˗KWƐ ˈˈpɛpɛ ˈka, Zoova ˗bha ˈˈbhlaanën ꞊bhlëësü ˗nu ˈwo ˗an bho kwa kpö ˈgü, ˗wo wo ꞊yɛɛ˗ ˗kë. ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈, ‹꞊niidadhe ˈö ˗kë dhang˗ ˈgü› ˗kwa kwa ˗zota ˗a ˈgü. (Dhu. 15:7, 10) ꞊Ya kë ꞊dhɛ ka˗ mɛn do ˈka, ˗yö ga ka ˈgü ꞊dhɛ Yesu, ˗Zlan ˗bha ˈˈkiö ˗nu waa Zoova yöö ꞊dede ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi ˗sü ˈka ka ꞊yɛɛ˗ ˈka˗ ˗kë ˈö ˈka nu gagade ˈgü bhë ˗a ˗wɔn ˈgü. ˈˈKɛɛ ˈˈtɔŋdëdhɛ ˈö kaa Zoova ka ꞊zinŋgü ka˗ ˗gɛn ˗gban ˗ni ˈgü, ˗a ˈbha ˗ya kë ka ˗dho bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü. ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗mɛɛn? ˈYö ˈmën ˗dho ka ˗takun?

Kwa ꞊dhegblü ˗nu ꞊vadhɛ ˈwo ˈdhö, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ˗wa wo ꞊yɛɛ˗ kë Zoova ˈˈpiʋ̈, ˗zotadhe yaa ˗nu ˗wo ˗an ˈgü ˗ga. ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˗kɔ ˈö Davi ˗kë ˗a ˈka ö ˗de ˈgü, ka˗ ˈgüman. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ Zoova ˗ya ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˗nu ˗bhawɔn ˗to, ˗ya ˗pö: «N ˗man ꞊sɔnŋ yaa ˗nu ˗wa n ˈgü ga.» (Ps. 40:12; 65:3) Mɛn ˈbha ˗ya ö ꞊yɛɛ˗ kë Zoova ˈˈpiʋ̈, ˗zotadhe yaa ˗nu ˗kë ˗a ˗gɔ, ɛɛn ˈlëë˗ ˗ya ˗kë ˗kwɛ ꞊va ˈˈpiʋ̈. Izabɛdhö, * ˈwo˗ bho kwa kpö ˈgü ˈö ˈpë ˗ʒiö ˗kwɛ 20 ˗ta ˗a ˗kë ˗a ˈgü, ˗ya ˗pö: «˗A yö ˗sü ˈö ꞊dhɛ Zoova ˗ya n ˗bhawɔn ˈto bhë, ˗yö ˗kë n ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo.» Kwa ˈgü ˗ya kë ga ˗sü ˈka ˗kplawo, kwaa Zoova kwa ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ ˈti ˗dho kë ˈˈgbɩɩ˗. (Prov. 24:10) ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗ka pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈya ˗dho kë ka ˈka ˈˈdhʋ̈.

Mɛn ˈbha ˗nu zuʋ̈ˈˈ ˗to ꞊taabha ꞊dhɛ waa Zoova wo ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö kë ˈˈgbɩɩ˗ ˈzü. Kwa ꞊dhegblü do ˈwo˗ ˗dhɛ Antɔanö ˈdhɛ ˈö ö ꞊yɛɛ˗ ˗kë Zoova ˈˈpiʋ̈, ˗ya ˗pö: «˗Yö ˗kë n ˈgü ꞊dhɛ ˈpë n ˗zo ˗ya bhɔ pë ˗nu ˈa ˗an ꞊draan ˗be, ɛɛnˈˈ ˈa ˗an ˗kë kö a ꞊kun Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˈka bhë ˗an ˈka.» ˗Zota ˗kɔ suu ˈö bhë ˗ya ˗kë ˈö mɛn ˈbha ˗nu ˈwaa wo ˗de nu Zoova ˗bha yö ˗dhɛ ˗së ˈka.

˗Kwaa ˈwɔnzuan do ˈsü: Mɛn ˈö ˈˈtee ˈˈgbɩɩ˗ ˗ya ˗bha ˈkɔ ˈö˗ ˗dhɔ ˗ya ˗kë ˗a ꞊shiʋ, ˗ya ö ˗zota ꞊faan waa ˈˈtʋ̈ŋ ˈö˗ dua ˈdhö ˗mü kö ˗ya ˈsü ˗ya ˗dɛɛ dɔ ˗a ˈka  ˗a ˈgü, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗ya ˈgü ga. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka, ꞊ya kë ꞊dhɛ ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü ˈö ˈka˗ ˗kë ˗ya kaa Zoova ka ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ shiʋ̈ˈˈ, ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka˗ pö ka ˗de ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗a ˗yö ö pin ˈgü ˗dhɛ ˗dho kë ˈˈgbɩɩ˗. ˈˈKɛɛ ˗mën ˈö ˗dho ka ˗takun?

Zoova ˗ya ˗pö: «˗Ka nu, kö ˈkwa ˈwɔn ˗nu ˗mɔn ˈˈkwöö kwa ꞊zinŋgü.» (Is. 1:18) ˈKa ka ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈsaadhö kö kaa˗ ˗nu ‹ˈka ˈwɔn ˗nu ˗mɔn ˈˈkwöö.› Ka ˗dhɔ ˗yö Zoova ˗kë ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗wɔn ˈgü. ˗A kë ˈka˗ wo ˈˈdhʋ̈ bhë, Zoova ˗dho bɔ ˗a ˗ta kö ˗ya ˗zɔn Sɔtraan ˗dhɛ ꞊dhɛ ꞊suakëmɛn ˗mü ˗a ˈka.​—Prov. 27:11.

˗A kë ˈka˗ wo ˈˈdhʋ̈ bhë ˗ya ka ꞊ɲɔɔn ˈsaadhö Zoova ˗bha. Yö ˗de ˈpö ˗ya ˈˈplüün ˗bho ka ˗dhɛ ꞊dhɛ ö ˗dho ꞊ɲɔɔn ka ˗bha. (Zak. 4:8) ˗Yö ˗së kö mɛn ˈˈpɛpɛ ˈwo ˗zlanwokɔdhi ˈgü ˗wa ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˈka ka ꞊yɛɛ˗ kë ˈka nu. ˈˈKɛɛ pë ˈbha ˗yö ˗dhö, ˈö ka dua ˈdhö ˗mü ˈka˗ kë ˈzü. Ka dua ˗mü kö ka Dë, ka ˈˈTɔŋdë ˈö ˗kë Zoova ˈka ˗a ˗dhɔ ˈö ka ˈgü ˈka˗ ˗gɛn ˗gban. Ka ˗dho ˗a kë ˈˈdhʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

ˈWɔn ˗nu ˈö ka ˗kɔ ˗mɔn ˗an kë ˗sü ˗bha ˗ka ˗da ˗an ˗ʒian ˗ta. ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ pë ˗nu ˈö ˈka ˗an ꞊draan ˈwo ˗gban Zoova waa ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˈö˗ ˈˈplüün bho kwa ˗dhɛ ˗an ˗bha, ka ˗zo ˈti bhɔ ˗an ˈka. ˈˈKɛɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈö yö ˗a ˈgü, ka dua ˗mü ˈka ˗ya ˗Zlan ˗bha yökësü ˗bha ˈzü ˈka ˗zlanwopö ˗kplawo, ˈka nu ˗bhɔkwëë ˈˈpɛpɛ ˗ta, ˈka ꞊nënŋ ka ꞊dhegblü ˗nu ˗bha. Pë ˗nu ˈwo yö ˗ka ˗an kë ˗sü ˗ya ka ˗zo ˈˈpiʋ̈:

˗Ka ˈwɔn blɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ zoodhö zoodhö. Ka Dë Zoova ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˗zotadhe yaa ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗wa kë kö ˗bhɛɛ ö ˗dhɛ ˗sü ˗yö kë ka ˗kwaa ˈˈgbɩɩ˗. (Wlɔ. 8:26) ˈˈKɛɛ «ka ˈgü ˈya ˈdho ga ˗bhɛa [˗Zlan] ˗dhɛ ˗sü ˈka.» ˗Kaa pö ˗a ˗dhɛ ka˗ ˈˈpiʋ̈ ꞊dedewo ˈka kë ˗a ˈˈtɔŋdë ˈka ˈzü. (Wlɔ. 12:12) Andre ˗ya ˗pö: «A n ˗de ˗zë za ˈka, ˈö ˈlëë˗ n ˗kë. ˈˈKɛɛ ˈman n bo bhɛɛˈˈ ˗sü ˈka, a ˗kë n ˗de ˈgü ˗së, ˈö n zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˈwaannu ꞊dedewo.» ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö ˈka dho bhɛɛˈˈ ˗a ˈka ˈkaa˗ dɔ, ˗gblüdë Davi ˗bha bhɛɛwo ˈö Psaumes 51 waa˗ 65 ˈgü bhë, ˗ka ka ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗an ˈgü.

˗Ka Biblö draanˈˈ ˗kplawo. ˗A kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗dho ˗a kë kö ka ˗bha ˗zoyödhe waa Zoova ˗dhɔ ˈö ka ˈgü bhë, ˗wo kë ˈˈgbɩɩ˗. (Psaume 19:7-11) Kwa ꞊dhegblü do ˈwo˗ ˗dhɛ Felipe ˗ya ˗pö: «ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ ˈmaan kun Biblö draanˈˈ ˗ni ˈgü zoodhö zoodhö bhë, a ˗kë ˈtëëtë ˈa Zoova ˗shiödhɛwɔn ˗kë. ˈMaan˗ ˈˈpiʋ̈ ˗yö kë n ˈka ˈˈdhʋ̈ ˈzüdho. ˗A ˗wɔn ˈgü, a pë ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗kë kö n ˗man Biblö ˗draan n ˗de ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗yö n ˗takpa.» Ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka˗ ˗kë ꞊dhɛ ˗a ˈdhö ˈpö. ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈwɔn ˗gɔ ˗nu ˈka dho ˗an draanˈˈ ka ˗de ˈˈpiʋ̈ ˈkaa ˗an dɔ, ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka ˗takundhe ˗dhɛ ka ˈˈtɔŋdë ˈbha ˈö ˗ya ˗kian Zoova ˗dhɔkësü ˈgü ˗a ˗gɔ.

˗Ka ˈˈtɔŋdëdhɛ ˈö kaa ka ꞊dhegblü ˗nu ka ꞊zinŋgü ˗a ˗gɛn ˗gban. Mɛn ˈbha ˗nu ˈwo wo ꞊yɛɛ˗ ˗kë ˈwo nu ˗zlanwokɔdhi ˈgü, ˗wa ˗pö wo ˗de ˗dhɛ ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈwo to ˈwɔn ˈyaa dhi ˗sü ˈka ˗an ˗dhɛ wo ˗bha. Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Ladhisa ˗ya ˗pö: «ˈLëë˗ ˗kun n kë ˗ni ˈgü ꞊dedewo, ˈa n ˗de yö ꞊dhɛ ˈmɛn ˗ya ˈwɔn yaa kë ö ꞊dhegblü ˗nu ˈka ˗a ˈdhö. ˗Zota ˗kɔ suu ˈö bhë ˗yö ˗kë n ˗gɔ ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va ˈˈpiʋ̈.» ˗Yö kë ka ˈˈɲaan ꞊dhɛ mɛn zii ˗nu waa ka ꞊dhegblü ˗zogbansü ˗nu ˗wa ˈˈpiʋ̈ ˈwo ka ˗takun kö ka ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗yö ˗gban. (Kpɔɔˈˈ ˈkɔnën « ˗Mën ˈö mɛn zii ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ ˗kë?» ˗bha.) Ka ꞊yɛɛkësü ꞊yaa˗ ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi. ˗Wa ˈˈpiʋ̈ ˈpö ka zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö dhi.​—Prov. 17:17

˗Mën ˈö ˈka dho ˗a kë kö ˈka ꞊ɲɔɔn ka ꞊dhegblü ˗nu ˗bha? ˗Ka kë ka ꞊dhegblü ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗bhɔkwëë ˈˈpɛpɛ ˗ta, ˈgo mü kö kaa˗ ˗nu ˈka ˗zlanwopö ˗kplawo. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗dho ka ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Kwa ꞊dhegblü do ˈwo˗ ˗dhɛ Feliso ˗ya ˗pö: «˗Zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpɛpɛ ˈˈɲan ˗kun n ꞊yɛɛkësü ˗gɔ. ˗Ya ˗zɔn n ˗dhɛ ꞊dhɛ n ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë. ˗An ˈˈpɛpɛ ˗wo n ˗takun kö ˈa kë ˗Zlan ˗bha ˈkɔdhi ˈgü ˗dɛɛwo, ˈa˗ yö ꞊dhɛ Zoova ˗ya n ˗bhawɔn ˈto, kö ˈa ˈdho ˗a ˗dhɔkësü ˈka ˈˈdhiʋ̈.»​—Kpɔɔˈˈ ˈkɔnën « ˗Mën ˈü dho ˗a kë?» ˗bha.

˗Mlɛɛn ˈö kaa Zoova ka ꞊zinŋgü ka˗ yö ˗ni ˈgü ö pin ˈgü, Sɔtraan ˗dho ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ suu ˈˈpɛpɛ wɔ ka ˗ta. (Dhu. 4:13) ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗ka pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈˈtɔŋdëdhɛ ˈö kaa Zoova ka ꞊zinŋgü, ˈka˗ kë ˈˈgbɩɩ˗.

Zoova ˗ya ˈˈplüün ˗bho ˈö˗ pö: «[˗Tuë ˗nu bhë] ˗a ˈmɛn ˗ya ꞊dhiɔŋ, a ˗dho ˗a mɛɛnˈˈ. ˗A ˈdhɛ ˗ya ʒiaan ˈto, a ˗dho ˗a ˈsü ˈa nu ˗a ˈka. ˗A ˈdhɛ ˗ya ˗gi, a ˗dho ˗a ˗bha bhüö ˈˈdhɛkë. ˗A ˈdhɛ ˗ya kë ˈˈtëëtë, a ˗dho ꞊faan nu ˗a ˗dhɛ.» (Ézéch. 34:16) Zoova ˗ya mɛn ꞊vadhɛ ˗takun ˗mlɛɛn ˈö waa˗ ˗nu ˗an ꞊zinŋgü ˗ya yö ö pin ˈgü. ˗Yö ga ka ˈgü ꞊dhɛ ˗ya ˈˈpiʋ̈ ˈö ka ˗takun kö kaa˗ ˗nu ka ˗bha ˗mlɛɛn ˗yö yö ö pin ˈgü ˈzü.