Yaqʼax chupam ri rupam

Yaqʼax rikʼin ri rucholajem

RUKʼASLEMAL JUN WINÄQ

Xinwïl rubʼanik rchë kiʼ nkʼuʼx xinbʼän pa nkʼaslemal

Xinwïl rubʼanik rchë kiʼ nkʼuʼx xinbʼän pa nkʼaslemal

TAQ yïn bʼenäq wä chpan ri mar Mediterráneo, xintzʼët chë chpan n-barco kan kowan wä najin ntok pä yaʼ, y chaq kʼateʼ xpë jun mamaʼ jöbʼ. Rïn kowan xinxiʼij wiʼ, rma riʼ xichʼö rkʼë Dios tapeʼ kan kʼïy chik junaʼ ma nbʼanon ta riʼ. ¿Achkë rma yïn kʼo wä chpan ri barco riʼ? Naʼäy nwajoʼ ntzjoj chiwä achkë nqʼaxan pä chpan nkʼaslemal.

Rïn, taq siete wä njunaʼ chqä taq ri n-familia chqä rïn yoj kʼo wä Brasil.

Xinaläx pa Países Bajos pa junaʼ 1948. Jun junaʼ chrij riʼ, ri n-familia xebʼä São Paulo (Brasil). Ri nteʼ ntataʼ kan rukʼulun wä chkë yebʼä pa iglesia, chqä nqaskʼij wä ruwäch le Biblia ronojel aqʼaʼ taq nqkʼachöj wä chë waʼin. Pa junaʼ 1959, xqbʼä Massachusetts, ri kʼo Estados Unidos.

Röj yoj wä 8 chpan qa-familia, y ntataʼ kowan xsamäj rchë xyaʼ ri xkʼatzin chqë. Ryä kan jalajöj kiwäch samaj xeruʼän: xkʼayin pa taq bʼey, xsamäj kikʼë ri yechojmin bʼey chqä xsamäj rkʼë jun empresa kichë aviones. Jontir pa n-familia kan kiʼ wä qakʼuʼx chë ntataʼ xsamäj rkʼë ri empresa riʼ, rma chaq taqïl wä nqbʼä jukʼan chik tinamït.

Taq kʼa yïn kʼajol na, nkʼutuj wä qa chi nwäch achkë xtinbʼän pa nkʼaslemal. Jojun chkë ri wachiʼil xebʼä pa universidad y nkʼaj chik xeʼok soldados. Ye kʼa rïn ma nwajoʼ ta wä yinok soldado, rma ma nqä ta chi nwäch nbʼän chʼaʼoj nixta yichʼeyon. Rma riʼ xinchaʼ xibʼä pa universidad rchë ma xinok ta soldado. Ye kʼa ri nwajoʼ wä rïn ya riʼ yentoʼ ri winäq, rma nyaʼon wä chwäch wan chë ya riʼ xtbʼanö chë kiʼ nkʼuʼx xtinbʼän.

RI XINQʼAXAJ PA UNIVERSIDAD

Kan kʼïy junaʼ xinkanuj rubʼanik rchë kiʼ nkʼuʼx xinbʼän pa nkʼaslemal.

Rma nwajoʼ wä ntamaj achkë rubʼanik xchapatäj pä ri kʼaslemal, pa universidad xintjoj wiʼ chrij antropología —ri nunukʼuj rij kijatzul ri winäq, ki-costumbres chqä ri kʼaslemal kikʼwan—. Ri tijonelaʼ nkikʼüt wä chë ri kʼaslemal chaq ke riʼ xtzʼuktäj pä y nkajoʼ wä chë röj nqanmaj riʼ. Ye kʼa jojun chkë ri nkikʼüt kan kʼayewal nanmaj, y xa xuʼ wä nkajoʼ chë nanmaj qa tapeʼ majun ta jun nkʼutü we ri naʼoj riʼ kantzij o ma kantzij ta.

Chkipan ri clases, ma nkʼut ta wä achkë rubʼanik nakʼwaj jun chöj kʼaslemal. Pa rukʼexel riʼ, xa xuʼ wä nkʼut chë kʼo chë naʼän ri nkʼatzin rchë nawïl ri nawajoʼ. Taq yibʼä wä kikʼë wachiʼil rchë nqaʼän nmaqʼij chqä rchë nqatäj drogas, kan kiʼ wä nkʼuʼx nbʼän, ye kʼa ma nyalöj ta wä ri kiʼkʼuxlal riʼ. Nkʼutuj wä qa chi nwäch we kan ya riʼ xtbʼanö chë kiʼ nkʼuʼx xtinbʼän.

Chpan ri tiempo riʼ, xibʼä pa tinamït Boston, ri akuchï xintzʼibʼaj wä nbʼiʼ chpan jun universidad. Rchë xintöj ri universidad kʼo chë xinkanuj jun nsamaj taq xchapatäj ri vacaciones. Chpan ri samaj riʼ xintamaj ruwäch jun testigo de Jehová. Ryä xtzjoj ri profecía chwä chkij ri «7 tiempos» ri kʼo chpan ri capítulo 4 rchë Daniel, chqä xqʼalajsaj chi nwäch chë yoj kʼo chik chkipan ri rukʼisbʼäl taq qʼij (Dan. 4:13-17). Kan chanin xqʼax chi nwäch chë we xkitzjon na rkʼë ryä chrij le Biblia chqä nnmaj ri nuʼij chwä, kʼo wä chë njäl rubʼanik nkʼaslemal. Rma riʼ nkanuj wä rubʼanik rchë ma yitzjon ta rkʼë.

Chpan ri universidad, xinchaʼ jojun clases ri akuchï xintjoj wä wiʼ rchë yentoʼ ri winäq ye kʼo América del Sur. Rïn xinquʼ chë we yentoʼ ri winäq, ya riʼ xtbʼanö chë kiʼ nkʼuʼx xtinbʼän pa nkʼaslemal. Ye kʼa ma xbʼanatäj ta riʼ. Rma riʼ xinyaʼ qa ri universidad.

XIBʼÄ NKʼAJ CHIK TINAMÏT RMA NWAJOʼ WÄ KIʼ NKʼUʼX NBʼÄN

Pa mayo rchë ri junaʼ 1970, xibʼä Ámsterdam (Países Bajos) rchë xisamäj chpan ri empresa ri akuchï xsamäj wä ntataʼ. Rma xisamäj chriʼ, xikowin xibʼä chkipan kʼïy tinamït, achiʼel ri ye kʼo África, América del Norte y del Sur, Asia chqä Europa. Ye kʼa xintzʼët chë chkipan ri tinamït riʼ kowan wä kʼayewal kʼo y majun ta wä jun nkowin nsolö ri kʼayewal riʼ. Tapeʼ ke riʼ, rïn kʼa nwajoʼ na wä nbʼän jun ri xtbʼanö chë kiʼ nkʼuʼx xtinbʼän. Rma riʼ xitzolin Estados Unidos y xibʼä chik jmul chpan ri universidad kʼo Boston.

Taq yïn kʼo wä chik chriʼ, kan chanin xqʼax chi nwäch chë chpan ri universidad ma xtinwïl ta wä kiqʼalajsaxik ri nkʼutunik. Rma ma ntaman ta wä achkë nbʼän, xinkʼutuj ntoʼik che rä ntijonel ri nkʼutü wä Antropología chqawäch. Ma nyoʼen ta wä ri xuʼij chwä. Ryä xuʼij: «¿Y achkë rma kʼa najin na yapë? ¿Achkë rma ma nayaʼ ta qa ri universidad?». Kan xqʼax chi nwäch achkë kʼo wä chë nbʼän. Rma riʼ xinyaʼ qa ri universidad y ma xitzolin ta chik.

Tapeʼ ke riʼ, ma kiʼ ta wä nkʼuʼx pa nkʼaslemal. Rma riʼ xinok kichiʼil ri nbʼix hippies chkë, rma achiʼel ta nkajoʼ wä yetoʼon rchë ri winäq junan nuʼän kiwäch. Rïn chqä jojun wachiʼil junan xq-el äl Estados Unidos rchë xqapon kʼa Acapulco (México). Rchë xqapon chriʼ, nqakʼutuj wä utzil chkë ri winäq rchë yojkikʼwaj äl chpan kichʼichʼ. Chriʼ xqakʼwaj qiʼ kikʼë nkʼaj chik hippies, ri kan achiʼel ta kikʼwan jun ütz kʼaslemal. Ye kʼa kan chanin xqʼax chi nwäch chë rubʼanik kʼaslemal kikʼwan ma nuyaʼ ta wä kiʼkʼuxlal. Pa rukʼexel riʼ, xintzʼët chë kʼïy chkë ri winäq riʼ ma ütz ta wä kinaʼoj chqä xa nkitzʼük wä tzij.

XINWAJOʼ KIʼ NKʼUʼX XINBʼÄN CHPAN JUN BARCO

Jun wachiʼil chqä rïn xqbʼä chukanuxik jun jaʼäl isla.

Chpan ri tiempo riʼ, xinwajoʼ xinbʼän ri xinquʼ taq kʼa yïn akʼal na. Rïn nwajoʼ wä nkʼwaj bʼey chpan jun barco chqä yibʼä pa ruwiʼ mar. Ye kʼa xa xuʼ wä xkikowin xtinbʼän riʼ we kʼo jun n-barco. Jun wachiʼil ri rubʼiniʼan Tom kan ya riʼ wä chqä nrajoʼ nuʼän. Rma riʼ xqachʼöbʼ nqbʼä chwäch jontir le Ruwachʼulew chpan barco. Nwajoʼ wä nwïl jun jaʼäl isla ri akuchï majun ta jun pixaʼ kiyaʼon ri qʼatbʼäl taq tzij.

Tom y rïn xqbʼä Arenys de Mar, jun tinamït ri kʼo chnaqaj Barcelona (España). Chriʼ xqalöqʼ jun barco ri jun 9 metros raqän ri rubʼiniʼan Llygra. Xqaʼän na jbʼaʼ rubʼanik rchë xkowin xbʼä pa ruwiʼ yaʼ. Rma majun ta wä jun njqotan qchë, xqesaj ru-motor rchë xqayaʼ äl más yaʼ chpan rchë nqaqüm, chqä xqalöqʼ kaʼiʼ remos ri 5 metros kaqän rchë xtqaksaj taq xtqapon chuchiʼ yaʼ ri ma nüm ta kipan. Chrij riʼ xq-el äl chriʼ y xqbʼä Seychelles, jojun islas ri ye kʼo pa océano Índico. Ri nqajoʼ wä röj ya riʼ nqbʼä äl pa occidente che rä África y nqqʼax äl chnaqaj cabo de Buena Esperanza (Sudáfrica). Rchë nqatzʼët akuchï yoj bʼenäq wä, yeqatzʼët wä ri chʼumilaʼ, yeqaksaj wä mapas, almanaques o xa bʼa achkë na chik jun samajbʼäl. Kan xel nkʼuʼx rma xqkowin xqatzʼët akuchï yoj bʼenäq wä.

Ye kʼa xqatzʼët chë ri qa-barco, ri bʼanon rkʼë cheʼ, ma xtköchʼ ta xtbʼä pa ruwiʼ ri mamaʼ mar. Chpan jun hora ntok wä jun 22 litros (6 galones) yaʼ chpan. Achiʼel xinbʼij qa pa naʼäy, taq najin wä nuʼän ri mamaʼ jöbʼ, rïn kowan xinxiʼij wiʼ y ya riʼ taq xichʼö rkʼë Dios. Xinbʼij che rä chë, we majun ta xtbʼanatäj qkʼë, xtintäj nqʼij rchë xtintamaj ruwäch. Ri mamaʼ jöbʼ xchameʼ qa, y rïn kan xinbʼän ri xinbʼij.

Xinchäp ruskʼixik ruwäch le Biblia taq yoj bʼenäq wä pa mar. Taquʼ na peʼ achkë nanaʼ yajeʼ chpan jun barco pa mar Mediterráneo chqä natzʼët ri kär, ri delfines chqä ri paisaje. ¡Kan jaʼäl jontir riʼ! Rïn kan nqä wä chi nwäch yitzuʼun chkaj ronojel aqʼaʼ rchë yentzʼët ri chʼumilaʼ, y ya riʼ wä nbʼanö chwä chë nnmaj chë kʼo jun Dios ri kowan yerajoʼ ri winäq.

Taq xqqʼax yän jojun semanas pa mar, xqapon chpan ri tinamït Alicante (España), ri akuchï xqajoʼ xqakʼayij qa-barco rchë nqalöqʼ jun chik más ütz. Ye kʼa, kan kʼayewal xuʼän chqawäch xqïl jun winäq ri nrajoʼ nulöqʼ qa-barco rma ya tzyaʼq wä chik, majun ta wä ru-motor chqä ntok wä yaʼ chpan. Tapeʼ ke riʼ, rïn kan xjeʼ kʼïy n-tiempo rchë xinskʼij ruwäch le Biblia.

Taq más wä nskʼij ruwäch le Biblia, más wä nqʼalajin chi nwäch chë ya riʼ jun wuj ri nukʼüt chqawäch achkë ütz nqaʼän rchë kiʼ qakʼuʼx nqjeʼ. Kan xel nkʼuʼx taq xintamaj ri naʼoj ye kʼo chpan, ri nkikʼüt chqawäch achkë rubʼanik nqakʼwaj jun chöj kʼaslemal. Ya riʼ xuʼän chë xinkʼutuj qa chi nwäch achkë rma kan ye kïy winäq ri nkiʼij chë ye cristianos —yajün rïn— ma nkismajij ta ri naʼoj ye kʼo chpan.

Xinyaʼ chi nwäch njäl rubʼanik nkʼaslemal, rma riʼ xinyaʼ kʼa rutjik drogas. Xinquʼ chë kʼo ta chë ye kʼo winäq ri nkismajij ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia, y kan nwajoʼ wä yenwïl. Rma riʼ, xichʼö chik jmul rkʼë Dios rchë xinbʼij che rä chë kirutoʼ rchë yenwïl ri winäq riʼ.

XINKANUJ RI RELIGIÓN RI NQÄ CHWÄCH DIOS

Rïn xinquʼ chë rchë nwïl ri religión ri nqä chwäch Dios, ri más ütz ya riʼ ntzʼët na achkë religión xkinok wä. Taq najin wä yibʼiyaj chpan ri tinamït Alicante, xintzʼët kʼïy iglesias. Ye kʼa, rma kan kʼïy chkë ri iglesias riʼ ye kʼo tyox chkipan, ma kʼayewal ta xuʼän chi nwäch xintzʼët chë ma ya riʼ ta ri religión najin nkanuj.

Jun domingo tqaqʼij, yïn kʼo wä pa ruwiʼ jun juyuʼ ri akuchï yikowin wä ntzʼët ri barcos, chqä najin wä nskʼij Santiago 2:1 kʼa 5, ri akuchï nuʼij chë ma ütz ta yeqachaʼ ri winäq rma ri kirajil. Taq xitzolin akuchï qayaʼon wä qa ri barco, xiqʼax chwäch jun jay ri nqʼalajin wä chë nkimöl kiʼ winäq chpan rchë nkiyaʼ ruqʼij Dios. Pa ruwiʼ ri puerta nuʼij wä reʼ: «Salón del Reino de los Testigos de Jehová».

Y rïn xinbʼij: «Ntzʼët na kʼa achkë rubʼanik xkinkikʼül le winäq laʼ». Rma riʼ xinok apü chpan ri Salón del Reino, ye kʼa ma nksan ta wä äl nxajabʼ, kowan wä nsaqmachiʼ chqä nksan wä äl jun pantalón ri retzenäq chik. Ri yekʼulü apü ri winäq xuʼij chwä chë kitzʼyeʼ chuxkïn jun ixöq ri kʼo chik rujunaʼ. Ri ixöq riʼ kan jaʼäl runaʼoj xuʼän wkʼë chqä xirutoʼ rchë xinwïl ri textos ri najin wä nskʼïx kiwäch. Taq xkʼis ri moloj, jontir ri xechʼaʼen wchë kan jaʼäl kinaʼoj xkiʼän wkʼë. ¡Rïn ma nyoʼen ta wä riʼ! Kʼo jun achï xuʼij chwä chë kinapon chrachoch rchë nqtzjon chrij le Biblia. Ye kʼa, rma ma nkʼison ta wä ruskʼixik jontir le Biblia, xinbʼij che rä: «Kʼa xtinbʼij na chawä taq xkikowin». Tapeʼ ke riʼ, xinchäp xibʼä chkipan jontir ri moloj.

Kʼïy semanas chrij riʼ, rïn xibʼä chrachoch ri achï riʼ, y ryä xqʼalajsaj jontir ri nkʼutunik chrij le Biblia. Jun semana chrij riʼ, xspaj ntzyaq. Ryä xuʼij chwä chë ri tzyäq riʼ rchë wä jun achï ri xjeʼ pa cárcel rma xsmajij ri naʼoj kʼo chpan le Biblia ri nuʼij chë tqajowalaʼ qiʼ chqä ma qbʼä ta pa chʼaʼoj (Is. 2:4; Juan 13:34, 35). Xinwïl ri najin wä nkanuj: winäq ri nkismajij ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia. Ma xinwajoʼ ta chik xinkanuj jun jaʼäl isla, pa rukʼexel riʼ, xa kan xinwajoʼ xinnukʼuj más ruwäch le Biblia. Rma riʼ, xitzolin chik jmul pa Países Bajos.

XINKANUJ JUN NSAMAJ

Rchë xinapon chpan ri tinamït Groninga (Países Bajos), kajiʼ qʼij xibʼä kikʼë jalajöj winäq ri xinkʼutuj utzil chkë chë kinkikʼwaj äl chpan kichʼichʼ. Chriʼ xinkanuj jun nsamaj rchë xintzüq wiʼ. Taq xinkʼutuj nsamaj chpan jun carpintería, ryeʼ xkiyaʼ jun wuj chwä ri akuchï kʼo wä chë ntzʼibʼaj achkë n-religión. Rïn xintzʼibʼaj: «Testigo de Jehová». Taq ri rajaw xskʼij ruwäch ri wuj riʼ, xintzʼët chë xjäl rachbʼäl. Ryä xuʼij chwä: «Kʼa xkatinskʼij na». Ye kʼa xa ma xiruskʼij ta.

Chpan jun chik carpintería, xinkʼutuj che rä rajaw we nkʼatzin rutoʼik. Ryä xkʼutuj chwä we kʼo n-diploma o cartas kichë winäq ri akuchï yïn samajnäq wä. Xinbʼij che rä chë yenchojmin xa bʼa achkë jun chpan jun barco ri bʼanon rkʼë tzʼalän. Ryä xuʼij chwä: «Ütz nachäp samaj re tqaqʼij reʼ, ye kʼa xa xuʼ kʼo jun nwajoʼ nbʼij chwä: ma nwajoʼ ta naʼän chʼaʼoj chpan n-taller, rma rïn yïn testigo de Jehová y yensmajij ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia». Rïn kan xel nkʼuʼx, rma riʼ xinbʼij che rä: «¡Rïn chqä!». Ye kaʼ taq xtzʼët chë nmaʼq nwiʼ chqä chë nmaʼq nsaqmachiʼ, xuʼij chwä: «Rïn xtinyaʼ atjonik chrij le Biblia». Rïn kan xinwajoʼ. Xqʼax chi nwäch chë yë Jehová xbʼanö chë ma xiskʼïx ta chpan ri jun qa samaj, rma ryä najin wä nuyaʼ pä chwä ri nurayij wan (Sal. 37:4). Jun junaʼ xisamäj chpan ru-carpintería ri qachʼalal riʼ. Chpan ri tiempo, ryä xirutjoj chrij le Biblia, y pan enero rchë ri junaʼ 1974 xiqasäx pa yaʼ.

XINWÏL RI KʼASLEMAL RI NAJIN WÄ NKANUJ

Jun ikʼ chrij riʼ, xinchäp jun bʼey ri rubʼanon chë kan kiʼ nkʼuʼx nbʼanon: ri precursorado. Jun ikʼ chrij riʼ, xibʼä Ámsterdam rchë xibʼetoʼon chpan jun grupo pa kaxlän ri kʼa riʼ wä najin nchapatäj. Kan kiʼ nkʼuʼx xentjoj ri winäq chrij le Biblia pa kaxlän chqä pa chʼaʼäl portugués. Pa mayo rchë ri junaʼ 1975, xinok precursor especial. ¡Kan jun nimaläj spanïk xinnaʼ rïn!

Kʼo jun qʼij, ya Catharina, jun precursora especial, xapon chpan jun qamoloj rchë nqatamaj ruwäch jun ixöq aj Bolivia ri najin wä nutjoj riʼ rkʼë chrij le Biblia. Ya Catharina chqä rïn xqataqalaʼ cartas chqawäch rchë xtqatamaj más qawäch, y kan chanin xqʼax chqawäch chë kan junan wä ri nqajoʼ nqaʼän chpan qakʼaslemal. Xqkʼleʼ pa junaʼ 1976. Y pa junaʼ 1982, xqskʼïx chpan ri clase 73 rchë ri Tijobʼäl ri rubʼiniʼan Galaad taq kʼa yoj precursores especiales na. Röj ma qayoʼen ta wä chë xtqtaq África, ye kʼa kan xel qakʼuʼx taq xqatamaj riʼ. Cinco junaʼ xqtoʼon chpan ri tinamït Mombasa (Kenia). Pa junaʼ 1987, xqtaq Tanzania, ri akuchï yaʼon wä chik qʼij chqë rchë nqatzjoj le Biblia. 26 junaʼ xqjeʼ chriʼ, y chrij riʼ xqtzolin chik jmul chpan ri tinamït Kenia.

Ri wixjayil chqä rïn kan kiʼ qakʼuʼx qabʼanon rma yeqatoʼon ri winäq ri ye kʼo África rchë nkitamaj ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia.

Rma yeqatoʼon ri winäq ri nkajoʼ nkitamaj chrij ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia, kan kiʼ qakʼuʼx qabʼanon chpan qakʼaslemal. Nnatäj chwä taq xinwïl ri naʼäy achï ri xintjoj chrij le Biblia chriʼ Mombasa. Rïn najin wä ntzjoj le Biblia chuchiʼ taq jay. Taq xintzüj kaʼiʼ revistas che rä, ryä xuʼij chwä: «¿Achkë xtinbʼän taq xtinkʼïs kiskʼixik?». Jun semana chrij riʼ, xinchäp ruyaʼik rutjonik rkʼë ri libro Usted puede vivir para siempre en el paraíso en la Tierra, ri kʼo wä pa chʼaʼäl suajili. Jun junaʼ chrij riʼ, xqasäx pa yaʼ y xok precursor regular. Kan chpan qa ri junaʼ riʼ kʼa komä, ryä chqä rixjayil yekitoʼon jbʼaʼ ma 100 winäq rchë kijachon kiʼ pa ruqʼaʼ Jehová chqä yeqasan pa yaʼ.

Ya Catharina chqä rïn qatzʼeton chë jun utzil ri nuyaʼ Jehová pa kiwiʼ rusamajelaʼ ya riʼ chë kiʼ kikʼuʼx nkiʼän.

Taq xqʼax chi nwäch achkë rma yoj kʼäs, xinnaʼ achiʼel xnaʼ ri kʼayinel ri xrïl jun perla ri janina ruqʼij ri kan xkanuj rubʼanik rchë xlöqʼ ri perla riʼ (Mat. 13:45, 46). Xinwajoʼ xentoʼ ri nkʼaj chik rchë kiʼ kikʼuʼx nkiʼän pa kikʼaslemal. Ri wixjayil chqä rïn qatzʼeton chë jun utzil ri nuyaʼ Jehová pa kiwiʼ rusamajelaʼ ya riʼ chë kiʼ kikʼuʼx nkiʼän pa kikʼaslemal.