Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

EDWƐKƐ 43

Mmamaa Ɛ Sa Nu To!

Mmamaa Ɛ Sa Nu To!

“Bɛmmamaa yɛkpo aze wɔ kpalɛyɛlɛ nu.”—GAL. 6:9.

EDWƐNE 68 Dua Belemgbunlililɛ Ma Ne

MƆƆ YƐBAZUKOA *

1. Duzu ati a ɔyɛ yɛ fɛ kɛ yɛle Gyihova Alasevolɛ a?

ƆYƐ yɛ fɛ kpole kɛ yɛle Gyihova Alasevolɛ la! Nyamenle duma la yɛ nwo zo yɛɛ yɛbɔ zɔhane duma ne anwo ɛbɛla ɔlua edwɛkɛhanlɛ nee ɛdoavolɛyɛlɛ gyima ne mɔɔ yɛyɛ la azo. Saa yɛboa awie mɔɔ ‘ye subane kile kɛ ɔfɛta dahuu ngoane la’ yɛmaa ɔbayɛ diedinli a, ɔmaa yɛdi fɛlɛko kpole. (Gyi. 13:48) Yɛte nganeɛ kɛ Gyisɛse mɔɔ “sunsum nwuanzanwuanza ne maanle ɔlile fɛlɛko” wɔ mekɛ mɔɔ ye ɛdoavolɛma ne rahanle mɔɔ vi edwɛkɛhanlɛ gyima ne mɔɔ bɛyɛle la anu rale la bɛhilele ye la.—Luku 10:1, 17, 21.

2. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛahile kɛ yɛfa yɛ ɛzonlenlɛ gyima ne anyebolo zo ɛ?

2 Yɛfa yɛ ɛzonlenlɛ gyima ne anyebolo zo. Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo hanle hilele Timote kɛ: “Nea ɛ nwo nee wɔ ngilehilelɛ ne boɛ dahuu.” Pɔɔlo vale doale zo kɛ: “Saa ɛyɛ ye zɔhane a, ɛbalie ɛ nwo nee bɛdabɛ mɔɔ bɛtie wɔ la ngoane.” (1 Tim. 4:16) Ɛhye kile kɛ yɛ edwɛkɛhanlɛ gyima ne die ngoane. Yɛnea yɛ nwo boɛ dahuu ɔluakɛ yɛle Nyamenle Belemgbunlililɛ ne maanlema. Dahuu yɛkulo kɛ yɛbɔ ɛbɛla mɔɔ ɔbaye Gyihova ayɛlɛ na yeahile kɛ yɛdie edwɛkpa ne mɔɔ yɛbɔ ye nolo yɛdi la. (Fel. 1:27) Yɛsiezie yɛ nwo kpalɛ yɛmaa ɛzonlenlɛ gyima ne yɛɛ kolaa na yɛali awie mɔ daselɛ la, yɛsɛlɛ Gyihova kɛ ɔboa yɛ yɛfa yɛkile kɛ ‘yɛlɛnea yɛ ngilehilelɛ ne boɛ.’

3. Asoo awie biala anye balie Belemgbunlililɛ edwɛkɛ ne anwo? Maa neazo.

3 Saa yɛyɛ biala mɔɔ yɛbahola la bɔbɔ a, bie a menli dɔɔnwo mɔɔ wɔ yɛ azɛlɛsinli ne anu la anye ɛnrɛlie Belemgbunlililɛ edwɛkɛ ne anwo. Suzu adiema George Lindal mɔɔ ɔ ngomekye ɔlile daselɛ wɔ Iceland ɛleka ngakyile ɔvi 1929 kɔdwu 1947 la anwubielɛ ne anwo. Ɔvale mbuluku apenle dɔɔnwo ɔmaanle awie mɔ; noko bɛ nuhua ko bɔbɔ amba nɔhalɛ ne anu. Ɔhɛlɛle kɛ: “Ɛnee ɔzɔho kɛ bie mɔ dwazo tia nɔhalɛ ne, noko ɛnee bɛ nuhua dɔɔnwo anye ɛnlie nɔhalɛ ne anwo fee.” Bɛvale edwɛkpatɛvolɛma mɔɔ bɛwiele Geleade sukulu la bɔbɔ bɛhɔle ɛkɛ ne kɛ bɛhɔboa gyima ne, noko ɛvolɛ ngɔnla pɛle nu na menli mɔɔ bɛwɔ Iceland la bie mɔ ayila bɛ nwo zo amaa Gyihova na bɛamaa bɛazɔne bɛ. *

4. Saa menli andie edwɛkpa ne a, wɔannea a kɛzi yɛbade nganeɛ ɛ?

4 Saa menli anye ɛnlie edwɛkpa ne anwo a ɔmaa yɛ rɛle bɔ. Bie a yɛbade nganeɛ kɛ Pɔɔlo mɔɔ lile “alɔbɔlɛ kpole nee nyane mɔɔ ɛngyakyi ɛlɛ” ɔluakɛ Dwuuma dɔɔnwo anlie anli kɛ Gyisɛse a le Mɛzaya ne mɔɔ bɛbɔle ɔ nwo ɛwɔkɛ la. (Wlo. 9:1-3) Na saa wɔbɔ mɔdenle biala kɛ ɛboa Baebolo sukoavo bie yɛɛ wɔyɛ asɔne wɔmaa ye fane dɔɔnwo noko ɔnnyia anyuhɔlɛ na ɔwɔ kɛ bɛpɛ debiezukoalɛ ne azo noko ɛ? Anzɛɛ saa ɛdawɔ mumua ne ɛtɛboale awie ɛtɛmaanle ɔtɛfɛtale ɛzɔnenlɛ noko ɛ? Asoo ɔwɔ kɛ ɛmaa wɔ adwenle bua wɔ fɔlɛ na bie a ɛte nganeɛ kɛ Gyihova ɛnyila wɔ ɛzonlenlɛ gyima ne azo ɔ? Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, yɛbabua kpuya nwiɔ: (1) Duzu a kile kɛ ɛlɛyɛ ɛzonlenlɛ gyima ne kpalɛ a? (2) Saa yɛka edwɛkɛ ne yɛkile awie mɔ a, duzu a ɔwɔ kɛ yɛmaa yɛ nye da a?

DUZU A KILE KƐ ƐLƐYƐ ƐZONLENLƐ GYIMA NE KPALƐ A?

5. Duzu ati a bie a mɔɔ bavi gyima mɔɔ yɛlɛyɛ yɛamaa Gyihova anu ara la dahuu ɛnrɛyɛ kɛ mɔɔ yɛ nye la la ɛ?

5 Baebolo ne ka awie mɔɔ yɛ Nyamenle ɛhulolɛdeɛ la anwo edwɛkɛ kɛ: “Debie biala mɔɔ ɔyɛ la bawie boɛ.” (Edw. 1:3) Noko ɛhye ɛngile kɛ mɔɔ vi debie biala mɔɔ yɛyɛ yɛmaa Gyihova anu bara la bayɛ kɛ mɔɔ yɛkpondɛ la. Kɛmɔ yɛ muala yɛtɔ sinli la ati, yɛ “ɛbɛlabɔlɛ nu le ngyegyelɛ ngome.” (Dwobu 14:1) Bieko, bie a dwazotiama bahola azi mɔdenle mɔɔ yɛlɛbɔ kɛ yɛyɛ yɛ ɛzonlenlɛ gyima ne kɛ mɔɔ yɛyɛ ye dɛba la adenle ekyi. (1 Kɔl. 16:9; 1 Tɛs. 2:18) Ɛnee duzu a maa Gyihova nwu yɛ kɛ yɛlɛyɛ yɛ ɛzonlenlɛ gyima ne kpalɛ a? Suzu Baebolo nu ngyinlazo bie mɔ mɔɔ boa yɛ ɔmaa yɛbua kpuya ɛhye la anwo.

Gyihova anye die yɛ mɔdenlebɔlɛ ne anwo, saa yɛkɔ menli ne ɛkɛ, yɛkɛlɛ bɛ kɛlata anzɛɛ yɛdua fonu zo yɛdi bɛ daselɛ a (Nea ɛdendɛkpunli 6)

6. Duzu a maa Gyihova nwu kɛ yɛlɛyɛ ye gyima ne kpalɛ a?

6 Gyihova nea yɛ mɔdenlebɔlɛ nee yɛ kpundiigyinlalɛ. Wɔ Gyihova anye zo, saa yɛfa mɔdenlebɔlɛ nee ɛlɔlɛ yɛyɛ yɛ gyima ne a, ɛnee yɛlɛyɛ ye kpalɛ ɔnva nwo kɛ menli tie anzɛɛ bɛndie la. Pɔɔlo hɛlɛle kɛ: “Nyamenle ɛnle nzisi mɔɔ ɔ rɛle bavi bɛ gyima nee ɛlɔlɛ mɔɔ bɛlale ye ali wɔ ye duma ne anwo bɛzonlenle nwuanzanwuanzama na bɛlɛkɔ zo bɛazonle bɛ la.” (Hib. 6:10) Gyihova kakye yɛ mɔdenlebɔlɛ nee ɛlɔlɛ mɔɔ yɛda ye ali la saa bɔbɔ yɛangola yɛamboa awie yɛammaa bɛanzɔne ye a. Ɔti bie a edwɛkɛ mɔɔ Pɔɔlo hɛlɛle maanle Kɔlentema la bavale ɛ nwo: ‘Awulae ati wɔ ɛvɛlɛ ɛnrɛyɛ gyɛne,’ ɔnva nwo kɛ mɔɔ bavi wɔ ɛvɛlɛ ne anu ara la ɛnrɛyɛ kɛ mɔɔ ɛnee ɛ nye la la.—1 Kɔl. 15:58.

7. Duzu a a yɛsukoa yɛfi kɛzi ɛzoanvolɛ Pɔɔlo hanle ye ɛzonlenlɛ gyima ne anwo edwɛkɛ la anu a?

7 Ɛnee ɛzoanvolɛ Pɔɔlo le edwɛkpatɛlɛvolɛ mɔɔ bɔ mɔdenle na ɔtetele asafo ngakyile wɔ azuamgbole dɔɔnwo azo. Noko mekɛ mɔɔ ɔnwunle kɛ ɔhyia kɛ ɔmaa menli nwu kɛ ɔfɛta kɛ Kelaese sonvolɛ la, yeanga menli dodo mɔɔ yeboa bɛ yemaa bɛrayɛ diedima la anwo edwɛkɛ. Emomu, Pɔɔlo hɛlɛle kɛ: “Meyɛ gyima dɔɔnwo.” (2 Kɔl. 11:23) Ɔwɔ kɛ ɛkakye kɛ, yɛ mɔdenlebɔlɛ nee yɛ kpundiigyinlanlɛ a hyia Gyihova kpalɛ a, kɛ mɔɔ Pɔɔlo nwunle ye la.

8. Duzu a ɔwɔ kɛ yɛkakye wɔ yɛ ɛzonlenlɛ gyima ne anwo a?

8 Gyihova anye die yɛ ɛzonlenlɛ gyima ne anwo. Gyisɛse zoanle ɛdoavolɛma 70 kɛ bɛhɔha Belemgbunlililɛ edwɛkɛ ne na mɔɔ bɛkpɔnenle la, bɛvale “anyelielɛ” bɛziale bɛrale. Duzu a maanle bɛ nye liele a? Bɛhanle kɛ: “Saa yɛbɔ wɔ duma a sunsum ɛtane ne mɔ bɔbɔ tie yɛ.” Noko Gyisɛse denrɛle bɛ na ɔhanle ɔhilele bɛ: “Bɛmmadi fɛlɛko kɛ sunsum ɛtane ne mɔ tie bɛ la, emomu bɛli fɛlɛko kɛ bɛhɛlɛ bɛ aluma wɔ anwuma.” (Luku 10:17-20) Ɛnee Gyisɛse ze kɛ tɛ mekɛ ne amuala a bɛbanyia anwubielɛ kɛnlɛma zɛhae wɔ bɛ ɛzonlenlɛ gyima ne anu a. Nɔhalɛ nu, yɛnze menli mɔɔ diele Gyisɛse ɛdoavolɛ ne mɔ la anu dodo mɔɔ rayɛle diedima a. Ɛnee ɔnle kɛ ɛdoavolɛma ne maa mɔɔ vi bɛ gyima ne anu bara la ala maa bɛ nye die, emomu mɔɔ ɔwɔ kɛ ɔmaa bɛ nye die kpalɛ la a le kɛ Gyihova anye sɔ bɛ mɔdenlebɔlɛ ne.

9. Kɛ mɔɔ Galeehyeama 6:7-9 kile la, saa yɛgyinla kpundii wɔ yɛ ɛzonlenlɛ gyima ne anu a, duzu a bavi nu ara a?

9 Saa yɛgyinla kpundii wɔ yɛ ɛzonlenlɛ gyima ne anu a, yɛbanyia dahuu ngoane. Saa yɛyɛ biala mɔɔ yɛbahola la yɛbɔ edwɛkpa ne nolo na yɛkilehile menli a, ɛnee eza ‘yɛlɛdua yɛamaa sunsum ne’ na yɛamaa Nyamenle sunsum ne ayɛ gyima wɔ yɛ ɛbɛlabɔlɛ nu. Gyihova ɛbɔ ɛwɔkɛ kɛ saa ‘yɛamkpo aze’ wɔ ɛzonlenlɛ gyima ne anu anzɛɛ “yeanyɛ yɛ ɛvɛlɛ a,” yɛbanyia dahuu ngoane, saa bɔbɔ yɛamboa awie yɛammaa bɛanzɔne ye a.—Kenga Galeehyeama 6:7-9.

SAA YƐKA EDWƐKƐ NE YƐKILE AWIE MƆ A, DUZU A ƆWƆ KƐ YƐMAA YƐ NYE DA A?

10. Duzu a maa awie mɔ tie yɛ edwɛkɛ a?

10 Saa menli mɔɔ yɛka edwɛkɛ ne yɛkile bɛ la badie a ɔgyi mɔɔ wɔ bɛ ahonle nu la azo. Gyisɛse vale ɛyazonlɛnli bie mɔɔ guale ma wɔ azɛlɛ ngakyile zo la anwo ndonwo ne hilehilele nɔhalɛ edwɛkɛ ɛhye anu. Azɛlɛ ko ala azo ɛdeɛ ne a zole ma a. (Luku 8:5-8) Gyisɛse hanle kɛ azɛlɛ ngakyile ne gyi ɛkɛ maa kɛzi menli ngakyile yɛ bɛ nyɛleɛ wɔ “Nyamenle edwɛkɛ ne” anwo wɔ ndenle ngakyile zo la. (Luku 8:11-15) Kɛ mɔɔ ɔde ye wɔ ɛyazonlɛnli ne afoa nu la, yɛnrɛhola yɛnrɛyɛ debie biala yɛnrɛmaa ma ne mɔɔ yɛgua la ɛnrɛnyi wɔ awie mɔ ahonle nu. Yɛ gyima a le kɛ yɛbahɔ zo yɛagua Belemgbunlililɛ edwɛkɛ ne anwo ma kpalɛ ne. Kɛ mɔɔ ɛzoanvolɛ Pɔɔlo hanle la, “awie ko biala banyia ye ahatualɛ kɛ mɔɔ ye gyima de la” na tɛ mɔɔ vi gyima ne anu bara la azo ɔ.—1 Kɔl. 3:8.

Ɔwɔ nu kɛ Nowa vale nɔhalɛlilɛ bɔle edwɛkɛ ne nolo wɔ ɛvolɛ dɔɔnwo anu, noko ɔ ye, ɔ mra mrenyia ne mɔ yɛɛ bɛ ye mɔ ala a vole ɛlɛne ne a. Noko Nowa yɛle debie biala mɔɔ Nyamenle hanle hilele ye la! (Nea ɛdendɛkpunli 11)

11. Duzu ati a Nowa yɛle “tenleneyɛlɛ nwo edwɛkpakavolɛ” kpalɛ a? (Nea ɔ nyunlu nvoninli ne.)

11 Gyihova alasevolɛ mɔɔ bɛlimoa la hanle edwɛkɛ ne hilele menli mɔɔ ɛnee bɛngulo kɛ bɛtie la. Kɛ neazo la, ɔbayɛ kɛ Nowa vale ɛvolɛ dɔɔnwo yɛle “tenleneyɛlɛ nwo edwɛkpakavolɛ.” (2 Pita 2:5) Nɔhalɛ nu, ɛnee ɔ nye la kɛ ye biala anu menli badie ye edwɛkɛ ne noko Gyihova anga kɛ bɛbadie. Emomu, mɔɔ Nyamenle ɛlɛka ahile Nowa kɛ ɔbobɔ ɛlɛne ne la ɔhanle kɛ: “Ɛbahɔ ɛlɛne ne anu, ɛdawɔ, ɛ mra mrenyia ne mɔ, ɛ ye yɛɛ ɛ mra mrenyia ne mɔ aye mɔ.” (Gyn. 6:18) Yɛɛ mekɛ mɔɔ Nyamenle ɛlɛka kɛzi ɛlɛne ne kpole bayɛ la, bie a Nowa nwunle kɛ menli dɔɔnwo ɛnrɛdie edwɛkɛ ne ɔluakɛ bɛnrɛyɛ ɛleka wɔ ɛlɛne ne anu bɛnrɛmaa bɛ. (Gyn. 6:15) Na zɔhane ala a ɔzile a, sonla ko bɔbɔ andie Nowa edwɛkɛ ne. (Gyn. 7:7) Asoo Gyihova nwunle Nowa kɛ yeanyɛ ye edwɛkɛhanlɛ gyima ne kpalɛ ɔ? Kyɛkyɛ! Wɔ Nyamenle anye zo, Nowa yɛle ye edwɛkɛhanlɛ gyima ne kpalɛ ɔluakɛ ɔvale nɔhalɛlilɛ ɔyɛle mɔɔ Gyihova hanle hilele ye kɛ ɔyɛ la.—Gyn. 6:22.

12. Menli yɛle anyetele yɛɛ bɛdwazole bɛtiale ngapezonli Gyɛlɛmaya, noko duzu a maanle ɔ nye liele ye ɛzonlenlɛ gyima ne anwo a?

12 Ngapezonli Gyɛlɛmaya noko vale ɛvolɛ dɔɔnwo hanle edwɛkɛ ne hilele menli mɔɔ le anyetele na bɛdwazo bɛtia ye la. Menli mɔɔ dwazo tia ye la “aholoba ɛbɔlɛ nee agolobɛnwo” ne maanle ɔ sa nu dole kpalɛ. (Gyɛ. 20:8, 9) Ɔti ɔnyianle adwenle kɛ ɔgyakyi ye gyima ne! Noko ɔmianle ɔ nwo ɔyɛle. Duzu a boale ye maanle ɔhɔle zo ɔyɛle ye ɛzonlenlɛ gyima ne na ɔ nye liele a? Ɔvale ye adwenle ɔziele nɔhalɛ edwɛkɛ nwiɔ bie mɔɔ hyia la azo. Ɛnee Nyamenle edwɛkɛ ne mɔɔ Gyɛlɛmaya ɛlɛka ahile menli ne la bamaa bɛanyia “kenle bie nee anyelazo.” (Gyɛ. 29:11) Ɛnee Gyihova ɛva ye duma ɛdo Gyɛlɛmaya anwo zo. (Gyɛ. 15:16) Yɛdayɛ noko yɛlɛka edwɛkɛ mɔɔ bamaa menli ne anyia anyelazo la yɛahile bɛ yɛɛ Gyihova duma la yɛ nwo zo kɛ yɛle ye Alasevolɛ. Saa yɛfa yɛ adwenle yɛsie nɔhalɛ edwɛkɛ nwiɔ ɛhye mɔɔ hyia la azo a, yɛ nye bahola alie ɔnva nwo kɛ menli tie yɛ edwɛkɛ ne anzɛɛ bɛndie la.

13. Duzu a yɛsukoa yɛfi Gyisɛse ndonwo ne mɔɔ wɔ Maake 4:26-29 la anu a?

13 Sunsum nu anyuhɔlɛ ba ngyikyingyikyi. Gyisɛse vale ɛyazonlɛnli ne mɔɔ hɔlale la anwo ndonwo ne hilele nɔhalɛ edwɛkɛ ɛhye anu. (Kenga Maake 4:26-29.) Mɔɔ ɛyazonlɛnli ne hɔguale ma ne la, ɔnyinle ngyikyingyikyi na ɛnee ɔnrɛhola ɔnrɛyɛ nwolɛ ɛhwee. Zɔhane ala a ɔwɔ kɛ ɛdawɔ noko ɛkendɛ mekɛ tendenle kolaa na wɔanwu kɛ wɔ Baebolo sukoavo ne ɛlɛfa mɔɔ ɔsukoa la yeali gyima a. Kɛ mɔɔ ɛyazonlɛnli bie ɛnrɛhola ɛnrɛmaa ye ninyɛne ne ɛnrɛnyi ndɛndɛ kɛ mɔɔ ɔkpondɛ la, zɔhane ala a yɛnrɛhola yɛnrɛtinlitinli yɛ Baebolo sukoavoma yɛnrɛmaa bɛnrɛnyia sunsum nu anyuhɔlɛ kɛ mɔɔ yɛkpondɛ la a. Ɔti saa bɛannyia anyuhɔlɛ ndɛndɛ kɛ mɔɔ ɛ nye la la a, mmamaa ɛ sa nu to. Ɛdoavolɛyɛlɛ gyima ne le kɛ ɛyazonlɛ la, ɔhyia abotane.—Gye. 5:7, 8.

14. Neazo boni a kile kɛ ɔbalie mekɛ na yɛanwu mɔɔ ɔbavi yɛ ɛzonlenlɛ gyima ne anu ara la ɛ?

14 Wɔ azɛlɛsinli bie mɔ anu, wɔannea a ɔbalie mekɛ na yɛanwu mɔɔ ɔbavi yɛ ɛzonlenlɛ gyima ne anu ara la. Suzu Gladys nee Ruby Allen mɔɔ bɛle amediema la anwubielɛ ne anwo nea. Wɔ 1959, bɛhanle kɛ bɛhɔyɛ dahuu adekpakyelɛma wɔ Quebec mɔɔ wɔ Canada la ɛleka bie. * Ɛnee menli mɔɔ wɔ ɛleka mɔɔ bɛde la sulo mɔɔ bɛ kpalɛzoamra nee Kateleke ɛsɔfoma ne baha anzɛɛ bayɛ la, ɔti ɛnee bɛnlɛ ɛhulolɛ kɛ bɛbadie Belemgbunlililɛ edwɛkɛ ne. Gladys hanle kɛ: “Yɛyɛle azua nu daselɛlilɛ dɔnehwele mɔtwɛ kenle ko biala too ɛvolɛ nwiɔ, noko awie biala ampili yɛ! Saa bɛfa bɛ ti bɛwula ɛkɛ na bɛnwu kɛ yɛdayɛ a, ɛnee bɛhakyi bɛ nwo bɛhɔ. Noko yɛammaa yɛ sa nu ando.” Ngyikyingyikyi bɛhakyile bɛ subane na bɛbɔle ɔ bo kɛ bɛtie edwɛkɛ ne. Kɛkala asafo nsa a wɔ ɛleka zɔhane a.—Aye. 60:22.

15. Duzu a 1 Kɔlentema 3:6, 7 maa yɛnwu ye wɔ ɛdoavolɛyɛlɛ gyima ne anwo a?

15 Menli dɔɔnwo a boa awie bɛmaa ɔbayɛ ɛdoavolɛ a. Ɔyɛ a bɛka kɛ asafo ne anu amra amuala a boa awie bɛmaa ɔfɛta ɛzɔnenlɛ a. (Kenga 1 Kɔlentema 3:6, 7.) Kɛ neazo la, nolobɔlɛnli bie fa trate anzɛɛ magazine maa awie mɔɔ ɔ nye die edwɛkɛ ne anwo la. Akee adiema ne nwu kɛ ye ngyehyɛleɛ ɛnrɛmaa ɔnrɛnyia adenle ɔnrɛhɔ ahenle ɛkɛ ne bieko, ɔti ɔka ɔkile nolobɔlɛnli gyɛne kɛ ɔhɔkpɔla ahenle ne. Zɔhane nolobɔlɛnli ne nee ye bɔ Baebolo ɛzukoalɛ bo. Ɔdaye noko ɔ nee mediema mrenyia nee mraalɛ kɔyɛ Baebolo ɛzukoalɛ ne na bɛ nuhua ko biala maa sukoavo ne anwosesebɛ wɔ adenle ngakyile zo. Adiema nrenyia anzɛɛ raalɛ biala mɔɔ sukoavo ne bayia ye la baboa yeamaa bɛagugua nzule wɔ nɔhalɛ ma ne azo. Na kɛ mɔɔ Gyisɛse hanle la, mɔɔ dua nee mɔɔ ɔte la babɔ nu ali fɛlɛko wɔ mekɛ mɔɔ bɛbazɔne sukoavo ne la.—Dwɔn 4:35-38.

16. Saa ɛnde kpɔkɛ anzɛɛ ɛnlɛ anwosesebɛ ɔti ɛngola ɛnyɛ dɔɔnwo bɔbɔ a, duzu ati a ɛ nye bahola alie wɔ ɛzonlenlɛ gyima ne anwo a?

16 Na saa ɛnde kpɔkɛ anzɛɛ ɛnlɛ anwosesebɛ la ati ɛngola ɛnyɛ dɔɔnwo wɔ edwɛkɛhanlɛ nee ngilehilelɛ gyima ne anu ɛ? Yemɔ bɔbɔ ɛ nye bahola alie mɔɔ ɛlɛyɛ la anwo. Suzu mɔɔ Devidi yɛle wɔ mekɛ mɔɔ ɔ nee ye menli ne hɔliele bɛ mbusuafoɔ nee bɛ ninyɛne vile Amalɛkema ɛkɛ ne la anwo. Ɛnee mrenyia ne mɔ anu ɛya nwiɔ ɛvɛ kpalɛ mɔɔ bɛnrɛhola ko a, ɔti bɛdɛnlanle ninyɛne ne anwo ɛkɛ bɛzinzale. Mekɛ mɔɔ bɛlile konim na bɛziale bɛrale la, Devidi maanle bɛhyɛle ninyɛne mɔɔ bɛnyianle la anu pɛpɛɛpɛ bɛmaanle awie biala—bɛdabɛ mɔɔ bɛhɔle konle ne nee bɛdabɛ mɔɔ bɛzinzale ninyɛne ne la—nyianle bie. (1 Sa. 30:21-25) Zɔhane ala a ɛdoavolɛyɛlɛ gyima ne mɔɔ yɛlɛyɛ ye wɔ ewiade amuala la de a. Saa bɛboa awie bɛmaa ɔfa ngoane adenle ne azo a, awie biala mɔɔ ɔyɛle ye afoa nu ɛdeɛ la noko anye balie.

17. Duzu a ɔwɔ kɛ yɛyɛ Gyihova mo wɔ nwolɛ a?

17 Yɛyɛ Gyihova mo kɛ ɔ nye die mɔɔ yɛyɛ wɔ ye ɛzonlenlɛ nu anwo la. Ɔze kɛ yɛnrɛhola yɛnrɛyɛ mɔɔ vi yɛ mɔdenlebɔlɛ ne anu bara la anwo ɛhwee. Noko ɔnwu yɛ mɔdenlebɔlɛ nee adwenle kpalɛ mɔɔ yɛlɛ wɔ gyima ne anwo la na ɔmaa yɛ nwolɛ ahatualɛ. Eza ɔmaa yɛnwu kɛzi yɛ nye bahola alie mɔɔ yɛkola yɛyɛ wɔ ma ɛdelɛ gyima kpole ne anwo la. (Dwɔn 14:12) Saa yɛammaa yɛ sa nu ando a, yɛbahola yɛanyia anwodozo kɛ Nyamenle anye die mɔɔ yɛkola yɛyɛ la anwo!

EDWƐNE 67 “Ka Edwɛkɛ Ne”

^ ɛden. 5 Saa menli tie edwɛkpa ne a ɔmaa yɛ nye die yɛɛ saa bɛandie a ɔmaa yɛ rɛle bɔ. Na saa Baebolo sukoavo bie mɔɔ ɛlɛboa ye la ɛnnyia anyuhɔlɛ noko ɛ? Anzɛɛ saa ɛdawɔ mumua ne ɛtɛboale awie ɛtɛmaanle ɔtɛfɛtale ɛzɔnenlɛ noko ɛ? Asoo ɔwɔ kɛ ɛka kɛ ɛngola ɛdoavolɛyɛlɛ gyima ne yɛ ɔ? Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, yɛbanwu deɛmɔti yɛbahola yɛayɛ yɛ ɛzonlenlɛ gyima ne kpalɛ na yɛ nye alie ɔnva nwo kɛ menli tie yɛ anzɛɛ bɛndie yɛ la.

^ ɛden. 14 Nea Gladys Allen ɛbɛlabɔlɛ nu edwɛkɛ, “I Would Not Change a Thing!,” mɔɔ wɔ September 1, 2002, The Watchtower ne anu la.