1. Ta eo me ej menin ad lañlõñ im utiej bõro?

EJ JUON menin lañlõñ im utiej bõro bwe jej Ri-Kõnnaan ro an Jeova! Jej kwal̦o̦k etan Anij im mour ekkar ñan ãt in ilo ad bõk kun̦aad ilo jerbalin kwal̦o̦k naan im kõm̦m̦an ri-kal̦oor. Jej lañlõñ ñe jej jipañ ro “em̦m̦an bũrueer ñan bõk mour indeeo” bwe ren erom rũttõmak. (Jrb. 13:48) Jej bõk ejja eñjake ko an Jesus ke ear “obrak kõn jetõb kwõjarjar im ear lañlõñ” ke ri-kal̦oor ro an rar jepl̦aak im el̦ap tõprak ko rar loi jãn aer kar kwal̦o̦k naan.​—Luk 10:1, 17, 21.

2. Ewi wãween ad kwal̦o̦k bwe el̦ap ad kaorõke jerbalin kwal̦o̦k naan?

² El̦ap ad kaorõk jerbalin kwal̦o̦k naan. Rijjilõk Paul ear rõjañ Timote im ba: “Kwõn kanooj kõjparok eok make im am̦ katakin.” Paul ear bar ba: “Ilo am̦ ãindein, kwõnaaj lo̦mo̦o̦ren eok im ro rej roñjake eok.” (1 Tim. 4:16) Ealikkar bwe mour ko an armej repãd ilo kauwõtata. Jej kanooj kõjparok im lale wãween ad mour kõnke jej ro doon Aelõñ eo an Anij. Aolep iien jen kwal̦o̦k wãween ko rej bõktok nõbar ñan Jeova im rej errã ippãn ennaan eo em̦m̦an jej kwal̦o̦k kake. (Pil. 1:27) Jej kwal̦o̦k bwe jej ‘kõjparok kõj make im ad katakin’ ilo ad lukkuun kõppojakl̦o̦k im̦aan ñan jerbalin kwal̦o̦k naan im ilo ad kajjitõk kõjeraam̦m̦an jãn Jeova m̦okta jãn ad kwal̦o̦k naan ñan ro jet.

3. Ewi wãween an armej ro jej kwal̦o̦k naan ñan er maroñ em̦m̦akũt kõn ennaan eo em̦m̦an me jej kwal̦o̦k kake kõn Aelõñ eo? Kwal̦o̦k juon waanjoñak.

³ Meñe jej lukkuun kate kõj, ak emaroñ jab lukkuun lõñ ak emaroñ ejjel̦o̦k armej rekõn̦aan eo̦roñ ennaan eo em̦m̦an kõn Aelõñ eo ilo bukwõn eo jej pãd ie. L̦õmn̦ak m̦õk kõn bwebwenato in an juon jeid im jatid em̦m̦aan etan Georg Lindal, me ear make iaan ilo kwal̦o̦k naan ilujen Iceland jãn 1929 ñan 1947. Ear leto-letak elõñ to̦ujin bok ko; ak, ejjel̦o̦k juon ear oktak ñan m̦ool eo. Ear je im ba: “Ãinwõt ñe jet em̦õj aer kar pepe in jum̦ae m̦ool eo, ak enañin aolep rejjab itoklimo.” Meñe ear itok mijinede ro rar kamminene ilo jikuul̦in Giliad im kal̦apl̦o̦k jerbalin kwal̦o̦k naan eo ijin, ak ratimjuon iiõ ko tokãlik ej kab wõr  jet ri-Iceland rar wũjlepl̦o̦k er make ñan Jeova im peptaij. *

4. Ewi wãween ad eñjake ñe jej lo an armej jab kõn̦aan roñjake?

⁴ Jej bũrom̦õj ñe jej lo an armej jab kõn̦aan roñjake. Jemaroñ bõk eñjake eo an Paul, eo ear ba, “Ikanooj in bũrom̦õj im ejjab bõjrak an eddo bũruõ,” kõnke enañin aolep ri-Ju ro rar jab kõn̦aan tõmak bwe Jesus ej Messaia eo me kar kallim̦ur kake. (Rom 9:1-3) Ta el̦aññe kwaar kanooj kate eok ñan jipañ im jar kake rũkkatak Baibõl̦ eo am̦ ak ejjab kõm̦m̦an wõnm̦aanl̦o̦k im kwõj aikuj kabõjrak amiro katak? Ak ta el̦aññe kwõjjañin kar jipañ juon m̦ae iien ej pojakin peptaij? Ej aikuj ke nana am̦ mour im bõlen l̦õmn̦ak bwe Jeova ejjab kõjeraam̦m̦an am̦ jerbalin kwal̦o̦k naan? Ilo katak in, jenaaj uwaake kajjitõk kein ruo: (1) Ta eo ej kaalikkar an l̦ap tõprak ilo jerbalin kwal̦o̦k naan? (2) Ta men ko jemaroñ kõtmãne bwe renaaj wal̦o̦k?

5. Etke jerbalin kwal̦o̦k naan eo ad ñan Jeova emaroñ jab tõprak ilo wãween eo jekar kõtmãne kake?

⁵ Baibõl̦ ej ba bwe juon eo ej kõm̦anm̦an ankilaan Anij “enaaj jeraam̦m̦an kõn men otemjej ej kõm̦m̦ani.” (Sam 1:3) Ijoke, ejjab mel̦el̦ein bwe men otemjej jej kõm̦m̦ani ñan Jeova enaaj jejjet ak tõprak ãinwõt ad kar kõtmãne. Mour an armej “obrak kõn jorrããn” kõn ad jab weeppãn​—kõj kab ro jet. (Job 14:1) Bareinwõt, jet iien ri-jum̦ae ro remaroñ lo tõprak ilo aer kabõjrake ad jerbalin kwal̦o̦k naan ilo wãween ko ekkã ad kõm̦m̦ani. (1 Kor. 16:9; 1 Tes. 2:18) Innem, ewi wãween an Jeova joñe joñan tõprak ko ad? Jen etale jet iaan naanin kakapilõklõk ko jãn Baibõl̦ me remaroñ jipañ uwaake kajjitõk in.

6. Ewi wãween an Jeova joñe joñan tõprak ko ilo ad jerbal ñane?

⁶ Jeova ej lale wãween ad kate kõj im ad kijenmej wõt. Im̦aan mejãn Jeova, el̦ap ad lo tõprak ilo jerbal eo ad ñe jej wõnm̦aanl̦o̦k wõt im jerbal ilo tiljek im yokwe, jekdo̦o̦n ñe ro jet rej roñjake ak jaab. Paul ear je: “Anij ewãnõk im eban mel̦o̦kl̦o̦k jerbal ko ami, im yokwe eo kom̦ar kwal̦o̦k kõn etan ikijjeen ami kar jipañ ro rekkwõjarjar im an jab bõjrak ami jipañ.” (Hib. 6:10) Jeova ej keememej jerbal ko ad im yokwe eo ad ñane, mekarta ñe jej kate kõj ak ejjel̦o̦k ad rũkkatak Baibõl̦ me ej peptaij. Kõn men in, naan kein an Paul ñan ri-Korint ro rej bar ñan kwe: “Ejjab jejtokjãn ami kõm̦m̦ani jerbal ko an Irooj,” meñe ejjab wal̦o̦k leen jerbal ko me jaar kõtmãne kaki.​—1 Kor. 15:58.

7. Ta eo jemaroñ katak jãn wãween an kar rijjilõk Paul kõmel̦el̦eik jerbalin kwal̦o̦k naan eo an?

⁷ Rijjilõk Paul ear juon mijinede me elukkuun kar em̦m̦an an jerbal, ear ejaake elõñ eklejia ko ilo elõñ bukwõn ko. Ak ke ear aikuj in jojomare e make ãinwõt juon eo im ej ri-jerbal an Christ, ear jab kwal̦o̦k kõn oran armej ro ear jipañ er ñan oktak im erom rũttõmak. Ijello̦kun an ãindein, ear kariab naan ko an ro im rar make kautiejl̦o̦k er make jãn e, Paul ear je:  “Elõñl̦o̦k jerbal ko iar kõm̦m̦ani.” (2 Kor. 11:23) Ãinwõt Paul, keememej bwe Jeova el̦ap an kaorõkl̦o̦k ad kate kõj im ad kijenmej.

8. Ta eo eaorõk bwe jen keememej kõn jerbal eo ad?

⁸ Jerbalin kwal̦o̦k naan eo ad ej kabuñbũruon Jeova. Jesus ear jilkinl̦o̦k 70 ri-kal̦oor ro ñan kwal̦o̦k kõn ennaan eo em̦m̦an kõn Aelõñ eo, im ilo jem̦l̦o̦kin campaign eo, rar ‘jepl̦aak ilo lañlõñ.’ Ta kar unin aer lañlõñ? Rar ba: “Irooj, jetõb ko rettoon rar pokake kõm ke kõmar kõjerbal etam̦.” Ijoke, Jesus ear kajim̦we l̦õmn̦ak eo aer ke ear ba ñan er: “Kom̦win jab lañlõñ kõn an jetõb ko rettoon pokake kom̦, bõtab kom̦win lañlõñ kõnke em̦õj je etami ilañ.” (Luk 10:17-20) Jesus ear jel̦ã bwe eban aolep iien renaaj lo el̦ap tõprak ilo aer kwal̦o̦k naan. Ilo m̦ool, jejjab jel̦ã jete iaan armej rein me ri-kal̦oor ro rar kwal̦o̦k naan ñan er rar erom rũttõmak. Ri-kal̦oor ro rar aikuj in lañlõñ ejjab kõn wõt tõprak ko rar loi, ak men eo eaorõkl̦o̦k ej kõn aer jel̦ã bwe Jeova ej buñbũruon kõn aer lukkuun kate er.

9. Ekkar ñan Galetia 6:7-9, ta eo enaaj wal̦o̦k ñe jenaaj kijenmej wõt ilo jerbalin kwal̦o̦k naan eo ad?

⁹ El̦aññe jej kijenmej wõt ilo jerbalin kwal̦o̦k naan eo ad, jenaaj bõk mour indeeo. Ilo ad kate kõj kõn aolepen bũruod ñan ekkat im jeor ineen m̦ool eo kõn Aelõñ eo, jej bareinwõt “jeor ekkar ñan jetõb kwõjarjar” ilo ad kõtl̦o̦k bwe kajoor in an Anij en anemkwõj in jerbal ilo mour eo ad. Toon wõt ad “jab m̦õk” ak “ebbeer,” Jeova ej kallim̦ur bwe jenaaj m̦adm̦õd mour indeeo, meñe jaar maroñ jipañ juon bwe en wũjlepl̦o̦k mour eo an ñan Anij ak jaab.​—Riit Galetia 6:7-9.

10. Etke jet rej roñjake ñe jej kwal̦o̦k naan ñan er ak ro jet rejjab roñjake?

¹⁰ Wãween an armej ro em̦m̦akũt ej wawa ioon ta eo ilo bũrueer. Jesus ear kõmel̦el̦e kõn mel̦el̦e in em̦ool ilo waanjoñak eo ear kwal̦o̦ke kõn ri-jeor ine eo me ear jeori ine ko ioon bwidej ko reoktak jãn doon, im juon wõt iaan bwidej kein ear em̦m̦an an kaddek im kalle. (Luk 8:5-8) Jesus ear ba bwe bwidej kein me reoktak jãn doon rej jitõñl̦o̦k ñan armej ro me eoktak wãween an bũrueer em̦m̦akũt ñan “Naanin Anij.” (Luk 8:11-15) Ãinwõt ri-jeor ine eo, ejjel̦o̦k ad maroñ ñan kaddekl̦o̦k leen jerbal ko ad, kõnke ej pedped ioon bũruon ro rej roñjake. Eddo eo ad ej ñan wõnm̦aanl̦o̦k wõt ilo ad jeor ine ko rem̦m̦an ineen ennaan eo kõn Aelõñ eo. Im ãinwõt an kar rijjilõk Paul ba, “Kajjojo iaaer [ak, armej] enaaj bõk an jinõkjeej ekkar ñan jerbal ko an,” im jab ekkar ñan leen jerbal ko an.​—1 Kor. 3:8.

11. Etke Jeova ear buñbũruon kõn jerbalin kwal̦o̦k naan eo an Noa meñe armej ro rar jab roñjake e? (Lale pija eo ilo kilin bok in.)

¹¹ Jãn tõre ko etto liktak, armej ro an Jeova rar kwal̦o̦k naan ñan ro me rejjab kõn̦aan roñjake. Ñan waanjoñak, Noa ear “juon ri-kwal̦o̦k naan kõn wãnõk,” emaroñ kar ium̦win elõñ iiõ ko. (2 Pit. 2:5) Im ejjel̦o̦k pere bwe emaroñ kar kõtmãne bwe ro jet renaaj kar m̦õn̦õn̦õ in roñjake ke ear kwal̦o̦k naan ñan er, bõtab Jeova ekar jab ba bwe enãj kar ãindein. Ijello̦kun an kar ba men in, ear jiroñ Noa bwe en kalõk juon wa kileplep, Anij ear ba: “Kwõnaaj del̦o̦ñ ilowaan wa eo, kwe, im l̦õm̦aro nejũm̦, im lio pãleem̦, im lim̦aro pãleen ro nejũm̦, n̦a ippam̦.” (Jen. 6:18) Im ke Jeova ear kwal̦o̦k ñane joñan kilepen wa eo enaaj kar kalõke, men in emaroñ kar kõm̦m̦an bwe Noa en kile bwe eban lukkuun lõñ ro renaaj roñjake e kõnke eban kar bwe jikin ñan er aolep ilowaan wa eo. (Jen. 6:15) Kiiõ el̦ak kun im wal̦o̦k, ejjel̦o̦k juon ñan jidik ilo kar tõre eo an me ear l̦ap lãj ie ear roñjake ennaan eo Noa ear kwal̦o̦ke. (Jen. 7:7) Jeova ear ke watõk bwe Noa ear jab kajejjet jerbal eo an? Ear jab ñan jidik! Im̦aan mejãn  Jeova, Noa ear juon ri-kwal̦o̦k naan eo el̦ap an kar lo tõprak kõnke ear tiljek ilo an kõm̦m̦ane men eo Jeova ear jiroñe ñan kõm̦m̦ane.​—Jen. 6:22.

12. Ta eo ear jipañ ri-kanaan Jeremaia ñan lo lañlõñ ilo jerbalin kwal̦o̦k naan eo an meñe ear jelm̦ae ro ejjel̦o̦k aer itoklimo kab ro rej jum̦ae?

¹² Ri-kanaan Jeremaia bareinwõt ear kwal̦o̦k naan ium̦win elõñ iiõ ko ilo an jelm̦ae ro ejjel̦o̦k aer itoklimo kab ro rej jum̦ae. Joñan an kar jinotak ebbweer kõn an ri-jum̦ae ro “kajjirere im ettõñ kake,” ear l̦õmn̦ak in bõjrak jãn an kõm̦m̦ane eddo eo kar lel̦o̦k ñane. (Jrm. 20:8, 9) Bõtab Jeremaia ear jab ebbweer! Ta eo ear jipañe ñan anjo̦ jãn l̦õmn̦ak ko rekabbweerer im bwe en lo lañlõñ ilo jerbalin kwal̦o̦k naan eo an? Ear l̦õmn̦ak wõt kõn ruo men ko raorõk. Juon, ennaan eo an Anij me ear itõn bõkl̦o̦k ñan armej ro enaaj kar lel̦o̦k ñan er “juon kõtmãne im kõjatdikdik.” (Jrm. 29:11) Im ruo, Jeova ear kõm̦m̦an bwe Jeremaia en pãleek ãt eo etan. (Jrm. 15:16) Kõj bareinwõt jej bõkl̦o̦k juon ennaan me ej lel̦o̦k kõjatdikdik ñan armej ro ilo lal̦ in me enana. Im jej bar pãleek ak jutak kõn ãt eo etan Jeova ilo ad bõk ãt in Ri-Kõnnaan ro an Jeova. Ñe jenaaj l̦õmn̦ak wõt kõn men kein ruo raorõk, jenaaj maroñ lo wõt lañlõñ meñe armej ro renaaj roñjake ak jaab.

13. Ta eo jej katak jãn waanjoñak eo Jesus ear kwal̦o̦ke ilo Mark 4:26-29?

¹³ An juon eddekl̦o̦k ilo tõmak ej wal̦o̦k jidik kõn jidik. Jesus ear katakin kõn mel̦el̦e in em̦ool ilo waanjoñak eo ear kwal̦o̦ke kõn ri-jeor ine eo me ear kiki. (Riit Mark 4:26-29.) Leen jerbal ko an ri-jeor ine eo rar jidik kõn jidik wal̦o̦k im ear ejjel̦o̦k an ri-jeor ine eo maroñ ñan jidik ñan kam̦õkajl̦o̦k an ine ko eddek. Kwe bareinwõt, emaroñ bõk iien ñan am̦ maroñ lo tõprak ko jãn am̦ kõm̦m̦ane jerbalin kwal̦o̦k naan eo kõnke leen jerbal eo ad ej jidik kõn jidik ilo an eddekl̦o̦k ak wal̦o̦k. Im ãinwõt an juon ri-kallib ejjel̦o̦k an maroñ ñan kõm̦m̦an bwe en m̦õkajl̦o̦k an ine ko eddekl̦o̦k ekkar ñan kõn̦aan eo an, kõj bareinwõt jejjab maroñ iuuni ak kõm̦m̦an bwe rũkkatak Baibõl̦ ro ad ren kõm̦m̦an wõnm̦aanl̦o̦k ekkar ñan joñan m̦õkaj eo me jekõn̦aan loe. Kõn men in, kwõn jab ebbweer ñe etol̦o̦k kũtien aer kõm̦m̦an wõnm̦aanl̦o̦k jãn joñan m̦õkaj eo me kwaar kõtmãne kake. Ãinwõt jerbalin kallib ak ekkat, jerbalin kõm̦m̦an ri-kal̦oor ej kitibuj an juon aikuj in kwal̦o̦k kijenmej.​—Jem. 5:7, 8.

14. Ta waanjoñak eo me ej kwal̦o̦k bwe tõprak ko jãn jerbalin kwal̦o̦k naan eo ad remaroñ jidik kõn jidik wal̦o̦k?

¹⁴ Ilo jet teretore ko, emaroñ jab alikkar tõprak ko rej wal̦o̦k jãn jerbalin kwal̦o̦k naan eo ad ium̦win elõñ iiõ. L̦õmn̦ak kõn bwebwenato in an Gladys im Ruby Allen, kõrã rein me rej jemjein jemjati im ilo kar iiõ eo 1959, kar jitõñ erro ñan bõk jerbalin rekũl̦ar bainier ilo juon taun ilo bukwõn eo ilo Canada etan Quebec. * Kõn an armej ro ilo bukwõn eo mijak ro jet im mijak ta ko bũrij ro remaroñ ba ak kõm̦m̦ani ñan er, men in ear kõm̦m̦an aer m̦akoko in roñjake ennaan eo kõn Aelõñ eo. Gladys ej keememejtok im ba: “Kõmar etal jãn em̦ ñan em̦ ium̦win ralitõk awa ilowaan juon raan ium̦win ruo iiõ ak ejjel̦o̦k en̦ ear kõpel̦l̦o̦k kõjãm ko aer ñan kõnono ippem! Armej ro rej baj itok wõt ñan kõjãm ko aer im kiil blind ko aer. Bõtab kõmar jab ebbweer.” Ilo tõre ko tokãlik, ear jino oktakl̦o̦k bũruon armej im jino l̦apl̦o̦k tõprak ko rej wal̦o̦k ilo teretore eo. Kiiõ ewõr jilu eklejia ko ilo bukwõn in.​—Ais. 60:22.

15. Ta eo 1 Korint 3:6, 7 ej katakin kõj kõn jerbalin kõm̦m̦an ri-kal̦oor?

¹⁵ An juon erom ri-kal̦oor, ej itok wõt jãn jipañ ko an elõñ. Kar ba bwe ebõk juon eklejia ñan  jipañ juon armej ñan an maroñ kõm̦m̦an wõnm̦aanl̦o̦k im peptaij. (Riit 1 Korint 3:6, 7.) Ñan waanjoñak, juon ri-kwal̦o̦k naan ej door juon tũrããk ak magazine ippãn juon eo ej itoklimo. Ak kiiõ ri-kwal̦o̦k naan in jeid im jatid ej lo bwe eapañ jikejuul̦ eo an ñan an maroñ jepl̦aak ippãn armej in ñan kal̦apl̦o̦k an itoklimo, kiiõ ej kajjitõk ippãn bar juon ri-kwal̦o̦k bwe en jepl̦aak ippãn armej eo. Ri-kwal̦o̦k naan eo juon ear maroñ kiiõ jino katak Baibõl̦ ippãn armej eo. Kiiõ ri-kwal̦o̦k naan in ej kũrtok ri-kwal̦o̦k naan ro jet ilo iien an katak ippãn armej eo, im kajjojo iaan ri-kwal̦o̦k naan rein rej kõketak ak rõjañ rũkkatak eo ilo elõñ wãween ko reoktak jãn doon. Kajjojo iaan em̦m̦aan ak kõrã ro jeid im jatid me rũkkatak eo ear iioon er, rein rej jipañ utdikdiki ineen m̦ool eo ilo bũruon armej in. Ilo wãween in, ãinwõt an kar Jesus ba, ri-jeor eo kab ri-m̦adm̦õd eo jim̦or remaroñ lañlõñ ippãn doon ilo jerbalin m̦adm̦õd eo ilo tõmak.​—Jon 4:35-38.

16. Etke kwõmaroñ lo lañlõñ ilo jerbalin kwal̦o̦k naan eo am̦ meñe emaroñ dikl̦o̦k am̦ kwal̦o̦k naan itok wõt jãn an jab em̦m̦an ãjmour eo am̦ ak an m̦õjn̦o̦l̦o̦k ãnbwinnũm̦?

¹⁶ Ak ta el̦aññe edikl̦o̦k am̦ maroñ bõk kun̦aam̦ ilo kwal̦o̦k naan itok wõt jãn an jab em̦m̦an ãjmour eo am̦ ak em̦õjn̦o̦l̦o̦k ãnbwinnũm̦? Kwõj maroñ wõt lo lañlõñ ilo am̦ kõm̦m̦ane ijo kun̦aam̦ ilo jerbalin m̦adm̦õd eo. L̦õmn̦ak kõn bwebwenato eo an Kiiñ Devid ke e im l̦õm̦aro doon rar etal in lo̦mo̦o̦ren baam̦le ko aer im men ko m̦weieer jãn kumi in ri-Amelek ro. Rũbukwi iaan em̦m̦aan ro rar lukkuun m̦aal jãn aer kar ire, innem rar pãdwõt im lali m̦weiuk ko. Ãlikin aer kar anjo̦ ilo tarin̦ae eo, Devid ear jiroñ er bwe ren ajeji m̦weiuk ko rekar rakimi ñan aolep im en joñan wõt juon an aolep. (1 Sa. 30:21-25, UBS) Ejja ãindeinl̦o̦k wõt ilo jerbalin kõm̦m̦an ri-kal̦oor eo ad ipel̦aakin lal̦ in. Aolep ro me rej kate er joñan wõt aer maroñ renaaj aolep joñan wõt juon ilo aer lañlõñ ñe kajjojo iaan ro rekããl rej bõk kõjparok im bõk jipañ ñan jino del̦o̦ñ ilo ial̦ eo ej tõll̦o̦k ñan mour.

17. Ta eo jej kam̦m̦oolol Jeova kake?

¹⁷ Jej kam̦m̦oolol Jeova kõn wãween an kwal̦o̦k yokwe ñan kõj ilo wãween an watõk jerbal eo ad ñane. Ejel̦ã bwe jejjab maroñ iuuni juon ñan an roñjake kõj ak ñan an karejar ñan E. Bõtab ej loe ad kate kõj jerbal ñane ilo tiljek im joñan ad yokwe E, im ej kõjeraam̦m̦an kõj. Ej bareinwõt katakin kõj wãween ad maroñ lo lañlõñ ilo ad kõm̦m̦ane eddo eo ad ilo jerbalin m̦adm̦õd eo el̦ap. (Jon 14:12) Jemaroñ lõke bwe Jeova ej buñbũruon ippãd toon wõt ad jab ebbweer!