Me bi gwéé i Ôland i nwii 1948. I nwii u bé noñ ha, di bi ke i Saô Paulô i Brésil. Bagwal bem ba bé ke i base hiki ngéda, di bé añ ki Bibel kôkôa i ngéda di bé di mal je. Di bi témb di bôô i nwii 1959 di ke i Amérika, i homa ba nsébél le Massachusetts.

Di bé bés juem i mbai yés, pua a bé sal ni ngui inyu tééda bés. Pua yem a bé mut nyuñga a kenek i ngandak bahoma, a bi sal ni bôt ba ntibil minloñ, a sal yak aérôport. Bésbobasôna di bé maséé ngéda pua a bi ke i sal aérôport inyule di bé hiôm i ngandak biloñ.

I ngéda me bé i collège me bé badba le: ‘Kii m’a boñ ngéda me ga nañ?’ Mawanda mem mahogi ma bi kit le ma nke i université, bape ba yila bisônda. Ndi me me bé bé le me yila sônda inyule me ngwés bé me momol to bisañ. Me bi kit le me nke i université inyu boñ le me yila bañ sônda. Ndi i jam me bééna toi ngôñ i boñ li bé i hôla bôt bape, inyule me bé hoñol le hala nyen me ga lémés niñ yem.

I ngéda me bé i université, anthropologie i bé lémél me ngandak, inyule me bé sômbôl yi lelaa niñ i bi bôdôl. Ba bi niiga bés le gwom gwobisôna bi bi lo i niñ gwomede, ba bé sômbôl le di neebe hala. Ndoñi yap i bé bé i téé, ba bé sômbôl ndik le di neebe, ndi ba bé kwés bé bés nkaa.

Nyoo i université, ba bé niiga bé bés bilem bilam. Ba bé kal ndik bés le di nlama boñ kii yosôna i mbéda inyu net makégse. Me bé maséé i ke mangand ni mawanda mem ni i ôt hibañga, ndi maséé ma ma bé ndik inyu ndék ngéda. Me bé badba le: “Baa laana nyen niñ i nlama ba?”

Mu ngéda i, me bi ke i Boston, me jôp i université yada i bé nyoo. Me bé sal i ngéda noi inyu saa suklu yem, nyoo i homa bôlô nyen me bi boma Mbôgi Yéhôva inyu ngélé yem bisu. Mut wada nu a bé sal ni me a bi unda me mbañ i Daniel pes 4 i i mpôdôl “ngéda isaambok,” a kal me le di yé dilo di nsôk. (Daniel 4:13-17) Me bi nok le ibale me nkena nkwel ni bisu y’a béda le me héñha niñ yem. Jon me bi bôdôl ke i mut nu ngwéé.

I yom me bé nigil nyoo i université, i bé inyu boñ le me kee me hôla bôt i nwelmbok Amérika. Me bé hoñol le ibale me nhôla bôt, ha nyen niñ yem y’a ba ilam. Ndi njômbi yem i bi yon bé. Me bi waa, me pam i université i mbus sôñ isamal.

In sôñ Mpuye 1970, me bi ke i Amsterdam i Ôland, me kahal sal aérôport het pua yem a bé sal. I bôlô i i bi boñ me le me hiôm i ngandak biloñ i Afrika, i Amérika, i Érôpa, ni i Asia. Me bi yimbe le to hee u nke, mandutu ma yé, bôt ba nyi bé kii ba boñ. Hala a bi ti me ngôñ i kônde yéñ lémés niñ yem, jon me bi kit le me ntémb i Amérika, me témb i université i Boston het me bé ndugi.

I ngéda me bi témb i suklu, me bi kôhna bé ndimbhe inyu mambadga me bé badba. Me bé yi bé kii me boñ, jon me bi bat malét wem anthropologie maéba. Me bi hel i ngéda a bi bat me le: “Ndi ba nkañ we? Inyuki u ntéé bé suklu?” Kiki a bi kal me hala, me nôgôl nye. Me téé suklu, téé yosôna.

Niñ yem i bé lémél bé me, jon me bi kahal kiha ni bôt ba ba bé niñ bé kiki bana bôt bape, ba nen-ge wee ba niñ ikété nsañ ni gwéha. Me bi hiôm i Amérika, me ke ki i Acapulco i Meksika ni mawanda mem mahogi. Kiki me bé niñ ni bo, me bi yimbe le niñ yap i bé bé ilam, ba bé bé to maséé. Me bi yimbe le ba bééna bilem bibe ngandak.

Mu ngéda i, me bi hoñol jam me bé sômbôl boñ ibôdôl me mañge. Me bé sômbôl hiômna sitima i tuye, he kiki nluk sitima bé, ndi kiki ñane. Inyu boñ i jam li, i bé béda le memede me bana sitima yem. Kiki liwanda jem Tom a bé sômbôl boñ nlélém jam, me ni nye di bi hiômna sitima  i nkoñ ’isi wonsôna. Me bé yéñ loñge ôn i het me nla niñ loñge, haa ni bana bôt ba binam bape.

Me ni Tom di bi ke i Arenys de Mar, bebee ni Barcelona i Panya. Di bi somb i sitima ini le Llygra i i bééna bebee le 9,5 méta. Di bi bôñgôô i sitima i inyu boñ le di la hiômna yo i ba bé ndutu yo ki yo. Kii di bé ke bé ngwéé, di bé di telep mu njel inyu ap malép ma nyo. Inyu boñ le di laa yapna sitima yés i disii di bahoma, di bi somb bagô iba i i bééna 5 méta. I mbus di bi ke i biôn bi Seychelles, i Océan Indien. Di bé sômbôl hiôm i pes hiông i Afrika, bebee ni Cape de Bonne-Espérance i Afrika nwelmbok. Inyu hiôm mu bahoma ba, di bé béñge tjôdôt, bi cartes, bikaat bi minkoñ, ni ngandak gwom ipe. Me bé nhelek i ngéda me bi tehe le di bi nimil bé.

I mbus ndék ngéda, di bi léba le i sitima i i bé bôk. Malép ma bé jôp mu bebee le 22 lita hiki ngeñ! Kiki me nkal i bibôdle, i ngéda mbuk mbebi a bi kahal hôñ, me bi kon woñi me soohe Djob ki le me bé me ma sôga soohe, me bôn nye le ibale me mpei, me nyéñ nye. Mbuk mbebi a bi telep, me boñ i jam me bi bôn Djob.

Me bi bôdôl añ Bibel me bak i tuye. Me bé maséé ngandak i ba i ñem tuye Méditéranéa, me tehge tjobi dilam mintén mintén, ni bahoma balam. Ni juu me bé tehe ngandak tjôdôt di mbai, hala a bi kônde kwés me nkaa le Djob a ngwés bôt ba binam.

Di bi boñ ndék sonde i tuye, i mbus di pam i ngwañ tuye i Alicante i Panya, di bé sômbôl nuñul sitima yés inyu somb ipe. Ndi mut nye ki nye a bi somb bé bôk yés sitima i i bé i nso, hala a bi hélés bé bés! Me bi gwélél i ngéda i inyu añ Bibel.

Kiki me bé añ Bibel, hala nyen me bé léba le i nla toi hôla me mu niñ yem. Me bi hel ngandak i ngéda me bi yimbe le Bibel i ntibil unda le di nlama bana maboñok malam, me badba le inyuki i bôt ba nkadba le ba yé bikristen ba nôgôl bé mambén ma Bibel? Yak memede mu lôñ i.

Me bi yoñ makidik le me nlama héñha niñ yem, jon, me bi waa ôt hibañga. Me bi hoñol le ibabé pééna bôt ba nlama ba munu nkoñ ’isi ba ba nôgôl mambén ma Djob, jon me bi ke i yéñ bo. Me bi soohe inyu ngélé i nyônôs iba, me kal Djob le a hôla me i léba bo.

Inyu yem, hala a bé bé ndutu i wan bibase inyu yi imbe i niiga maliga. Kii me bé hiôm mu Alicante, me bi tehe ngandak mandap ma bibase. Ndi kiki ngandak bibase i bé gwélél bisat inyu bégés Djob, me bé bé le me ke nyoo.

Kôkôa yada i kel sonde, me bé i ngii hikôa bebee ni ngwañ tuye, me añak kaat Yakôbô 2:1-5, i i ñéba le ndik mingwañ mi bôt bé nwon di nlama bôñôl loñge. I ngéda me bé temb i sitima yés, me bi tehe ndap base yada i i bééna i matila mana i lijubul jé le: “Ndap Ane i Mbôgi Yéhôva.”

 Me bi kal le ‘me noode i bôt bana, me tehe lelaa ba nleege me.’ Jon me bi jôp i ndap Ane makôô nso, me ban-ga mayéé, ni bôk loñ. Mut wada a bi leege me a yis me ipañ mbômbô wada nu a bi hôla me i léba minlôñ mi Bibel i ngéda nkwel u bé tagbe. Ngéda likoda li bi mal, bôt bobasôna ba bi lo i yéga me ba bak minyôa, hala a bi hélés me. Mut wada a bi naña me i mbai yé inyu boñ le di nigil Bibel, ndi kiki me bé ngi mal añ Bibel, me bi kal nye le, “Kii m’a ba bebee, m’a kal we.” Ha ngéda i, me bi bôdôl ke makoda momasôna.

Ngandak sonde i bi tagbe, i mbus me ke yak mut nu, a timbhe mambadga me bé badba. I mbus sonde yada, a bi ti me bot i bééna ngandak biloñge bi mambot. A kal me le i nwet a gwé mambot ma, ba bi ha nye i mok inyule a nôgôl mambén ma Djob ma ma nkal le di gwéhna ni le di ke bañ i jo gwét. (Yésaya 2:4; Yôhanes 13:34, 35) Me bi nôgda le me nléba toi i yom me yéñék, hala wee bôt ba ba nôgôl toi mambén ma Bibel. Me bé yéñ ha bé ôn i het me nlama bana niñ ilam, ndi me bé sômbôl nigil Bibel bañga bañga. Inyu hala nyen me bi témb i Ôland.

Inyu bol i Groningen i Ôland, liké li bi yoñ me dilo dina. I ngéda me bi bol nyoo, me ke yéñ bôlô. Me bi ke i yéñ bôlô i kapinda, lipep ba bi ti me le me yônôs, mbadga yada i bé mu le ‘u yé imbe base?’ Me bi timbhe le “me yé Mbôgi Yéhôva.” I ngéda i mut nu a bi añ ndimbhe yem, me bi yimbe le su wé u nhéñha. A bi kal le a nsébél me, ndi a mah sébél bé.

Me bi ke homa numpe i het ba nsal nson kapinda, me bat i mut a bé ha too a gwé ngôñ ni mahôla. A bi bat me madiplôm mem ni bibôlô me ma sal. Me bi kal nye le me ma tibil sitima. Jam li bi hélés me li yé le a bi kal me le me nla bôdôl i kôkôa i, ndi i mbéda ndigi le me yi jam jada, a kal me le a nsômbôl bé le me lona mam mabe nyoo inyule nye a yé Mbôgi Yéhôva, a noñ mambén ma Bibel. Me bi nun nye, me bak nhelek, me kal nye le “yak me me yé Mbôgi Yéhôva.” Kii a bi tehe me ni ngandak tjôñ ni mayéé, a bi yi  le me mbak bé Mbôgi Yéhôva, jon a bi kal me le, “Me ni we di nigil Bibel!” Me bi neebe ni maséé momasôna. Ha nyen me bi nok inyuki mut bisu a bi yoñ bé me i bôlô. Yéhôva a bi ti me i jam li bé kon me ngôñ. (Tjémbi 37:4) Me bi sal ni mankéé nu nwii wada, mu ngéda i, a bi niiga me Bibel, i mbus me sôblana i sôñ Kondoñ nwii 1974.

I mbus sôñ yada, me bi bôdôl bôlô ipe, bôlô i nsañal, i bi kônha me maséé ngandak. I sôñ i bé noñ ha, me bi ke i Amsterdam inyu hôla i man juu ni hop Panya ba bi tip bot nyoo. Me bé maséé i niiga bôt Bibel ni hop Panya ni u Portugal! I sôñ Mpuye nwii 1975, me bi yila nsañal nu tôbôtôbô.

Kel yada, sita yada i i bé nsañal nu tôbôtôbô le Ineke a bi lo i likoda jés ni hop Panya inyu hôla hingonda hiada hi hi nlôl i Bôlivia hi a bé niiga Bibel i yi lôk kéé i i mpot Panya. Me ni Ineke di bi bôdôl tilna bikaat, ha nyen di bi léba le di gwé ngôñ i boñ minlélém mi mam i nson Yéhôva. Di bi biiba i nwii 1976 di ke ni bisu i sal kiki basañal ba tôbôtôbô letee ni nwii 1982 ngeñ ba bi sébél bés i suklu i Giléad i nyônôs 73. Di bi hel, di kon ki maséé ngéda ba bi ep bés i pes likôl i Afrika, di bi sal nyoo nwii mintan i Mombasa i Kénya! I nwii 1987, ba bi ep bés i Tañzania, i het ba bé ba ma sôña nson wés, ngomin a ti kunde le nson wés u témb u bôdôl. Di bi boñ nyoo 26 nwii ndi di témb i Kénya.

Kiki di bé niiga bôt Bibel ba ba bé gwés maliga, hala a bi kônha bés maséé. Kiki hihéga, mut bisu me bi niiga Bibel i Mombasa me bi boma nye me bak likalô li mbamba. Me bi ti nye bikaat biba, a bat me le, “Ibale me mal añ gwo, me boñ laa? I sonde i bé noñ ha di bi bôdôl nigil munu kaat ini le Vous pouvez vivre éternellement sur une terre qui deviendra un paradis i i bé i ma tip pam ni hop Swahili. I nwii u bé noñ ha a bi sôblana a yila nsañal nu ngéda yosôna. Ibôdôl ha ngéda i, bona nwaa wé ba ma hôla bebee le 100 bôt i ti Yéhôva niñ yap ni i sôblana.

I ngéda me bi yi maliga, me bé kiki mut nyuñga nu a bi léba tik ngok i i bé hee diye ngandak, a bé sômbôl bé nwas yo. (Matéô 13:45, 46) Me bé sômbôl hôla bôt bape i bana niñ ilam. Me ni nwaa wem di bi tehe lelaa Yéhôva a nhôla bagwélél bé i bana niñ ilam.