1. Dhɛɛˈˈ ˗mɛɛn kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˈkpɔ kwa ˗de ˗gɔ?

ˈˈTƲ̈Ŋ ˈbha ˗nu ˈka, ˈwɔn ˗nu ˈwo kwa ˈˈdhiʋ̈ ˈˈgan ˗ni ˈgü ˈwo ˗kë ꞊dhɛ ꞊sua ˗zlanwo ˗nu ˈgüdhiʋ̈ ˗sü, Gɔgö ˈö go Magɔgö ˗a ˗bha ˗nu kwa ˗gɔ ˗sü waa Aamagedɔn ˗gblü ˗nu ˈdhö bhë, ka ˗zota ˗an ˈgü ˗sü ˗yö ˈˈsuʋ̈ ˗da ka ˈgü ˗ee? ˗A ˈbha ˗ya kë kö ka ka ˗de dhɛɛˈˈ ˗kpɔ ˈö ˈka˗ pö: «Yi ˈö ˈwɔn ˈˈmlünmlünsü ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˈwo dho kë ˗a ˈka, a ˗dho ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈa to n ˗wo ˗ta ˗ee?» ˗Ya kë ꞊dhɛ ˗zotadhe suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö ka ˗bha, kö ˗wo ˈö Yesu ˗ya pö ˈö ˗kë ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˗bha Biblö ˈˈɲan ˈka bhë, ˗yö ˗dho ka ˗takun ꞊dedewo. Yesu ˗ya ˗pö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗dhɛ: «Ka zuëˈˈ ˈya ˈdho kaan˗ ˈˈkwëë. ˗Ka ˈdhang bho [˗Zlan] ˈˈdhiʋ̈.» (Zan 14:1) ˗Zoyödhe ˗dho kwa ˗takun kö kwa zuʋ̈ˈˈ ˗yö kë ˗saa ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈwɔn ˈgü.

2. Kwa ˗dho kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗dadhiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˈYö ˈmën ˈkwa dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ yö ˗a ˈgü?

² Kwa ˗dho kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Kwa dua ˗mü kö ˈkwa kwa ˗zota kwa kë ˗kɔ ˗nu ˈö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü ꞊dɛɛ, ˗an ˈgü. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwa ˗dho ˈwɔn ˗nu ˈkwa ˗an ˈgü ˈˈtëëtë, ˈö kwa dua ˈdhö ˗mü ˈkwa kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗dadhiʋ̈ ˗an ˈgü, ˗an dɔ. ˈKwa bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü do, kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗yö ˗kë ˈˈgbɩɩ˗. ˗Yö ˗dho kwa ˗takun kö ˈgüdandhe ˗nu ˈwo ˗dho nu kwa ˗ta dhiʋ̈ˈˈ, ˈkwa bɔ ˗an ˈgü. ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü, kwa ˗dho ˈwɔn ˗yiishiö ˈö Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗wo bɔ ˗an ˈgü, ˈwo˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˗an ˗bhawɔn ˗kun ˗zoyödhe ꞊dede ˗bha, ˗an yö. ˗Kɔ ˈö ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa bɔ ˈwɔn suu do ˈwo bhë ˗an ˈgü ˈpö ꞊dɛɛ, waa ˗kɔ ˈwo ˗dho kwa ˗kian ˗a ˈka ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗bha ˈka, kwa ˗dho ˗an yö.

3. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Matiö 6:30, 33 ˈgü, ˗mën ˈö Yesu ˗ya pö ˈö ˗gban ˗zoyödhe ˗bha?

³ ˈKɔdë dua ˗mü kö ˗yö ˗bhöpë ˗nu, sɔ ˗nu waa wɔdhɛ ˗nu ˗an mɛɛnˈˈ ö ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗bha ˈka. ˈˈKɛɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈkwa  ˗an ˈgü ꞊dɛɛ yö, ˗a kë ˗sü ˈyaa kë ˈˈplëëplë yi ꞊gban ˈka. Kwa ꞊dhegblü ˈbha ˗nu ˗bha yö ˗ya shiʋ̈ˈˈ, ˗wa pë ˈˈpɛpɛ kë ˈˈkɛɛ ˈwaa yö ˈbha ꞊slɔɔ ˗ni ˈgü. ˗A mɛn ˈbha ˗nu ˗de ˈpö ˗wo ˗kɔ yö ˈö˗ kë ˗sü ˈyaa kletiɛn ˗nu ˗man ˈkun ˗a ˈka. ˈKwa kë ˈwɔn suu ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˈgü, ˗zoyödhe ˗yö kë kwa ˗gɔ ꞊dhɛ ˈpë kwa ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha, Zoova ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗ya nu kwa ˗dhɛ. Yesu ˗ya ˗zɔn ˈˈdhʋ̈ ˈˈpuu ˈka ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗dhɛ ˗a ˗bha ˈˈdhɛɛtadhiaŋ˗ ˈö˗ zë ˗tɔn ꞊troo bhë, ˗a ˈgü. (Matiö 6:30, 33 ˗wo pö) ˗Ya ga kwa ˈgü ꞊dedewo ꞊dhɛ Zoova ˈti ˗dho ö ˗kɔ ˈˈkan kwa ˈgü, kwa ˗dho ˈto ˗klu ˗sü ˈka ˗a ˗bha yökësü ˗bha. ˗Kɔ ˈö Zoova ˈdhö kwa ˗takun ˗ni ˈgü ˗a ˈka kwa ˈˈɲan ˗ya ˗da ˗a ˈgü, kwa ˗dho ꞊ɲɔɔn ˗a ˗bha, ˈö kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗kë ˈˈgbɩɩ˗.

4-5. ˈKɔdhi do ˈö kun bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈgü, ˗mën ˈö˗ ˗takun?

⁴ ˈKɔdhi do ˈö Venezuela ˈö ˗an ˗bhawɔnyëëpë zuʋ̈dhiʋ̈tɛ kun ˗an ˗bha, ˗kɔ ˈö Zoova ˗yö ˗an ˗takun ˗a ˈka, ˗kwaa ˗ga. ˈˈDhiʋ̈ ˗be, kwa ꞊dhegblü Miguɛdhö waa ö ˗bha ˈkɔɔmɛn ˗nu ˗wo ˗kun yökë ˗ni ˈgü ˈbhlaa, ˈö ˈwëëga ˈö ˗an ˗bhawɔn yö ˗a ˗bha kö ˗wo ˗tosɛta kë, ˈwo kun ˗a ꞊slɔɔ ˗ni ˈgü. ˈˈKɛɛ ˗dhɛkpaɔyi do ˈka, mɛn ˗nu ˈö bu ˈdhö ˗an ˗gɔ ˗wo ˗nu ˈwo kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo bhë ˗an ˗kë, ˈwo ˗an ˗bha ˗dhɛ kun ˗an ˗gɔ. Miguɛdhö ˗ya ˗pö: «꞊Dɛɛ, ˗dhɛ pë ˈˈtɩtɩ ˈyi˗ ˗dhɛ mɛn ˗nu ˗gɔ ˈyö ˈyi ˈkee˗ ˗kë mü. Dhiapiʋ̈ ˈˈpɛpɛ ˈka, ˈpë ˈa˗ ˗dhɛ Zoova ˗gɔ ˈyö ˗tɔ pë ˈö yi ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha ˗dhɛkpaɔyi ˈö bhë ˗a ˈgü, ˗ya nu yi ˗dhɛ.» ˗Tosɛta ˈyaa ˈˈplëëplë ˗an ˗bha ˈka, ˈˈkɛɛ ˗dhɛ ˈö ˗kë ꞊dhɛ ˗wo wo ˗zoyö kwa Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü ˗a ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗yö ˗dho ö ˗zokë wo ˈˈpiʋ̈, ˗wo ˗dho ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta ˗kplawo, ˈwo ˗zlanwopö. ˗Wo ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗wɔn ˗bɔ ˈˈdhiʋ̈ wo ˗bha ˗tosɛta ˈgü, ˈyö ˈpë ˗an ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha Zoova ˗ya nu ˗an ˗dhɛ.

⁵ ˈˈTʋ̈ŋ ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo bhë ˗an ˈgü, Miguɛdhö waa ö ˗bha dhebɔ Yurai ˗wo wo ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ˗kɔ ˈö Zoova ö ˗zokë ˗a ˈka wo ˈˈpiʋ̈, ˗a ˈgü. Zoova ˗bɔ ˗an ꞊dhegblü ˗nu ˈwo kletiɛn ˈka ˗an ˗ta ˈyö pë ˗nu ˈö ˗an ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha ˈwo˗ nu ˗an ˗dhɛ, ɛɛnˈˈ ˈzü ˈwo Miguɛdhö ˗takun kö ˗yö yö ˈnën ˈbha ꞊slɔɔ. ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka ˈzü, Zoova ˗bɔ Betɛdhömɛn ˗nu ˗ta ˈö pë ˗nu ˈö ˗an ˗bhawɔn yö˗ ˗bha, ˗an nu ˗an ˗dhɛ. Zoova ˈti ˈˈkan ˗an ˗bha toŋtoŋdhö. ˗Ya ˗kë ˈö ˗an ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗yö ˗gban. ˗Takundhe ˈö Zoova ˗ya nu ˗an ˗dhɛ, ˗dhɛ ˈö ö bo ˗a do ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗sü ˈka, ˗an ˈdhu ˈkpiisü Yoselinö ˗ya ˗pö: «˗Kɔ ˈö Zoova ˗yö yi ˗takun ˗a ˈka man ꞊dede ˈman n ˗zota ˗a ˈgü, ˗yö n ꞊faanmën. A Zoova ˗sü ꞊dhɛ n ˈˈtɔŋdë ˈö ˗dho n ˗takun ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈpɛpɛ ˈka, ˗a ˈdhö. ˈWɔn ˗nu ˈö yi ˗bha ˈkɔdhi ˗yö bɔ ˗an ˈgü bhë, ˗wo yi ˗kian ˈgüdandhe ˗nu ˈwo ˗dho nu yi ˗ta ꞊taabha ˗an ˗bha.»

6. ˈWëëga ˗wɔn ˗ya kë ka ˗ta ˈˈgbɩɩ˗, ka ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ kö ka ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗yö ˗gban?

⁶ ˈWëëga ˗wɔn ˗ya kë ka ˗ta ˈˈgbɩɩ˗ ˗ee? ˗Ya kë ꞊dhɛ ˗yö ˈˈdhʋ̈, kö ka bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈgü. ˈˈKɛɛ ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka˗ kë kö ˈwɔn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗wo ka ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban. ˗Ka bhɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ kö pë ˈö Yesu ˗ya pö Matiö 6:25-34 ˈgü bhë ˈka˗ ˗wo pö, kö ˈka ka ˗zota ˗a  ˈgü. ˈWɔnzuan ˈbha ˗nu ˈwo ꞊dɛɛ, ˈwo˗ ˗zɔn ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈwo wo ˗de nu Zoova ˗bha yö ˗dhɛ ˗yö ö ˗zokë ˗an ˈˈpiʋ̈, ˗ka ka ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗an ˈgü. (1 Ko. 15:58) ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗dho ka ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban, ˈö ga ka ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗dho ka ˗takun ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗takun ˗a ˈka bhë ˗a ˈdhö. Pë ˈö ka ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha waa ˗kɔ ˈö dho ˗a nu ˗a ˈka ka ˗dhɛ, ˗ya ˗dɔ. ˗Kɔ ˈö Zoova ˈdhö ka ˗takun ˗ni ˈgü ˗a ˈka ˈka˗ yö, ka ˗bha ˗zoyö ˗a ˗dhɛ ˗sü ˗dho kë ˈˈgbɩɩ˗, ˈö ˈka ˗mɔn ˗bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü ˗sü ˗bha ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü.—Hab. 3:17, 18.

7. Matiö 8:23-26 ˈgü, ˈˈtee ˈˈgbɩɩ˗ do ˗yö Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗bha ˗zoyödhe ˗da ˈgüdandhe ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁷ Kö Yesu waa ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗wo ˈˈyitagɔ ˈgü ꞊weeyi ˗ta, ˈˈtee ˈˈgbɩɩ˗ do ˗yö ˗ʒiö. ˗Yö ˗bɔ ˈwɔn ˈö bhë ˗a ˗ta ˈö ˗an ˗takun kö ˗wa yö ꞊dhɛ ˗an dua ˗mü ˗wo wo ˗bha ˗zoyödhe ˗dadhiʋ̈ ˈzü. (Matiö 8:23-26 ˗wo pö.) ˈDhɛ ˈˈtee ˈˈgbɩɩ˗ bhë ˈö ʒiö ˗ni ˈgü, ˈö ˈˈyi ˈdhö ˗da ˗ni ˈgü ˈˈyitagɔ ˈgü, kö Yesu ˗yö yi ˈgü. ˈDhɛ ˈˈsuʋ̈ ˗yö ˗da ˗a ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˈgü ˈwo pa ˗a ˗bha kö ˗yö wo dha, ˗ya ˗pö ˗an ˗dhɛ: «˗Më ꞊në ˗kë ˈyö ˈka ˗suʋ̈ ˈˈgbɩɩ˗ ˈˈdhʋ̈? Ka ˈdhang bho ˗sü ꞊në ˈyaa n ˈˈdhiʋ̈ ˈkpakpadhö ˗ee?» ˗A ˗bha gwëëˈˈ ˗nu dua ˗mü ˗be kö ˗wa ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ Zoova ˗kɔ ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö waa Yesu ˗nu wo dha. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈo˗ ˗da kwa ˗bha? Kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗ya kë ˈˈgbɩɩ˗, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö kwa ˗takun ˈkwa bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ suu ˈˈpɛpɛ ˈgü.

8-9. Anɛdhö ˗bha ˗zoyödhe ˗da ˈgüdandhe ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˈYö ˗mën ˈö˗ ˗takun?

⁸ Kwa ˗dhegblüdhe do ˈö Pɔɔto Riko ˈwo˗ ˗dhɛ Anɛdhö ˈö ˈyaa gwaan ˗bha, ˗kɔ ˈö ˗bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü ˗sü ˗ya ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban ˗a ˈka, ˗kwaa ˗ga. ˈˈBu ˈˈtee ˈˈgbɩɩ˗ do ˈö ˗ʒiö ˗an ˗bha ˈˈsɛ ˈgü ˗kwɛ 2017 ˈgü, ˗ya ˗bha ˈkɔ ˗wü. ˈˈTee ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗wɔn ˈgü ˈzü, ˗a ˗bha yö ˗yö ˗shiʋ̈. ˗Yö ˗kun ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dede ˈka ˗a ˗bha ˈka. Anɛdhö ˗ya ˗pö: «ˈˈTʋ̈ŋ ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˈgü, n zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈ ˗kun ˈˈtɛ ˗ni ˈgü. ˈˈKɛɛ a˗ ˗yö ꞊dhɛ ˈman bhɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ ˗yö n ˗takun ˈö zuʋ̈dhiʋ̈tɛ ˈyaa n ˈgü ga.»

⁹ Anɛdhö ˗ya ˗pö pë do ˈbha ˈö ö ˗takun ˈzü ˈö bɔ ˈwɔn ˗nu ˈwo bhë ˗an ˈgü, ˈyö ˗tɔ ˗gɔ ˗dho ˈˈshia˗ ˗sü. ˗Ya ˗pö: «˗To Zoova ˗bha ˗kɔlokota ˗bha ˗dhioo ˗nu ˈˈpiʋ ˗sü ˗ya ˗kë ˈö n zuʋ̈ˈˈ ˗kë ˗saa. Zoova ˗bɔ ˈzü n ꞊dhegblü ˗nu ˗ta ˈö n ˗takun. ˗Wo n ꞊faanmën, ˈö pë ˗nu ˈa dho ˗tosɛta kë ˗an ˗ta ˈwo˗ nu n ˗dhɛ.» Anɛdhö ˗ya ˗pö ˈzü: «Pë ˗nu ˈö Zoova ˗ya nu n ˗dhɛ ˗wo ˗ʒiö ˗a ˈdhɛ ˈa˗ ˗dhɛ ˗a ˗gɔ, ˗a ˗ta. ˗Ya ˗kë ˈö n ˗man ˗zoyödhe ˗gɛn ˗yö ˗gban.»

10. ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dede ˗ya nu kwa ˗ta, ˈmën ˈkwa dho ˗a kë?

¹⁰ ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗an ˗zɔn «ˈˈtee ˈˈgbɩɩ˗» ˈka ˗wo nu ˗ni ˈgü ka ˗ta ˗ee? ˗A ˈbha ˗ya kë kö pë ˗nu ˈwo ˗kë ꞊dhɛ ˈˈyi ˗bha pa ˗sü ɛɛnˈˈ ˈˈsɛ ˗bha ꞊zii ˗sü ˗nu ˈdhö bhë, ˗wa kë ˗dhɛ ˈö ˈka˗ ˗bha ˗a ˈgü. Ɛɛnˈˈ ˈzü kö ˈˈyua ˈˈgbɩɩ˗ ˈbha ˗yö ka ꞊sëëbho ˗ni ˈgü ˈö ka ˈgü ˗ya ga, ˈpë ˈka dho ˗a kë ˈkaa˗ dɔ. ˈˈKɛɛ ˈwa ˗dho ˗a kë kö ˈka ka bo ˗zoyö Zoova ˗dhɛ ˗sü ˈka. ˗Ka ꞊ɲɔɔn ˗a ˗bha ˗bhɛɛ ˗a ˗dhɛ ˗sü ˈka ˗kplawo. ˈKwa  kwa ˗zota ˗kɔ ˈö Zoova ˗yö kwa ˗takun ˗a ˈka ˈˈdhiʋ̈ ˗be ˗a ˈgü, kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗kë ˈˈgbɩɩ˗. (Ps. 77:11, 12) ˗Yö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ ˈyii ˗dho ö ˗kɔ bho kwa ˈgü ꞊dɛɛ ɛɛnˈˈ dhiʋ̈ˈˈ.

11. ˈMën ˗kë ˈkwa dho pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈkwa ˈwɔnman mɛn ˗nu ˈwo ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka, ˗an ˗ta?

¹¹ ˗Mën ˈbha ˈö dho kwa ˗takun kö ˈkwa bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü? ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈö Anɛdhö ˗ya pö˗ ˈka bhë ˗a ˈdhö, ˗gɔ ˗dho ˈˈshia˗ ˗sü ˗mü. Mɛn ˗nu ˈö Zoova waa Yesu ˈwo ˈdhaŋ˗ bho ˗an ˈˈdhiʋ̈, ˗ka ˈdhaŋ˗ bho ˗an ˈˈdhiʋ̈ ˈpö. ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka mɛn ˗nu ˈwo ˗an ˗ya kwa ˗gɔdhiʋ̈ bhë, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ pö ˈkwa ˈwɔn ˈbha ˈö ˈkwaa˗ ˈgüman, ˗a kë. ˈˈKɛɛ ˗kwa ˈwɔnman ˗an ˗ta kö Zoova ˗yö ˈdhuëë˗ ˈkpɔ kwa ˗bha. Kwa˗ ˗yö ˗a ˈˈDhiwo waa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗bha ˈwɔnzuan ˈgü ꞊dhɛ ˈwɔn ˗man ˗Zlan ˗ta ˗sü ˗yö mɛn ˗dha. (Ex. 14:1-4; 2 Chron. 20:17) ˈKwa kwa ˗zota ˈwɔnzuan suu ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˈgü, ˗yö ˗dho kwa ˗takun kö ˈkwa ˈto Zoova ˗bha ˗kɔlokota ˗bha ˗dhioo ˗nu ˈˈpiʋ̈ ꞊dɛɛ, waa ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü. (Ebl. 13:17) Kwa dua ˈyaa ˗mü ˈkwa ˈˈsuʋ̈ ˈˈklʋʋbhɔdhe ˈkpii˗ ˈö˗ nu ˗yi ˗ya ꞊töŋ bhë ˗a ˗gɔ.​—Prov. 3:25.

12. ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈö Dhukö 18:1-8 ˗ya pö˗ ˈka ˗a ˈdhö, ˗zoyödhe ˗dho kwa ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˗wa ˈwɔn yaa kë kwa ˈka, ˈkwa˗ bun?

¹² Yesu ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˈwɔn ˈö ˈyaa kpɛnŋdhö ꞊waa˗ kë ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˈka, ˗yö ˗dho ˗an ˗bha ˗zoyödhe ˗da ˈgüdandhe ˈgü. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗yö ˈˈgɔɔn do ˈbha ˈö ˗bɛnzë ˗sü ˈka Dhukö ˗bha ˈsëëdhɛ ˈgü ˗a ˗bɔ, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗yö ˗an ˗takun. ˗Yö ˗gban ꞊gɛɛndhe do ˈö kun bhɛɛˈˈ ˗ni ˈgü zadɔmɛn do ˗dhɛ ˈˈgbʋ ˈka kö ˗yö ö ˗bha za dɔ tɛan ˗ta, ˗a ˗bha. ˗Yö ˗kun ga ˗sü ˈka ˗a ˈgü ꞊dhɛ ˈya bhɛɛˈˈ ˗a ˗dhɛ ˈko ˗ta ꞊va, ˗yö ˗dho ö ˗takun. ˗A dhiʋ̈tadhɛ ˈgü, zadɔmɛn ˗yö ö ˈˈtʋ ˗to ꞊gɛɛndhe ˈö bhë ˗a ˗bha. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha? Zoova ˗yö kpɛnŋdhö. ˗A ˗wɔn ˈgü, Yesu ˗ya ˗pö: «[˗Zlan] ˗zë ꞊wɛ? ˗Më ꞊në ˗kë ˈyö ˈyaa ö ˗bha mɛ ˗nu ˗ta ˗za dɔ kö ˗wo bhɛaˈˈ sië˗ ˗dhɛ ˈyënng˗ ˈgü waa˗ gbeng?» (Dhukö 18:1-8 ˗wo pö.) ˈYö go mü ˈzü ˈö˗ pö: ‹˗Yö dɔ kö mang Mɛgbömɛ n nu ˗yi ˗wo, kö ˗zoyödhe suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˗tun mɛ ˈbha ˗gɔ ˈˈkpʋng yö ꞊taa ˈˈwɛ ˗ee?› ꞊Dhɛ ꞊gɛɛndhe ˈö bhë ˗a ˈdhö, ˈwɔn ˗nu ˈö ˈwaa kpɛnŋdhö ˗wo kë ˗ni ˈgü kwa ˈka, kwa ˗bhawɔn ˗yö zuʋ̈saadhɛ waa ˗kë ꞊naanzësü ˗bha kö ˈkwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗yö ˈˈgbɩɩ˗. ˗Zoyödhe suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗ya kë kwa ˗gɔ, ˗yö ˗dho ga kwa ˈgü ꞊dhɛ ˈkö dhi ˈö ˗shiö, Zoova ˗dho kwa ˗takun. Kwa dua ˗mü ˈkwa kwa ˗zo yö ˈpö ꞊dhɛ bhɛɛsü ꞊faan ˗yö ˈˈgbɩɩ˗. ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, ˗kɔ ˈö ˗Zlan dho kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˗daa kë ˗a ˈka, ˗a ˈwɔn ˗dho kwa ˈkun.

13. ˈNëndhiëŋ ˈˈtɩtɩ do ˗bha bhɛɛsü ˗yö ˗a ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹³ Kwa ꞊dhegblü do ˈwo˗ ˗dhɛ Vero ˈö Kɔngo˗Kinshasa ˈwɔn ˈö bɔ ˗a ˈgü, ˗kwaa ˗ga. ˈDhɛ ˗gblü ˗yö ˗da ˗an ˗gɔ ˈplöö, yö ˈdhö, ˗a ꞊gɔɔn ˈö ˈyaa Zoova ˗dhɔkëmɛn ˈka waa ˗an ˈdhu ˈö˗ ˗kwɛ ˈdhö 15 ˗wo ˗duëë, ˈwo go ˈpö˗ ˈö bhë ˗a ˈgü. ˈDhɛ ˈwo yö ˗dhɛ do ˈbha ˈgü, ˈyö ˈˈsɔdha ˗nu ˗an kun ˈwo˗ pö ˈwo ˗an zë. ˈDhɛ Vero ˗ya ˈˈgbʋ bɔ ˗sü ˗bha, ˗a ˈdhu ˗ya ˗dhuaa kö ˗yö bhɛɛˈˈ ˗ni  ˈgü ö ˗wo ˗ta, ˗yö Zoova ˈtɔ pö ˗ni ˈgü. ˈDhɛ ö bo, ˈyö ˈˈsɔdha ˗gɔmɛn ˗ya dhɛɛˈˈ kpɔ ˈö˗ pö: «ˈˈManman, ˈde bhɛɛˈˈ ˗kɔ ˗zɔn ü ˗dhɛ?» ˈYö˗ ˗yɔ bɔ ˈö˗ pö: «N dhe ˈnën bhɛɛˈˈ ˗kɔ ˈö Matiö 6:9-13 ˈgü bhë, ˗a ˗zɔn n ˗dhɛ.» ˈYö ˈˈsɔdha ˗gɔmɛn ˗ya pö ˗a ˗dhɛ: «ˈˈManman, kaa ü ˗mɛn ˗nu ˗ka ˈdho. Zoova ka ˗bha ˗Zlan ˗yö ˈto ka ˈˈpiʋ̈!»

14. ˗Mën ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗da ˈgüdandhe ˈgü? ˈYö ˈmën ˗dho kwa ˗takun kö ˈkwa bɔ ˗a ˈgü?

¹⁴ ˈWɔnzuan suu ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗wa ˗zɔn ꞊dhɛ kwa dua ˈyaa ˗mü toŋtoŋdhö kö ˈkwa bhɛɛsü ˈsü pë ˗bhaasü ˈka. ˈˈKɛɛ ˗ya kë ꞊dhɛ ˗Zlan ˈti kwa ˗bha bhɛɛwo ˗daa kë ˈzodhö, ɛɛnˈˈ ˗yö ˈti˗ kë ˗kɔ ˈˈmlünmlünsü ˈbha ˗ta ꞊wɛ? ꞊Dhɛ ꞊gɛɛndhe ˈö Yesu ˗ya ˗wɔn ꞊blɛɛ ö ˗bha ˈˈgɔɔn ˈgü bhë ˗a ˈdhö, ˗kwa bhɛɛˈˈ ˗kplawo. ˗Yö kë ga ˗sü ˈka kwa ˈgü ꞊dhɛ ˗Zlan ˈti ˗dho ö ˗kɔ ˈˈkan kwa ˈgü. ˗A ˈˈtʋ̈ŋ ˗dho ˗wo ˈö kwa ˗bha bhɛɛwo ˗daakë ˗kɔ ˈö ˗dhi ˗a ˗dhɛ ˗a ˈka. ˗Kwa Zoova ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗dhɛ ˗a ˗gɔ ˗kplawo. (Fdh. 4:13) ˗Yö kë kwa ˈˈɲaan ꞊dhɛ ˗a ˈˈtʋ̈ŋ ˈyaa ꞊gblɛɛn ˈzü kö Zoova ˗yö ˈdhuëë˗ ꞊va ˈkpɔ kwa ˗bha, kö kwa ˗zo ˗yö bhɔ saanˈˈ ˗nu ˈkwa ˗an ˈsü ˗ni ˈgü ꞊dɛɛ ˗an ˈka. Zoova ˗bha ˗takundhe ˈsaa˗ ˈgü ˈkwa bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, kwa ˈgü ˗dho kë ˈˈgbɩɩ˗, ˈö ˈgüdandhe ˗nu ˈwo dho nu kwa ˗ta ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü ˈkwa ˗mɔn ˗bɔ ˗an ˈgü ˗sü ˗bha.​—1 Piɛ. 1:6, 7.

15. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Matiö 17:19, 20 ˈgü, ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗mɛɛn ˈö Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˗nu kun ˗a ˈgü?

¹⁵ Yesu ˗ya ˗pö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗zoyödhe ˗dho ˗an ˗takun kö ˗wo bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü. (Matiö 17:19, 20 ˗wo pö.) ˗Dhɛkpaɔyi do ˈka, ˗an ˗kɔ ˈyii ˗mɔn ˗zuu yaa ˗bho ˈnëngɔnnën do ˈgü ˗sü ˗bha. ˈˈKɛɛ ˈsa kö pë ˈö ꞊waa˗ kë ˗bë ˈko ˗ta ꞊va yö ˗mü. ˈMën ˗kë? Yesu ˗ya ˗pö ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗an ˗bhawɔn ˗kun ˗zoyödhe ˗bha ˈzü ˈgbɛ. ˈYö˗ pö ˗an ˗bha ˗zoyödhe ˗ya kë ˈˈgbɩɩ˗, ˗wo ˗dho ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗lö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo ˗kë ꞊dhɛ ˗tɔn ˈdhö ˗an ˗zü. ꞊Dɛɛ, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö ˈkwa ˗kë ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈbha ˗nu ˈgü, ˈö ˗kë kwa ˈgü ꞊dhɛ kwa ˗go ˗an ˈgü ˗dhɛ ˈyaa ˈdhö.

16. ˈDhɛ ˈwo Geidi ꞊gɔɔn zë, ˗zoyödhe ˗ya ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ˈyö bɔ ˗a ˈgü?

¹⁶ Kwa ꞊dhegblü do ˈwo˗ ˗dhɛ Geidi ˈö Guatemala ˗kwaa ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. ˗Dhɛ ˈwo kun ˈgo ˗ni ˈgü ˗bhɔkwëë ˗ta ˈwo nu ˗ni ˈgü ˈkɔɔ, ˗wa ꞊gɔɔn Edi ˗zë. ˗Zoyödhe ˗yö Geidi ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ˈyö bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈgü? Geidi ˗ya ˗pö: «Bhɛɛsü ˗yö n ˗takun ˈyö ˈa n ˗ta bho n ˗man ˗zogɔndhe ˗nu ꞊kwɛɛ˗ ˈka Zoova ˗ta. ˗Ya ˗kë ˈyö n zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˈwaannu. A˗ ˗yö ꞊dhɛ Zoova ˗yö ˗bɔ n ˗man ˈkɔdhigümɛn ˗nu waa n ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈwo ˗zlanwokɔɔdhö ˗an ˗ta, ˈö ö ˗zokë n ˈˈpiʋ̈. N ˗kɔ ˗bha ˗kë Zoova ˗bha yö ˈgü ˗sü ˗yö n ˗man zuʋ̈dhiʋ̈tɛ ˗dho ˈˈshia, ˈö n ˗takun kö ˈa n bo ˗ya ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗wɔn ꞊zɔnŋ ˗ta ˗sü ˈka. ˈDhɛ ˈa bɔ ˈwɔn ˈö bhë ˗a ˈgü, ˗yö n ˗zo ˗gban ꞊dhɛ ˈkö ˈwɔn ˈˈoo ˗wɔn dho nu n ˗ta ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü, Zoova, Yesu waa˗ ˗bha ˗kɔlokota ˈsaa˗ ˈgü, a ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈa bɔ ˗an ˈgü.»

17. ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo ˗kë ꞊dhɛ ˗tɔn ˈdhö ˗wa yö kwa ˗gɔ ʒiaan˗, ˈmën ˈkwa dho ˗a kë?

 ¹⁷ Kwa ˗bha mɛn ˈbha ˈö˗ ˗wɔn ˈdhö kwa ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˗a ˗wɔn ˗ya kë ˗ee? Mɛn ˗nu ˈwo go ga ˈgü ˗a ˗kwɛzlan ˗nu ˈwo Biblö ˈgü bhë, ˈkwa ˈˈtʋ̈ŋ ˈsü ˈkwa ˗an ˗wo pö, ˗yö ˗dho kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban. Kwa ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˈbha ˈwo bho kwa kpö ˈgü ˗a zuʋ̈dhiʋ̈tɛ kwa ˗bha ˗ee? ˗Kwa Biblö draanˈˈ kö ˗yö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗bha mɛn dɔɔˈˈ ˗sü ˗yö ˗së ˗kplawo. ˈWɔn suu ˈˈoo ˗suu ˈö nu kwa ˗ta, ˗kwa bɔ ˗a ˗ta kö ˈkwa kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban. ˗Kwa kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈpʋ Zoova ˗dhɛ. ˈKwa ˗dho ˈˈkan kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗bha. (Prov. 18:1) Pë ˗nu ˈö ˈkwa dho ˗an kë kö ˈkwa kwa ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu bun, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ kwa ˗dho ˗an kë ˈˈgbʋ ˈka, ˗kwaa ˗an kë. (Ps. 126:5, 6) ˗Kwa nu ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta, ˈkwa ˗zlanwopö, ˈkwa Biblö ˗wo pö ˗kplawo. ˗Kwa kwa ˗zota ˈwɔn ˗së ˈö Zoova ˗ya pö ö ˗dho ˗a kë kwa ˗dhɛ ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ ˈgü, ˗a ˈgü. ˗Kɔ ˈö Zoova ˈdhö kwa ˗takun ˗ni ˈgü ˗a ˈka ˈkwa˗ yö, kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗dho ˗gban.

18. ˈKwa˗ yö ꞊dhɛ kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗yö ˈˈtëëtë, ˈmën kwa dua ˈdhö ˗mü ˈkwa˗ kë?

¹⁸ ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈö ˈkwa bɔ ˗an ˈgü ɛɛnˈˈ ˈö ˈkwa ˗an ˈgü ꞊waa˗ ˗zɔn kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ kwa ˗bha ˗zoyödhe ˈyaa ˈˈgbɩɩ˗, kwa ˈgü ˈya ˗dho ga. ˗Kwa bɔ ˗an ˗ta ˈkwa kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban. ˗Kwa bhɛɛˈˈ ˗Zlan ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö Yesu ˗bha bɔmɛn ˗nu ˗wa ˗kë ˗a ˈka bhë ˗a ˈdhö, ˈkwa˗ pö: ‹˗Bhö yi ˗bha ˗zoyödhe taa kë.› (Dhu. 17:5) ˗Ya ˈgo mü ˈzü, ˗kwa kwa ˗zota ˈwɔnzuan ˗nu ˈö ˈkwa ˗an yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü bhë ˗an ˈgü. ꞊Dhɛ Miguɛdho waa Yurai ˗an ˈdhö, kwa ˗zo ˗yö ˗bö ˈˈtʋŋ ˈˈpɛpɛ ˈö Zoova ˗yö kwa ˗takun ˗a ˈgü, ˗a ˈka. ꞊Dhɛ Vero ˈdhu waa Anɛdhö ˗an ˈdhö, ˈkwa kë ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dede ˈgü, ˗kwa bhɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ kwa zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka. ꞊Dhɛ Geidi ˈdhö, ˗yö kë kwa ˈˈɲaan ꞊dhɛ Zoova ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö bɔ kwa ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu waa kwa ˈˈtɔŋdë ˗nu ˗ta ˈö kwa ˗takun. ˈKwa˗ ˈto mü kö Zoova ˗yö kwa ˗takun ꞊dɛɛ, kwa ˗zo ˗dho ˗gban ꞊dhɛ ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü ˗yö ˗dho kwa ˗takun ˈwɔn suu ˈˈoo ˗suu ˈgü.

19. ˗Mën ˈö kun ga ˗sü ˈka Yesu ˈgü? ˈYö ˗mën ˈö ga ˗sü ˈka kwa ˈgü ˈpö ꞊dɛɛ?

¹⁹ Yesu ˗yö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗takun kö ˈwɔn ˗nu ˈö ˗an ˗bha ˗zoyödhe ˈyaa˗ ˈgü ˈˈgbɩɩ˗, ˗wo ˗an dɔ. ˈˈKɛɛ ˗yö ˗kun ˗a ˈˈɲaan ꞊dhɛ Zoova ˈsaa˗ ˈgü, ˈwɔn ˗nu ˈwo dho nu ˗an ˗ta ˗wo ˗dho bɔ ˗an ˈgü. (Zan 14:1; 16:33) ˗Yö ga ˗sü ˈka ˗a ˈgü ˈpö ꞊dhɛ ˗zoyödhe ꞊dede ˗dho ˗a kë kö mɛn kpö ˗ziisü ˗wo dha ˈˈklʋʋbhɔdhe ˈkpii˗ ˗gɔ. (˗Dhɛ. 7:9, 14) Kwa ˗dho kë ˗an kpö ˈgü ˗ee? ˈKwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗yö kë ˈˈgbɩɩ˗, Zoova ˗bha ˗gasitɛ ˈsaa˗ ˈgü kwa ˗dho kë ˗an kpö ˈgü.​—Ebl. 10:39.