1921—Bamvula 100 mekoka

KUWA NA

YINZO’A zulu ya Nkengi ya 1 Janvier 1921 yuvusaka banlonguki ya Biblia kiuvu yayi: “Yinki kisalu beto lenda vingila na nsualu mvula yayi?” Samu na kupesa mvutu, Yinzo’a zulu ya Nkengi ya 1 Janvier 1921 tangaka Yezaya 61:1, 2, yina bambulaka bau kisalu na bau ya kusamuna. ‘Yehova metula munu mafuta samu na kuzabisa nsangu ya mbote na bantu ya kumikitisa . . . , samu na kusamuna mvula ya luzolo ya mbote ya Yehova, mpe kilumbu yina Nzambi na beto kevutusa yimbi.’

BANSAMUNI YINA KELE NA KIBAKALA

Samu na kusala kisalu na bau ya kusamuna, yalombaka banlonguki ya Biblia vuanda na kibakala. Yalombaka na bau basamuna “nsangu ya mbote” na bantu ya kumikitisa mpe basamuna ‘kilumbu yina Nzambi kevutusa yimbi’ na bantu ya yimbi.

Mpangi J. H. Hoskin, yina vuandaka vuanda na Canada, pesaka kimbangi na kibakala atako bateleminaka yandi. Na ebandeli ya mvula 1921, yandi kutanaka na pastere mosi ya dibundu ya Méthodiste. Mpangi Hoskin bandaka disolo na kutubaka ti: “Beto fueti solola disolo mosi ya kitoko samu na Biblia, atako yakele na mambu yina mesuasikisa beto, beto lenda manisa disolo na beto na kiyenge mpe beto ketanina kinkundi ya mbote.” Kasi yasalamaka mutindu yina ve. Mpangi Hoskin tubaka: “Beto sololaka kaka miniti fioti mbala mosi [pastere yango] bulaka porte na kingolo, kutu mukanisaka ti vitre ya porte na yandi lendaka pasuka.”

Pastere yango tubaka: “Samu na yinki nge kuenda ve na bantu yina kele bapayen samu na kusolola na bau?” Mpangi Hoskin mangaka kupesa mvutu, kasi ntangu bakabuanaka, Hoskin kukitubaka: ‘Munu kukimonaka lokola muvuandaka solola na muntu yina kele payen!’

Kilumbu landaka ntangu pastere yango vuandaka longa na dibundu na yandi, yandi tubaka mambu ya luvunu samu na mpangi Hoskin. Mpangi Hoskin kena kubambuka diaka ti: “Yandi zabisaka bankuikizi na yandi ti, munu vuandaka muntu ya luvunu mpenza yina mekuiza na mbanza yango mpe bafueti kufua munu.” Kasi yalembisaka yandi ve, yandi tatamanaka kusamuna mpe kusolola na bantu mingi. Yandi metuba: “Munu vuandaka sepela mingi kusamuna kuna. Bantu yankaka kutu vuandaka tuba ti ‘Beto mezaba ti nge kele muntu ya Nzambi!’ mpe bazabisaka munu ti mupesa bau nzila samu na kupesa munu lusadusu kana mukele na nsatu ya kima mosi.”

NDONGOKOLO NA BETO MOSI MPE YA DIBUTA

Samu na kusadisa bantu samu babakusa Biblia mbote, banlonguki ya Biblia vuandaka bimisa mbala na mbala biuvu mpe bamvutu ya Biblia na zulunalo yina beto kebokidilaka bubu yayi Lamuká! Yavuandaka na biuvu ya Biblia samu na bantuenia yina bibuti lendaka solola na bana na bau. Bibuti vuandaka “yuvusa biuvu yango na bana na bau mpe bavuandaka sadisa bau samu bamona bamvutu na kati ya Biblia.” Ndambu ya biuvu, na kifuani “Mikanda yikua kele na kati ya Biblia?,” yavuandaka longa malongi ya ngudi ya Biblia. Yankaka, na kifuani “Muklisto nionso ya kedika fueti kukivingila ti yandi kekutana na banzomono na mutindu mosi to yankaka?,” yavuandaka bongisa bantuenia samu bavuanda bansamuni yina kele na kibakala.

Yavuandaka diaka na biuvu mpe bamvutu ya Biblia samu na bantu yina vuandaka na nzayilu mingi ya Biblia. Balendaka mona bamvutu na volimi ya ntete ya Études des Écritures. Mafunda ya bantangi vuandaka baka mambote na biuvu yango, kasi Lamuká ya 21 Décembre 1921, tubaka ti biuvu yango kebimisama diaka ve. Samu na yinki nsobolo ya mutindu yina?

MUKANDA YA YIMPA!

Mukanda La Harpe de Dieu

Karte na devuare ya ntangulu ya Biblia

Karte na biuvu

Bampangi yina vuandaka tuadisa monaka ti banlonguki ya Biblia ya yimpa fueti longuka Biblia na mutindu ya mbote diaka kuluta. Yau yina, babimisaka mukanda La Harpe de Dieu na Novembre 1921. Bantu yina sepelaka mpe ndimaka kubaka mukanda yango babandaka ndongokolo ya Biblia yina balendaka sala bau mosi na mukanda yango. Ndongokolo yango sadisaka bantu balonguka “lukanu yina Nzambi kele na yau ya kupesa bantu luzingu ya mvula na mvula.” Yinki mutindu yavuandaka salamina?

Kana muntu mendima kubaka mukanda, yandi vuandaka baka karte mosi ya fioti yina vuandaka monisa yandi paje yina yandi lenda tanga na kati ya mukanda. Sabala yina vuandaka landa, yandi vuandaka baka karte yankaka yina bavuandaka bikila yandi na nzila ya kisalu ya bantu ya poste, karte yango vuandaka na biuvu mingi metadila mambu yina yandi tangaka. Karte yango vuandaka manisa na devuare ya ntangulu samu na sabala kelanda.

Konso sabala na kati ya basabala 12, nlonguki vuandaka baka karte ya yimpa yina bavuandaka tindila yandi na kimvuka yina kele pene ya kisika yandi kevuandaka. Mbala mingi bakarte yango vuandaka tindama na nzila ya bampangi yina mekuma biboba to bayina vuandaka ve na dikoki ya kukuenda yinzo na yinzo. Na kifuani, Anna K. Gardner, ya Millvale, na Pennsylvanie, États-Unis, yandi metuba: “Ntangu La Harpe de Dieu bimaka, Thayle, mpangi na munu ya nketo yina vuandaka na mukakatano samu na kutambula, bakaka diaka kisalu ya kusala, na kutindaka bakarte ya biuvu yina vuandaka tindama konso sabala.” Kana muntu memanisa kulonguka, muntu mosi na kati ya kimvuka vuandaka kuenda tala yandi samu na kusadisa yandi yandi longuka diaka mambu mingi na Biblia.

Thayle Gardner na kiti na yandi ya bantu ya kieta

KISALU YINA KENA KUVINGILA BETO

Na nsuka ya mvula, Mpangi J. F. Rutherford tindaka letre na bimvuka nionso. Yandi tubaka ti: “Kisalu ya kupesa kimbangi samu na Kimfumu yina salamaka na mvula yango, yakokisaka lukanu na yau mpe yasadisaka bantu mingi kuluta bamvula nionso na ntuala.” Na kutalaka bilumbu kena kukuiza, yandi buelaka: “Kisalu mebikana mingi ya kusala. Beto kindisa bantu yankaka bakota na kisalu yayi kenataka balusakumunu.” Yakele puelele ti banlonguki ya Biblia sadilaka mambu yina yandi tubaka. Na mvula 1922, basamunaka Kimfumu na kibakala nionso na mutindu mosi ya kukamua.

Bankundi yina monisaka kibakala

Banlonguki ya Biblia monisaka nzola ya kimpangi na kupesanaka lusadusu. Bavuandaka bankundi yina monisaka kibakala mpe yina ‘butukaka samu na bantangu ya mpasi,’ mutindu disolo yayi melanda kena kumonisa yau.—Bin. 17:17.

Kilumbu ya zole ya 31 Mai 1921, bakala mosi ya nkanda ya ndombe yina vuandaka vuanda na mbanza ya Tulsa na Oklahoma, na États-Unis, kotaka buloko samu bafundaka yandi ti yandi sadilaka nketo mosi ya nkanda ya mpembe mambu ya kinkesi. Na manima na yau, babakala ya nkanda ya mpembe kuluta 1 000 nuanaka na mua kimvuka ya babakala ya nkanda ya ndombe. Mvita yango kotaka mbala mosi na kizunga mosi yina bakebokidilaka Greenwood kisika bantu ya nkanda ya ndombe vuandaka zinga. Bayibaka mpe bayokaka bayinzo mpe bayinzo ya bisalu kuluta 1 400. Lapolo kena kumonisa ti bantu 36 kufuaka, kasi yamemonana ti bantu kufuaka lendaka vuanda bankama, kana 300. Bakumaka kubokidila mvita yango na nkumbu ya mvita ya nkanda Tulsa (Le massacre de Tulsa).

Mpangi Richard J. Hill, nlonguki ya Biblia yina vuandaka na nkanda ya ndombe mpe yandi vuandaka vuanda na Greenwood, yandi metuba mutindu mambu yango salamaka: “Na mpipa yina mvita yango salamaka, beto salaka ndongokolo na beto ya Biblia mutindu beto memesanaka. Ntangu beto manisaka kusala ndongokolo, beto kuwaka minduki kena kubula na mbanza. Minduki yango tatamanaka kubula tii na mpipa ya ngolo ntangu beto vuandaka ya kuleka.” Na kilumbu ya tatu ya 1 Juin, mambu bebaka diaka ngolo. “Bantu kuizaka mpe bazabisaka beto ti kana beto zola baka lutanunu beto fueti kuenda na nsualu na Yinzo ya balukutakanu ya Leta ya mbanza na beto.” Na yau, mpangi Hill zawulaka na Yinzo ya balukutakanu yango ya Tulsa kintuadi na nketo mpe bana na yandi tanu. Kuna, banketo mpe babakala ya nkanda ya ndombe kana 3 000 vuandaka kuna na yinsi ya lutanunu ya Leta, yina bongisamaka samu na kutula mambu na mulongo.

Kaka na ntangu yango, mpangi Arthur Claus, yina vuandaka na nkanda ya mpembe, bakaka nzengolo mosi na kibakala. “Ntangu munu kuwaka ti kimvuka ya bantu yina kena kusala mobulu vuandaka kuenda kuyiba bima mpe kuyoka na bisika nionso na Greenwood, munu bakaka nzengolo ya kusosa kuzaba kana nkundi mpe mpangi na munu Hill kele mbote.”

Mpangi Arthur Claus kena kusadisa bana 14 samu balonguka diaka mambu mingi yina metadila Biblia na kusadilaka mukanda La Harpe de Dieu

Ntangu yandi kumaka na yinzo ya mpangi Hill, yandi kutanaka na muntu mosi ya nkanda ya mpembe yina simbaka munduki. Muntu yango diaka vuandaka nkundi ya mpangi Hill, yandi kanisaka ti Arthur vuandaka mosi ya bantu yina vuandaka sala mobulu. Yandi tubaka na kingolo “Samu na yinki nge mekuiza na kisika yayi?”

Arthur metuba: “Kana munu pesaka yandi mvutu ya mbote ve, yandi zolaka bula munu munduki. Munu ndimisaka yandi ti munu vuandaka nkundi ya mpangi Hill mpe ti muvuandaka kuenda mbala mingi na yinzo na yandi.” Arthur mpe muntu yango nungaka kutanina kisika yango na maboko ya bantu ya mobulu.

Yazingilaka ve, Arthur kuizaka zaba ti mpangi Hill mpe dibuta na yandi vuandaka na Yinzo ya balukutakanu ya Leta. Bazabisaka Arthur ti bantu ya nkanda ya ndombe lenda kuenda ve kondua ti mfumu ya basoda na nkumbu ya Barrett pesa yinsua. Arthur metuba: “Yavuandaka mpasi mpenza samu na kukuenda solola na mfumu ya basoda yango. Ntangu munu zabisaka yandi ti mukele na nsatu ya kubimisa dibuta yango na Yinzo ya balukutakanu ya Leta, yandi yuvusaka munu: ‘Nge kesunga dibuta yango mpe nge kekokisa bansatu na bau?’ Munu ndimaka na kiese nionso.”

Arthur kuendaka na nsualu nionso na Yinzo ya balukutakanu ya Leta, na letre ya yinsua ya mfumu na maboko. Yandi monisaka yau na polisi mosi mpe polisi yango kamuaka: “Mfumu yandi mosi metula siniatire! Nge mezaba ti nge kele muntu ya ntete yina menunga kubimisa muntu na kisika yayi?” Kondua kuvingila, Arthur mpe polisi monaka mpangi Hill mpe dibuta na yandi. Bau nionso bakotaka na ntomabilu ya Arthur mpe bavutukaka na yinzo.

Mpangi Claus ndimisamaka ti mpangi Hill mpe dibuta na yandi kele na lutanunu. Ntangu bantu yankaka monaka kibakala mpe nzola ya kimpangi ya mpangi Claus, bakamuaka. Arthur metuba: “Muntu yina pesaka lusadusu samu na kutanina bima ya Hill, yandi kumaka kusepela na Bambangi ya Yehova. Mpe bantu mingi kumaka kusepela na kedika samu bamonaka ti bisadi ya Nzambi kele ya kukabuka ve na nkanda, mpe mosi ve kati na beto vuandaka kanisa ti yandi meluta muntu yankaka na kati ya bisadi ya Nzambi.”

YINZO'A ZULU YA NKENGI (SAMU NA NDONGOKOLO)