A fɔ mi ngɛ Netherlands ngɛ jeha 1948 ɔ mi. Jeha kake se ɔ, wa weku ɔ hia kɛ ya São Paulo ngɛ Brazil. Ye fɔli ɔmɛ yaa sɔlemi be fɛɛ be, nɛ wa weku ɔ blaa kɛ kaneɔ Baiblo ɔ ke wa ye gbɔkuɛ ní ta. Ngɛ jeha 1959 ɔ mi ɔ, wa hia kɛ ya United States nɛ wa ya hi Massachusetts.

Wa papaa tsu ní wawɛɛ kɛ hyɛ wɔ nihi kpaanyɔ nɛ wa ngɛ weku ɔ mi ɔ nɔ. E tsu ní tsumi slɔɔtohi nɛ ɔmɛ: E hia blɔ kɛ ya hehi nɛ e ya jua níhi, e ye bua kɛ pee blɔhi, e tsu ní kɛ ha ɛloplee ní tsumi he ko nɛ a kɛ nihi hiaa blɔ kɛ yaa ma se. Wa weku ɔ tsuo bua jɔ kaa ye papaa tsu ní ngɛ ɛloplee ní tsumi he ko nɛ a kɛ nihi hiaa blɔ, ejakaa e ha nɛ wa hia blɔ kɛ ya hehi fuu.

Benɛ i ngɛ nɔ tsami sukuu yae ɔ, i pɔɔ ye he bimi ke, ‘Mɛni ma pee ke i wa?’ Ye huɛmɛ a kpɛti ni komɛ mwɔ a yi mi kpɔ kaa a maa ya yunivɛsiti, nɛ ni komɛ hu mwɔ a yi mi kpɔ kaa a ma tsu ta buli a ní tsumi. Se imi lɛɛ, i sume nɛ i kɛ ye he nɛ wo ta buli a ní tsumi mi, ejakaa i sume pɛ nɛ i sume nɛ ma nɔ kunɔ hulɔ. Lɔ ɔ he ɔ, i mwɔ ye yi mi kpɔ kaa ma ya yunivɛsiti konɛ ma tu ta buli a ní  tsumi ɔ nya fo. Ngɛ ye tsui mi ɔ, i suɔ kaa ma ye bua ni kpahi ejakaa lɔ ɔ ma ha nɛ ma ná si himi kpakpa.

Benɛ i ngɛ yunivɛsiti yae ɔ, i suɔ adesahi a he ní kasemi, ejakaa i suɔ nɛ ma le he nɛ adesahi je kɛ ba. Wa tsɔɔli ɔmɛ tsɔɔ wɔ bilemi tsɔɔmi ɔ, nɛ a ngɛ blɔ hyɛe kaa wa he ye. Ngɛ ye blɔ fa mi ɔ, i naa kaa juɛmi be ní komɛ nɛ a tsɔɔ wɔ ɔ mi, nɛ a ngɛ blɔ hyɛe kaa ma kplɛɛ nɔ be mi nɛ odase ko be he.

Ngɛ sukuu ɔ mi ɔ, a tsɔɔ we wɔ sisi tomi mlaahi nɛ kɔɔ níhi nɛ a da kɛ níhi nɛ a dɛ he. Mohu ɔ, a tsɔɔ wɔ níhi nɛ maa ye bua wɔ konɛ waa po wa ka amɛ. Ke i kɛ ye huɛmɛ ya he nya buami sisi nɛ i kɛ tsopa yayahi tsu ní ɔ, ye bua jɔɔ, se bua jɔmi nɛ ɔ se kɛ we. I bi ye he ke, ‘Enɛ ɔ ma ha nɛ ma ná si himi kpakpa lo?’

Be bɔɔ se ɔ, i hia kɛ ya Boston nɛ i bɔni yunivɛsiti yami ngɛ lejɛ ɔ. Ke a ha sukuu blɔ ɔ, i tsuɔ ní konɛ ma ná nɔ́ ko kɛ hyɛ ye he. Ní tsumi he ɔ ji he nɛ i kɛ Yehowa Odasefohi kpe ngɛ kekle. Ní tsulɔ ɔ eko kɛ mi sɛɛ “jeha kpaago” ɔ nɛ a tu he munyu ngɛ Daniel yi 4 ɔ he ní, nɛ e tsɔɔ mi kaa wa ngɛ nyagbe ligbi ɔmɛ a mi. (Dan. 4:13-17) Amlɔ nɔuu nɛ i yɔse kaa ke i ya nɔ nɛ i kɛ lɛ sɛɛ ní nɛ i he nɔ́ nɛ i ngɛ kasee ɔ ye ɔ, e ma bi nɛ ma tsake ye je mi bami. Enɛ ɔ he ɔ, i pee nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ ma nyɛ nɛ i kɛ lɛ kpa ní sɛɛmi.

Benɛ i ngɛ yunivɛsiti ɔ, i kase níhi nɛ maa ye bua mi konɛ ma ngɔ ye he kɛ ha kɛ pee níhi kɛ ye bua ni kpahi ngɛ South America. I susu kaa ni kpahi nɛ ma ye bua a ma ha nɛ ma ná si himi kpakpa, se i ba yɔse kaa lɔ ɔ po ha we nɛ ma ná si himi kpakpa. Ye kɔni mi jɔ̃ nɛ i kpa yunivɛsiti ɔ yami ngɛ ye kekleekle jeha a mi.

Ngɛ May 1970 ɔ mi ɔ, i hia kɛ ya Amsterdam ngɛ Netherlands nɛ i ya tsu ní ngɛ he nɛ ye papaa tsu ní ngɛ be ko nɛ be ɔ. Ní tsumi nɛ ɔ ha nɛ i hia blɔ kɛ ya hehi fuu. I ya Afrika, Amerika, Yuropa kɛ Asia ma komɛ a mi. E kɛ we nɛ i yɔse kaa ma nɛ ɔmɛ tsuo kɛ nyagba slɔɔtohi nɛ a mi wa ngɛ kpee, se nɔ ko nɛ nyagba nɛ ɔmɛ a nya tsaba. Se loloolo ɔ, i suɔ nɛ ma ná nɔ́ kpakpa ko ngɛ ye si himi mi, enɛ ɔ he ɔ, i mwɔ ye yi mi kpɔ kaa ma kpale kɛ ya United States nɛ ma ya tsa yunivɛsiti ɔ nɔ ngɛ Boston.

Benɛ i kpale kɛ ya sukuu ɔ, e kɛ we nɛ i na kaa níhi nɛ a ngɛ wɔ tsɔɔe ɔ ha we nɛ ma ná si himi ɔ mi sane bimi ɔmɛ a heto. I li nɔ́ nɛ ma pee, lɔ ɔ he ɔ, i bi ye tsɔɔli ɔmɛ a kpɛti nɔ kake nɛ e wo mi ga. Heto nɛ e ha mi ɔ pee mi nyakpɛ wawɛɛ. E de mi ke: “Mɛni he je nɛ o ngɛ yunivɛsiti ɔ yae mɔ? Mo kpa amlɔ nɛ ɔ!” I mlɛ we nɛ e de si enyɔ, i kpa yunivɛsiti ɔ yami.

Akɛnɛ i ná we si himi kpakpa he je ɔ, i kɛ ye he ya wo kuu ko nɛ kuaa nɔ́ nɛ yaa nɔ ngɛ ma a mi nɛ e pee kaa nɔ́ nɛ a diɔ tue mi jɔmi kɛ suɔmi se ɔ mi. I kɛ ye huɛ komɛ hia blɔ kɛ je United States ma a mi kɛ ya Acapulco ngɛ Mexico. Waa kɛ nihi nɛ a kuaa mlaahi hi si, nɛ e ngɛ kaa nɔ́ nɛ a be nyagba ko ngɛ si himi mi. Se e kɛ we nɛ i yɔse kaa blɔ nɛ  a wo ɔ ha we nɛ a si himi nɛ pee kpakpa loo a ná bua jɔmi nitsɛnitsɛ. Mohu ɔ, i na kaa a kpɛti nihi fuu yi anɔkuale.

I bɔni nɔ́ ko nɛ i suɔ nɛ ma pee ngɛ ye jokuɛwi a si ɔ he susumi ekohu. Imi nitsɛ i suɔ nɛ ma kudɔ mele kɛ hia blɔ, se pi nɛ ma hi mi kɛkɛ. I ba na kaa loko ma nyɛ maa pee jã a, ja i ná imi nitsɛ ye mele. Akɛnɛ ye huɛ Tom hu suɔ nɛ e pee jã he je ɔ, wa mwɔ wa yi mi kpɔ kaa waa kɛ mele maa hia blɔ kɛ kpa je ɔ mi tsuo. I suɔ nɛ ma ná zugba kpɔ ko nɛ wo bɔle lɛ nɛ ngɛ fɛu he nɛ adesa mlaa ko be mi fĩe ngɛ nɛ ma hi lejɛ ɔ.

I kɛ Tom wa hia blɔ kɛ ya Arenys de Mar nɛ e kɛ Barcelona ngɛ Spain ɔ he kɛ we ɔ. Wa he lɛ ko nɛ a tsɛɛ ke Llygra nɛ e kami ji nanewɛɛ 31 ɔ ngɛ lejɛ ɔ. Wa dla lɛ nɛ ɔ saminya konɛ wa nyɛ nɛ wa kɛ nyɛɛ wo ɔ nɔ slɔkee. Akɛnɛ wa yi oya ngɛ blɔ hiami ɔ mi he je ɔ, wa je engine ɔ nɛ ngɛ lɛ ɔ mi nɛ wa ngɔ nyu nunui kɛ wo lejɛ ɔ. Bɔ nɛ pee nɛ wa nyɛ nɛ wa kudɔ lɛ ɔ kɛ ya mele si dami hehi nɛ a klee we ɔ, wa he akɔfa enyɔ nɛ a kami ji nanewɛɛ 16. Nyagbenyagbe ɔ, wa hia blɔ kɛ ya Seychelles ngɛ Indian Ocean ɔ nɔ. Wa to kaa wa maa ya wo ɔ nya ngɛ Afrika pusinɔ he je kɛ Cape of Good Hope ngɛ South Africa. Waa kɛ dodoehi, map, kɛ klama tsɔwitsɔwi komɛ tsu ní konɛ waa na blɔ ɔ. E peeɔ mi nyakpɛ kaa wa nyɛɔ naa he pɔtɛɛ nɛ wa su.

E kɛ we nɛ wa yɔse kaa wa lɛ momo nɛ ɔ be nyɛe maa nyɛɛ wo ɔ nɔ hu. Wa lɛ ɔ sisi gbu nɛ nyu maa pee gallon 6 sɛɛ lɛ ɔ mi ngɛ ngmlɛfia kake mi! Kaa bɔ nɛ i de kɛ sɛ hlami ɔ, benɛ ahumi ko bɔni fiami ɔ, I ye gbeye wawɛɛ nɛ i bɔni sɔlemi. Jamɛ a be ɔ ji kekleekle be nɛ i sɔle ngɛ ye si himi mi. I wo Yehowa si kaa ke e he wa yi wami ɔ, ma bɔ mɔde nɛ ma le lɛ. Ahumi ɔ se po nɛ i ye ye si womi ɔ nɔ.

I bɔni Baiblo ɔ kanemi benɛ wa ngɛ wo ɔ nɔ ɔ. Ke o nyɛɛ Mediterrania Wo ɔ nɔ nɛ o kɛ kpo he kɛ, nɛ nɔ́ pɛ nɛ o naa ji lo slɔɔtoslɔɔtohi kɛ he nɛ e pee kaa wo ɔ kɛ bɔku ɔ kpe ngɛ ɔ, e ngɛ bua jɔmi wawɛɛ. Ke e su gbɔkuɛ ɔ, i naa dodoehi babauu ngɛ hiɔwe, nɛ enɛ ɔ haa nɛ i naa kaa Mawu ko ngɛ nɛ e susuɔ adesahi a he.

Otsi bɔɔ komɛ a se ɔ, wa ya su Alicante wo ɔ nya ngɛ Spain. Lejɛ ɔ nɛ wa ngɔ wa lɛ ɔ kɛ ya to jua ngɛ bɔ nɛ pee nɛ wa ná sika kɛ he ekpa. Se e pee we wɔ nyakpɛ kaa wa nɛ nɔ ko nɛ e ma he lɛ momo nɛ engine be mi nɛ e gbu nɛ ɔ! Enɛ ɔ he ɔ, benɛ wa ngɛ mlɛe nɛ nɔ ko nɛ ba he ɔ, i ná be kɛ kane Baiblo ɔ.

Ke i ngɛ Baiblo ɔ kanee ɔ, i naa kaa e ji womi nɛ ma nyɛ maa ye bua wɔ nɛ waa ye manye ngɛ si himi mi. Baiblo ɔ tsɔɔ heii kaa e sa nɛ wa ha nɛ wa je mi bami he nɛ tsɔ, nɛ ye bua jɔ he wawɛɛ. Se i li nɔ́ he je nɛ nihi babauu nɛ a tsɛɛ a he ke Kristofohi nɛ imi hu i piɛɛ he ɔ kɛ nɔ́ nɛ Baiblo ɔ de ɔ tsu we ní ɔ.

I fia ye pɛɛ si kaa ma pee tsakemi nguanguahi ngɛ ye si himi mi, lɔ ɔ he ɔ, i kɛ tsopa yayahi kpa ní tsumi. I susu kaa ni komɛ maa hi je nɛ ɔ mi nɛ a kɛ nɔ́ nɛ Baiblo ɔ de ɔ tsuɔ ní, nɛ i suɔ nɛ ma na mɛ. I sɔle si enyɔne kaa Mawu nɛ ha nɛ ma na nimli nɛ ɔmɛ.

Ngɛ ye blɔ fa mi ɔ, i susu kaa e sa nɛ ma ka jami ɔmɛ tsuo konɛ ma hla anɔkuale jami. Benɛ i ngɛ blɔ ɔ he nyɛɛe ngɛ Alicante ɔ, i na jami hehi fuu, se akɛnɛ jami ɔmɛ a kpɛti hiɛhiɛɛ kɛ amagahi tsuɔ ní he je ɔ, i le kaa a pi anɔkuale jami.

Hɔgba piani ko ɔ, i daa si ngɛ mele si da he ko nɛ i ngɛ Yakobo 2:1-5 ɔ kanee. Lejɛ ɔ tsɔɔ kaa e sɛ nɛ a kɛ sikatsɛmɛ nɛ ye ngɛ blɔ kpakpa nɔ pe ohiatsɛmɛ. Benɛ i kpale kɛ yaa lɛ ɔ he ɔ, i na jami he ko nɛ a ngma ngɛ he ke: “Yehowa Odasefohi A Matsɛ Yemi Asa.”

I de ye he ke, ‘E sa nɛ ma ka nimli nɛ ɔmɛ nɛ ma hyɛ bɔ nɛ a kɛ mi maa ye ha.’ Lɔ ɔ he ɔ, i sɛ Matsɛ Yemi Asa a nɔ kɛ ye nane si gu, ye kpɛni nɛ hɛ, kɛ ye jeans nɛ gba a. Nibwɔhi a kpeeli ɔmɛ a kpɛti nɔ kake ha nɛ i ya hi si ngɛ yo nɔkɔtɔma ko kasa nya, nɛ yo nɔkɔtɔma a ye bua mi kɛ bli ngmami ɔmɛ nɛ munyu tulɔ ɔ tsɛ se ɔ tsuo. Benɛ a kpa kpe ɔ, e pee mi nyakpɛ kaa nihi tsuo nɛ a ba nya ye he ɔ je mi mi jɔmi kpo kɛ tsɔɔ mi. Nyumu ko de mi kaa ma ba e we ɔ mi konɛ waa sɛɛ ní, se akɛnɛ i kane we Baiblo ɔ tɛ̃ he je ɔ, i de lɛ ke, “Ma ha mo lemi ke i pee klaalo.” Se loko jamɛ a be ɔ maa su ɔ, i bɔni asafo mi kpe ɔmɛ tsuo yami.

Otsi komɛ a se ɔ, i ya slaa nyumu ɔ ngɛ e we ɔ mi, nɛ e da Baiblo ɔ nɔ kɛ ha ye sane bimi ɔmɛ tsuo a heto. Otsi kake se ɔ, e ha mi tadehi nɛ ngɛ fɛu baagi kake. E de mi kaa a wo tadetsɛ ɔ tsu akɛnɛ e suɔ nɛ e kɛ Baiblo tsɔɔmi nɛ tsɔɔ kaa waa suɔ wa nyɛmimɛ nɛ waa kɛ wa he ko hwu ta a nɛ tsu ní ɔ he je. (Yes. 2:4; Yoh. 13:34, 35) Amlɔ nɛ ɔ, i na nɔ́ nɛ i ngɛ hlae ɔ, nihi nɛ a kɛ nɔ́ nɛ Baiblo ɔ de kɛ kɔ je mi bami he ɔ tsuɔ ní. Enɛ ɔ he ɔ, i kɛ pee oti kaa ma kase Baiblo ɔ, se pi nɛ ma hla zugba kpɔ nɛ wo bɔle lɛ nɛ nɔ ngɛ fɛu. Lɔ ɔ he ɔ, i kpale kɛ ho Netherlands ya.

E he mi ligbi eywiɛ loko i ya su Groningen ma a mi ngɛ Netherlands. Benɛ i ya su lejɛ ɔ, e he ba hia nɛ ma tsu ní kɛ hyɛ ye he. Benɛ i ya su kapitɛ ní tsumi he ko nɛ i de mɛ kaa i ngɛ ní tsumi hlae ɔ, a ha mi blɔ bimi womi ko kaa ma ngma nɔ ní. A bi mi jami nɛ i ngɛ mi ngɛ womi ɔ nɔ, nɛ i ngma ke, “Yehowa Odasefo no.” Benɛ nitsumitsɛ ɔ kane womi ɔ, i na kaa e hɛ mi tsake. E de ke: “Ma tsɛ mo.” Se e tsɛ we kɛ ba si mwɔnɛ ɔ.

I ya kapitɛ kpa ko ngɔ, nɛ i bi lɛ kaa e maa hia yemi kɛ bualɔ lo. E de mi kaa ma ha lɛ womi nɛ tsɔɔ he nɛ i ya sukuu kɛ ta kɛ ní tsumi nɛ i tsu. I de  lɛ kaa i dla lɛ ko nɛ e puɛ. E pee mi nyakpɛ benɛ e de mi ke, “O ma nyɛ maa je sisi piani nɛ ɔ nɔuu, se i sume nyagba ko ngɛ hiɛ ɔ ejakaa Yehowa Odasefo no ji mi nɛ i kɛ Baiblo sisi tomi mlaahi tsuɔ ní.” Ye nya kpɛ ye he nɛ i hyɛ lɛ too nɛ i de ke, “Imi hu eko ji mi.” Se akɛnɛ ye yi hɛ kusuu nɛ i to kpɛni he je ɔ, e le kaa tsa pi eko ji mi, lɔ ɔ he ɔ, e de mi ke, “Lɛɛ i kɛ mo maa kase Baiblo ɔ!” I kɛ bua jɔmi kplɛɛ nɔ. Kpaako i na nɔ́ he je nɛ kekleekle kapitɛ ɔ tsɛ we mi gblee ɔ. Yehowa ngɛ mi níhi nɛ ye tsui suɔ ɔ hae. (La 37:4) I kɛ nyɛminyumu ɔ tsu ní nɛ wa kase Baiblo ɔ jeha kake, lɔ ɔ se ɔ, i ha nɛ a baptisi mi ngɛ January 1974 ɔ mi.

Nyɔhiɔ kake se ɔ, i bɔni blɔ gbami ní tsumi ɔ tsumi nɛ lɔ ɔ ha nɛ i ná bua jɔmi wawɛɛ. E we nyɔhiɔ nɛ nyɛɛ se ɔ, i hia kɛ ho Amsterdam ya konɛ ma ya ye bua kuu ko nɛ a to sisi nɛ a tuɔ Spanish ɔ. Ye bua jɔ wawɛɛ kaa i kɛ nihi kase Baiblo ɔ ngɛ Spanish kɛ Portuguese mi! Ngɛ May 1975 ɔ mi ɔ, i ná he blɔ kaa ma sɔmɔ kaa blɔ gbalɔ klɛdɛɛ.

Ligbi ko ɔ, nyɛmiyo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Ineke nɛ e ji blɔ gbalɔ klɛdɛɛ ɔ kɛ e Baiblo kaselɔ nɛ je Bolivia a ba wa Spanish kpe ɔ eko konɛ waa le lɛ. I kɛ Ineke wa mwɔ wa yi mi kpɔ kaa wa maa le wa he kɛ gu sɛ womi ngmami nɔ, nɛ e kɛ we nɛ wa yɔse kaa otihi nɛ waa kɛ ma wa hɛ mi ɔ kɔ. Wa sɛ gba si himi mi ngɛ jeha 1976 mi nɛ wa ya nɔ nɛ wa sɔmɔ kaa blɔ gbali klɛdɛɛ kɛ ya si jeha 1982 ɔ. Lɔ ɔ se ɔ, a ha nɛ wa ya Gilead sukuu ɔ nɛ to nɔ 73 ɔ eko. Benɛ wa gbe sukuu ɔ nya a, a ha nɛ wa ya East Africa nɛ wa ya sɔmɔ ngɛ Mombasa ngɛ Kenya jeha enuɔ! Ngɛ jeha 1987 ɔ mi ɔ, a ha nɛ wa ya sɔmɔ ngɛ Tanzania. Jamɛ a be ɔ, a ha nyɛmimɛ ɔmɛ he blɔ kaa a ma nyɛ ma tsu fiɛɛmi ní tsumi ɔ ekohu. Wa ya sɔmɔ ngɛ lejɛ ɔ jeha 26 loko wa kpale kɛ ya Kenya.

Nihi nɛ a bua jɔ Baiblo ɔ he nɛ wa ye bua mɛ ɔ ha nɛ wa si himi pee kpakpa. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ye kekleekle Baiblo kaselɔ ɔ ji nyumu ko nɛ i kɛ lɛ kpe benɛ i kɛ atsɛ̃se ɔ ngɛ odase yee. Benɛ i ha lɛ womi tɛtlɛɛ enyɔ ɔ, e de ke, “Ke i kane ta a, mɛni ma pee ekohu?” E we otsi ɔ, wa bɔni You Can Live Forever in Paradise on Earth womi ɔ nɛ a pee ngɛ Swahili gbi ɔ mi kɛ we ɔ kasemi. Jeha kake se ɔ, e ha nɛ a baptisi lɛ nɛ e ba pee daa blɔ gbalɔ. Kɛ je lɔ ɔ se ɔ, e kɛ e yo ɔ ye bua nihi maa pee 100 nɛ a jɔɔ a he nɔ kɛ ha Yehowa nɛ a ha nɛ a baptisi mɛ.

Kekleekle be nɛ i ba na yi mi tomi nɛ ngɛ si himi he ɔ, i nu he kaa bɔ nɛ jua yelɔ ɔ nɛ e ya na adiagba nɛ he jua wa a nɛ e sume nɛ e ngmɛɛ he ɔ nu he ɔ. (Mat. 13:45, 46) I suɔ nɛ ma ye bua ni kpahi nɛ a ná si himi kpakpa. I kɛ ye yo ɔ wa yɔse kaa Yehowa yeɔ bua nihi konɛ a ná si himi kpakpa.