari. Føri dho njaro ni riji ni bbá ke dho ni longaddi nari tso bbá. Njaro ni longaddi dho ná nrŭ tso ro nzá d’erie si batiso djo ri. Føri ká kʉ nidhó kosa inga føri na mana ká kʉ ni nji ná njí nzɨ Yova nyo tho ri? I lo nǎ kosi aro kʉ nalo goti ngʉ: (1) Addui ká ka ndi dhori ko njínji bblo? (2) Ko ká ka ko jiri longa koddi dho ná nrŭ njiri ngba?

5. Yova dho ko nji ná njí nǎ ro ká ko adi matokea ba nja saa na ko thí jiri naribbai nzɨ addudho?

⁵ Biblia pori i Mungu ji nalo nji ná ke djo: “Ke nji nalo krʉ sie matokeo na.” (Zb. 1:3) Ni mai ri kʉ fø ro, føri na mana nga kʉ Yova dho ko nji nalo krʉ ka ndi njini ko ji naribbai ri. Nrŭ kaka nzá naridho nrŭ dhó maisha “lɨlɨ ndi na kpakpalo na.” (Yob. 14:1) Nja saa na, gʉ kodhó lo gʉ ná kpa nzɨ adi ri u ko d’ralo nrŭ dho pʉlʉpʉlʉ ri. (1 Ko. 16:9; 1 Te. 2:18) Kodhó lod’radha dhi njí kʉ matokeo na ni nari ká Yova ka ndi nja ngbaribbai? Akonja Biblia nǎ nzɨ thika leni ná nja yadha ro ndiro ko ngʉ fø logoti d’e.

6. Ko dhó njí e motokea na ni ma, inga nga ma nari ká Yova adi nja addu ró?

⁶ Kpakpanga na ko nji ná njí ma, kodhó ngatsovedha ma na Yova njanja. Yova nanga adi jini bbo ko lod’ra bidii na naridho njati nrŭ rr kodhó lo nzá ma ró, ko ridho ko ji ke ji. Paulo ndingʉeri: “Mungu nga kʉ nzɨ adi chø lo nji ná ke ri ndiro ndi vi nidho njí nga ndirigoti ndi rodho dho ni dho ná jidha nga lo ni d’ra ndirigoti longa ni ddi nari kana ri.” (Ebr. 6:10) Yova adi ko nji ná kpakpanga ma, kodhó jidha ma na nja ni, njati rie nzá ma ko d’e longaddi nrŭ dho ndima tso si kpø batiso djo ri ró. Ni ka ni njínji Paulo pongʉe Wakorinto nǎ nrŭ dho ná i lo na: “Nidzá njí nga kʉ pa Bboke nǎ ri,” njati ni njiri nzá ma ni jieri nanga tsi ró.​—1 Ko. 15:58.

7. Ko ká ka ko ba ngba somo mutume Paulo pongʉe ndidhó njí djo nalo nǎ ro?

⁷ Mutume Paulo ngʉe bblo kʉ ná misionere, ke klongʉe ø kutaniko tso bí njonjo kʉ ná bbagʉ lu. Chelo nrŭ ngʉ ti ke djo ndirigoti nrŭ ngʉ ripo ke nga kʉ bblo kʉ ná mwalimu ri ná saa na, ke nzɨ ngʉ adi ko tsotso ndi ko ndiro ndima ngʉ  Wakristo ná nrŭ dhó hesabu nanga ro zø ri. Pli ngʉ ndima nja ke djolu ná nrŭ ke ka ndi bee pa nanga rɨngana, Paulo ndingʉeri: “Ma njinji bbo.” (2 Ko. 11:23) Paulo bbai, ako nonga nari kʉ Yova adi ko nji ná kpakpanga ma, kodhó ngatsovedha ma na nja mana na bbo.

8. Kodho ká ringani ko no ngba lo nga lod’radha dhi njí djo?

⁸ Kodhó njí adi hwè bbʉ Yova dho. Yesu chongʉe ndi una 70 kʉ ná kpa lod’ra dhi njí dho, ndirigoti lo kpa d’ra nari goti “kpa ngʉngʉe bbo hwè na.” Nde addui ká bbʉngʉe hwè kpa dho? Kpa pongʉeri: “gó ma rrnga ddi ko dho ni rodho na ko njinjí ná saa na.” Ni mai ri kʉ fø ro, Yesu thɨngʉe kpadhó ngaddidha thika i ndi pori kpa dho nari na: “Nzɨ ni nji hwè gó rrnga ni dho nari dho, ro aninji hwè ni rodho ndini ra nǎ nari dho.” (Lu 10:17-20) Yesu chungʉeri nari kʉ kpa nzá ka ndima bani bblo matokeo na dhé lod’radha dhi njí kana ri. Yesu unakpa ngʉ lod’ra dho ná nrŭ kana ro ká thɨ kʉ ná nrŭ ma ngʉngʉe Wakristo nari nzá ko churi. Yesu unakpa nzá ka ndima bae hwè nrŭ rr ndima dhó lo nari dho dhé ri, ro kpa ka ndima bae hwè ndima nji ná njí hwè bbʉ Yova dho nari dho.

9. Wagalatia 6:7-9 po nalo ká ka ndi njini ngbaribbai njati ko njeni nzá lod’radha dho ró?

⁹ Njati ko di ngatsove kodhó lod’radha dhi njí kana ró, kosi choro nŭnŭ di ná shinga ba. Njati kodi kpakpanga nji ko d’ra hwè dhi lo i ndirigoti ko ddi longa nrŭ dho ró, føri na ko ribba “kiroho na nganjadha dhidhi ko na,” ko ribba Mungu dhó roho takatifu njínji kodhó maisha nǎ nari chulu. Nzɨ ko “njeni” dhonalo Yova tsoni ndi si choro nŭnŭ di ná shinga bbʉ ko dho njati ko kó nrŭ tsotso ndima tso si kpø batiso djo nzá ma ró.​—Azø Wagalatia 6:7-9.

10. Nja nrŭ ká adi ko dr’a nalo uu ndirigoti nja nrŭ ká adi ri gʉgʉ addudho?

¹⁰ Ngbaribbai ma nrŭ thí kʉ nari i adi rili nrŭ u lo u inga nzá. Yesu tungʉe fø bbʉbbʉlo nanga njonjo dz’ djo le nyokpa zʉ ná loroji na, ro bblo kʉ ná dz’ djó le zʉ ná nyo kpa ka ndi dhidhi. (Lu. 8:5-8) Yesu pongʉeri nari kʉ njonjo kʉ ná dz’ na mana kʉ njonjo kʉ ná nrŭ thí “Mungu dzá lo” ndima rr ro. (Lu. 8:11-15) Ddiddi nza bbɨ ná ke bbai, ko nzá ka ko liri Mungu dzá lo dhi nrŭ na ri. Kodhó njí kʉ ko zʉ pidhinga dhi hwè lo i nrŭ thí na. Mutume Paulo pongʉeri naribbai “ko kana nja le ddiro si ndi ko bé ba ndi nji ná njí” dho, ro nga nji nǎ ro ndi ba ná matokeo dho ri.​—1 Ko. 3:8.

11. Noa ngʉ d’ra nalo ká thongʉe Yova nyo addudho, nzá mai nrŭ rrngʉe kedhó lo ro? (Anja richuti ji.)

¹¹ Historia ridho naribbai, bí kʉ ná Yova dza Dimu ngʉ adi lod’ra dho ná nrŭ nzɨ ngʉ adi riji ndima rr lo ri. Lorojina, Noa ngʉe “chø lo d’ra” ná ke. Njaro ke d’rangʉe lo cho bí. (2 Pe. 2:5) Njaro, ke ngʉ riddi nari kʉ, nrŭ ka ndima rr ndi d’ra lo ngba, ro ke ngʉ d’ra nalo ká nrŭ ka ndima rr rr ma inga nzá ma nari ro nzá Yova d’rangʉe ke dho ri. Fø nga ringana ke d’rangʉeri Noa chɨ bbú, Mungu pongʉeri: “Nde ni kasi tsu bbú nǎ ni ma, nidzá kpetsinzø ma, nibba isɨle ma, nidzá nzø bbá dhɨ ma na.” (Mwa. 6:18) Ndirigoti Noa ngʉ ngaddi ndi si chɨ ná bbú dzá bbonga ma, ridzá danga ma na djo ná saa na, ke chungʉeri nari kʉ nrŭ krʉ nzá ka ndima rr lo ri dhonalo nrŭ  krʉ ro nzá ka ndima kae safina na ri. (Mwa. 6:15) Ko churi naribbai ddikpa le ma nzáddi rrngʉe Noa d’ra nalo ro ri. (Mwa. 7:7) Yova ká ngʉ riddi nari kʉ Noa nzá ka ndi d’rae lo bblo ri? Ri nga kʉ fø ri! Yova chungʉeri nari kʉ Noa ka ndi d’rae lo bblo ngba dhonalo ke ngʉ adi Yova po ndi dho nalo nganga nji.​—Mwa. 6:22.

12. Nabi Yeremia ká ngʉ adi hwè ba ngbaribbai nzɨ ngʉ lo rr ndirigoti pa ngʉ ndi bé ná nrŭ dho ndi ngʉ lod’ra ná saa na?

¹² Cho bí kana nabi Yeremia ngʉ adi lod’ra nzɨ ngʉ ndidhó lo rr ná nrŭ dho ndirigoti fø nrŭ ngʉ adi ke bé pa. Ke thí bbʉngʉeni bʉ dhonalo ke nrŭ ngʉ adi “dhudhu ma, nrŭ ngʉ adi chelo ma ti ke djo,” føri dho ke jingʉeri ndi bbá lo ndi d’ra nari tso bbá. (Yer. 20:8, 9) Ro Yeremia nzá bbangʉe lo ndi d’ra nari tso ri! Addui ká kongʉe ke tsotso ke ra anzi ndirigoti ke ba hwè lod’ra dhi njí kana? Ke lingʉe ndi thí aro bbo na mana kʉ ná lo djo. Ya kwanza ke chungʉeri ndi d’ra ná ujumbe ka ndi kó nrŭ tsotso ndimae “gosi ná saa na ndirigoti ngab’odha na.” (Yer. 29:11) Ya pili, Yova vʉngʉe Yeremia ndiro ke d’ra fø ujumbe nrŭ tsɨ dho d’e. (Yer. 15:16) Yeremia bbai, ko adi ngab’odha bbʉ nrŭ dho nalo d’ra ndirigoti, ko le adi nzi Yova dzá Dimu. Njati ko li ko thí fø bbo na mana kʉ ná aro kʉ nalo djo ró, ko ka koe hwè na nrŭ dho ko lod’ra nari kana.

13. Marko 4:26-29 nǎ Yesu bbʉ ná loroji nǎ ro ká ko ba ngba somo?

¹³ Kiroho nǎ le adi dhi dzodzo. Yesu ddingʉe bbʉbbʉlo nyo zʉ ná ddoddo ná ke dhó loroji nǎ. (Azø Marko 4:26-29.) Nyo le zʉ nari goti ri adi dhi dzodzo ndirigoti ri zʉ ná ke nzá ka ndi nji ddikpa lo ro maddi nja ridhi lele d’e ri. Nidho maddi ringani ni bbá saa ndiro nidhó mwanafunzi njinjí ndi chu nalo na d’e. Nyo zʉ ná ke nzá ka ndi liri ndi zʉ ná nyo dhi lele ri, ko ma nzáddi ka ko neri kodhó mwanafunzi dhi lele ko jiri naribbai ri. Føri dho nzɨ bbari ni thí bʉni njati nidhó mwanafunzi di maendeleo nji nzá ma ni jiri naribbai ró. Ddiddi nyo zʉ ná ke bbai kodho ringani koe ngatsovedha na kpø kodhó mwanafunzi ka ndi vʉri ndi njínji Yova dho ndirigoti ndi ba batiso ná ngadjo.​—Yak. 5:7, 8.

14. Ngba loroji ká ridho nari kʉ nja saa na kodhó lo nrŭ rr nari ka ndi dzi saa bí?

¹⁴ Nja kʉ ná eneo na, ri adi cho dzi bí nja ddikpa ke tso si kpø batiso djo d’e. Akonja Gladys ndirigoti Ruby Allen ma na dhó loroji, fø le-vei ngangʉe painia wa kawaida dzá njí tso 1959 na, føri goti nrŭ le chongʉe ndimae bbapainia wa pekee Québec na province nǎ Canada nǎ. * Nrŭ ngʉ adi ndima lai nrŭ ma, dini nǎ bbobbokpa ma na do nji nari dho, nrŭ nzɨ ngʉ adi riji ndima rr kod’ra nalo ri. Gladys pori: “Cho aro kana, ko ngʉ adi lod’ra nyumba kwa nyumba krʉ ddoro saa munane, ro ddikpa le ro ma nzáddi rrngʉe ko ro ri! Ko si nrŭ bba lod’radha dho ná saa na, nrŭ ngʉ adi ndima bbá tsaitso ii ko ró. Ro ko ro nzá njengʉeni ri.” Ro luti nrŭ lengʉe ndima dhó nganjadha thika le ndirigoti eneo nǎ matokeo ngʉe bbo. I ddoro kutaniko kʉ gbo fø vile nǎ.​—Isa. 60:22.

15. Wanafunzi le nrŭ nji nari djo ká 1 Wakorintho 3:6, 7 d’ra ngba lo?

¹⁵ Ndiro ddikpa ke ngʉ mwanafunzi d’e, ringani bí kʉ ná nrŭ kó ke tsotso.  Kutaniko nǎ nrŭ krʉ ka ndima njí nalo kʉ ni ndiro ddikpa le tso si kpø batiso djo d’e. (Azø 1 Wakorintho 3:6, 7.) Lorojina ddikpa le-djo bbʉ trakte ndirigoti gazeti tho nyo lo tho ná ddikpa ke dho. Le-djo njari nari kʉ, ri ka ndie kpakpa ndi ngʉ fø ke dhi ngana. Føri dho ke ka ndi pori nja muhubiri ngʉ fø ke dhi ngana. Fø muhubiri ka ndi ngá funzo tso fø ke na. Ke ka ndi nziri nja kʉ na le-djoi ma, le-vei ma na mba ndi goti fø funzo dhi ngana, ndirigoti kpa ka ndima li mwanafunzi kpakpa njonjo kʉ ná chulu. Krʉ kʉ ná le-djoi ma, le-vei ma na ka ndima kó ke tsotso ndiro ke chulo Yova djo d’e. Njati fø mwanafunzi nji maendeleo kpø batiso djo ró, krʉ koe ke tsotso ná kpa ka ndimae hwè na.​—Yoh. 4:35-38.

16. Ni ká ka niba hwè addudho njati rie ni lod’radha dhi njínji bbo nzɨ ma nidhó afya dzá lodho ró?

¹⁶ Njaro ni nzá ka ni d’ra lo bblo ndirigoti ni ddi longa anziro ni ngʉ rinji naribbai ri dhonalo nidhó afya nga kʉ bblo ri inga nidhó kpakpanga nga kʉ bbo ri. Ni ka nie hwè na dhonalo kʉ, ni dz’ djolu gble njini na njí tsotso kó. Akonja Pi Daudi dhó loroji, ke ma, ndi unakpa ma na rangʉe ndima bbá familia ma, ndima dhó ritsi ma na tso le waamaleki dhó ro ná saa na. Fø kpa kana ro 200 kʉ ná kpa njengʉeni nje vita ndima nji nari dho, føri dho kpa mangʉe aluti ndiro ndima b’o no ronga d’e. B’lo kpa si vita djó nari goti, Daudi pongʉeri vita dhi nga nǎ ro ndima ba ná no nanga le ndo ddiddi fø kpa krʉ dho. (1 Sa. 30:21-25) Dz’ djolu gble ko longaddi nrŭ dho ná njí ma di føi. Njaro ni nzɨ adi lod’ra inga longaddi ni jieri naribbai ri. Fø ridho kutaniko nǎ nrŭ krʉ ka ndimae hwè na dhonalo kpa nji kpakpanga ndiro ddikpa ke chu Yova ndirigoti ke ba batiso d’e.

17. Ko ká ka ko po mbai Yova dho addudho?

¹⁷ Ko adi mbai po Yova dho dhonalo ke nanga adi jini ji ko nji ndi dho ná njí dho. Ke churi nari kʉ, ko nzá ka ko njinjí kodhó kpakpanga djolu ri. Ke adi ko nji ná kpakpanga nja ni ndirigoti ko ji ndi nari ma nja ddi. Ndirigoti ke ngbaribbai ma ko ka koe hwè na lod’radha dhi njí kana nari d’ra ko dho. (Yoh. 14:12) Ko ka ko uri u nari kʉ, Yova ka ndi ba hwè kodhi lo dho njati ko njeni nzá ró!